1          МАЗМҰНЫ

2          І.Кіріспе…..........................…......….………………..…………………….….

ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ..................................................................................................

2.1. Оқыту процесіндегі компьютердің алатын орны.........................................

2.2. Оқытуға арналған қолданбалы бағдарламалардың пакеттері....................

3.1. Электронды оқу құралдарын дайындау  мәселелері....................................

3.2. Оқытудың компыотерлік құралдарын жасау әдістемесі...............................

3.3. Delphi программасын қолдану........................................................................

 

III. Қорытынды………………………………………………………….………. .

IV.Пайдаланған әдебиеттер…………………………………………….………..

V.Қосымшалар…………………………………………………………………....

 

 

Кіріспе

Ќазіргі тањда компьютерлік техниканы ќолданбай жұмыс істейтін оќу орындары‚ коммерциялыќ мекемелер және т.с.с. салалар жоќ деп айтсаќ та болады.

Ѓылыми-техникалыќ және әлеуметтік прогресс және Ќазаќстан Республикасыныњ егемендік алуы жаѓдайында жастарды өмір мен ењбекке баулу маќсатымен оларды оќыту мен тәрбиелеудіњ сапасын жан-жаќты жаќсарту ќажеттігі ќазіргі заманда дәлелдеуді талап етпейді.

Мектепте информатикадан білім беруді ќайта ќұру осы жұмыстыњ басты маќсаттарыныњ бірі болып табылады. Оќушылардыњ информатикаѓа даярлауды жаќсарту проблемасы, әсіресе ќазіргі кезењде, барынша алуан тџрлі ѓылымдарѓа информатиканыњ жедел енуі өмір шындыѓына айналып отырѓан кезде ерекше артып отыр. Алайда, оќушыларды мектепке оќыту мен тәрбиелеу ісін жетілдіру болашаќ мұѓалімді педагогтік институттар мен университеттерде әдістемелік-математикалыќ, психология-педагогикалыќ және кәсіптік даярлауды жетілдірумен барынша тыѓыз байланысты.

Мектепте алѓашќы сыныптардан бастап компьютерлерді пайдалануды үйретсе, онда аз уаќыт ішінде компьютер саласындаѓы күрделі программалармен жұмыс істеуге мүмкіндік жасайды. Сол маќсатта бұл программаны Интегралды оқытуда көрнекті ќұралдарды пайдаланбай-аќ, осы жасалѓан программа арќылы  үйретуге болады. Орта мектептегі математика пәнін оқытуға компьютерді қолдану мәселесімен көптеген ғалымдар айналысқан, мысалы функцияны зерттеу тақырыбын Б.Б.Беседин, туындыны оқып-үйрену - И.А.Дробышева, алгебра және анализ курсын оқытуда оқушылардың жеке іс-әрекеті негіздерін қалыптастыру -Г.В.Ходякова сынды ғалымдардың еңбектерінде зерттелген.

 

 

 

 

ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1. Оқыту процесіндегі компьютердің алатын орны

Компьютерлік оқытудың бұл көрсетіліп отырған бағыттары бойынша компьютер зерттеу обьектісі ретінде көрінеді. Біздің елімізде жалпы білім беретін және де жоғары мектептерде де бұл міндеттерді тәжірибелік түрде жүзеге асыруға кірісті. "Информатика және есептеуіш техника негіздері" оқу пәнінің енгізілуі орта мектепті компьютерлендірудің және басқа да пәндерді оқытуға компьютерді қолдану арқылы компьютерді оқу құралы ретінде карастыруға мүмкіндік береді. Компьютерлік оқытумен бүкіл әлемде оқу процесінің тиімділігін арттыру үміті ақталуда. Қоғамның өскелең ұрпаққа қойып отырған және мектептің береріне қойылған талаптар арасындағы алшақтықты кемітуге де үлесі зор.

Компьютердің оқытуда жемістігі қолданылуы жайлы сөз болғанда ол ең алдымен оның негізгі құрылғысы дисплей жайлы айтуға болады. Тек қана схема, графиктер мен сызбалар және де түрлі белгілер мен суреттер, жылжымалы бейнелер дыбыс арқылы, не өзара бірге берілуімен қатар түрлі түсімен, дыбысты болып келеді, оны оқушының өзі де қолдан жасай алады. Көбіне оқушының компьютермен маңызды сұхбаттасу мүмкіндігі бар, оқушы тек электронды педагогтың сұрақтарына ғана жауап бере алады. Компьютерді оқыту барысындағы жемісті қолданудың бір жағы -оны оқушының оқу әрекетін басқарудағы қолдану болып отыр. Дәл осы қасиетті оқытудың тиімділігін мәнді түрде арттырады. Мектеп компьютері оқушыға қазіргі есептеуіш техниканы қолданушы рөлімен де ерекше мүмкіндік береді. Бұл роль бүкілдей оқу процесін өзгертеді. Оқушы да конструктор сияқты жаңа обьектілерді жобалап және оларды талдай алады. Компьютердің көмегімен іздестіру есептерді шығарып және түрлі техникалық жүйедегі ахауларды жойып түрлі ақпарат алуға мүмкіндіктер ашады. Компьютер бұл ақпаратты білімге айналдырып, оны оқу мен еңбекте қолдануда  оқушының іс-әрекет құралына айналады. Компьютерді оқу барысында тиімді қолдану арқылы көптеген мәселелерді шешуге болады. Ең алдымен психологиялық - педагогикалық мәселелерді бірінші кезекте шешу қажет.

Жалпыға бірдей компьютерлік сауаттылықтың ғылыми - педагогикалық мақсаттары мен себептері ЭЕМ көмегімен кәсіби емес қолданушылардың да есеп шығаруға окытуға және оқушыларды да бағдарламалауға оқытудағы екі сала аумағындағы психологиялық - педагогикалық зерттеулердің нәтижесі болып келеді. Компьютер көмегімен міндетті шешу бір жағынан ойды Дамытуға қолдау болса, ал екінші жағынан компьютерлердің шектеуші мүмкіндіктерімен дәйектелінген қиындықтар туындатады, бағдарламалау тілі мынадайлар үшін қолайлы болуы қажет :

A) Есеп шартын талдауға және баяндауға;

B) Шешімді жоспарлауға;

C) Адамның есепті шешуімен қоса бағдарлама құруды да қамтуын жүзеге асыруы;

Д) Жалпы және жеке деңгейлер бойынша есептің дұрыс шешілгендігін бақылау.

Сонымен қатар адамның компьютермен қатынасы мультимедиялық тұрғыда ыңғайлы болуы қажет. Бағдарламалау тілінің психологиялық табиғи болуы өзгеру обьектісінің тиімділігін тандауды оны оперант деп атайды және өзгеру операцияларын тандауды болжайды.  Компьютерлердің дидактикалық мүмкіндіктерінің жалпы базасын беру оңай ғана емес, түрлі оқу жүйесінің мүмкіндіктері арасында да және потенциалдық, нақты мүмкіндіктері арасында да ауқымды алшақтық бар. Көбінесе компьютердің мынадай мықты жақтары белгіленеді:

- компьютермен жұмыс істеудің жаңашылдығы оқушылардың онымен жұмыс істеуіне ынтасын арттырады және оқудың басты себеп-салдарын күшейтеді;

- түсі, мультипликация, дыбысты сөйлеу, ақпаратты беру мүмкіндігін ұлғайтады;

- компьютер оқу үлгісінің негізінде оның оқу тарихын және есінің, сезімінің, ойлаудың жеке ерекшеліктерін құруына мүмкіндік береді;

- компьютер көмегімен жеке қалыптасуларының үлгісі жүзеге асырылады;

- компьютер оқушыларды оқу процесіне белсенді камтиды, олардың назарын оқытылып отырған материалдардың маңызды жағына аудартады, олардың шешімімен асықтырмайды;

- оқу есептерінің қолданылу жиынтығы барынша ұлғаяды;

компьютердің арқасында оқушылар бұрын қол жеткізе алмаған ақпараттардың үлкен ауқымын қолдану мүмкіндігі туындайды. Компьютерлердің кемшіліктері жайлы сөз қозғағанда көбінесе технологиялық - экономикалық факторын психологиялык -педагогикалық факторымен қатар қояды. Ең алдымен оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеруді, қателіктер мен оның есебін танып білудің қатынастық тәсілдерімен байланысты. Бұл даусыз, өйткені бұл пікірді дұрыс деп қабылдауға да болмайды. Мұғалім мен оқушының барынша жеткілікті тиімді оқу материалдарын қүра алады. Олар мысалы, кейбір тақырыптарды меңгеруге бағытталған немесе лабораториялық жұмыстарды орындауға бағытталған бағдарламалар қүрады. Мүнда оқу багдарламасына басқаша қарауды талап етеді, оқушылардың үлгі құруын қарастыратын, алыс мақсаттарына жетуге және т.б. көптеген жетістіктерді қамтамасыз етеді. Сондықтан да жалпы бүкіл оқу курсы үшін компьютермен оқу бағдарламасын мұғалімнің дербес құруы мүмкін бе деген сұраққа келгенде болады, егер сай келерлік білім саласында психолог, дидактик, әдіскер, бағдарламашы болса делінеді. Егер оның суретшілік, редакторлық шеберлігі болса және тәулігіне бір сағаттан кем жұмыс істесе, онда көрсетілген саланың мамандары өздеріне мұндай міндетті ала алғанда ғана оқушылар үшін толыққанды оқу бағдарламасын құра алады. Оқу барысында компьютерді қолдану үшін мұғалім көптеген дағды мен ептілікті үйрене білуі де қажет.

Компьютерлік оқыту үшін оқыту әдісінің мынадай тұжырымы, оның операцианалдық баяндалуы мен ойысымен оның технологизациялануын баяндау мүмкін етерлік оқу қажет-ақ. Ең алдымен жүргізілетін оқу әдістері: а) оқытумен әсер ететін жүйеде;

 

б) оқушылардың оқу әрекетіне қамтылу тәсілінде;

в) оқушының «өз бетінше әрекет қабілет аясында» (оқушыга көмек көрсетілмей оқу міндетінің рұхсат етілген нормативінен ауытқулары болуымен сипатталады);

г) оқытудың ұйымдастырушылық формасы мен оқушының және оқытылу қүрылымының арасындағы ақпарат алмасу модульдығы.

Есептеуіш машиналардың рөлі мен оның қолданылу аясы адамның әрекетінің тиімділігін арттырудағы ролін, оқушылар ең алдымен оқу пәндерінің бір қатарында түрлі міндеттерді шешу үшін ЭЕМ-ді (электронды есептеуіш машинада ЭЕМ-ді) тәжірибелік қолдану барысында ашылуы қажет. Мұндай жағдай да бұл міндеттердің жиынтығы ЭЕМ-нің бүкіл қолданылатын негізгі салаларының бәрін қамтуы қажет. Мектеп компьютерін оқушылар математика, физика, химия курстарының есептеушілік жұмыстары үшін оқу экспериментінің мәліметтерін талдауға және алгебра курсының зандылықтарын іздестіруде және математикалық үлгілерді талдауда және кұруда қолдануы мүмкін. Математика курсы - информатиканы оқытудың, зерттеудің ғылыми базасы.

Алгоритм түсінігін математика курсының алгоритмдік мысалдарынан ғана емес, сонымен қатар адам әрекетінің басқа салаларындағы алгоритмдер мысалымен де қалыптастыру қажет. Сонымен қатар техниканың рөлі адам алдында пайда болатын тәжірибелік міндеттерді шешуімен де түсінікті болады. Компьютермен жұмьіс істеу дағдыларының қалыптасуы, информатика курсында қолданбалы бағдарламаны меңгеруді қамтамасыз ету, мектепке ЭЕМ енгізудің екінші бір маңызды міндеті жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Математиканы оқытуда компьютердің мынадай қазіргі мүмкіндіктері қолданыс табады:

1. Кез келген түрдегі ақпараттың жылдам және сенімді өнделуі. Айта кетелік, сандық ақпаратты өндеу үшін тек ғана микро ЭЕМ-де ғана емес және калькуляторды да қолдануға болады.

