КАПИТАЛДЫҚ ҚҰРЫЛЫСТА МАТЕРИАЛДЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАБДЫҚТАУМЕН БАСҚАРУДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ФОРМАСЫ

 

1. Құрылысты материалды – техникалық жабдықтауды басқарудың ұйымдастыру түрлері
2. Құрылыс материалдарын контейнерлеу және пакеттеу
3. Материалдар шығынын тіркеу және бақылау

 

Құрылыста материалдық –техникалық қамтудың ұйымының жүйесі құрылыс өндірісін басқару деңгейі бойынша тұрғызылған (1-сурет).

1-сурет  құрылыстың материалдық-техникалық жабдықтаумен басқару құрылымы

Кеңестік және КСРО республикалық құрылыс инистірліктерінде  материалдық- техникалық жабдықтаудың басты басқармасы бар. КСРО құрылыс министірлігі  басты жабдықтаушы тұлғасы олармен бөлінген ресурстарды бөледі және құрылыстың ведомства аралық республикалық министірліктерін материалдық – техникалық қамтуға жауапты.

2-сурет. құрылыс министірлігінің басты жабдықтау құрылымы

 

Министірліктің басты жабдықтау бөлімшесінің негізгі құрылымдары материалдар түрі бойынша бөлімдер болып табылады: қара және түсті металдар, құрылыс. Орман, химиялық материалдар, жанар май, қондырғылар, кооперативтік жеткізіп берулер және т.б. Әр қайсының бөлім және құрылым саны  құрылыс –монтаждау жұмыстарының ерекшеліктерімен және құрылымымен анықталады, тағыда материалдық –техникалық жабдықтау көлемімен анықталады. Мысал ретінде 2-сурет құрылыс министірлігінің басты жабдықтау құрылымы келтірілген. Құрылыс министірлігінің басқа бөлімшелері құрылым және бұйым , тағыда жеткізіп беру жоспарының өндірісінің жоспары жобаланады.

 Кеңес республикасының құрылыс министірліктерінде және құрылыстың басты терреториялық басқармасында  материалдық- техникалық жабдықтаудың басқармасы ұйымдастырылған, олар оның қызмет ету районында материалдық қамтуды жоспарлау және ұйымдастыру функцияларын орындайды. Оларды функциялары басты жабдықтаудың жұмысына ұқсас.

Материалдық-техникалық жабдықтауды басқару құрылыс ұйымын материалдық – техникалық жабдықтауды басқарады. Көптеген республиткалық министірліктерде және басты құрылыстарда жабдықтау сауалдарымен  министірліктің басқада бөлімшелері айналысады: өндірістік –басқарушы басқарма, өнеркәсіптік  өндірісті басқару, тасымалдау басқармасы және т.б. Өндірістік –басқару басқармасы құрылымды және бұйымды дайындау және жеткізіп беруді жоспарлайды және бақылайды. Тасымалдау басқармасы құрылымды және бұйымды жеткізіп беруді жоспарлайды.

 «Стройкомплект» тресті шаруашылық есептеме негізінде әрекет етіп өзіндік баланста тұр, оларға бекітілген негізгі және айналым құралдарына ие және заңды тұлға болып табылады. Трестің қызметінің басты ерекшелігі  ол министірліктің немесе басқарманың  барлық өнеркәсіптік құрылыс индустриясының кәсіпорын өнімдеріне біріңғай сатып алушы ретінде арласа алады, . Трест келісім шарт түзеді және орталықтандырылған түрде жеткізіп берушілерге және тұтынушыларға материалдық ресурстарды жеткізіп беруге есептемелерді жүзеге асырады. «Стройкомплект» трестінің құрамында жартылай фабрикаттар және бұйымдар материалдарды орталықтандырып өңдеу бойынша өндірістік бөлімшелер жасалынған.

 Құрылыстың және құрылыс комбинаттарында басқау аумағында материалдық–техникалық жабдықтау басқармалармен немесе технологиялық комплектеуші конторымен жүзеге асырылады, олар жоғарыдағы қамту және трестерді басқару ұйымының арасындағы байланыстырушы звено болып табылады. Комплектеуші конторалар құрылыс ұйымдарын қамтуды жоспарлауда, қорды және лимитті жүзеге асырады.. кейбір технологиялық комплектациялау конторы өздеріне  облыстық зауыттарда жиынтықтық құрылымдармен жиынтықтауды алады, обылыс аралық және облыс ішінде материалдарды құрылыс ұйымдарына және өндірістік кәсіпорындарға жеткізіп беруді ұйымдастырады.

