Тақырыбы: Арнайы педагогиканың ғылыми негізделуі.  Құқықтық   негіздері.

 

І.Мүмкіндіктері шектеулі түлғалардың қүқықтары жайлы қазіргі халықаралық қүқықтың қүжаттар.

 

20 ғ. басынан 70-ші ж, дейін Батыс Европа соқыр, мылқау жэне ақыл-есі кем балаларда арнайы оқыту қажеттілігін үғынудан дамуында кемшілігі бар балаларды оқыту қажеттілігіне түсінуге дейінгі жол жүргенін зерттеулер көрсетеді. Бүл кезең тігінен жэне көлденеңінен білім берудің үлттық жүйесін кемелдендіру және дифференциация уақыты, арнайы мектептер мен арнайы оқытудың жаңа типтері қүрылған, мектептерге қосымдша мектепке дейінгі оқу орыдарының пайда болған және оқу орындарының түрлері көбейген түрлі елдерде бүл тізімге соқыр, мылқау, нашар еститін, нашар көретін, дене бітімінде кемістігі бар, оқуда қиындықтары бар, жүріс-түрысында көптеген кемшіліктер мен мэселелері бар балалар үшін, үзаққа созылатын аурулармен ауыратын, ауруханаларда үзақ уақыт болатын балалар үшін мектеп, сондай-ақ үлттыү ғылыми зерттеушілік орталықтардағы арнайы мектептерде кіреді.

Төртінші кезеңнің басы эрбір елде жаппай міндетті бастауыштық ақысыз білім беру туралы заңның қабылдану уақытымен жэне күшіне ену жэне одан кейінгі дамуында кемшіліктері бар балаларды міндетті оқытутуралы актілердің қабылдануымен анықталыды.

Мемлекеттер Біріккен ¥лттар ¥йымын қүрып, достық, қауіпсіздік жэне даму қызметтестігін үстау мен мақтану мақсатында барлық күш жігерін жинауда (1945) Б¥¥ Адам қүқығының жалпыға бірдей Декларациясы (1948) жаңа элемдік түсініктерді бекітті.

1 баб . Барлық адамдар өзінің ар-намысы мен қүқығында еркін және тең болып туылады. Олар ақылмен және намыспен үлестірілген жән.е бір-біріне туыстық рухта қатынасты болуы қажет.

3 баб. Әрбір адам өмір сүруге, бостандыққа, жеке басына қол сүқпайтын қүқығы бар.

7 баб. Барлық адамдар заңның алдында тең жэне ешқандай айырмашылықсыз заңмен теңдей қорқғалуға қүқы бар. Барлық адамдарда қандеай да болмасын дискриминациядан теңдей қорғалуға қүқы бар.

50-70 ж.ж. жаңа әлеуметтік-мэдени контексте экономикалық көтерілзу толқынында, либералды-демократиялық өзгерулерде Батыста біздерді қызықтыратын балалардың мэселелерін өте көп көңіл бөлінуде. Дәл осы  кезде Батысевропалық елдерде дамуында кемістіктері бар балаларды анықтау, есепке алу жэне диогностика механизмдері, арнайы білім беретін мекемелердің жинақталуы кемелдене бастады. Классификацияда елеулі дэрежеде ауысып, нақтылануда, арнайы оқытуда қажет ететін балалардың жаңа санаттары анықталды. Енді оларға тек есту, көру, интеллект қабілеті бүзылған балалар, эмоциялы кемшілігі бар, девиантты жүріс түрста, элеумиеттік жэне мэдени депривациясы бар балалар да жатады.

70 ж. басындаевропалықтар антикалық кезеңдерде қалыптасқан дамуында кемістігі бар түлғалардың теңсіздігінің заңды ірге тасын түбегейлі бүза алады. Өркениет тарихында алғаш рет денсаулық жағдайына жэне даму ерекшеліктерінің болуына қарамастан адамдардың теңдңгі ғана емес, сондайй-ақ олардың өзіндік анықталуғада қүқығы да танылыды.

Әлемді адамзат прогресі тэуелді болатын тең қүқықты өзара әрекеттестіктен түрлі микросоциумдарды қосатын қауымдастық ретіндегі жаңа үғым қалыптасады.

Европалықтардың санасында өділдікке үмтылатын жэне адам күқығын сақтаудың халықаралық нормаларына бағынатын кез келкен мемлекет барлық балаларға олардың қажеттілігіне жэне білім алу қабілеттілігіне сэйкес келетін заңдарды басшылыққа алу қажет деген сенімдерді нық болуда. ал ерекше қажеттіліктері балаларға келер болсақ, онда мүндай мемлекет оларға да білім алуына олардың қажеттілігіне сай келетін мүмкіндік үсінуға міндетті.

"Адам күқығымен мүгедектік" баяндамасында адам күқығы жөніндегі комиссия ЮНЕСКО европалық қауымдастықтың ресми үстанымы көрінеді.

Бесінші кезеңнің басталуы Б¥¥-ның "ақыл-есі кемдердің күқықтары түралы", "мүгедектердің қүқықтыры туралы" жэне олардың кейінгі үлттіқ антидискриминациясы заңдардың мүгедектер туралы жэне арнаулы білім туралы, декларацияның қабылдану уақыты болып есептелінеді.

Сонымен, арнаулы білім беру жүйесі оның қүнд бағыттарын жэне қоғамның мэдени нормаларын іске асырдың ерекше формасы ретінде пайда болатын жэне дамитын мемлекеттің институты болыптабылады, оның нэтижесінде арнаулы білімнің үлттық жүйесінің дамуының эрбір кезеңі дамуында кемістігі бар түлғаларға мемелекеттің қатынасы эволюциясында белгілі бір кезеңмен сәйкес келеді.

 

2.Қазақстан Республикасының арнайы білім берудің заңы және қүқық негіздері, даму беталысы.

 

Қазақстан Республикасының  Конституциясының 30 бабына сэйкес арнайы білім берудегі мемлекеттік стандарттың мақсаты еліміздің барлық азаматтарына үлтына, тіліне, жынысына, элеуметтік жағдайына, денсаулығына қарамай жалпы орта білім алуына тең қүқығын қамтамассыз етіп отыру белгіленген. Стандарт мэселесі бойынша  халықаралық үйымдары өздерінің   стандарттау анықтамаларын үстануды үсынады. Ол: «оқу - тэрбие»   жүмысында дүрыс шешімдер тауып, халық ағарту жүмысын жэне педагогикалық ғылымды басқаруда ғылым мен практиканы үтымды дәрежедегі жетістіктерге бағыттап отыруға негіздеу қажет. Арнайы білім беруді іске асыру мүмкіншілігін мемлекеттік стандарт белгілеп, қажетті білім мен икемдік деңгейіне жету үшін   адамның нақты мүмкіншілігін ескере отырып сэйкестендіреді. Стандарт интелектісі бұзылған балаларды оқыту кеңінен эр түрлі   формада үйымдастыру қарастырылған: арнайы мекемелерде, интеграциялық оқыту жағдайында түрақты емдеу мекемесінің жағдайында, балаларға арналған элеуметтік қорғау саласында мүгедектер немесе үйден оқыту. Арнаулы білім берудің мелекеттік стандарт интелектісі бүзылған балаға білім беру жолдарының ең ыңғайлы жақтарын ескеруге бағытталып, коррекциялық -білімдік үдерісін үйымдастыру ерекшелігін . Ерекше білімдік сүранысы бар баланың танымдық әрекетін басқарып жэне істің түрін анықтайды.