2. Ақпаратты графикалық формада көрсету. Микро ЭЕМ өзінің графикалы мүмкіндігі бойынша түсті телевидениеден де кем түспейді, бірақ көрсету базасына қарқынды әсер етіп, олардың әдістемелік құндылығын арттырады.

3. Ақпараттың ауқымды көлемін тез беруі мен сақталуы. Мысалы математика курсындағы қолданылатын барлық кестелер компьютердің жадында сақталады. Талап етілген ақпарат экранға түймешікті бір, екі басқаннан кейін беріледі.

Дербес компьютердің сабақта қолдану мүмкіндігі машинаның бағдарламамен қамтамасыз етілуімен тікелей байланысты. Сабақта қолданылатын бүкіл бағдарламаны үйрететін және оқу бағдарламалары деп белуге болады. Оқытып үйрететін бағдарламалар мұғалімді оның кейбір әрекет түрлерінде алмастыру үшін де құрылады. (Жаңа материалды түсіндіруде, өткенді тиянақтауда, білімді тексеруде және тағы басқа) Оқу бағдарламасының, мақсаты - оқушыға сабақтағы жұмысында оның танымдық әрекетінде көмектесу. Оқу бағдарламасын қолдану мұғалімнің қатысуымен және мұғалімнің басшылығымен жүзеге асырылады. Оқу бағдарламасының көмегімен түрлі есептік операцияларды орындауға, қызметін талдауға, түрлі қүбылыстар мен процесстердің математикалық үлгілерін құруға және зерттеу мүмкіндігі болып отыр, машинаның графикасын оқылып, зерттеліп отырған материалдың үлгілілігін арттыру үшін қолдану.

Оқу барысындаға компьютердің рөлі толық болмас, егер оның оқушылардың өздерінің танымдық мүмкіндіктерімен өздерінің жеке қасиеті мен тұлғалық рефлексиясын, өз әрекеттерін мойындауын көрсетпесек толық болмайды. Оның оқу әрекетіндегі маңызын бағалаудың өзі өте қиын. Толыққанды оқу әрекетін қалыптастыру үшін оқушыларда пәндік әлем жайлы жүйені қалыптастыру жеткіліксіз. Ол өз әрекетін меңгеруі қажет, есеп шартын талдауы кажет, оның шешімдік ізденіс стратегиясы қандай екендігін менгеруі, яғни онда рефлексифтік өзін-өзі реттеу механизмі жасалуы қажет. Ақырында, бұның барлығы да өзі жайлы түтас бейнесін қалыптастыру үшін, "мен деген" кейпінің тұрақты қалыптасуына да қажет. Қандай жаста баланы компьютер көмегімен оқытуға бұл мәселені шешуде тек психологиялық қана емес, бір қатар факторларды ескеру қажет. Компьютерлер санының өсуі мен олардың дидактикалық мүмкіндіктерінің маңызы зор. Егер мүны дерексіздендірсек, компьютерлерді кіші сыныптарда қолданылудың мұндай бағдарламалардың орнын айқындау қиын емес: оларды дәстүрлі оқыту жүйесінің шеңберінде айқын бір теориялық материалдарды меңгеруді кейін ақ қолдану қиын емес. Басқа бағдаламалар бағдарламалық оқытуға жуық жаңа түсініктерді меңгеру ретінде басым бағыт алған. Олардың көбі шектеулі дидактикалық мүмкіндіктеріне ие болып отыр. Мұнда компьютер бағдарламалық оқыту құралы ретінде, біршама жетілдірілген қарапайым оқу қондырғысынан да жетілген, оқытудың тіркелінген әсер етуші жиынтығын үстаушы, ауқымды диалогқа жол бермейтін борлып келеді. Оқу бағдарламасы басым, оларда қиын оқу мәселелерін жүзеге асырады, әсіресе "ойлық" оқыту бағдарламаларын (өз аталуымен олар өңделудегі "жасанды ой" ойы қолданғандығына міндетті). Бұл жүйелер оқу әрекетін рефлексті басқаруды жүзеге асырады. Олардың көбі оқыту әсерін басшылыққа алады (оқу мәтіндері, есеп, сұрақ, айтып түру). Мұндай жүйелер көбіне жауаптың дұрыстығын ескертеді, оның шешілу тәсілін бағалауы да мүмкін, ал кейбіреулері - жинақталған тәжірибені ескере отырып, оқыту стратегиясын жетілдіреді. Оқушылармен бірге шешудің дұрыстығын ғана талқылап қоймай, сонымен бірге шешудегі мүмкін боларлық вариантын, оның табиғи қолданбалы типіне жуық түрде талқылайтын жүйелері де бар. Диалогтар хаттамасымен танысқан педагогтар мен психологтардың пікірлері бойынша, оқушы мен оқытушының пікір алмасып сөйлескеніндей кейіп береді деп келтіреді. Оқыту бағдарламасының келесі бір түрі нақты оқиғаны үлгілеу және талдаудың бағдарламасын болжайды. Мұндай бағдарламалар көбіне еңбек және кәсіби оқытуда барынша тиімді, өйткені олар түрлі жағдайларда, оның ішінде қиын бір қарама-қайшылықтары жайлы айтуға да болмайды. Және де теориялық болжамдар мен сынақтық мәліметтер мұнда маңызды білімдік әсер боларын көрсетеді. Байқауымызша біздің ғасырымыздың өзінде-ақ бірінші сыныптар компьютерді қолданары хақ. Бұл бағыттағы зерттеушілік жұмыстың барынша болашағы бар. Оқу құралы ретінде ЭЕМ-ді қолданудың маңызды бағыты ЭЕМ көмегімен мектепте оқылатын обьектілер меп құбылыстарды үлгілеу болып табылады. Қазіргі ЭЕМ-дер түрлі құбылыстар мен процесстерді үлгілеу үшін ауқымды мүмкіндік береді. Электронды есептеуіш техниканың басты ерекшелігі ең алдымен нақты есептеу деңгейінде модельді ақпаратты жарату мүмкіндігі болып отыр. Нақтылығы ЭЕМ жадының ауқымды жеңілдігімен және бағдарламалау тәсілдерінің математикалық жетістігімен қамтамасыз етіледі, оның әмбебаптығы - кез келген динамикалық жүйеде изоморфты сай келерлік бағдарламада есептеуіш машиналардың үлкен қабілеттілігі. ЭЕМ-нің оқу процессінде ЭЕМ сынып тақтасын, плакатты, кино және диапроекторларды табиғи сынықтарды алмастырмауы қажет. Мұндай алмастырулар оқытудың басқа құралдарын қолданумен салыстыру бойынша барынша мәнді қосымша әсер бергенде дұрыс мақсатты болады. Мұндайда ЭЕМ мен оқытудың басқа да құралдары бірін-бірі өзара алмастырулары да қажет.

Компьютердің оқу барысындағы рөлі көбіне оқу бағдарламасының типіне қарай айқындалады. Олардың бірқатары ептілік пен дағдыны тиянақтау үшін арналған кездерде де шешім қабылдау дағдысы мен ептілігін қалыптастыруға қолдау көрсетеді. Соңғы кездерде мұндай бағдарламалар саны өсті. Тағы да бірі ойын түрінде құрылатын оқу бағдарламаларын құруды бөліп көрсетуте болады. Олар оқу мотивациясын арттыруға қолдау көрсетеді (бірақ тағы бір айта кететіні, жарыстық мотивтер танымдық мотивтерден басым түсіп кетеді, бұның педагогикалық қолдау табуы екіталай). Ойын ынтаны, қызығушылықты және шығармашылық ойды үдетіп ынталандырады, өз мүдделерін жалпы мақсаттарға бағындыруга көмектеседі, бірлесіп әрекет ету ептілігін қалыптастырады. Сонымен қатар ойын айқын бір оқу пәнінің шеңберінен шығуға мүмкіндік береді, оқушыларға аралас саладағы білім мен тәжірибелік әрекеттердің мүмкіндігін береді. Ойындар оқушыларда есепті шешудің мүмкін боларлық стратегиясы мен білімнің құрылуына жетістікті түрде қолданылуы да мүмкін. Оқушы еркін түрде дұрыс болсын, қате болсын шешім қабылдайды. Мұндай оқыту оқушылар үшін барынша тартымды және көбіне ұнайды, көбі бүкіл оқуды ойын түрінде өткізуді қалайды. Есептеуіш техниканың негіздерін оқуға кірісе отырып, оқушылар жиі түрде мұнда ойын қолданылады ма деген сұрақта қояды. Ойындық бағдарламаларды дұрыс бағалай отырып, онымен көп қызығып кетудің кері әсерін де ескерген жөн. Қызығып беріліп кету оқушылардың еріктік қасиетіне де кері әсер етуі мүмкін: ілім мен еңбек оның сезімдік әрекетіне негізделмейді.

Еңбекке деген дайындық еріктік күшті ең ақыры аз қызықтыратын, бірақ қажетті әрекетті болжайды. ЭЕМ көмегімен жүргізілетін үлгілердің негізгі жетістіктерінің бірі оның икемділігі мен түрлілігінде болып отыр, өйткені қолданушы олардың тәртібін басқара алады, үлгі жұмысына белсенді араласып және де өзі де оны құруға араласа алады. Егер ЭЕМ-ді қолданушы мұғалім болса, онда ол оқу компьютерлік үлгісін (ОКҮ) көрсетіп жария ету мақсатында қолдана алады және оның алдында педагогикалық шығармашылық үшін ауқымды кеңістік ашылады. Үлгіні көрсете отырып, ол өз қалауы бойынша қандай да бір жүйелікте жұмыс тәртібін тандай алады, қажет болған жағдайда көрсететін элементтерін қайталап бір мезгілде сыныппен де сүхбаттаса алады. Егер ЭЕМ-ді қолданушы оқушы болса, онда ОКҮ зерттеу обьектісі болып келеді. Бір жағынан ОКҮ таза түрдегі суреттік, бейнелік құрал болып та келеді, зерттелетін материалдың көрнекілігін арттыра түседі. Оқушының ОКҮ-мен жұмыс істеуі бірнеше минутқа немесе бүкіл сабақ барысына созылуы да мүмкін. Бірақ бұл және басқа да жағдайларда мұғалімнің оқу әрекетін үйымдистыру бойынша айқын бір нұсқауы қажет, екінші жағдайда сонымен қатар лабораториялық немесе тәжірибелік жұмысты баяндайтын баспа құралдары да қажет. ОКҮ-нің оқу барысында бұл үлгілерді жетістікті қолдануға - қолдау болатын қасиеттерін бөліп көрелік:

1. Ақпараттылығы. Бұл қасиетінде қолданушыға ақпарат объектісін зерттеу үшін қажетті және тереңдігі мен сипаты жағынан осы оқу әрекетінің дидактикалық мақсатымен айқындалатындай қажетті ақпаратты беруі деп түсінеміз.

2. Көрнекілігі. Ақпараттық және көрнекілік қасиеттерінің бірдей еместігі айқын, олардың екеуі де бір-бірімен тығыз байланысты. Үлгімен жұмыс барысында алынатын ақпарат сезім үшін қолайлы түрде болуы қажет. Бұл ақпаратты тиімді колемдегі бөлшектерге бөлу мен оны жеткізудің қамтамасыз ету әртүрлі ақпарат берудегі (мәтін, формула, графика, сурет және т.б) мәнді элементін бөлумен де қамтамасыз етіледі.

3. Динамикалылығы. Қазіргі ЭЕМ-дер компьютер экранында тек қана жылжымайтын суреттер ғана емес, сонымен қатар түрлі құбылыс, яғни жылжуы мен дамуын бейнелей отырып, оны бақылауға мүмкіндік береді.

4. Ашықтығы. Қолданушының үлгі өлшемдері мен үлгілеу бағдарламасының тәртібін түрлендіруге мүмкіндік береді.

5. ОКҮ жұмысын басқарудың қарапайымдылығы.