 

 1. Құрылысты материалды – техникалық жабдықтауды басқарудың ұйымдастыру түрлері

 Өндірістік –технологиялық комплектациялау процесінің қызметі. Құрылыстағы техникалық алға жылжу  құрылыс ұйымын тереңнен мамандандыру және одан әрі кеңейтумен ажырамастай байланысты. Бұл бөлімшелерге  қойма шаруашылығы, өндірістік қызметтер, , тағыда әр бір бөлімше үшін бектіліген номенклатура бойынша контейнерлеу және жиынтықтау бағындырылған. Әр бір мамандандырылған бөлімше қажетті өндірістік алаңмен қамтылған, ол сәйкес технологиялық қондырғымен және жабдықтармен қамтылған.

3-сурет. Главмосстройдыңң ЦКУ ДСК-1 материалдардың дайындығын зауыттық арттыру

А- түсқағаздарды ашу үшін жартылай автомат; б- линолиумлы кілемдерді жапсыру; в- жылу ұстағыш пакеттерді дайындау үшін автомат; г-шыныны ашу

 

Қойма шаруашылығын ұйымдастыру. Жабдықтаудан өндірістік жиынтықтауға өтуде қойма шаруашылығын концентрациялау орын алады. Үй тұрғызу комбинатарында , тағыда тресттерде , жиынтықтау басқармасы жасалынған нысандарда, аумақтарда және құрылыс басқармасында жабық қоймалар жойылған. Қойма шаруашылығы трест деңгейінде орталықтандырылады. Мұндай қойма шаруашылығы, ержеге әйкес базаның бөлігі болып таблады, онда жартылай фабрикаттар өндіріледі, бұйымды зауыттық дайындау артды және басқада жиынтықтау жұмыстары жүргізіледі.

 Шаруашылықтың концентрациясы тұрақты капиталдық қойма құрылысы үшін жағдай жасады. Номенклатураға және материалдарды сақтау әдісіне сәйкес мұндай қоймаларға мыналар кіреді: жабық материалдық қоймалар-пакгауздар (жылытылатын және жылытылмайтын), негізінен әмбебап қолданыстағы, металдың ашық қоймасы, цемент қоймасы, калций карбидін жне оттекті баллондарды сақтау үшін арнайы қоймалар, жанар май материалдарының арнайы қоймасы, химико-москательді тауарлардың арнайы қоймасы, төгілгіш материалдардың қоймасы ( бор, алебастр және т.б.)

 

2. Құрылыс материалдарын контейнерлеу және пакеттеу

 

Толық жиынтықтық құрылыстың жылдам дмауына қарамастан  дәстүрлі майда даналап материалдарға жабдықталған ғимараттардың салыстырмалы салмағы әлі де көп , әсіресе ауыл құрылысында. Соңғы он жылдықта майда даналап және даналап материалдардың өндіріс көлемі 236 дан 300 млнт артты және артуын тоқтатпады. Жинақталған ғимараттарда тағыда материалдардың және бұйымдардың үлкен көлемі бар, олар нысанға негізгі құрылымды монтаждаумен қатар жеткізілмейді. Оларға баспалдақ жақтаулары және балкон жақтаулары, өңдеу және жабындау материалдар, қоқыс жеткізгіш элементтері, санитарлы – техникалық және электро монтаждық дайындамалар , құрылғылар және арматуралар, жылытқыштар, монтажға сәйкес материалдар және басқада көптеген заттар. Бұл материалдардың категориясы салыстырмалы түрде  салыстырмалы салмағы бойынша толық жинақталған ғимараттарда көп емес, біршама еңбек шығынна және тасымалдау және жүктеу –арту жұмысының механизімдеріне шығындарды тудырады. Сонымен 16 қабатты каркасты –панелді үйдің құрылысында бұл материалдар бар болғаны ғимараттың салмағына 2,9 % құрайды, алайда оларды жұмысшы орынға жеткізу және орнату істе 30% монтаждау көтергішінің машиналық уақытын талап етсе және құрылысқа еңбек шығынының 70% талап етеді.

Баяндалғандарға байланысты  құрылыс нысанына  материалдарды жеткізу әдісін таңдауға жақсылап қарау қажет. Сол немесе басқада  әдістерді қолдану  материал түріне , партия көлеміне , көлікті рационалды қолдануға және монтаждау механизмдерін қоддану талаптарына байланысты.