Арнайы білім беру стандарты даму мүмкіндігі шектеулі балаларға теңдей жағдайлар жасауға жэне оларды элеуметтік оңалтуға бағытталған. Онда: емдік - сақтандыру шаралары мен сауықтыру жүмыстары; даму кемшіліктерін түзету, жалпы білімдік дайындықта: жалпы еңбекке жэне алғашқы кэсіптік   еңбекке дайындау жүмыстары қарастырылған.

Интелектісі бүзылған балаға арнайы білім берудің мемлекеттік стандарты негізінде түжырымдар.

Интелектісі бүзылған адамға арнайы білім берудің мемлекеттік стандарты негізіндегі түжырымдар  төмендегі жағдайларды анықтайды.

Педагогикалық сенім, қазіргі гуманистік көзқарасқа негізделген, эрбір адамның оның интелектуалды қабілетімен   шектеулі мүмкіншілігіне қарамай білім үрдісіне қосылу қүқығын мойындайды:

Ертелеу педагогикалық көмек көрсету, бала дамуындағы ауытқушылықты ертерек байқап, анықтауды қамтамассыз етуді көздеп, оның білімділік сүраныстарының ерекшеліктерін анықтай отырып, жүмсалған жэне жартылай қызметін   компенсациялау үрдісінде  қосымша мүмкіндіктерді жасауды болжайды;

Әлеуметтік - бейімдеу бағытындағы білім беру арнайы білімділік коррекциялық үрдісте даму мүмкіншілігі шектеулі адамның элеуметтік өмірде тэуелсіз жэне өз бетінше болуын қамтамассыз ететін қүрал ретінде қарастырылады;

Арнайы білім берудің  қүралы ретінде ойдың тілдің жэне сөйлеуді дамыту - интеллектуалды жетіспеушілігі бар адамдардың өзіндік арнайы ерекшеліктерін  таным қызметінің түрақты   бүзылуы деп санау қолданылады. Сондықтан оларға білімдік сүраныста маңыздысы ойлау, тіл жэне сөйлеуді дамытуға  коррекциялы - педагогикалық көмек қажет болып келеді. Коррекция (латын тілінен - соітектіо - дүрыстау , түзету, жөндеу) - дефектологияда  балалардың психикалық, физикалық дамуындағы жетіспеушіліктер әлсірету немесе дүрыстауға , түзетуге бағытталған педагогикалық шаралардың жүйесі. Коррекция екіге бөлінеді

-  жекелеген   кемістікті түзету (мысалы, көру немесе дыбысты айту коррекциясы), кеміс баланың жеке басына толық түрде эсер ету.

Баланың физиологиялық жэне танымдық эрекеттерінің   дамуындағы кемістіктерді азайту немесе жою - коррекциялық - тэрбиелеу жүмыстары

-  деген үғымымен түсіндіріледі.

Мектеп оқушыларының жалпы білімдерін, еңбек ойларын, дағдыларын қалыптастыру процесінде , класта жэне кластан тыс жүмыстардың барлық түрлері   мен формалары коррекциялық - тэрбие жүмыстары кеміс балаларға жалпы білім беру процесімен іске асырылады. Коррекцияның мақсаты, кеміс балалардың ақыл-есі дүрыс, дені сау балалармен қарым-қатынасына жағдайлар туғызу. Кеміс балаларға міндетті түрде емдеу -коррекциялық шаралар (емдік шынықтыру, массаж, дем алу гимнастика жаттығулар, дэрі-дэрмектерді қолдану) жүргізілуі қажет.

Арнайы мекемелердің негізгі мақсаты болып танымдық пайымдау мен эмоциялық ерік саласындағы кемшіліктерді игеруде ақыл-ой кемшілігі бар балаларды еңбекке қатыстырып, өз бетінше тіршілік жасауға, қазіргі қоғам жағдайында элеуметтік бейімдеуге үйрету.

Ақыл-ой кемістігі аздау жэне мөлшерлі деңгейдегі - балалар мен жасөспірімдерді арнайы   білім беру мекемелерінде оқытылады. Арнайы білім беру мекемелерінде ақыл-ой кемістігі бар балалардың оқу мерзімдері эрқалай болады. Тоғыз жылдық. Көрсетілген мерзімдер тағы бір жылға көбеюі мүмкін - дайындық класының есебінде дайындық класына   жэне бірінші класқа 7-8 жастағы балалар қабылданады. Көмекші мектептердегі оқу жасының шегі-18жас. Қажетті жағдайлары бар мектептер мектеп жасына дейінгі   балалар тобын дүрыс диагностика жасап, ерте түзету көмектерін көрсетіп жэне оқыту   сабақтастығын мақсатында  ашуына болады. Көмекші мектеп интернаттарындағы топтардан кластарды  толықтыру кезін-саны 12 адам болуы керек. Ақыл-ой кемістігі бар балаларға арнайы оқыту мекемелеріндегі кәсіби оқыту мақсатында  үйымдастырылған кластарға қажетті материалдық кэсіпорындармен байланыс жасап отырады. Өндіріс кэсіп беру кластарын,   оқушының бітірген оқу орнына қарамастан өзінің жэне ата-анасының қалауы бойынша  қабылданады. Көмекші мектепте психикасының дамуы айқын тежелген балаларға арнап, тірек - қозғалыс аппаратында кемістігі бар балаларға арнап, қажетті жағдай мен арнайы мамандар болуына қарай кластар ашуға болады. Мүндай жағдайда статусы «оқытудағы ерекше сүранысы бар балаларға арналған арнайы мектеп»деп аталады.

Жеңіл түрдегі ақыл-ой кемістігі бар балаларға арнап жалпы орта білім мектептеріндегі арнайы кластар ашылған жөн,онда балалар жарты күн бойы эр түрлі қосымша   білім алуына, өз қүрбыларымен бірге тэрбиелік шараларға қатысуына болады. Көмекші мектепте, арнайы кластарды ашуға контигенттің жетіспеушілігі бар региондарда, ата-аналардың қалауы бойынша жалпы орта білімберу мектептерінде кэдімгі кластарда  даму интелектюшде кэдімп кластарда  даму интелентісшде жеңіл түрдеп ауытқушылығы бар 1-3 баланы интеграллды оқыту мүмкіншілігі бар. Оқытуды үйымдастырудың барлық түрінде ең алдымен интеллектуалды жетіспеушілігі   бар баланың жағдайы ескерілуге тиіс.

Интеллектуалды жетіспеушілігі бар бала оқытудың қай түрі болса да алдын-ала экспериментальді тексеруден өтуге тиіс. Балалардың эрқайсысы арнайы дефектологтардан коррекциялық көмек ала, арнайы эдістемелер арқылы және арнайы бағдарлама бойынша оқытуға тиіс.

Арнайы коррекциялық білім беру мекемелерін бітірушілер білім алуды эрі қарай кэсіби - техникалық училищидегі   ашылған арнайы топтарда кэсіптік оқуларын жалғастырып, бітіруіне болады. Арнайы мектептер базасында істейтін   өндірістік цехтарда жүмыс істейтін оқушылар еңбек сабақтарында алған білімдерін, икемділіктерін тиянақтап, товар өнімдерін шығаруға, қатысуға тиіс. Өндірістік цехтар бар мектепте жергілікті жерге қажет емес. Кэсіптік - өндірістік мамандарын дайындауға 1 -2 жылдық курстарын ашуға болады. Кемтар балалардың.