6. Қайталанбалылығы. Үлгілеу бағдарламасының қолдану мерзімділігі немесе олардың оқу барысындағы қолдану бөлігінің циклділігі.

Ең алдымен ОКҮ-ні құрар алдын жалпы түрде болса да бұл үлгінің көмегімен қандай оқу міндеттері шешіледі, және қандай түрде шешілетіннің айқындап алу қажет, яғни оқушы өз бетінше үлгімен жұмыс істей ала немесе мұғалім оны көрсету мақсатында және т.б қолданады ма соны айқындап алу қажет. Сонымен қатар, ЭЕМ-нің есептеуші, графикалық және т.б. мүмкіндіктерін білу кджет, жасалып отырған ОКҮ-нің солардың қайсысына жұмсалатынын білу қажет.

Егер үлгі мен түпнұсқаның ұқсастығы тек саналық жағынан болса, онда үлгінің математикалық аппараты түпнұсқа аппараты мен салыстырғанда едәуір түрде қарапайым жеңілдетілген болып келеді. Егер қабылдаушы алатын үлгі жайлы ақпараттына сандар, графика, диаграмма кіретін болса онда мұнда сандық қатынас деңгейінде және үлгі аппаратындағы да сандық қатынас деңгейінде орындалуы тиіс, түпнұсқаның математикалық аппараты көшірмелеу қажет. Дұрысында да бір үлгіде бір қасиетін тек саналық түрде баяндаса, ал басқа бөлігі - сандық жағынан баяндалады.

Бағдарламаны педагогикалық тұрғыда толық қамтамасыз етуде ең негізгі көңіл аударарлығы әдістемелік, педагогикалық және психологиялық тәсілдерге, зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнының ашылуының логикасына, оқушының шығармашылық қабілетінің дамуына негізгі түрде назар аударылады. Оқу пакетіне талдау жасауға болады. Көп тілдік жүйелерде пакет қорын ұйымдастырудың инструментальдік кағидасын қолдану турінің мумкіндігі бар тілдік түрғыда да таралуы бойынша да жүруі керек. Жүйелік бағдарламашы бағдарламалау механизмдерін қолдануы бойынша көптеген пакеттерге бөледі. Оқу бағдарламасымен қамтамасыз етуді және таратуды ұйымдастыру, көбіне оқу бағдарламалық қолданбалы пакетін таратуды ұйымдастыруда пакеттерді ЭЕМ типі бойынша шоғырландыру ыңғайлы, ақпаратты таратушы түріне қарай немесе орнында қолдану қондырғыларының түрінс карай шоғырландырған қолайлы. Пәннен беретін - мектеп мұғаліміне пәннің тақырыбы немесе пән сабағына қарай қандай да бір пакетті байланыстыру маңызды болып келеді. Бұл құрал түрінің қызметтік мүмкіндігі жайлы толық түсінікті қолданбалы бағдарламалық мектеп пакетінің жіктеуі береді. Мұндағы талқыланып отырған жіктелу оқу пакетін жүйелендірудің алғашқы талпынысын ұлғайтады және нақтылайды.

Жоғары деңгейдің құрылымын басқарушы, пәндік, құралдық және обьектілік пакеттер құрайды.

Басқарушы пакеттер сабақты басқару және ұйымдастыру міндетін шешеді. Орта мектеп дидактикасы сабақты ұйымдастырудың кейбір жалпы үлгісін айқындайды, барлық пән үшін бірдей болатындарын айқындайды. Мұндай үлгі бағдарламалық құралдармен құрылымдалуы да мүмкін. Сабақка жоспарланған пакеттер қорытындылық жүйелілігін тарату бағдарламасы құрылымдық пакеттерді құрайды. Құрылымдық пакеттерді жеке дербес топтарға бөлу мүмкіндігі қолданушылар мен мұғалімнің сүхбаты барысында қалыптасатын пакетпен арнайы бағдаралама құрушылар көмегімен бекітіледі. Ақырында сабақтан соң мұғалім сабақ барысы жайлы, оқушылардың жетістігі мен сәтсіздігі жайлы ақпарат жинауына тура келеді. Сабак барысын күрылымдау мен форматтауды хаттамалаушы пакеттер орындайды. Хаттамалаушы пакеттермен жиналған ақпараттар және сай келерлік түрде құрылымдалғандары көбінесе компьютерлендірілген сабақ өткізуші мұғалім тікелей қолданады. Статистикалық оқу ақпараты жалпы сынып оқушылырының топ оқушыларының, жеке оқушының материалды меңгеру дәрежесі жайлы ғылыми дәлелденген пікірді қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Алгоритмдік - тапсырмалар бойынша орындалатын педагогикалық психология бойынша мамандар жасаған оқу ақпаратын статистикалық өңдеу, сабақ барысында мектептің акларат кабинетінде жеке машиналармен жиналғандары оқу барысын бөлікті болжау мүмкіндігін береді, мұғалімге, сынып жетекшісіне, косымша ұсынысы бар ата-аналарға хабар, мәлімет береді. Мұндай түрдегі ақпарат мектептің оқу барысын зерттеуші психологтарды да қызықтырады. Ақпаратты өзгерту сабақтарының нақты мазмұнымен аз байланысы бар бағдарламалық құралдар статистикалық пакеттерді білдіреді. Мұндай жағдайда ақпараттың мектептік кабинеті ЭЕМ-нің жергілікті орындағы желісін білдіреді, басқарушы пакет ішінде желілік пакеттері-бөлгіштері және интеграторлары маңызды роль атқарады. Инструментальдық пакет тобындағы оқу пакетінің мазмұнымен қызметтік байланысы барларының көбіне айқын болмағаны: бұл пакеттердің негізгі мақсаттық сипаты қолданылатын бағдарламалық құралдармен айқындалған.

Өңдеуші мәтіндік пакеттер мәтіндік ақпарат бағдарламасынан жиналып және де оқушы мен мұғалімнің мәтінмен жұмыс істеуіне ыңғайлы жағдай жасайды. Өңдеуші пакет бағдарламалары сөз, белгі, жол, қатар қоюды қамтамасыз етеді. Оларды жоюды, алмастыруды мәтіннің бір бөлігін бөлу тәсіліне мүмкіндік етеді және т.б. Дербес ЭЕМ экранында мәтінмен жұмыс істеудің ыңғайлылығы сезіну эстетикалылығы, қатені із-түссіз түзету, мәтінді жазғандағы қателіктерді жою, оқушының еңбек өнімділігін арттырады.

 

2.2. Оқытуға арналған қолданбалы бағдарламалардың пакеттері

Пакетті даярлауда пәнді оқыту әдістемесін негізгі ала отырып, модульді оқыту принциптерін пайдаланған жөн. Себебі тестік сұрақтарды құрастыруда пән мазмұныны бойынша семантикалық граф құрастырып, ол сызбаның түйіндерінде ұғымдар, олардың қасиеттері, байланыстары көрсетіледі. Модульді оқыту терминінің семантикалық мәні халықаралық түсінік пен оның мәнінің бірі қызметтік желі. Бұл ілімде негізгі тәсіл ретінде модульді оқытудың негізгі құралы ретінде ақпараттық аяқталған блок ретінде түсіндіріледі.

Өзінің бастапқы түрінде модульді оқыту 60-шы жылдардың соңында пайда болып, шет елдерде тез етек алды. Оның мәні оқып білім алып, үйренушісі оған үсынылған жеке оқу бағдарламасы бойынша дербес жұмыс істей алады, оған алдына қойылған дидактикалық мақсатқа қол жеткізуге әдістемелік басшылық етеді.

Педагогтың қызметші ақпараттық-бақылаушылықтан нұсқау беріп үйлестірушілікке дейін түрлендіріліп отырады. Педагог пен оқушының оқу барысындағы өзара әрекетттері принципті өзге негізде жүзеге асырылады: модульдер көмегімен саналы сезілінген, мойындаған оқып үйренушінің алдын-ала дайындық деңгейімен қамтамасыз етіледі.

Модульді оқытудың жетістігі педагог пен оқушы арасындағы екі жаққа да өзар тең қарым-қатынасты сақтауымен айқындалады. Модульді оқытудың теориясы жалпы дидактикалықпен тыгыз байланысты арнайы ерекше принциптеріне негізделген. Олар заңмен бекітілген ғылым заңдылықтарына сай тәртіп пен әрекеттің негізгі ережелеріне сай басшылыққа алынатын идея болып келеді.

Модульді оқытудың жалпы бағытын, оның мақсатын, мазмұны мен ұйымдастыру әдісін мынадай қағидалар айқьшдайды: модульділігі, оның оқыту мазмұнынынан ерекше элементтерін бөлу, жылжымалылығы, өрістеуі, білімінің әрекеті мен білімінің әрекеттілігі, олардың икемді жүйесі, нанымды болашақтығы, жан-жақты әдістемелік кеңес берілуі, екі жаққа да тең болуы. Әрқайсысына тоқталып өтсек:

Олардың біріншісі оқу тәсілін айқындайды, оның мазмұны мен ұйымдастырушылық түрі мен әдісі негізіндегі көрсетілген оқыту тәсілін айқындайды. Оқытудың осы принципіне сай жеке қызметтік желісі - модулімен нақты дидактикалық мақсатқа жетуге арналуымен құрылады. Бірақ ғалымдар бұл принципті түрліше түсінікте жүр. Оқытудың бастапқы даму кезеңінде АҚШ-та сонымен қатар Англияда әрбіреуін жеке оқытудың жиынтығынан алынып, бұл ілім тұжырымдалады. Модульді оқытудың мұндай тәсілінде біздің пікірімізше оқыту әдісімен "пакет" теңестірілді. Жаңа оқытудың түрін одан әрі дамыту барысында модульдік принципті, қағиданы түсіну ұлғая түсті. А.А.Туцински дербес тап идеясының байқалуын дидактикалық каналдар бойынша табиғи білімге сай берілуін талап етеді. Б.Гольдшмид пен М.Гольдшмид модульдік қағиданы кең түрде қарап, оны оқып үйренушінің айқын бір мақсаттарға қол жеткізуіне көмектесетін жоспарлы оқу әрекетінің дербес өз бетінше қалыптасуымен жүзеге асуын қарайды.

Біздің жүргізген тәжірибелік және теориялық зерттеулерге сүйене отырып, модульдік принципті жүзеге асыру үшін мынадай педагогикалық ережелерді тұжырымдаймыз:

1. Әрбір оқушының алдына қойған дидактикалық мақсатқа жетуді толық қамтамасыз ететін оқу материалын құру.

2. Ол жеке модульдерден дидактикалық мақсаттар жиынтығына сай келіп оқытудың бірігей құрылымының білдіретін аяқталған блок болуы керек.

Оқу материалына сай белгіленген мақсатқа жетуге бағытталған оқытудың түрлі түрімен формаларын үйлестіру қажет. Оқыту мазмұнынан ерекше элементтерін бөлу принципі модуль шеңберінде оқу материалын бірегей тұтастықпен үйлестірілген дидактикалық мақсатттарды шешуге бағытталған нақты құрылымдық модуль ретінде қарауды талап етеді. Бұл принцип бағдарланған оқытудағы оқу материалын жеке бөлу принципіне ұқсас, бірақ мәнді айырмашылықтары да бар. Бағдарлы оқытуда материалды кішігірім тығыз байланысты баяндалған түрде бөлу қажет, оларды міндетті түрде біртіндеп күрделі бөліктерге қарай өрістетеді. Әрбір элементтің алдында дидактикалық мақсат қойылып, ал оқыту мазмұны алға жетуді қамтамасыз ету көлемінде беріледі. Элементтері өзара байланысты да және дербес те болып келуі мүмкін. Жеке зерттеушілердің пікірі бойынша оқыту мазмұнының едәуір құрылымдағы бірқатар айырмашылығы болады. Дж.Россель оқыту мазмұнының ең кіші бірлігі реттерде нақты бір курстың айқын тақырыбын бөліп көрді, оны модуль деп атайды. И.Прокопенко мұндай бірлік деп дидактикалық мақсатқа жауап беретін оның элементі деп аталатын тақырып фрагментін есептейді. Мұндай тәсіл білімнің жүйелілік қағидасын жүзеге асыру үшін ең озық жағдайын құрады, ал Дж. Россельдің пікірі оның фрагментарлық меңгерілуін жоққа шығармайды. Оқыту мазмұнынан ерекше элементттерді бөлу принципін басшылыққа ала отырып, мынадай педагогикалық ережелерді ұстану қажет:

• Үйлестірілген дидактикалық мақсаттардан жеке мақсаттар құрылымын бөлу қажеттігі;

• Олардың әрқайсысының оқыту материалын толық қамтамасыз ететін жеке элементтеріне жетуі;

• Бір үйлестірілген дидактикалық мақсаттың жеке максатына жету үшін қызмет ететін элементтерінің жиынтығы бір модульді құрауы қажет.