Жиынтықтау  жеткізіп беру әдісіне ерекше талаптарды көрсетеді, ол  жұмыс орнына  материалды жүктейсіз жеткізіп беру принципі ретінде қалыптастырылған. Бұл принципке қораптау және контейнерлеу жауап береді.

Тасымалдау шығынын  құысқарту мақстаында  контейнерлік және қораптық тасымалдауды қарастыруда.

Қорап- бұл бекітілген жүк, майда элементерден қалыптастырылған жүк.  Қорап осылайша  паддонда немесе олсыз әр түрлі әдістермен қалыптастырылады. Қораптық әдіс  құрылыс аумағына  жеткізіп беру үшін қолданылады, ең алдымен майда даналап материалдарды, тағыда метталлопрокат, аралау материалдары және т.б. Қораптардың жақсы сақталуы үшін паддондар, тартпалар, сым және басқада құралдар қолданылады.

Контейнер – бұл  көлемдік құрылымдағы  инвентарлық тара болып табылады, ол тасымалдауға сақтауға, және жүктеуге қажетті. Алғаш рет әлемде контейнерлер 1889 жылы Ресейде қолданылған және КСРО кеңінен таралуға ие болады. Контейнерлерді жаппай қолдану  құрылыс материалдарын тасымалдау үшін  біздің елімізде де қарастырылды. Басында бұл әдіс жүктей және арту жұмыстарының еңбек өнімділігін төмендетуге бекітілген.

Контейнерлік әдіс және пакеттеу  жаппай және қарапайым тарада тасымалдаумен салыстырғанда артықшылықтарға ие. Контейнерлеуде бірден қол еңбегіңнің шығыны жүктеу және арту процесінде  төмендейді. Майда даналап материалдарды тасымалдау да көонтейнерлік көлемдер құрылыста үздіксіз артып отыр.  Құрылыс министірліктерде контейнерлік тасымалдау деңгейі қазіргі таңда 30 % құрап отыр. Контейнерлік әдістің тиімділігінен тасымалдауды  келесі берілгендер бойынша талдауға болады:  майда даналап жүктерді  арнайы контейнерлерде немесе падондарда тасымалдағанда  жылдық үнемдеу 4,5 руб/т құрайды, төгілетін материалдарды тасымалдағанда -5,66 руб/т құрайды.

Контейнерлердің типін және параметрлерін таңдау технологиялық және құрылымдық талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.

Технологиялық талаптар. Контейнерлердің габариттері және көлемі  онда материалдарды , бөлшектерді , бұйымдарды жиынтықта орналастыру қолайлылығын қамтамасыз етеді. Жиынтықтар  белгілі бір бірлікті қамтудың есептемесінен қалыптастырылады. Материалдар және бұйымдар контейнерлер ішінде қатаң сәйкестікте  оларды орнату технологиясымен орналастырылуы тиіс.

Жиынтықтың габаритті өлшемдері жылдам жүктеу жағдайында оны жабу , тағыда контейнерлер техника қауіпсіздік ережелерін  бұзбауы тиіс. Контейнер салмағы  құрылымнан артпауы тиіс. Маңызды жағдай тасымалдау қолайлығы және жүктей және арту жұмыстарын механизациялаудың максималды дәрежесін қолдану мүмкіндігі.

Құрылымдық талаптар. Контейнерлер тжеткілікті дәрежеде берік, аз салмақта және деформацияға ұшырамуы тиіс.  Құрылымдық ерекшеліктермен контейнерлер қатты, жұмсақ және комбинирленген. Әр түрлі құрылымдарды қолдану тәжрибесі қатты металл және ағаш металды контейнерлердің құрылыста қажеттіліктер үшін артықшылықтар жайлы куәлік етеді. Егер контейнер нысанында материалды сақтау үшін уақытша қойма қызметін атқарады , онда жабық типті құрылымды қолданады.

Контейнерлердің түрі. Контейнерлерді қолдану бойынша  әмбебап және арнайы, магазиндер және фургондар деп бөледі..

Әмбебап контейнерлер  жабық қозғалмалы ауыспалы құрам. Оған қарағанда арнайы контейнерлер бір немесе бірнеше қасиеттері бойынша жүктер үшін арналған.

4-сурет Құрылыс материалдарын және бұйымдарын тасымалдау үшін контейнерлер: А- есік блоктары; б- орамды жабынды материалдар; в- цемент, гипс, паклдар; г- битумды мастика; д- керамикалық плиткалар; е- қосымша бөлшектер үшін кассеттер; ж- металл жақтаулар; и- қоқыс өткізгіш; к- баллондар.