1) Әлеуметтік жэне медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдауды кепілдікті түрде тегін алуға;

2) Мемлекеттік медициналық үйымдарда, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияларда немесе медициналық элеуметтік сараптама бөлімдерінде Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен тегін тексерілуге жэне тегін медициналық көмек алуға;

3) Дене немесе психикалық кемістіктері байқалған сәттен бастап, оның көріну дэрежесіне қарамастан, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация қорытындысына сэйкес тегін медициналық-психологиялық педагогикалық түзетуге;

4) Медициналық айғақтамалары бойынша Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен протезортопедия бүйымдарымен жэне аяқ киіммен, арнайы қарпі бар баспа басылымдарымен, дыбыс күшейткіш аппаратурамен жэне сигнал бергіш қүралдарымен, компенсаторлық техникалық қүралдармен тегін қамтамассыз етілуге;

5) Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың қорытындысына сәйкес арнаулы білім беру үйымдарында немесе мемлекеттік жалпы білім беретін оқу орындарында тегін білім алуға;

6) Мемлекеттік оқу-орындарында мемлекеттік білім беру бағдарламалары шегіне конкурстық негізде тегін кэсіптік білім алуға;

7) Оқу бітіргеннен кейін алғаш біліміне жэне кэсіби даярлығына сэйкес Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленбеген тэртіппен жүмысқа орналасуға қүқығы бар.

Бюджеттен қаржыландыру арқылы мемлекеттік тегін білім алу, білім беру гранттары мен кредиттерін алу конкурсына қатысқан кезде көрсеткіштері басқалармен бірдей болған жағдайда, медициналық элеуметтік сараптау бөлімдерінің қорытындысына   сэйкес тиісті білім беру ү-йымдарында білім алуына болатын 1 жэне 2 топтағы мүгедектер, бала кезінен мүгедектер басым қүқыққа ие болады.

Жетімдер қатарындағы жэне ата-анасының қамқорлығынсыз қалып, толықтай мемлекет қамтамассыз ететін кемтар балалар арнаулы білім беру үйымдарында болуын аяқтағаннан кейін және кэмелеттік жасқа жеткен соң, жергілікті атқарушы органдар оларды заңдарда белгіленген тіртіппен түрған үймен қамтамассыз етеді.

 

Тақырыбы: Ерекше қажеттіліктері бар тұлғалардың арнайы білім алуы.

 

І.Арнайы білім беру принциптері. Арнаулы білім құралы ретінде ойлаудың, тілдің және байланыстың даму принципі

 

Өмірдің бірінші айларынан бастап қалыпты дамушы бала тіл ортасында болып жэне заттық жэне элеуметтік ортамен белсенді өзара әрекеттесе отырып, сөйлесу мен ойлаудың дамуы үшін, сөйлей эрекетінің қалыптасуы үшін, байланыс жасауды меңгеруді дамыту үшін барлық қажетті шарттары бар.

Жаппай білім беру мекемелерінде дэстүрлі білім алу сөйлесу қабілеті дамыған балаларға арналған. Кэдімгі бала ғылыми үғымдар жайлап қалыптасатын, сөзді-логикалық ойлау дамитын өзара байланысты жетейлік үғымдар жүйесін иелене отырып мектепке келеді. Сөз сөйлеу негізінде қарым-қатынас дамуын жалғастырады, елеулі дәрежеде сөз негізінде жүріс-түрыс реттеледі.

Ақыл-есінің немесе дене бітімінің дамуының кез келген кемістігі баланың ойлауына да, қарым-қатынас жасауда да теріс әсерін тигізеді.

Сөйлеудің, ойлаудың, байланыс жасаудың дамуында өзінің ерекше проблемалары мүмкіндігі шектеулі барлық балалар санатында бар, сондықтан олар үшін өте маңызды білім алудағы қажеттілігі болып смөйлеу, ойлану жэне қатынас жасауды дамыту бойынша коррекциялы-педагогикалық жэрдемнің мүқтаждығы табылады. Бүл арнаулы білімді іске асырудың қажетті шарты жэне мүмкіндігі шектеулі адамның сэтті элеуметтік мэдени бейімделуі

 

Оқу мен тәрбиедегі қызметтік әдістеме принципі

 

Жеке түлғаның қалыптасуы мен дамуында қызметтің анықтаушы ролі жалпыға белгілі. Арнаулы педагогикада қызметті принцип психологиядағы «жетекші қызмет» үғымына сүйінеді.

Арнаулы білім жүйесінде пэнді-тэжірибелі қызмет болып дамуында кез-келген кемістігі бар баланың компенсаторлы дамуын ерекше амалмен қамтамасыз ету /бүзылған психикалық функцияны коррекция жэне компенсация қүралымен/, білім жэне еңбек қызметінің қажетті эрекеттерінің пропедевтигі табылады. Баланы эдетте сөзбен үйретуге болатын нәрсе, ерекше білімге мүқтажбалалар үшін арнайы үйымдастырылған және педагогпен бағытталып отыратын өзіндік қызмет процесінде ғана жетімді болады.

Дамуында кемшілігі бар балаларда басымдық үғымдар, елестер жэне тэжірибелі машықтарға сәйкес келетін отбасындық тэжірибе сияқты қалыпты дамушы балада болатын осындай күрылымдар жоқ немесе жеткіліксіз дамыған. Жалпы оқыту пэндерін меңгеру үшін оларда қажетті жэне жеткілікті үғымдық жүк жоқ. Психиканың қызметтік детерминациясы туралы психологиялық теорияны іске асыра отырып жэне тілді, ойлауды, жэне байланыс жасауды дамытумен білімнің бірлік принципіне ере отырып арнайы педагогика көрнекі -эсер етуші негізде білім беру процесін үйымдастырады. Көптеген ғылыми зерттеулермен баланың: қабылдау, ойлану, сөйлеу жэне қарым-қатынас жасау, ес, эмоция, мотивация секілді жоғарғы психикалық функциясы сэтті дамитын процесте пэндік-тэжірибелік қызмет, ерекше білімге мүқтаж балалармен жүмыс істеуде қуатты коррекциялы орнын толтырушы педагогикалық амал болып табылатындығы дэлелденген.

Арнаулы білімде мүндай қатынаста қажеттілікті үнемі жаңғырта отырып мотивациялы сөздік қатынас үшін қарапайым жағдай /орта/ түзе отырып педагогтың жетекшіілігімен, / «жүптармен», «бригадалармен», жэне т.б. жүмыс/ үжымдық пэндік-тэжірибелі қызмет таралған.

Қарым-қатынас, өз кезегінде, дами отырып, ойлау операцияларымен, қатынастың жэне элеуметтік өзара әрекеттестіктің түрлі жағдайларымен, оның бүкіл функционалды қүрамдастарында тілді игеруге ықпал етеді. Балаларға операция жасалатын заттар түрақты қызмет мотивациясын түзеді жэне балаларға жетіспейтін оларды қоршаған заттар туралы білімнің қайнар көзі болып табылады.

Пэндік-тэжірибелі қызмет дені сау күйіне және баланың сақтаулы мүмкіндігіне сүйіне отырып, жоғарғы психикалық функцияның, ең алдымен тіл мен ойлаудың, сексомоторлы негізін дамытуға, өмірлік, дағдылы /қызметтік/ тэжірибенің жетіспеушілігінің орнын толтыруға, жағдайлы-қызметтік машықтарды жэне басқа да қатынас түрлерін дамыту үшін жаратынды жағдай жасауға, оқу процесінде қатынас пен қызметтің түрақты мотивациясын қамтамасыз етуді, элеуметтік өзара эрекеттестік машығын меңгеруге мүмкіндік жасайды.

Білімге қызметтік эдістеме принципін ерекше білімге мүқтаж балалардың кез келген санатына қолданайық жэне өзінің іске асуын тек арнайы корекциялы дэрістер жүргізу кезінде ғана таппайды. Ол жалпы білім беру пэндері бойынша сабақтарды жэне, эрине, тэрбиелеу процесінде іске асады.