Өрістеу қағидасы әлеуметтік тапсырысты ескергендегі модуль мазмұнының еркін өзгеруін қамтамасыз етеді. Ф.Кумбос білімнің әлемдік дағдарысының себептерін қоғамдық өмір жағдайы мен білім арасындағы болатын үзіліспен байланыстырды. Бұл жас ұрпақты сапалы дайындау барысына кері әсер етеді. Өйткені, ғылыми техникалық программаның жоғары қарқыны жалпы техниканың арнайы білімінің тез ескіруін жүргізеді. Кейде оқтын-оқтын жалпы ғылымдық білім құндылығына қайта қарауды талап етеді. Оқу материалдары ұдайы жыл сайын қайта қаралмай және жаңаруы тиіс. Күрделі жағдайлардың шығудың бір жолы оқу материалын құруды қамтамасыз етуде оның ауыспалы бөлімдерін бір-біріне тәуелді етпей тез өзгертіп, толықтырып оқу материалының жеке бөлімдерін дамытып отырудың өзі жеткілікті болады. Оқу материалдық мазмұнының тұрақты және өзгермелі мазмұнының арасындағы қайшылықты шешу динамикалық принципін жүзеге асырумен мүмкін болады. Оның педагогикалық ережелерін тұжырымдайық:

• Әрбір элементінің мазмұны және әрбір модуль жеңіл өзгеріп және толықтырылып отыруы мүмкін;

• Түрлі модуль элементтерін құрылымды түрде өзгерте отырып, жаңа модульдері құру мүмкіндігі бар;

• Модуль оның элементгерін тез өзгертуге боларлықтай формада берілуі қажет.

Білім саласының топтарында (орта мектепте, жоғарғы оқу орындарында және дипломнан кейінгі білімде) оқып үйренушінің арасында әрекетті білімді қалыптастыру мәселесі туындады, ол мамандарды кәсіби дайындау деңгейіне кері әсер етті. Бұл қалыптасқан жағдайдан шығуды бір ғалымдар оқып үйренуі орындай алатын әрекет жүргізілуде немесе оқыту мақсатын тізім түрінде қолдану қажет дейді. Өзгелері былай деп санайды: мәселені шығармашылық тәсілмен шешуде шығармашылық өзіндік әрекетті тәрбиелеу үшін оқу әрекетін жаттанды нәтижеден әрекет әдісіне бағыттау қажет дейді, ол қойылған нәтижеге жеткізеді. Біз де әрекет түріне оқыту қажеттілігінен келісеміз. Модульді оқытуға әрекеттік тәсіл өте маңызды. Бірақ ол рецепторлық құрал ретінде болмауы қажет. Оның шектеулілігі метадологиялық түрде «технократтық»¹ педагогикалық ережесіне сүйенеді. Егер оқып үйренушілер дербес түрде өз бетінше ынта қойып, тапқырлықпен білімдерін қолдана білген жағдайда қарқынды білім ала алады. Әрекетті және оперативті білім жүйесі жайлы тек ептілік пен үздіксіз байланыс ретінде ғана сөз етуге болады. Мұндағы айтылайын дегені жалпы ғылымды, жалпы техникалық және арнайы білімдер жүйелі және ептілік дағдыны оқушы еркін түрде өз бетінше тәжірибелік әрекетінде қолдана білуіне де болады. Қаралып отырған модульдік қағидасы ең алдымен оқыту мақсатының қалыптасуына қолдау көрсетуге бағытталған оқытуды білдіреді. Педагогикалық ережесі қалыптастырсақ, білімнің қарқынды әрекетімен және жүзеге асыру ережесін басшылыққа ала отырып, олардың жүйесін басшылыққа ала отырып қарайтынымыз:

Модульдік оқытудағы мақсаттар әрекет әдіс-тәсілімен тұжырымдалуы қажет; қойылған мақсатқа жету үшін айлық немесе тәжірибелік әрекеттің логикасы бойынша модульдің пән аралық мазмұнын құру және пәндік мазмұнын құру; оқуға шығармашылық пен шығармашылықты қамтамасыз түрде білімді меңгерудің мәселелік тәсілі негізінде оқу ұйымдастыруы қажет; айқын түрде білімді бір әрекет саласынан екіншісіне ауыстыруы айқын көрсетілуі қажет; икемділік қағидасы модульдік бағдарламаларды оқушының жеке тұтынысын меңгеру жолы мен оқыту мазмұнына бейімделуі мүмкіндігін қамтамасыз етуімен құруды талап етеді.

Білімді меңгеру сипатының айырмашылығы барынша маңызды, сонымен қатар ой операциясының қалыптасуы мен жылдамдығы және олардың ауыстырылуы да барынша мәнді. Міне осыған орай оқу барысын дербестендіру қажеттігі туындайды. Былайша айтқанда, ол педагогтың оқушыға жеке тәсілде қарауы. Ал кең мағынада айтсақ, педагогикалық жүйенің барлық элементін қамту болып табылады. Жеке қару мәселесін шешу көбіне еңбек шығынымен материалдық базаның болуымен тікелей байланысты, көбінесе мұнда оқушының топтық, кластық санын кеміту болып келеді. Модульдік оқыту мазмұны мен барысын дербестендіру оның тиімділігі жағдайын қарағанда, оқушылар тобының санын кемітудің міндеті еместігін көрсетеді. Бірақ ол педагогикалық еңбек тиімділігін арттырусыз болмайды. Білімділік мәні оқыту мазмұнын дербес құруда қамтамасыз етуде және оны меңгерудегі өзіндік қарқыны мен оқушының қарапайым жолды таңдауында. Осы жолменен оқу барысын бақылау және өзіндік бақылаумен қамтамасыз етудің мүмкіндігі бар.

Бұл жоғарыда айтылып өткен оқу барысын тиімді етудің тәсілі бағдарлап оқытуды еске түсіреді. Бірақ бұл дербес оқыту қарқыны модульдік мүмкіндігі және бағдарлы оқыту бір көрсеткішімен ұқсас. Оқу мазмұнын дербес жоспарлау тұрғысында модульдік оқыту мүмкіндігі жоғары. Өйткені оқушының өзінің тұтынушылығын ескеру арқылы жүргізеді. Бағдарламалық оқытуда оның мазмұны тек қана оқытуды түзету аспектісімен ғана дербестелінеді: олардың айырмашылығы модульдік оқытуда олар жеке немесе барынша қорытындыланған мақсаттарды жүзеге асырудың жетістігі тексеруден кейін жүргізіледі. Ол білім жүйесі мен дағдысын бағалау мүмкіндігін береді, ал бағдарламалық оқытуда меңгерудің әрбір элементарлық қадамынан кейін фрагментарлық білім өнімінен кейін қарапайым жаттап алуға алып келеді. Икемділік қағидасын жүзеге асыру үшін мынадай педагогикалық ережелерді ұстануды талап етеді:

1. Оқытуды дербестендіруде базалық дайындық белгілері бойынша бастапқы білім диогностикасы қажет.

2. Оқушының түсініп және сезінуі нәтижесінде жиынтық дидактикалық мақсат нақты көрсетіледі.

3. Белгіленген мақсатқа жету үшін оған оқу әрекеті бағдарламасы кіреді. Ал оқушы жақын және орташа болашақтарға жету үшін жол нұсқаушыларымен қамтамасыз етіледі.

4. Әрбір модульдің басында міндетті түрде оқудың үйлестірілген мақсатын нақты көрсету қажет.

5. Әрекет нәтижесі ретінде оқушының жеке мақсатын нақты көрсету әрбір элементтің басында көрсетуді қажет етеді.

Жан-жақтылық принципі оқушының танымдық әрекеті мен педагог әрекетін кәсіби қамтамасыз етілуін талап етіледі. Оқу тиімділігіне көптеген факторлар, оның ішінде оқушы мүмкіндігіне оқу мазмұнына сай келуі әсер етеді. Бірақ бұл жағдайларды ұстануда оқу барысында көптеген қиындықтар кездеседі. Оқушының оқу материалының тиімді жолын таңдай алмауынан, өзіндік таным дағдысының дамымағанынан болып отырады және педагогтардың да әрекетінде бірқатар мәселелер, мысалы, шеберлігінің жетіспеушілігін, оқытудың бар әдістерін қолдануда білмеуінен және сол жағдайға барынша тиімді және үйлесімді тәсілді таңдай алмауынан.

Бұл мәселелерді шешуде педагогикалық ережелерді жүзеге асыруда әдістемелік нұсқаудың жан жақтылық принципі арқылы жүзеге асырылады:

1. Оқу материалы ақпаратты меңгеруді жеңілдететін жеке түсіндірме әдісті қолдану мен модульді көрсету қажет.

2. Оқу мазмунын менгерудің түрлі әдісімен түрлері ұсынуы қажет, онда оқушы олардың немесе өзінің тәжірибесіне сүйене отырып меңгеру тәсілін еркін таңдай алады.

3. Оқу барысын ұйымдастыру бойынша педагогқа әдістемелік нұсқау берілуі қажет.

4. Педагог оқытудың ұйымдастырушылық үлгісін және ұсынылған әдістерді еркін таңдай алу мүмкіндігі бар.

5. Мұғалімнің өзі модульді құрған кезде міндетті түрде оқытудың әдісін енгізуге қажет, бұл мұғалімдер арасында тәжірибе алмасуға жағдай жасайды. Соңғы жылдары педагогикалық оқыту барысын қарқындатуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Өзін өзі басқаруды дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр.

Мұғалім мен оқушы арасындағы қатынасының бағыныштылығын сақтай отырып, оқу барысындағы өзара әрекетті жүзеге асыру үшін базистік жағдай құруға ерекше көңіл аударылды. Ол оқушының дайындық деңгейі болуы мүмкін. Басқару байланысының сипаты ең алдымен осыған байланысты. Басқаша айтқанда педагог көбінесе "информациялық" егуді жүргізеді, басқа қызметті қолдану қажеттігін ұмытады. Педагогикалық оқыту барысының тиімділігі оқушының өзінің белсенділігіне байланысты, ал мұғалім әрбіріне жеке қарау тәсілімен нұсқаушы - ұйымдастырушы қызметін жүзеге асырады. Бірақ бұл үшін оқушыларды модуль сияқты тиімді құралдарымен қамтамасыз етуі қажет. Модульдік оқытудағы екі жақты теңдік принципі мынадай педагогикалық ережелерді ұстануды талап етеді:

1.     Айқын бір деңгейде оқушының білімді дербес меңгеру мүмкіндігін модульді бағдарлама қамтамасыз етеді.

2.     Ол педагогты таза ақпаратта қызметті орындаудан босатады және оның нұсқаушы үйлестіруші қызметінің айқын көрінуіне мүмкіндік береді.

3.     Модульдер педагог пен оқушының бірлесе отырып, оқытудың тиімді жолдарын таңдауына жағдай жасайды. Модульді оқытудың принципі бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Олар оқыту мазмұнының құрылу ерекшелігін көрсетеді, ол екі жақты теңдік принципі мұғалім мен оқушының өзара әрекет сипатын білдіреді. Оқушының педагогпен өзара әрекет жолдарының байланысуы, сонымен қатар жан-жақты нұскау принципімен де айқындалады. Бұл аталған принциптердің барлығы да жалпы дидактикалық қағидаларға сүйенеді және бір-бірімен тығыз байланысты.