 

Кейбір мамандандырылған тасымалдау құралдары бір мезгілде контейнерлер болып табылады. Көптеген құрылыста қолданылатын контейнерлер арнайы болып табылады, өйткені белгілі бір материал түрінде арналған.

Қораптау және контейнерлеудің ең көп таратылуға ірі тұрғын үй құрылысында ие болды, әсіресе ДСК ие болды. 4-сурет контейнерлердің тән типтері келтірілген.

5-сурет  Главмосстроя ДСК-1 9- қаабатты тұрғын үйдің жинақталуының технологиялық схемасы.

 

3. Материалдар шығындарын тіркеу және бақылау

 

Материалдық ресурстарды қабыладу - құрылысты жабдықтаудың маңызды операцмялары болып таблады - келетін өнімдердің  санын, жинақтылығын және сапасын жақсылап тексеру жолымен жүргізіледі, тағыда оны сәйкес құжаттармен рәсімдеу.

Барлық материалдардың, бұйымдардың, құрылымдардың және қондырғылардың сәйкестігін мемлекеттік стандартарға, техникалық жағдайларға байланысты.

Құрылыс материалдарын қабылдау өнімді өндірістік –техникалық қолданысқа сәйкес жүзеге асырылады. Қабылдауды бекітілген формада акт бойынша рәсімдейді. Келген жүктер сәйкес келмеген жағдайда  сәйкес  қабылдау актісін бекітілген формада құрастырады.

Материалдарды тіркеу және бақылау  құжаттрадың көмегімен материалдық ресурстардың келуі және шығындалуымен қол жеткізіледі.  Нақты ақпараттарға ие болу үшін  уақытылы  алғаш тіркемедегі құжаттарды құрылыс ұйымының есепшісімен рәсімделіп және бекітілуі тиіс.  Материалдық және энергетикалық ресурстарды қолданумен жүйелі түрде  жлғарыдағы мемлкеттік ұйымдарға материалдары шығындау жайлы есептеме ні бақылап отырыуы тиіс.

Құрылыстық –монтаждау жұмыстары өндірісі үшін материалдарды шығару  длимиттік жүйе негізінде жасалынады. Осы жүйенің негізінде  алдын ала жобалық сметалық құжаттарды  есептеу бойынша жүргізіледі және олар   құрылыс нысанына материалдардың саны үшін қажетті нормативті құжаттрмен бекітілген. Бұл мәліметтерді лимиттік картаға енгізеді, ол біріңғай алғашқы құжат болып табылады , олар материалдардың  бөлінуін құрылыс басынан соңына дейін  регламенттейді.  Бекітілген лимиттен артық материалдарды бөлу  құрылыс басқармасының басты инженерінің рұқсатымен орындалады.

Құрылыс аумағының бастығы айдың соңында құрылыс басқармасына негізгі материалдарды шығындау жайлы есеп беруді көрсетеді.

 

Мұндай есеп берудің мысалы 1 – кесте  келтірілген.

кесте

Бекітемін

Құрылыс ұйымының

Жетекшісі __________

 

Құрылыста  өндірістік нормаларға сәйкес  негізгі материалдардың  шығыны жайлы  1986 ж шілде айына есеп беруі

Нысандардың және жұмыс түрінің аталуы	Өлшем бірлігі	№бірлік бағалаумен	Орындалған жұмыстың көлемі	Материалдың атауы
				Ерітінді, м3		Кірпіш,шт
Нысан№3 Кірпіш өру Жабу Жақтауларын өру	м3 м3 м3		300 130 145	0,25 0,065 0,06	75,0 8,45 8,7     92,15 100,0 7,85 --   100	400 -- 84	120 000 -- 12,80
Барлығы:нормалар бойынша шығындар Факт жүзіндегі ауысым Қайт шығындалу Үнемдеу Өзіндік құнға сызу							132 180 130 000 -- 2180   130 000

Әдебиеттер:

1. Организация и планирование строительного производства. Под редакцией А.К.,Шрейбера М., Высшая школа 1987, 368с.
2. Дикман Л.Г. Организация и планирование строительного производства М., Высшая школа, 1988, 588с.
3. И.А. Сухачев. Организация и планирование строительного производства. Управление строительной организацией. М., Стройиздат, 1989, 752с.