 

Жіктелген жэне жеке әдістеме принципі

 

Жеке эдістеме жіктелген эдістеменің нақтылануы болып табылады. Әрбір баланың жеке ерекшеліктерін де /жоғарғы жүйке қызметінің, темпераменттің жэне сэйкесінше сипатының, ойлау процестерінің өту жылдамдығының ерекшеліктерін, білім мен машықтың қалыптасу деңгейін, оқи алуы, мотивацияны, эмоционалды-ерікті ортаның даму деңгейі жэне т.б./ сондай-ақ осындай даму кемістігі бар балаларға тэн оның айрықша ерекшеліктерін ескеретін оқуға қолайлы жағдай жасауға бағытталған.

Жеке эдістеме жалпы коррекциялы-педагогиканың жүмыс жүргізуде ғаа емес, сондай-ақ осы жағдайда қажетті эдістер мен қүралдарды іріктемелі қолдану жолымен эрбір арнайы көңіл аударуға да мүмкіндік береді.

 Жеке әдістеме принципі жалпы таныға коррекциялы әсер ету өэдістері тиімді емес болатын балалардың білім алу процесінен шығармауға мүмкіндік жасайды. Жеке әдістемеге орай ауыр жэне көптеген кемістіктері бар балалардың дамуы, басқа, олар үшін қол жетімді оқу мэні арқылы, оның ерекше қарқыны мен ұйымдастыру арқылы, ерекше эдістерді жэне корректілі-педагогикалық жүмыс эдістерін қолдану арқылы мүмкін болады.

Ерекше білімге мүқтаж балалар мен ересектерге жіктелген эдістеме үжымдық оқу процесі жағдайында тіпті бүзылудың бір категориясындағы вариативті типологиялық ерекшеліктердің болуымен шарттасқан. Олар өзара оқу-танымдық мүмкіндіктер, танымдық белсенділік дәрежесі бойынша, жалпы ерекше білімдік қажеттілік ерекшеліктері бойынша айырмашылығы болады. Осымен байланысты педагог жіктемелі коррекциялы-білімдік процесті үйымдастырады. Микротоптарға оқушыларды бөлу шартты жэне түрақты емес: алға жылжу шегі бойынша балалар анағүрлым жоғарғы деңгейдегі микротоптарға өте алады.

Жіктемелі жэне жеке эдістеме принципін іске асыра отырып, арнаулы білім жүйесінің  оқу  бағдарламалары  мен  оқулықтары   бағдарламалық  материалды игерудің вариативті мүмкіндіктерін көрсетеді, сынып немесе топ ішінде білім алатын түрлі топтардың есебімен қиындықтың түрлі деңгейін қүрастырады.

 

Арнайы педагогикалық жетекшіліктің қажеттілік приципі

 

Дамуында кез-келген кемістігі бар баланың оқу-танымдық қызметі кәдімгі баланың оқу-танымдық қызметінен ерекшеленеді, себебі өтудің ерекше мазмүны, терең өзіндігі бар жэне ерекше үйымдастыруды жэне оның іске асыру әдістерін қажет етеді. Ол түрлі психикалық функцияның коррекциялы орнын толтырушы өзгеріске жэне баланың өзінің кемшілігіне сәйкес оның ерекше білімдік қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.

Оқушылардың даму ерекшеліктері олардың оқу-танымдық қызметінің мэні мен эдістеріне ерекше өзгерістер егізуге мэжбүр етеді. Сонымен, перцептивті қызметтің бүзылуы балалардың ерекше танымдық мүмкіндіктеріне сэйкес оқу ақпаратын қайта кординациялау қажеттігі немесе ерекше қүрылымдалуға себеп болады, ойлау қызметінің бүзылуы ақыл-ес эсерінің нақты негізінің қалыптасуын қамтамасыз етілетін оқуды үйымдастыруды талап етеді ; дамудың механизмдері мен орнын толтыру жолдарындағы қажеттілік арнайы педагогтан корректілі-педагогикалық эсер етудің жэне адекватты мәнін іріктеудің және орнын толтырушы қүралдардың мүмкін болатын бағытын таңдау талап етіледі.

Әрине, бүл баланың танымдық мүмкіндіктерін жэне даму ерекшеліктері мен заңдылықтарын біле отырып, тек арнайы педагог қана, бір жағынан, оған коррекциялы жэне орнын толтырушы жэрдемнің мүмкін жолдары мен эдістерін, -екінші жағынан, оқу-танымдық қызмет процесін үйымдстыра алады, жэне бүл процесті де басқара алады. Көптеген жағдайда ерекше білімге мүқтаж балалардың терең өзіндігі нэтижесінде олардыңоқу-таымдық қызметі күрделенген немесе мүмкі емес.

 

Жалпы педагогика және арнайы принциптер

 

Педагогика термині грек тілінен аударғанда пиес - бала, логос - жетектеу деген мағынаны береді. Педагогика ғылымы философия жүйесінде дамыды.

Педагогика эуел бастан - ақ балалар тэрбиесі жайындағы ғылым болып қалыптасты. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тэрбие. Педагогика жалпы адам тэрбиесі жайындағы ғылым.

Педагогика ғылымының міндеттері:

1.Үздіксіз білім берудің бірыңғай жүйесін жасау;

2.Қоғамөміріндегітэрбиеніңрөліменжекетүлғаныңқалыптасу мэселелерін анықтау;

3.Білім  беру  жүйесін,  оқу   -   тэрбие  жүмыстары  процессін демокрандияландыру;

4.Білім беру мазмүнының ғылыми негіздерін жасау.

Педагогика ғылымының негізгі үғымдары: оқу, тәрбие, білім беру, оқыту, дамыту.

Оқыту процессінің заңдылықтары оның принциптерінде бейнеленеді. Принцип- латын сөзі негізгі бастапқы деген үғымды білдіреді. Оқытуға қойылатын талаптардың бастапқы белгілі жүйесін оқыту процесінің бірнеше принциптерін атауға болады.

1. Оқыту процесінің мақсаттылық принципі.

2. Тэрбиенің өмірмен еңбекпен қоғам қүрылысының практикасымен байланыс принципі.

3. Үжымда намасе үжым арқылы тәрбиелеу принципі.

4. Тэрбиелік ықпалдарының тізбектестігі, жүйелілігі беріктігі және үздіксіздігі

5. Тэрбиенің жас жэне дербес ерекшеліктерінің сәйкестігі.

 

Арнайы білім беруде жалпы педагогикалық қағидаларды іске асыру ерекшеліктері.

 

Корректілі-педагогиикалық процесте арнаулы білім принциптері әдістер мен тэсілдерге сай, сондай-ақ білім беру технологиясында да іске асады.

Арнаулы педагогика ерекше білім қажеттілігі бар адамды оқыту процесінде білім техологияларын, оқыту мен оқу әдістерін жэне тәрбиелеу әдістерін айырады.

Оқыту және оқу эдістері, біріншісі білім беруге жэне танымдық қабілеттің дамуына бағытталған оқушы мен мүғалімнің өзара әрекеттесудің реттелген эдістері болып табылатындығымен, ал екіншісі - оқушылардың өздерінің оқу-танымдақ қызметінің эдістерімен ерекшеленді. Өмір сүруде мүмкіндігі шектеулі адамның жеке түлғалығы күрылуда жэне дамуда көмектің психологиялық-педагогикалық әдістері арнаулы білім әдістері жүйесін қүрайды.

Қазіргі жағдайда педагогикалық сапа да оның білімнің процесі ретінде, интеграциялайтын оқыту ме тэрбиелеу бөлінбейтін, өсуші адамның қалыптсуы, дамуы және элеуметтенуі туралы түрақты ой қалыптасқан. Оқыту эдісі мен тәрбиелеу эдісін бөлу мүндай жағдайда жасады болады, арнаулы білім процесінің түрлі жақтарын аналитикалық зерттеу мақсатында қабылданатынымен расталған.