 

3.1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫН ДАЙЫНДАУ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қазіргі кезде білім беруді ақпараттандырудың негізгі талаптарының бірі - оқу процесін электронды оқулық немесе оқытудың компьютерлік құралдарын (ОКҚ) жасау және пайдалану. Оқу процессінде компьютерлік оқулықтар, есептер жинақгары, энциклопедиялар, тестілеу мен бақылау, анықтамалық жүйелер және басқа да ОКҚ-лар кеңінен қолданыс табуда. ОКҚ-ны білім берудің ақпараттық технологияларының негізгі бір түрі ретінде қарастыруға болады. Жалпы білім берудің ақпаратгық технологиялары дәстүрлі оқыту әдістері мен тәсілдерінде кейбір педагогикалық мәселелерді шешудің жаңа құралдары ретінде пайданылады /3/.

Ақпараттық технологиялардың білім беру жүйесінде белсенді пайдаланылуы оның нақты педагогикалық есептерді шешуге арналған құралы қызметін атқаруымен қатар, дидактика мен әдістеменің дамуына әсер етіп, оқыту мен білім берудің жаңа әдіс-тәсілдерін, формаларын құруға алып келеді. Мысалы, Internet технологияларының кеңінен таралуы қашықтықтан оқыту әдісінің жедел дамуына мүмкіндік туғызуда. Мультимедиялық технологияның, компьютерлік графика мен машықтану жүйелерінің дамуы, кәсіби ортадағы іс-әрекетті бейнелейтін виртуал жағдайға "ену" жолымен оқыту әдістемесінің кұрылуына түрткі болды. Ал, компьютерлік желілік машықтандырушы класстардың пайда болуы, іскерлік ойындар мен сайыстар түрінде көп рольді машықтандыру әдістеменің дамуына ықпал жасады (кәсиби сайыстар мен іскерлік ойындар бұрынан бері кәсіби дайындық пен іскерлікті арттыру барысында қолданылып келген. Ал ақпараттық технология оларды жаңа деңгейде ұйымдастыру мен өткізуге мүмкіндік туғызуда).

Сонымен ОКҚ-ның дидактика мен әдістеменің жаңа қырынан дамуына ықпал ететіні сөзсіз. Яғни, ОКҚ-ны оқу процессінде пайдалану негізінде

•   окытудың сапасы артады;

•   оқыту  жұмыстарын  үйымдастыру  мен  жүргізуге   кететін шығындар азаяды;

•   оқытушьшардың оқыту барысында сабақ түсіндіру, бақылау алу,  тапсырманың орындалуын қадағалау,  бағалау,  білім мен іскерлікті игеру деңгейлерін анықтау сияқты басқару жүмыстарының      шығармашылық   іс-әрекетке   (ғылыми-ізденіс және әдістемелік мәселелерді шешу, оқу-әдістемелік құралдарды дайындау т.с.с.) көшуіне алып келеді;

•   оқытудың  мазмұны  мен   құрылымдарының  өзгерістеріне карай      оқу     процесін      оқу-әдістемелік     құралдармен қамтамасыздандыруды жеделдетеді.

Осы айтылтандардан қазіргі уақытта білім беру жүйесінде дәстүрлі құралдарға қарагаңца ОКҚ қоддану кажеттігі артып келе жатқандығын көруге болады. Сондай-ақ, ОКҚ-ны дәстүрлі оқу-әдістемелік кұраддармен үйлестіре қолданудың тиімділігін практика көрсетіп отыр. Дегенмен, ОКҚ компьютерсіз оқыту құралдарын толығымен алмастыра алмайды. Шындығында ОКҚ дәстүрлі құралдардың тиімді тұстарын ала отырып, оқытудың жаңа сапалық деңгейіне алып келеді /3/.

ОКҚ-ның сапасы оны оқу процесінде пайдалану барысында ғана анықталады. Оның кемшіліктерінің көп болуы пайдаланушыларға ОКҚ туралы теріс пікір қалыптасуына алып келеді.

Қазіргі кезде көптеген ОКҚ-лардың түрлі нұсқалары дайындалып, ұсынылуда. Дегенмен, оларға жүйелі түрде талдау жүргізіліп, тиімділіктері мен кемшіліктері анықталып, олардың сапасына талаптар қойылуы, болашақ жасалатын ОКҚ-ларға ұсыныстар берілуі жеткіліксіз. Ал, шет елдерде бұл бағытта зерттеулер жүргізіліп, даярланған ОКҚ-ларға талдаулар жасалынып, олардың кемшілікгері айқындалуда. Талдаулар нәтижесінде ОКҚ-ны жобалауда жіберілетін басты кемшілігі -оны дәстүрлі оқу-әдістемелік құралдың электронды көшірмесі ретінде ғана кұрылатындығы анықталды.

Мысалы, дәстүрлі оқу-әдістемелік кұралдарды даярлауда оның авторлары мен техникалық жағын орындайтын (безендіру, көбейт, т.с.с.) мамандардың арасында айқын шекара бар. Ал ОКҚ даярлауда оны баспа оқулық ретінде қағазға шығарып, көбейтудің қажеттілігі болмағандықтан, оны жетілдіріп, жаңартып отырудың мүмкіндігі жоғарылайды. Бұл жерде ОКҚ дайындау технологиясынан хабары аз мұғалімдер дидактикалық материалды дәстүрлі құралдар шығару сияқты даярлау жеткілікті деп есептейді. ОКҚ-да дидактика оқу материалымен қоса, программалық өнімнің негізі болып есептелетін алгоритм мен модельдерде де ескерілуі тиіс. Дидактикалық есепті шешуді ақпараттық технология мамандарына жүктеу барысында (программалаушы, безендіруші, мультимедиялық компоненттер жасаушылар) тиімділігі төмен әдістемелік және дидактикалық сауатсыз ОКҚ пайда болады.

Әрине, ОКҚ үшін материалдарды дайындауда ақпараттық кэдэылымдық принциптер, пайдаланушы интерфейсінің схемасы, білім мен іскерлікті бағалау критерийлері мен бақылау тәсілдері, интерактивті қуралдармен жабдықталу сияқты аспектілерді ескерумен катар, дидактикалық төсіддер, компьютер мамандарына нұскдулар болуы тиіс. Бұл шарттарды орындау, автордан жаңа компьютерлік дидактиканы игеруді талап етеді.

Демек, ОКҚ даярлау түрлі саладағы мамандардың бірігіп жұмыс істеуімен қатар, көп зерттеулерді, талдауларды кажет ететін өте күрделі іс, яғни, ОКҚ-ны даярлайтын мамандардың әрқайсысы өз саласында жан-жақты терең білім мен іскерлікті көрсетуі тиіс.

Қазіргі кезде, ОКҚ даярлау үшін кем дегенде төрт түрлі базалық категориялы маман керек:

-   оқу материалының авторлары;

-   компьютерлік әдіскерлер;

-   ОКҚ жүйелік программалаушы;

-   ОКҚ пайдаланушылар.

Мұндағы бірінші және төртінші категориялы мамандардың қызметі түсінікті. Қалған екі категориядағы мамандарға тоқталайық.

Компъютерлік әдіскер - ОКҚ-на арналған пәндік ауқымға бағдарланған, компьютерлік дидактиканы меңгерген маман. Оның аткаратын міндеттері:

-   ОКҚ кұрылымын анықтау;

-   психологиялық-педагогикалық стратегияны тандау;

-   пайдаланылатын дидактикалық тәсілдерді нақтылау;

-   бақылау формалары мен түрлерін анықтау;

-   білім мен іскерлікті бағалау критерийлерін анықтау;

-   оқу материалын кұрылымдауда авторға жәрдем беру, оны жеткізу формасы мен стиліне нүскаулар беру т.с.с.

Жүйелік программалаушы — компьютерлік дидактиканы меңгерген, білім берудің ақпараттық технологиясының маманы. Ол оқу материалының ақпараттық-логикалық моделі мен ОКҚ-ның арихитектурасын құрастырады, дидактикалық тәсілдерді формальдандырады, қолданылатын модельдер мен алгоритмдер класстарын анықтап, пайдаланушы интерфейсінің схемасын жасауға қатысады. Сондай-ақ, негізгі программалық-техникалық мәселелерді шешеді (инструментальды құралдарды, берілгендер форматын, программа интерфейсін тандау). Сонымен қатар, ОКҚ-ны даярлайтын мамандардың іс-әрекетгерін ұйымдастырып, басқарады. Жүйелік программалаушының ОКҚ-ны жобалауға катысуының кажеттілігі, ОКҚ-ның пайдаланушыларға бағдарланған сыртқы сипаттамалары мен таңдалған программалық-техникалық          ерекшеліктерді үйлестіру қажеттілігінен де туындайды.

Компьютерлік әдіскер мен жүйелік программалаушының ОКҚ-ны жобалауға кдтысуы оның сапасының артуына ықпал етеді. Сонымен, компьютерлік әдіскер мен жүйелік программалаушы мамандар ОКҚ-ны жобалауда маңызды ролге ие /4/.

 

3.2. Оқытудың компыотерлік құралдарын жасау әдістемесі

Компьютерлік оқу кұралы деп білім берудің компьютерлік технологиясын кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады. Өз функционалдық мүмкіндіктеріне қарай компьютер қәзіргі кезде оқытудың ең керекті жабдығына айналды, бірақ оны тиімді түрде пайдалану жолдарының әлі ашылмаған тәсілдері, күнделікті сабақгарға қолдану үшін әлі де айқындалатын жақтары көп екенін ғалымдар да, мүғалімдер де жиі айтып келеді. Соңғы кездегі компьютерлердің көптеп қолданысқа енуі бүл щюблеманың өте өзекті мәселеге айналғанын тағы да дәлелдеп отыр.

Компьтермен оқыту әдісін жүзеге асыру жалпы білім беру ісін жетілдіру тәсіддерімен бірге сонымен тығыз байланысты белгілі бір пәннің өз ерекшеліктерін де есепке алуды талап етеді. мұнда бірнеше мәселені қатар шешуге тура келеді, олар:

• компьютерді оқыту ісінің қай жақтарын жетілдіру үшін баса пайдалануға болатынын анықтау;

-   оқу   процесш   компьютерлендірудің   қажетті  деңгейін анықтау;

-    компьютерге   жүктелетін   функциялар    (іс-әрекеттер) тізбегін анықтау;

-  әр пән мұғалімдері мен әдіскерлерінің талап-тілектеріне сәйкес келетін компьютерлік оқу кұралын жасау.

Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі көлемі мүғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп отьфған мүғалім көбінесе компьютерлік оқу құралын жасауға қатыспайды. Сондықтан мұндай компьютер арқылы окытута арналған ақпараттық-оқу материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің "алшақтығы" білім берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бүл принциптің негізінде берілген материадцарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу кұралы жаңа материал беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежедс жасалуы тиіс. Оқу кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.

Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқьггу және әдістемелік құралдар құрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:

- таратылып берілетін оқу материалдары;

- бақылау жөне тестен өткізу материалдары;

- жаттығулар;

-  сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге арналтан әдістемелер;

• әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін катарластыра пайдалану тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен алмастыру жолдары;

- экранная берілстін барлық акиараггык-оқу материалдарын комиыотердің мультимедиалық мүмкіндігіне жөне сабақгарды сол арқылы беру тәсілдсріне қарай бейімдеу.

Компьютсрлік оқу кұралы жалпы оқу жүйесінс қойылатын талаптарға сәйкес жасалады, ал оның ақпараттық-әдістсмслік нсгізін жогарыда айтылтан материалдар күрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталгаи компыотерлік технология негізіңцс жасалған білім беру мәселелерін шсшіп, оқыгу-үйрету функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс.

Оқыту жүйесінс арналтан программалық жабдықгама ретінде жасалатын компьютерлік оқу кұралын даярлау көпжакты мәселе болып саналады, оны жүзеге асыру үшін әр түрлі салаларда істейтін мамандарды пайдалана білу қажет.

Білім берудің саласында " Электрондық оқулықтарды" пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып кана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Осы уақытка дейінгі білім беру саласында тек мүғалімнің айткандарын немесе оқулықгы пайдалану казіргі заман талабын канағаттандырмайды. Сондықтан казіргі ақпараттандыру қоғамында бүл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.

Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, шығармашылыкпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.

• Оқу материадцарын үгымды игерудегі электронды оқу кұралдарының атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі. Теориялық материаддарды графикалық иллюстрация түріндегі әртүрлі суреттер,сүлба тәсілдер арқылы толыктырып отырса, онда

теориялық білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір уақытта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі үгымды болады.

Электрондық оқулықтар ғылыми негізде дайывдалған педагогикалық ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен катар электрондық оқулық           дайындаудың  педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған формасы іспетті. "Электрондық          практикум" берілген. Оқушы оқулықгы қажет етпей —ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып — үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест сұрақгарымен қамтамасыз етілген.

Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды оқулықтар жасаумен шүғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Мұғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықгыра отырып, ары карай жетілдіре алады.

• Электрондық     оқулықтарды дайындаудың  бір  жүйеге келтірілген     зандылығы  болуы  керек.   Осыған  байланысты

электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық шарттарды есқру керек секілді.

-  белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықгың сол пәннің типтік бағдарламасына сөйкес болуын;

-  электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға   қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертқаналық   және практикалық тапсырмаларды    орындауға арналған      қосымша;      материалға      қатысты      анықгама, библиографиядан түратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақгарынан түратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері бөлімдерін камтуын;

-   электрондық оқулықгың кәдімгі оқулықтар    мазмұнын қайталамауын яғни, берілетін тақырыпісд  қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру керек;

-   белгілі бір тақырыпқа материал 2-3 экрандық беттен   артық   болмауы   тиіс.   Егер   мәтін   көлемі   бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда экранда пайда болатын он жақ тік     төменгі  көлденеңінен  жылжыту  сызықгарын электрондық оқулықгы пайдаланушының   көп пайдалануына тура келеді. Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді жоғары-төмен оңға —солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді.

-  бір қатардағы мәтін   62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды     баспаға шығару кажет болса,  ол А4 көлемді парақкд дұрыс түсетіндей болуы керек.

• оқулықгы      шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап айтқанда физика, химия, биология секілді пәңцерге қатысты процестерді анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG, AVI типті файдцар ретінде сақгап, оларды гипермәтінді формат арқылы электрондық оқулықа кірістіру оқулықгың көркемдік әдістемелік деңгейін арттырады /6/.

Енді электронды оқулықгың сыртқы кздрылымын, яғни пайдаланушыға көрінетін элементтерін кдрастьірайык. Электроды оқулықгың кұндылығы әрине, оның тақьгрьштық мазмұнында. Егер оқулық кейін сынақ не емтихан тапсырылуы тиіс пәннен болса, онда бір материалды үш түрлі кұрылымда берген жөн:

1. Мазмұндау мәтін, сурет, кескін, схема, кесте, график т.с.с түрінде беріледі. Сонымен кдтар мүнда, кдрапайым оқулықга мүмкін емес, анимация, видео, дыбыстық эффектілер сияқты Компьютерре тән элементтер орын алуы мүмкін.

2.      Схемоқурс   —   оқулықгың   мазмұнын   қыскдртылған мәтін    график   түрде    бейнелеу.    Бүл    оқу   материалының құрылымын,    ондагы   негізгі   идеяларды   түсінуге   септігін тигізеді.   Оқулық  мазмүнын   графикалық   образдар   арқылы бейнелеу мазмүнды ассоциативті түрде есте сақтауда үлкен көмек береді.

3.      Өзін     өзі     бақылаудың     тестік     жүйесі     —     оқу материалының     мазмұны     арнайы     интерактивті     жүйені пайдалану арқылы сұрақгар мен жауаптар түрінде беріледі. Тестік   жүйе    көбіне    алынған    білім    деңгейін    тексеруге арналғандықтан, пайдаланушы үшін оқулықгың ең қызыкты бөлігі   болып   табылуы   да   мүмкін.   Әрине,   мүндай   жүйе оқулықгың  авторлары  кұрған  тестер  қорынан тұрады.   бұл тестер   қорын   сынақ  және   емтихан   кдбылдау   кезінде   де пайдалануға болады.

Енді электронды оқулықгың күрамы жөнінде айтып өтелік.

• Электронды оқулықгың құрамында: - титул беті;

- мазмұн;

- аннотация; -

-   оқу материалының толық мазмұны (схемалар, графиктер, иллюстрациялар, кестелер);

- тапсырмалар жүйесі;

- бақылау тестік жүйесі;

- мәтін бөлігін іздеу жүйесі;

- авторлар жөнінде мәлімет;

-   программамен  жұмыс   істеу  тәсілдері  жөнінде  нұсқаулар жүйесі болуы тиіс.

Электронды оқулықгың титул экраны түрлі-түсті әдемі болуы керек. мүнда анимация мүмкіндіктерін пайдаланып оқулықгың аннотациясын жүгіртпе жол түрінде шығарып қоюға болады.

Мазмұн электронды оқулықгың ең маңызды кұрылымдық элемент!. Ол бір жағынан оқу материалын толық қамтуы тиіс, екінші жағынан бір ғана экранға сиятындай көлемде кұрылуы қажет.

Аннотация — программа жөнінде қысқаша мәлімет болуы керек. Жақсы электронды оқулықгы кұрудың бастапқы шарты оқу материалының толыфқ камтылуы керек, яғни мәтін, графиктер болуы тиіс.

Тапсырмалар жүйесі әрбір тақырыптың соңында іске қосылуы керек. Ол үйренушілерге осы тақырып бойынша сүрақгар мен тапсырмалар береді. Егер тапсырмалар толығымен орындалмаса, үйренуші келесі тақырыпкд өте алмайды. бұл пайдаланушы үшін ізденуге, оқу материалдарын мүқият қайталауға мәжбүр етеді.

• Тестік жүйе үйренушінің соңғы қорытынды білімінің деңгейін бағалауға арналған. Ол текстік сұрақгар түрінде

беріледі. Тестік сүрақгардың түрлері мен формаларын оқулықгы жазушылар тандап, құрастырып, текстік сүрақгарға жауап берген адамдар жөнінде мәліметтер қорын кұра алуы керек.

Авторлар жөнінде мәліметтер — оқулықгы кұрастырушылардың аты — жөңцері, туылған жылдары, жүмыс орыңцары, телефоны, электрондық почта адресі т.с.с

Программамен жұмыс істеу тәсілдері жөнінде нұсқаулар жүйесі падаланушыға оқулықгың интерфейсін тиімді қолдануды үйретеді. Әдетте қысқа әрі нақты подсказкалар түрінде болып келуі керек /7/.

Электрондық оқулықгың жай оқулықтан айырмашылығы қандай? Электрондық оқулық - оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмүны қамтитын, компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу, тестілеу т.б. программалардың жиынтығы.

Электрондық оқулық жай оқулықтарға тиімді қосымша мүмкіндікгер береді. Әсіресе:

Кері байланысты практика жүзінде тез арада қамтамасыз ету; жай оқулықгағы ақпаратты іздеу мүмкіндіктері біраз уақыт алатындықтан   болғандықтан   электронды   оқулық   қажетті оқулықгы табуға тез мүмкіндік береді; гипертекст! түсіндірулерге өту барысында уақытты үнемдеу; жеке  тұлғаға  бағдарланған,  яғни   оның  нақты  бір   бөлім бойынша   білімді тексеру және қыскд текстпен кдтар оны көрсету,     баяндау,     модельдеу     т.б.     мүмкіндіктер     тез орындалады;

• Жай оқулықпен салыстырғанда электрондық оқулықга кездесетін кемшіліктер: экранная текстік ақпаратты кдбылдау ыңғайлылығы мен тиімділігінің төмендігі, пайдалану барысы кұнының жоғарылығында.

Компьютерлік өнімдер, оның ішінде оқыту программалары мен электронды оқулықтар саны жьщцан-жылға көбеюде. Алайда, осы кұнге дейін электронды оқулық кандай болу керек және қандай функцииялар оның міндеттемелеріне айналу керек деген мәселе шешуін таппай отыр.

Қазіргі кезде электронды оқулықтарға келесідей талаптар қойылады:

-тандалған курс бойынша ақпарат    жақсы кұрылып және

саны шектелген жаңа ұғымдары бар аяқталған курс үзінділері

түрінде болғаны дұрыс;

-текстпен  қатар  әрбір  үзінді  аудио  немесе  видео  түрдегі

ақпараттан   түру   керек   ("жанды      лекциялар").   "Жанды

лекциялардың"     міндетті    интерфейс     элемент!    ретінде

лекцияны   кез-келген   жерінен   оқуға   мүмкіндік   беретін

айналдыру мүмкіндігі болуы керек;

текстік ақпарат "Жанды лекциялардың" кейбір бөліктерін

кайталауы мүмкін;

күрделі      модельдер      мен      қүрылғыларды      көрсететін

иллюстрацияда тез пайда болатын түсіндірмелер болу керек,

олар     иллюстрацияның     жеке     элементтері     (карталар,

жоспарлар, схемалар) бойынша қозғалысына сәйкес пайда

болып және сөніп отырғаны жөн;

керекті   ақпаратты   іздеу   уақытын   қыскартуға   мүмкіндік

беретін көптеген сілтемелермен текстік бөлім камтамасыз

етілуі тиіс.   Бір  пән  аумағында  арнайы  түсіндірме  сөздік

енгізілген болу керек;

материалдың  әдеттегі  мазмұнын  түсінуге   қиын  бөлімдері

анимация немесе видеоақпарат түрінде берілгені жөн. Бұл

жағдайда        дәстүрлі        оқулықтармен        салыстырғанда

пайдаланушыға  5-6  есе  аз  уақыт жұмсалады.  Адамға  өзі

көрмеген   кейбір   күбылыстарды   (сарқырыма,   өрт,   т.б.)

түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер уақыт масштабын өзгертуге

• және    кұбылыстарды    демонстрациялауды    жылдамдатуға,

баяулатуға,    немесе    үзіндісін    таңцап    демонстрациялауға мүмкіндік береді.

Енді,         электрондық    оқулықтарды    даярлаудың    тиімді

кұралдарын қарастырайық. Олар:

-   дәстүрлі алгоритмдік тілдер;

-   жалпы мақсатгағы инструментальді кұралдар;

-   мультимедиа құралдары;

-   гипертекстік және гипермедиалық кұралдары;

Ал, электрондық оқулықгың жұмыс істеу режимдеріне тоқталсақ, электронды оқулықгың негізгі үш жұмыс істеу режим! бар:

-   бақылаусыз оқыту;

-   бақылаумен оқыту

-   тестік бақылау.

Мұндағы бақылаумен оқытуда материалды игеру деңгейін анықтау мақсатында әрбір тараудың соңында оқушыға бірнеше сұрақгар берілсе, тестік бақылауда баға қою арқылы білімді тексереді.

Қазіргі кезде оқулықтарға қойылатын талаптар: берілетін материалды кұрылымдандыру, пайдалану ыңғайлылығы, материалдың мазмұнының көрнекілігі. Жоғарьщағы айтылған талаптарды қанағаттандьфу үшін гипертекст технологиясын қолданған дұрыс. Оқытудағы негізгі мәселелердің бірі білімді бақылау болғандықтан, электронды оқулық кұрамында бақылау құралы қамтамасыз етілу міндетті.