Сондықтан педагог пен оқушының білімдік өзара қатынастың түрлі эдістерінің итеграциялайтын мәндері ретінде «білімдік /педагогикалық/ технология» үғымын қолдану орынды: «Білімдік технология дегенді педагогиканың міндеттерді шенгуге бағытталған, немесе тэжірибеде алдын ала жобалағанпедагогикалық процесс тэжірибесінде жоспарлы және кезектілі жүзеге асыру ретінде педагогтың эрекетіің өзара байланысқан кезектілі жүйесін түсіну қажет ». Педагогикалық технология - бүл педагогикалық эрекеттің кепілдемелі сэттілігін қатаң ғылыми жоспарлау мен нақты жаңғырту. Мүндай контексте ерекше білімге мүқтаж түлғаларды оқыту мен арнайы білім беру технологиясыың дамуы туралы айтуға болады.

Дидактикада қабылданған жэне дамуында кемістігі бар балаларды оқыту процесінде толық қызметтік эдістеме негізінде оқыту эдісіің анағүрлым кең тараған классификацияға сэйкес оқу-танымдық қызметтің үйымдастыру жэне іске асыру эдістері бөлінеді: оның мотивациясы; бақылау мен өзіндік бақылау эдісі. Арнаулы оқыту дидактикасы оқыту эдістері мен тэсілдерінің жалпыпедагогикалық арсенал ретінде де, ерекше білімге мүқтаж оқушылардың эрбір категориясы үшін өзінің шынайы білім технологиясын білдіретін коррекциялы-педагогикалық жүмыстың ерекше қажеттіліктерімен, эдістерімен жэне тэсілдерімен қолданылады.

Оқытудың жалпы педагогикалық эдістері мен тэсілдері оқушының ерекше білім қажеттілігіне көбірек жауап беретін жэне онымен коррекциялы-педагогикалық жүмыс ерекшелігіне жауап беретін эдістер мен тэсілдердің арнайы іріктемені қарастыратын ерекше жағдаймен арнаулы педагогикамен қолданылады; бүл эдістердің үйлесімділігінің ерекше іске асуы да қарастырылады. Жалпыпедагогикалық эдістер оқшауланған болып қолданылмайтыды, бірақ бір-біріме үнемі қажетті үйлесімділікте; болашақта жүргізілетін қандай дабір әдіс бір-екі қосымшалармен толықтырылады жэне нықталады; бүл жерге жалпыпедагогикалық та, содай-ақ, арайы эдістер де қосылады. Сонымен, жаңа материалды түсідіру кезінде оқытудың бастапқы кезеңдерінде сөзбен түсіндіру немесе сүхбат элементтеріме көрнекі-тәжірибелік эдістері жетекші болуы мүмкін. Оқытудың соңғы жылдарында жетекші орынды көрнекі жэне тэжірибелік әдістермен толыққан сөзді эдістері алуы мүмкін.

Дамуында кемістігі бар балаларды оқыту эдістерінің іріктемесінде, композициясында жэне қолданылуында елеулі өзіндік мэні оқу-танымдық қызметті үйымдастыру жэне іске асыру эдістерінің тобында бар. Белгілі болғадай, бүл топқа эдістердің келесі топшалары кіреді.

/оқу материалын үйымдастыру жэне оны меңгеру эдістері бойыша оқу материалдарын жэне ақпаратты сөзбен жеткізудің, естіп жэне /немесе/ көрнекі, тэжірибелі эдістер;/

Логикалық /индуктивті жэне дедуктивті/;

Жостикалық /репроодуктивті, проблемалы-іздеуші, зерттеушілік/;

Бүл барлық әдістер мүғалімнің жетекшілігімен де, оқушының өзімен де жалпы арнаудағы білім тэжірибесінде іске асуы мүмкін. Арайы білім жағдайында оқушылардың мүмкіндіктері өз бетінше жүмыс істеудің эдістерін үнемі жүзеге асыруға мүмкіндік бере бермейді.

Дамуыда кемістігі бар түлғалар мен коррекциялы-педагогикалық жүмыс үшін аталған топтардан эдістерді іріктеу бірқатар факторлармен анықталады.

Біріншіден, оқушыларды перцептивті ортаың /есту, көру, демеу қозғалу жүйесі жэне т.б./ дамудағы кемістіктерге орай оқу ретінде шығатын есту, көрі, тактильді - дірілді жэне басқа да ақпаратты толық қабылдау мүмкіндігі елеулі түрде шектелген.

Ақыл-есінің дамуындағы кемістіктер де сондай-ақ оқу ақпаратын толық қабылдауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан, сақталған анализаторларға, функцияға, ағза жүйесіне, яғни осы адамның табиғатынан ерекше білімге мүқтаждығына сай, сүйене отырып, оқушы үшін қол жетімді түрде оқу ақпаратын анағүрлым толық беруге, қабылдауға, үстап түруға жэне қайта өңдеуге көмек беретін эдістерге ерекше көңіл бөлінеді.

Дамуында кемістігі бар балаларды оқытудың бастапқы кезеңдерінде перцептивті эдістер тобында бірінші орында танитын шындық туралы үжымдардың сенсомоторлық негізін қалыптастыратын тэжірибелі жэне көрнекі эдістері түрады. Бүлэдістерге қосымша оқу ақпаратты сөзбен жеткізу эдісі болып табылады. Кем сөзді эдістер қолдаылатын эдістер жүйесіндегі мэнді орындардың бірін алады.

Екіншіден, дамуында кез келген кемістігі кезінде, белгілі болғандай, сөйлеу қабілетінің дамуының бүзылуы. Бүл оқытудың әсіресе бастапқы кезеңдерінде мүғалімнің сөзі, оның сөзбен түсіндірмені, жалпы сөзді эдістері жетекші ретінде қолданыла алмайды.

Үшіншіден, дамудың түрлі кемістік типтері ойлаудың көрнекі түрлерін иеленуге экеледі, сөзді-логикалық ойлаудың қалыптасуын қиындатады, ал ол өз кезегінде, логикалық жэне жостикалық эдістердің білім беру процесінде қолдану мүмкіндіктерін елеулі шектейді, осыған орай, индуктивті әдіске көп көңіл бөлінеді; сондай-ақ түсіндірмелі-иллюстративті, репродуктивті жэне жекелей іздеуші эдістерге де.

Оқыту эдістерінің іріктеу ісі жэне композициясы кезінде тек жеке корректілі-білім беру міндеттері ғана емес, сондай-ақ жақын, нақты мақсаттар да ескеріледі, мысалы, белгілі бір топпен жаңа материалды игеру үшін қажетті сөздікті активизациясы, машықты қалыптастыру жэне т.б., ал жаңа материалмен танысу кезінде - бастапқы /балалар не білетіндігін анықтау үшін/ жэне аяқтаушы кезеңде - айтылғанды меңгеруін текссері үшін.

Ерекше білімге мүқтаж балалардың бір қатар санаты үшін оқулықпен жүмыс істеу эдісінде де сондай-ақ белгілі бір өзіндік мэні бар: бстауыш мектептердегі оқушылардың сөзді жэне интеллектуалды даму ерекшілігі түрінде оқулық бойынша жаңа материалды түсіндіру жүргізілмейді, себебі, балалар материалды толық меңгеру үшін мүғалімнің тірі эмоциялы сөздерімен нықталған жэне оқылатын материалдың ашық бейнесімен нықталған өзіндік пэндік-тэжірибелі қызмет қажет.