• Қазіргі кезде тестілеудің әртүрлі әдістері қодцанылады. Нақты пән аумағын игеру үшін теорияны игерумен қатар ^есептерді шығарудың практикалық дағдысын кдлыптастыру керек. Ол үшін зерттелінетін процестер мен кұбылыстардың математикалық моделін тұрғызуды үйрену керек. Оның алгоритмдік шешімін жобалау және оны программа түрівде жазу. Студенттердің интуициясы мен бейнелеп ойлануын дамытуга мүмкіндік берумен кдтар олардың түсіну деңгейін жоғарылатуға мүмкіндік беретін алгоритмдердің кұрылымы мен жұмысын

графикалық иллюстрациясын қамтамасыз ететін модельді программалар сериясы электрондық оқулық кұрамына жоғарыдағы мақсатқа жету үшін кіруі тиіс.

Алгоритмдер жүйесі - модельдеу, түрлендіру және әрекеттер жиынтығы болып келеді. Біз біріншіден оқушының математикалық үғымдарды жақсы қабылдауына және алдағы уақытта қолдануға бағытталған интелектуальды - шығармашылықты іс-әрекеттерін ұйымдастыруды компьютерлік технология негізінде қарастырамыз. Екіншіден, оқушыларға математикалық ұғымды қалыптастыру технологиясын құрастыруға тоқталамыз.

Үшіншіден, математикалық ұғымды қалыптастыру технологиясының сипаттамасын және негізгі белгілерін ашамыз:

- Бұл педагогика ғылымындағы жаңа бағыт және ол оқыту жүйелерінің тиімдісін құрастырумен, оқу процесін жобалаумен айналысады.

- Педагагогикалық технология (ПТ) негізінде математикалық ұғымды игеру арқылы оқу процесін толық басқару идеясы жатыр. Математикалық әрекеттер мен операциялар тізбегін жобалау және оларды ары қарай оқыту циклінде қарастырады Оқыту операцияларын математика мұғалімінің қайта-қайта қайталауы арқылы оқыту циклі жаңғырып отырады.

• Математикалық ұғым қалыптастыру ПТ-ның ереже белгілерін төмендегілер жатады:

а) Қойылған мақсатты нақты түрде құрастыру;

ә) Барлық оқу процедураларын кепілді мақсатқа жетуге бағыттау;

б) Мақсатқа сәйкес ағымдық және соңғы нәтижелерді бағалау критерийлерін құрастыру;

в) Өте жылдам кері байланысты орнату, ағымдық және соңғы нәтижелерді бағалау;

г) оқыту процедураларын жаңалау.

Сабақтың мақсаты оқушы әрекеттерін сипаттайды.

- П.Т оқушының оқу материалын толық игеруін бірнеше тізбекті оқыту процедуралар көмегімен, яғни оқу материалын кішігірім фрагменттерге (оқу элементтеріне) бөліп, біртіндеп оқыту идеясына сүйенеді.

Оқу процесі модульдік сипатқа ие болады. Ағымдық бақылауды тексеру жұмыстары құрастырылады және берілген оқу элементтерін толық игергенге дейін түзетулер жүргізіледі. Ағымдық баға математикалық ұғым қалыптастыруда қайтадан шығарылды, "қолданды" "құрды" түрлеріне бөлінеді.

- ПТ-ы қолдану жақсы нәтиже береді, алайда оған шектеулер қойылады:

а) Оқу элементтеріне бөліне алатын материалдар ғана игеріледі;

ә) Оқу материалын игеру негізінен репродуктивті (ішінара ізденіс)

деңгейде жүргізіледі.

Бұл қайшылықты шешу және репродуктивті жұмыс тәсілінен ізденісті оқытуға көшу үшін келесі оқу әрекеттерінің тізбегін қосу қажет:

а) келесі үғымды игеру үшін оқушының қандай да бір нақты білімі болуы керек;

ә) білімдерді қолдану біліктіліктерін ішінара ізденіс деңгейінде қалыптастыру;

б) оқушының топпен және дара жұмыс жасау іс-әрекеттері жалпы және оқу элементі бойынша көрсетіледі;

в) қиындатылған жағдайда біліктілігін өңдеуді ұйымдастыру;

г) мұғаліммен үздіксіз кері байланыс жасау арқылы өз бетінше іс-тәжірибелерді ұйымдастыру;

д) ізденіс деңгейіне өту: мәселе жағдайларын ұйымдастыру - оқу есебін модельдеумен нақты берілген есепті шешу және ол модельді келешекте дербес есептерді шешуде қолдануға түрлендіру (имитациялық модельдеу);

е) оқушылардың өз іс-әрекеттерін мұғаліммен және оқу тобымен міндетті түрде талдауы (рефлекция)

- Оқыту мақсатын құруда өлшеу приборларын және үғымдарды игеру дәрежесін өлшеу процедураларын құру. Бұл жерде әрбір окыту деңгейіне арналған тапсырмалар тест түрінде болады. Қорытынды процедуралар ағымдық және соңғы стандартталған тапсырмалардың жиынтығынан автоматты түрде және оқыту деңгейлері мен барлық оқыту мақсаттары түрлерін қамтитындай болып алынады.

- ПТ жетістіктерімен қатар оқушының оқу іс-әрекеттерін ынталандыру мәселесі құрастырылғандығы қойылады.

Функция ұғымын қалыптастыруда функцияның әртүрлі тәсілдермен: кесте түрінде, формула арқылы, графикті түрде, абсцисса мен ордината жүбы түрінде берілуі мүмкін екендігін мысалдар арқылы оқушыларға жеткізу керектігіін ескердік. Математикалық ұғымды қалыптастыру процесінде жалпылаудың әртүрлі тәсілдері мен деңгейлері қарастырылды. Жалпылаудың ең көп тараған тәсілдері дербестен жалпыға және жалпыдан дербес жағдайға өтуге тоқталайық.

Математикалық ұғымдарды қалыптастыру іс-тәжірибесінде және психолог ғалымдардың зерттеулерінде орта сынып оқушыларына үғымды ендірудің индуктивті-дедуктивті тәсілін қолдану тиімді екендігін көрсетуде.

Ұғымды игеру үғымның мазмұнын, оның көлемін, басқа да ұғымдармен және дәйектермен маңызды байланысын игеруді қамтиды. Сондықтан да математикалық үғымдарды игеруге бағытталған тапсырмалар жүйесі оның барлық маңызды қасиеттерін ашатындай тапсырмалардан (үғымның мазмұны) және оларға үқсас барлық есептерден (ұғымның көлемі) тұруы керек. Сызықты функцияның маңызды емес белгілерін ескере отырып, мұғалім сызықты функция үғымын игертуге келтіретін әртүрлі дербес тапсырмалар құрастырады.

Бұл тапсырмалар жинағы көрнекіліктің сызықты функция ұғымын қалыптастырудағы ролін анық ашып көрсетеді. Ұғымды калыптастырудағы көрнекілік дидактикалық припципі жүзеге асады. Оқытудағы көрнекіліктін ролін Д.Н.Богоявленский және Н.А.Менчинская психологиялық түрғыдан талдап, оны оқушының оқу-танымдық іс-әрекеттеріндегі алғашқы баспалдақ деп көрсеткен. Сол арқылы ақыл-ойдағы талдау және жинақтау жүргізіліп, сөзбен айтып жеткізуге әкеледі.

Г.Н. Саранцев өзінің кітабында үғымды қалыптастыру процесін қарастыра отырып, ақыл-ой іс-әрекеттерінің әрбір кезеңін жүзеге асыру үшін арнайы тапсырмалардың қажеттілігін көрсетеді. Мысалға, ұғымды қалыптастырудың бір кезеңіне оның логикалық құрылымын игеру жатады деп көрсетеді. Ол кезеңнің тапсырмаларына танып-білу, салдар шығару, шартты талдауға қатысты тапсырмалар жүйесі қолданылады. Бұл тапсырмаларды толықтыру арқылы белгілі бір шарттан объектінің ұғымға қатыстылығы шығады. Осылайша, тапсырмалар жүйесі математикалық үғымдарды қалыптастыру үшін көлемі жағынан үлкен және жан-жақты әрі жақсы дәрежеде құрылған болуы шарт.

Бұл мысал арқылы дербестен жалпыга өту, яғни әртүрлі жағдайларды қарастыра отырып, функцияны белгілеудің жалпы формуласын Ү(х) - ке келіп отырмыз. Алда жалпыдан дербес жағдайларға келу және дербес жағдайларды барынша толық қарастыратын тапсырмалар көмегімен функция ұғымын санада бекіту міндеті түр.

Осындай кемшіліктерді жеңу үшін оқушының информацияны қабылдау мүмкіндігі ескерілген, оқыту әрекеттеріне және қиыншылықтарға көзқарасын алдын-ала болжауға бағытталған дидактикалық құрылым қажет. Мұндай негізігі тәсілдердің бірі-"Ойлауды модельдеу". Нәтижеде мұғалім материалды оқушы көзімен көріп, оқыту нұсқасын белгілейді. Оқыту процесін оқушы оқыту "объектісГ түрінде емес, "субъектісі" түрінде болатындай ұйымдастыру керек.

- ПТ іс-тәжірибелік дидактиканың дамуына, негізгі математикалық ұғым қалыптастыруға арналған дайын педагогикалық нәтиже құруға түрткі болады. Әрине, од кез келген математика мұғалімінің жоғары көрсеткішке қол жеткізуіне көмектеседі. Қүжаттар пакетіне математиканы окыту мақсаттары мен мазмұны, оқытудың барлық кезеңдерін қамтитын оқыту операциялары мен тесттік тапсырмалар кіреді. Пакет математикалық үғым қалыптастыруға арналған программалық құрал болып табылады.

 

 

3.3. Delphi программасын қолдану

Бірінші бөлім жеке файл түрінде сақталған және ол Delphi ортасындағы бірнеше формалар арқылы ұсынылады. Файлды іске қосканда экран бейнесі 1-суреттегідей болады:

 

 

1-сурет. Интегралдың анықтамасы

Терезенің Кері түймесі шертілсе, пайдаланушы бастапқы терезеге қайта оралады. Ал туындыны оқытудың келесі кезеңіне өту үшін терезенің Келесі түймесін шерту керек. Сонда экранда интегралды есептеудің ережелері бар терезе шығарылады. Мұнда интегралды есептеудің үш ережесі келітірілген. Осы сияқты интегралды есептеудің басқа да ережелерін енгізіп қоюға болады. Оларды жаңа форма ашу арқылы және осы формата жаңа командалық түйме қосу арқылы жүзеге асыру мүмкін. Жалпы әрбір ережеге жеке форма құрып, оны толығымен түсіндіріп өтуге де болады.

Туындыны есептеудің ережелері терезесіндегі Кері түймесі шертілсе, туындының анықтамасы қайта көрінеді. Бұл анықтаманы ±мытып қалған жағдайда оны қайта оқып алуда ыңғайлы.

Ал терезенің Келесі түймесі шертілгенде, туынды тақырыбына мысал келтірілген терезе ашылады. М±нда интегралға нақты мысал беріліп, оны есептеу тәсілдері келтірілген.

Интегралды және оның қолданылуы тақырыбын оқыту кезеңі мысал келтірумен аяқталады.

 

ІІІ. Ќорытынды

         Ќорыта айтќанда дипломдыќ жұмыстыњ нәтижесі Delphі программалау тілін ќолданып  Информатика пәнінен электрондық оқулықты пайдалану технологиясы жасалды..  Бұл жүйеге мәліметтерді классификациялау және ұйымдастыру‚ бөлімдері енген. Аќапараттыќ жүйеніњ нәтижесінде мәліметтер компьютерге енгізілді және өњделеді. Программада мұѓалімдерініњ жұмысын біраз жењілдету және де уаќытты тиімді пайдалануды көздедім. Біраќ бұл программа ешќашан мұѓалімніњ орынын толыќ алмастыра алмайды, өйткені  оќушыларға әрќашан сұраќтарына жауап беріп отыратын адам ќажет.

Компьютердің мультимедиялық мүмкіндіктерін қолданып туындыны оқыту жағдайында оқушының өз бетінше оқып-үйрену мүмкіндіктері жүзеге асырылады.