Дамуында кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларының қабылдауының психологиялық  ерекшеліктері,  барлық категория  үшін  анағүрлым  сипаттасы

бэсеңдетілген, қабылдау, өтке тэжірибеден елеулі тэуелділік, аз нақтылық пен объект детальдарын қабылдаудың бөлшектенуі, бөлшектердің анализі ме синтезінің толық еместігі, жалпы жэне ерекшеленетін детальдарды табудағы қиындықтар, формасы мен контуры бойыша объектілердің жеткіліксіз нақтылығы болып табылады, оқудың көрнекі эдістерін жүзеге асыруда ерекшелікті шарттастырды. Сонымен, педагог айтылып отырға объектіні ғана көрсетіп қоймайды, содай-ақ объектіні зерттеу, бақылауды үйымдастыруы тиіс, мүндай эдістер мен тэсілдерді балаларға үйрету қажет. Педагогикалық процесте қажетті сенсомоторлық тэжірибенің жинақталуы, объектілерді зерттеу мен бақылаудың эдістері мен тэсілдерін нықтау, бүл ретте қолданылатын сөз қүрамдарын нықтау үшін осындай байқаулардың жеткілікті тэжірибесін қамтамасыз ету маңызды.

Коррекциялы-педагогикалық жүмыстың тиімділігі жоғарылайды, егер көрнекі эдістер тэжірибелі эдістерме үйлессе. Я.А.Коменский, көрсететін процесте қажетті өте жақсы оқытады,- деп жақсы атап өтті. Дамуында кемістігі бар балаларды кішкетай жасында арнайы оқыту жағдайында шынайы іске асуы пэдік-тэжірибелі оқыту болып табылатын білім беруіің көрнекі жэне тэжірибелі эдісінің органикалық бірлігі бар: сенсомотрлық жэне элеуметтік тәжірибені, оқу-танымдық қызмет машығын дамыту үшін, тіл мен сөздің оның коммуникативті функциясыда балақай үшін қызықты болып табылатын ортақ қызмет процесінде сөзбен қатынаста табиғи қажеттілік пен танымдық мүддені туындататы арнайы үйымдастырылған дидактикалық орта түзіледі. Бүл жағдайда эдістердің қарапайым комбиациясы туралы емес, арайы коррекциялы-білімдік технология туралы айтқан жөн.

Оқытудың тэжірибелі эдісінің көртүрлілігі дидактикалық ойындар мен жаттығуларды қолдану болып табылады. Ойын төменгі сынып оқушысының өмірінде елеулі орын алатындығына жэне шығармашылықта тура бағытталған қызмет болып табылатындығына қарамастан, оны мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту эдісі ретінде қолданудың үлкен өзіндік мэні бар. Өмірлік және практикалық тэжірибенің жетіспеуі, елесті, факторияны, ойынды сөзбен эрлеудің дамымауы, интеллектуалды жеткіліксіздік ең алдымен ойынды мүндай балалардың қажеттілігіне жэне ойынның коррекциялы - білім беру процесінде оқу әдісі ретінде біртіндеп қосуға себеп болады.

Осылайша, арнайы білімде үнемі дерлік максималды коррекциялы-педагогикалық эсерге жету мақсатында жүмыс істеудің эдістері мен тэсілдерінің күрделі үйлесімділігі қолданылады. Мүндай үйлесімдердің комбиациясы жэне олардың қандайда бір педагогикалық жағдайды бейімделуі арнаулы білім процесінің ерекшелігін анықтайды. Арнайы білім беру процесі арнайы білім беретін /коррекциялы-педагогикалық/ технологияларды қолданумен өтетіндігі туралы айтуға болады.

 

Тақырыбы: Қазіргі  арнайы білім беру жүйесінің сипаттамасы.

 

1. Қазіргі арнайы білім беру жүйесінің сипаттамасы.

 

Оқыту мен тэрбиелеу келесілерді қамтитын элеуметтік білім беру процесіне өзара байланысты жэне олар бірін-бірі толықтырып отырады:

-Қазіргі заманғы арнаулы білім беру бағдарламаларының болуы;

-Коррециялық-педагогикалық процесті ерекше үйымдастырудан арнаулы тэсілдер мен эдістерді пайдалануда көрінетін жеке педагогикалық үстаным мен эрбір баланың ерекшелігін ескеру;

-Өмірлік іскерліктің адекваттық ортасы;

-Коррекциялық-педагогикалық процесте арнаулы педагог мамандығын жүгізуі және арнаулы психикалық түрғыдан өткізу;

-Медициналық-психикалық жэне элеуметтік қызметтерді үсыну. ДМШ балалар жалпы білімді меңгеріп қана қоймай орташа жэне жоғарғы кэсіби мамандыққа ие болуға да қабілетті.

Қарапайым балалар секілді ерекше білім алу қажеттігіне немесе балалардың білікті педагогикалық көмекке зэру, оны тек арнаулы донерлықтан педагог дефектолог қана арылта алады.

Дамуында кез-келген кемістігі бар баланың оқу-танымдық қызметі кэдімгі баланың оқу-танымдық қызметінен ерекшеленеді, себебі өтудің ерекше мазмүны, терең өзіндігі бар жэне ерекше үйымдастыруды жэне оның іске асыру эдістерін қажет етеді. Ол түрлі психикалық функцияның коррекциялы орнын толтырушы өзгеріске жэне баланың өзінің кемшілігіне сэйкес оның ерекше білімдік қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.

Қазіргі жағдайда педагогикалық сапа да оның білімнің процесі ретінде, интеграциялайтын оқыту ме тэрбиелеу бөлінбейтін, өсуші адамның қалыптсуы, дамуы және әлеуметтенуі туралы түрақты ой қалыптасқан. Оқыту эдісі мен тэрбиелеу эдісін бөлу мүндай жағдайда жасады болады, арнаулы білім процесінің түрлі жақтарын аналитикалық зерттеу мақсатында қабылданатынымен расталған. Сондықтан педагог пен оқушының білімдік өзара қатынастың түрлі эдістерінің итеграциялайтын мэндері ретінде «білімдік /педагогикалық/ технология» үғымын  қолдану орынды: «Білімдік технология дегенді педагогиканың міндеттерді шешуге бағытталған, немесе тэжірибеде алдын ала жобалағанпедагогикалық процесс тэжірибесінде жоспарлы жэне кезектілі жүзеге асыру ретінде педагогтың эрекетіің өзара байланысқан кезектілі жүйесін түсіну қажет ». Педагогикалық технология - бүл педагогикалық эрекеттің кепілдемелі сэттілігін қатаң ғылыми жоспарлау мен нақты жаңғырту. Мүндай контексте ерекше білімге мүқтаж түлғаларды оқыту мен арнайы білім беру технологиясыың дамуы туралы айтуға болады.

Мүмкіндіктердің шектелу дэрежесіне жэне ең алдымен интеллектуалдық мүмкіндіктердің сақталуына, сондай-ақ арнаулы білім беру жағдайын құру сапасы мен дер кезінде жүргізілуіне байланысты,ерекше білімдік қажеттіліктерге ие түлғалар білім алудың түрлі деңгейін менгеруі мүмкін.Осыған орай, естімейтін, элсіз еститін, меңіреу, көзі көрмейтін,элсіз көретін, тірек-қимыл аппаратының функцияларының бүлінуіне ие түлғалардың, эмоцианалдық-еркіндік сферасы мен жүріс-түрысы бүзылған түлғалардың, сөйлеу қабілеті ауыр бүзылған түлғалардың бір бөлігі жалпы орта білімді менгеріп қана қоймай, сонымен бірге орташа жэне жоғарғы кэсіби мамандыққа ие болуға да қабілетті.

Мүмкіндігі шектеулі адамның арнаулы білім алуы - терең индивидуалды жэне спецификалық процесс, оның көлемі, сапасы жэне соңғы нэтижелері дамудың ауытқу сипатымен, ағзаның анализаторларының, функциялары мен жүйелерінің сақталуымен; пайда болу уақыты мен бүлінуінің ауырлығымен; баланың жэне оның отбасының өмірлік іскерлігінің элеуметтік-мэдени жэне омэдени жағдайларымен, отбасының арнаулы білім алу процесіне қатысуға қүштарлығымен және мүмкіндігімен; қоршаған элеуметтің; білім алу жүйесінің арнаулы білім берудің барлық талаптарын орындаған жэне барлық жағдайын жасауға мүмкіндігімен және даярлығымен, баламен жэне оның отбасымен жүмыс жасайтын педагогтар мен психологтррдың кәсіби біліктілік деңгейімен анықталады.

Дамуында ауыр жэне көптеген бүзылулары бар балалар мен жасөспірімдерге арналған қазіргі заманғы білім беру мекемесінің үлгісі бар. Мүндай білім беру мекемесінің онжылдық жүмыс тэрбиесі білім кеңістігіне дамуында ауыр және көптеген бүзылуы бар балалар мен жасөспірімдерді қосу мүкіндігі мен қажеттігін көрсетті.

Бүгінде арнайы педагогикалық энтузиасты жергілікті элеуметтік мэдени жағдайының, үлттық және аймақтық ерекшеліктеріне сэйкес күрылған арнайы білім беру мекемесінің басқа да варианты бар.

Арнайы психологиялық-педагогикалық көмек көрсетудің қазіргі заманғы қарқынды даму жағдайында арнайы білім беру мекемесінің елдің қазіргі заманғы элеуметтік-мэдени жэне экономикалық жағдайларына жэне ерекше білімді қажет ететін оқушыға неғүрлым жауап беретін моделін іздеу жэне ел аймағы орталықтарынан шалғайда арнайы педагогтар мен психологтар кадрлардың жетіспеуі жағдайында, дамуында ауытқуы бар балалар мен жасөспірімдердің білім жэне реабилитациялық қажеттілігін қанағаттандыра отырып тиімді жүмыс істей алатын моделін іздеу жүмыстары жүруде.

 

2. Медициналық-әлеуметтік-педагогикалық патронаж.

 

Патронаж деп балаға, оның ата-анасына, педагогтарға өсіп келе жатқан адамның жеке түлға ретінде өмір сүруімен, қалпына келтіру емдеуімен, арнайы оқытумен, тәрбиелеумен, элеуметтенумен,  қалыптасуымен байланысты күрделі мэселелерді шешудегі көмегініңерекше түрі түсініледі.

Медико-элеуметтік-педагогикалық патронаж дамуында ауытқуы бар баланың жанүясына бағытталған және эртүрлі профильдегі мамандардың үйлестірілген (командалық) процестерде жүзеге асырылатын комплекстік реабилитациялық көмектің үзақ мерзімге арналған кең спектрін үсынады. Ол диагностиканың, ақпараттың іздеудің жэне білім беру бағытын таңдауға көмек, жеке реабилитациялық көмектің бірлігі болып табылады.

Комплекстік медико-элеуметтік-педагогикалық (МӘП) патронажды мемлекеттік білім беру қүрылымы мен әлеуметтік қорғаудағы сияқты, мемлекеттік емес сектор мекемелерінің: қоғамдық бірігулер, ассоциациялар, қайырымдылық қорларының олардың мүмкіндіктерін өзіне тартудан тыс қүрылған психологиялық-педагогикалық медико-әлеуметтік мекемелер мен қызметтер жүзеге асырылады. Мемелекеттік қүрылымдардың жүмысын толықтыра отырып, олар дамуында ауытқушылығы бар балаға көмек көрсетудіңәлеуметтік кеңістігін үйымдастыруға жаңа тэсілдерді бастайды, мэселен олардың жанүясына пэнаралық негізде үзақ мерзімге арналған элеуметтік қызмет көрсету шараларын күруға бағытталған.

МӘП-патронаждың базалық негізі психологиялық-медико-педагогикалық комиссиялар (кеңес берулер), психологиялық-медико-элеуметтік орталықтар, диагностикалық және реабилитациялық орталықтар, логопедиялық пункттер, ерте жэне үйде оқыту қызмет көрсетулері болып табылады.

МӘП-патронаж жүйесі мүмкіндіктері шектеулі балаларды, сол сияқты кімнің дамуы көптеген қауіп-қатер факторының іс-әрекетімен байланысты, сол баланың дамуы үшін жағдайын жақсартуға әсер етуге бейімделген арнайы білім жүйесінің бір бөлігі ретінде қалыптасады.

Комплекстік медико-элеуметтік-педагогикалық патронаж өз қызметінің ғылыми-эдістемелік мекемемен жэне басқа білім беру қүрылымымен, сол сияқты денсаулық сақтау жүйесі жэне халықты элеуметтік қорғау мекемелерімен үйлесуін болжайды.

МӘП-патронаж жүйесінің мекеменің тиімді қызметінің негізгі өлшемдері мыналар болып табылады:

•         патронаж жүмысының ата-аналар, педагог, балалар тарапынан қызмет көрсетуінің өсуі;

•         мамандандырылған  көмек  көрсетілуі  мүмкін  қатынастағы  мэселелер тізімін көтеру;

•         бала дамуының өміртіршілік әрекетінің (мүгедектік) шектелу деңгейіне тэуелсіз даму көрсеткішінің сапалы өсуі:

•         жанүяішілік қарым-қатынастарды реттеу (қалыпқа келтіру);

 

3. Медициналық-әлеуметтік профилактика және кешенді ерте көмек көрсету.

 

Дэрігерлік-элеуметтік-педагогикалық патронаждың маңызды қүрама процесі ерте диагностика жэне ерте комплекстік көмек болып табылады, оны анықтайтын деңгейде тиімді  үйымдастыруға мүгедектіктің алдын алу жэне өмір тіршілік эрекетімен еңбекке қабілеттілікдэрежесінің алдын алуға байланысты болады.

1993 ж. 20-желтоқсандағы Б¥¥-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережелерде өзінің маңызды мазмүны бойынша мүгедектіктің алдын алудың жиынтық (комплекстік) процестері белгіленді.

Мүгедектіктің алдын алу деп дене жағынан, ақыл-ойы, психикалық жэне сенсорлық кемістіктерінің пайда болуынан сақтандыруға бағытталған немесе кемістігінің түрақты функционалды шектеу немесе мүгедектікке өтуінің алдын алуға (екінші деңгейдегі сақтандыру) бағытталған іс-шаралар жиынтығын жүзеге асыру түсіндіріледі.

Мүгедектіктің алдын алуы тек медициналық сипаттағы іс-шараларды жүзеге асыру, көбінесе алғашқы дэрігерлік санитарлық көмек көрсету, туылғанға дейінгі және туылғаннан кейінгі күтім ретінде ғана қарастырып қоймай, сонымен бірге психофизикалық функцияның қалыптасу процесінде екінші ауытқуының пайда болуының алдын алу мақсатында бала дамуының ерте стимуляциясын да қарастыруға болады.

Ерте диагностика және ерте педагогикалық көмек Ресейдегі сияқты, бүкіл элемде де қазіргі заманғы түзету педагогиканың өзекті мэселесі болып табылады. Қазіргі уақытта әлемнің бүкіл елдерінде іс жүзінде дамуында ауытқушылығы бар балаларды ерте диагностикалау (анықтау) мен оған ерте педагогикалық көмек көрсетудің ғылыми негізделген жэне мақүлданған бағдарламалары бар. Бүл бағдарламалар үшін теориялық базаны Л.С.Выготскийдің тәжірибелік қызметтің ой процестерін белсендірудегі мэні туралы негізін қалайтын жүмыстары қүрайды. Оның жақын және өзекті даму аймақтары туралы жэне екінші кемістік -«элеуметтік шығудың» алдын алу туралы теория ережелері бүгінде дамуында ауытқуы бар балаларға арнайы білім беру салаларында жэне олармен жүмыс істеу үшін эдістемелік қамтамасыз етуді қүру саласындағы қазіргі заманғы зерттеуге айтарлықтай эсер етеді.