Бұл жұмыстыњ нәтижесінде ХХІ-ші ѓасыр талабына сай ќолдануѓа болатын берілгендер ќоры жасалынды. Бұл берілгендер ќорын Delphі программасында жасадым. Себебі‚ Delphі программасымен жұмыс істеу принцмптері Wіndows жүйесіне негізделген‚ оныњ объектілері терезе түрінде ашылады. Сондыќтан Wіndows жүйесімен таныс болѓан ќолданушы Delphі программасында берілгендер ќорымен жұмыс істеу ќиындыќ тудырмайды.

        Жұмысымды әрі ќарай жалѓастыруѓа да болады, өйткені бастауыш сынып оќушыларын, тек ќана программалау тілін үйретуге болады.

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1.    Х.Жантелі. Оқытудың компьютерлік программаларын кұру технологиясын жетідіру. //Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференцияның еңбектері. Шымкент.2004. 446-449 б.

2.    Халықова  Г. және  т.б.   Электронды  оқулықты  дайындаудың талаптары. //  Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференциясының еңбектері. Шымкент. —2004. -469 б.

3. Дарахвелидзе П. Г., Марков Е. П.   Delphi - среда визульаного программирования: - СПб.:ВНV - Санкт- Петербург, 1996. - 352 с.

4. Дарахвелидзе П. Г., Марков Е. П., Котенок О. А.

Программирования   Delphi 5 - СПб.ІВХВ - Санкт- Петербург, 2001.- 784 с.:ил.

5. Фараонов В. В.    Delphi 4. Учебный курс. -М.: «Нолидж», 1999. 464 с., ил.

6. Фараонов В. В.    Delphi 5. Учебный курс. - М.: «Нолидж», 2000. -608 с., ил.

7. Фараонов В. В. Турбо Паскаль 7.0. Начальный курс. Учебное пособие. М.: «Нолидж», 1997. - 432 с., ил.

8. Гофман В.Э., Хомоненка А. Д. Delphi 5. - СПб.: БХВ - Петербург, 2001.-800 с.: ил.

9. БобробскийС. Delphi 5. Учебный курс. М; «Нолидж», 2000.-465 с., ил.

 

 

 

 

 

 

unit Marc1;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  StdCtrls, ExtCtrls;

type

  TForm1 = class(TForm)

    Panel1: TPanel;

    Button1: TButton;

    Button2: TButton;

    Panel2: TPanel;

    Timer1: TTimer;

    Label1: TLabel;

    Panel3: TPanel;

    Image1: TImage;

    Image2: TImage;

    GroupBox1: TGroupBox;

    Label2: TLabel;

    Panel4: TPanel;

    Image3: TImage;

    procedure Button1Click(Sender: TObject);

    procedure Button2Click(Sender: TObject);

    procedure Timer1Timer(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form1: TForm1;

implementation

uses Marc2;

{uses Marc1;}

{$R *.DFM}

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Form2.Show;

end;

procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

procedure TForm1.Timer1Timer(Sender: TObject);

var DateTime: TdateTime;

begin

     DateTime:=Time;

     Label2.caption:=TimeToStr(DateTime);

with label1 do

begin

if left<460 then

left:=left+height div 10 else left:=-160

end;

begin

{with Image1 do

if left<460 then

left:=left+width div 10 else left:=-160}

end;

with Image2 do

begin

if left<460 then

left:=left+width div 10 else left:=-160

end;

end;

end.

 

unit Marc2;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  StdCtrls, ExtCtrls, Menus;

type

  TForm2 = class(TForm)

    Panel1: TPanel;

    Button1: TButton;

    Panel2: TPanel;

    RadioButton1: TRadioButton;

    RadioButton2: TRadioButton;

    RadioButton3: TRadioButton;

    RadioButton4: TRadioButton;

    Button2: TButton;

    Image1: TImage;

    MainMenu1: TMainMenu;

    I1: TMenuItem;

    i2: TMenuItem;

    N1: TMenuItem;

    N2: TMenuItem;

    N3: TMenuItem;

    N4: TMenuItem;

    procedure Button1Click(Sender: TObject);

    procedure Button2Click(Sender: TObject);

    procedure i2Click(Sender: TObject);

    procedure N1Click(Sender: TObject);

    procedure N2Click(Sender: TObject);

    procedure N3Click(Sender: TObject);

    procedure N4Click(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form2: TForm2;

implementation

uses Marc3, Marc4, Marc5, Marc6;

{uses Unit3, Unit4, Unit5, Unit6;}

{$R *.DFM}

procedure TForm2.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

procedure TForm2.Button2Click(Sender: TObject);

begin

if Form2.RadioButton1.Checked=true then

begin

Form3.Show;

end;

if Form2.RadioButton2.Checked=true then

begin

Form4.Show;

end;

if Form2.RadioButton3.Checked=true then

begin

Form5.Show;

end;

if Form2.RadioButton4.Checked=true then

begin

Form6.Show;

end;

end;

procedure TForm2.i2Click(Sender: TObject);

begin

Form3.Show;

end;

procedure TForm2.N1Click(Sender: TObject);

begin

Form4.Show;

end;

procedure TForm2.N2Click(Sender: TObject);

begin

Form5.Show;

end;

procedure TForm2.N3Click(Sender: TObject);

begin

Form6.Show;

end;

procedure TForm2.N4Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

end.

 

unit Marc3;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  StdCtrls, ExtCtrls, DBCtrls, Grids, DBGrids, Db, DBTables;

type

  TForm3 = class(TForm)

    Panel1: TPanel;

    Button1: TButton;

    Panel2: TPanel;

    DataSource1: TDataSource;

    Table1: TTable;

    GroupBox1: TGroupBox;

    DBGrid1: TDBGrid;

    DBNavigator1: TDBNavigator;

    procedure Button1Click(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form3: TForm3;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm3.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

end.

 

unit Marc4;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  StdCtrls, ExtCtrls, DBCtrls, Grids, DBGrids, Db, DBTables;

type

  TForm4 = class(TForm)

    Panel1: TPanel;

    Button1: TButton;

    Panel2: TPanel;

    GroupBox1: TGroupBox;

    DataSource1: TDataSource;

    Table1: TTable;

    DBGrid1: TDBGrid;

    DBNavigator1: TDBNavigator;

    procedure Button1Click(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form4: TForm4;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm4.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

end.

 

program Marka;

uses

  Forms,

  Marc1 in 'Marc1.pas' {Form1},

  Marc2 in 'Marc2.pas' {Form2},

  Marc3 in 'Marc3.pas' {Form3},

  Marc4 in 'Marc4.pas' {Form4},

  Marc5 in 'Marc5.pas' {Form5},

  Marc6 in 'Marc6.pas' {Form6},

  Marc7 in 'Marc7.pas' {Form7},

  Marc8 in 'Marc8.pas' {Form8},

  Marc9 in 'Marc9.pas' {Form9};

{$R *.RES}

begin

  Application.Initialize;

  Application.CreateForm(TForm1, Form1);

  Application.CreateForm(TForm2, Form2);

  Application.CreateForm(TForm3, Form3);

  Application.CreateForm(TForm4, Form4);

  Application.CreateForm(TForm5, Form5);

  Application.CreateForm(TForm6, Form6);

  Application.CreateForm(TForm7, Form7);

  Application.CreateForm(TForm8, Form8);

  Application.CreateForm(TForm9, Form9);

  Application.Run;

end.

 

unit Marc6;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  StdCtrls, ExtCtrls, DBCtrls, Grids, DBGrids, Db, DBTables, Menus, ExtDlgs,

  Mask;

type

  TForm6 = class(TForm)

    Panel2: TPanel;

    DataSource1: TDataSource;

    Table1: TTable;

    GroupBox1: TGroupBox;

    DBGrid1: TDBGrid;

    MainMenu1: TMainMenu;

    N14: TMenuItem;

    I1: TMenuItem;

    N1: TMenuItem;

    i2: TMenuItem;

    N2: TMenuItem;

    OpenPictureDialog1: TOpenPictureDialog;

    Button1: TButton;

    Button2: TButton;

    Button3: TButton;

    Button4: TButton;

    Button5: TButton;

    Button6: TButton;

    Button7: TButton;

    DBMemo1: TDBMemo;

    DBImage1: TDBImage;

    procedure Button1Click(Sender: TObject);

    procedure N1Click(Sender: TObject);

    procedure I1Click(Sender: TObject);

    procedure i2Click(Sender: TObject);

    procedure N2Click(Sender: TObject);

    procedure Button2Click(Sender: TObject);

    procedure Button3Click(Sender: TObject);

    procedure Button4Click(Sender: TObject);

    procedure Button5Click(Sender: TObject);

    procedure Button6Click(Sender: TObject);

    procedure Button7Click(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form6: TForm6;

implementation

uses Marc8, Marc7, Marc9;

{Хuses Unit8, Unit7, Unit9;}

{$R *.DFM}

procedure TForm6.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Edit;

if OpenPictureDialog1.Execute then begin

DBImage1.Picture.LoadFromFile(OpenPictureDialog1.FileName);

{DBIMage1LoadPicture;}

end;

Table1.Post;

end;

procedure TForm6.N1Click(Sender: TObject);

begin

Form8.Show;

end;

procedure TForm6.I1Click(Sender: TObject);

begin

Form7.Show;

end;

procedure TForm6.i2Click(Sender: TObject);

begin

Form9.Show;

end;

procedure TForm6.N2Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

procedure TForm6.Button2Click(Sender: TObject);

begin

Table1.First;

end;

procedure TForm6.Button3Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Prior;

end;

procedure TForm6.Button4Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Next;

end;

procedure TForm6.Button5Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Last;

end;

procedure TForm6.Button6Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Insert;

end;

procedure TForm6.Button7Click(Sender: TObject);

begin

Table1.Delete;

end;

end.

 

unit Marc7;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,

  Menus, Mask, DBCtrls, StdCtrls, Db, DBTables, ExtCtrls, Grids, DBGrids;

type

  TForm7 = class(TForm)

    MainMenu1: TMainMenu;

    N1: TMenuItem;

    N2: TMenuItem;

    Table1: TTable;

    DataSource1: TDataSource;

    GroupBox1: TGroupBox;

    Label1: TLabel;

    Label2: TLabel;

    Label3: TLabel;

    Label4: TLabel;

    Label5: TLabel;

    Edit1: TEdit;

    DBEdit1: TDBEdit;

    Edit2: TEdit;

    Edit3: TEdit;

    DBEdit2: TDBEdit;

    DBEdit3: TDBEdit;

    DBEdit4: TDBEdit;

    DBEdit5: TDBEdit;

    Edit4: TEdit;

    Edit5: TEdit;

    DBGrid1: TDBGrid;

    procedure N2Click(Sender: TObject);

    procedure Edit1Change(Sender: TObject);

    procedure Edit2Change(Sender: TObject);

    procedure Edit3Change(Sender: TObject);

    procedure Edit4Change(Sender: TObject);

    procedure Edit5Change(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form7: TForm7;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm7.N2Click(Sender: TObject);

begin

close;

end;

procedure TForm7.Edit1Change(Sender: TObject);

begin

Table1.Locate('Shigargan zavody', Edit1.text, [locaseinsensitive, loPartialkey]);

end;

procedure TForm7.Edit2Change(Sender: TObject);

begin

Table1.Locate('Marcasy', Edit2.text, [locaseinsensitive, loPartialkey]);

end;

procedure TForm7.Edit3Change(Sender: TObject);

begin

Table1.Locate('Shigargan jily', Edit3.text, [locaseinsensitive, loPartialkey]);

end;

procedure TForm7.Edit4Change(Sender: TObject);

begin

Table1.Locate('Tusy', Edit4.text, [locaseinsensitive, loPartialkey]);

end;

procedure TForm7.Edit5Change(Sender: TObject);

begin

Table1.Locate('Bagasy', Edit5.text, [locaseinsensitive, loPartialkey]);

end;

end.