Отандық сияқты, шетел тэжірибесі де баланың толыққанды дамуы үшін тиімді жағдай оның жанүяда мынадай жағдайда, ата-аналары ерте көмек көрсету қызметі мамандары үйымдастырған абилитациялық прцесіне белсенді түрде қосылғанда оның жанүяда болуы болып табылатынына сендірерлікпен куэ болады. Олар тек жанүя жағдайында арнайы сабақ барысында бала дамуын ынталандыруды және даму динамикасын бақылауды жүргізіп қана қоймайды, сонымен бірге күнделікті жанүя өмірінде баламен ерекше өзара әрекет тэсілімен ата-аналарды мақсатқа сай оқытады.

Жанүяға жүйелі түрде бару процесінде қызмет мамандары баламен арнайы сабақ өткізеді жэне ата-аналады оқытады, бала дамуының әртүрлі параметрлерін белгілейді, жанүя жағдайында арнайы дамушы ортаны қүруға көмектеседі, ол қажет   болғанжағдайдаата-аналардысэйкесмедициналық,білімберу

 мекемелерімен байланыстырады, сол сияқты жанүялық өзара қарым-қатынас жүйесін түзетеді. Қызметтің осыған үқсас түрі білім берудің отандық тэжірибесі үшін инновациялық болып табылады жэне ата-аналар түріндегі парамамандарды (педагогтар мен психологтардың көмекшілері) тартуға негізделген түзету педагогикалық процесінің үйымдастырудың басқа түрін шамалайды.

Біздің елімізде дамудың бүзылуының ерте диогностика жүйесі мен ерте комплекстік көмек көрсетудің қиынтасуы медико-психологиялық- педагогикалық патранаж дамуы арқылы өтеді жэне пис-орталықтар мен кеңес берулер жэне қызметі негізінде жүзеге асырылады. Бүгінгі дамуында ауытқушылығы бар балаларды ерте диогностикалау (анықтау) мен оларға ерте көмек көрсету бойынша бағдарламаларды жүзеге асыратын Ресейдегі мекемелер өте аз, эксперименталды алаңдар ретінде жиі жүмыс істейді, бірақ олардың жүмысыныңшынайы позитивті нэтижелі эксприменттің локальді ошағынан кең элеуметтік педагогикалық тэжірибеге өтуді болжауға мүмкіндік береді.

Жақын болашақ ісі үсынылады жэне дамуында ауытқушылығы бар балаларды ерте анықтаумен ерте комплекстік көмек көрсету жүйелерін жанүя жағдайында дамытудың (бүкіл Ресейлік) бағдарламасы жасалады, сол сияқты кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың жаңа бағдарламаларын жүзеге асыру, білім беру мекемелерінің, элеуметтік қызметтің дамуы шектеулі потенциалды балаларды тэрбиелейтін педагогтармен ата-аналардың қызметін қамтамасыз етудің біріңғай ақпараттық жүйені қүру.

 

4. Мектеп жасына дейінгі мүмкіндіктері шектеулі балаларды тәрбиелеу мен оқыту жүйесі.

 

70 жылдың басына қарай арнайы белгіленген мектепке дейінгі мекемелердің барынша кең, сараланған торабы жасалды, яғни бақшалар; балалар бақшалары; мектепке дейінгі балалар үйлері; жалпы белгіленген яғни бақшалардағы, балалар бақшасындағы жэне балалар үйіндегі, сол сияқты арнайы мектептермен мектеп-интернаттағы мектепке дейінгі топтар.

Арнайы мектепке дейінгі мекемелер торабының қалыптасуы мен дамуы барысында ғылымдар мен тэжірбиелер дамуында ауытқушылығы бар балаларды анықтау түзету мен алдын алу қағидалары мен тэсілін жасады, қазіргі уақыттада да арнайы мектепке дейінгі арнайы білім беру жүйесі толығымен қүрылған мектепке дейінгілерді (түзету) коррекциялық оқытумен тэрбиелеудің көптеген дэстүрлері берілген. Арнайы мектепке дейінгі білім беруді қүрудың мынадай үйымдастырылған қағидалары белгіленген.

Дамуындағы негізгі ауытқушылықтың принципі (қағидасы) бойынша мекемелерді жинақтау. Мектепке дейінгі мынадай балаларға арналған мекемелер (топтар) осылай күрылады:

Есту қызыметі бүзылған (саңырау, нашар еститін );

Көру қызыметі бүзылған (соқыр, көзі нашар көретін көзі қитар жэне амблиопия балаға арналған);

Сөйлеу қызметі бүзылған ( түтығып сөйлейтін, сөйлеуі жалпы жетілмей қалған, фонетика-фонематикалық дамымай қалған балалар үшін );

 Интеллекті бүзылған балалар (ақыл-есі кем ); Тірек-қимыл аппаратты бүзылған балаларға арналған.

Көпшілік балалар бақшасымен салыстырғанда топтардын толтырылуы аз ( 15 тэрбиелеушіге дейін).

Мектепке дейінгі арнайы мекемелер штатына олигофренопедагогтарды сурдопедагогтарды, тифлопедагогтарды, логопедтерді, сол сияқты қосымша медицина қызыметкерлерін енгізу. Мамандандырылған мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру процесі дамуында ауытқушылығы бар мектеп жасына дейінгі эрбір бала категориясы үшін жасалған жэне РФ білім министрлігі бекіткен оқыту мен тэрбиелеудің арнайы комплекстік (жиынтық) бағдарламаларына сэйкес жүзеге асырылады.

Тәрбиешілер мен дефектологтар арасындағы сабақ түрлерін қайта бөлу, сөзді дамыту, қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру, қүрастыру, ойын қызметін дамыту сабақтарын арнайы мектепке дейінгі мекемелерде тэрбиешілер емес, мүғалім дефектологтар өткізеді. Естуді қабылдау жэне дыбысты айтуды түзету, көруді қабылдауды дамыту, емдік дене мәдениеті жэне т.б сияқты арнайы сабақ түрлерін үйымдастыру. Осыған үқсас жүмыс бағыты, жалпы дамыту сабақты мазмүнына кіретін эдеттегі балалар бақшаларда да бар, жэне ереже бойынша, сабақ торабында қүрылымдық бөлінбейді.

Ақысыздық (тегін). Ата-аналардың балаларының әдеттегі балалар бақшасына баруы үшін кейбір төлемдер төлейтіні белгілі.

Дамуында ауытқушылығы бар балалар үшін жағдай жасалған олардың ата-аналарынан ешқандай ақы үсталмайды. Бүл туралы КСРО ағарту министрлігінің 04.06.74ж №58 м.Дене немесе психикалық дамуы жағынан кемістігі бар балаларға мемлекеттік есептен көмек беру туралы хатында айтылған.

Көрсетілген қүқық сол күні осы күжатпен реттеледі.

Арнайы мектепке дейінгі мекемелердегі барлық жүмыс бір мақсатқа бағындырылуы тиіс болды -олардың потенциалды мүмкіндіктерін барынша жүзеге асырып, «проблемалы» балаларды тәрбиелеуде жанүяға көмектесу.

Екіншіден, қоғамдық мектепке дейінгі білім алу мүмкіндігін жоятын жеткілікті түрде кең көлемді диагноздар тізімі белгіленді. Сөйтіп, арнайы мектепке дейінгі мекемелерге дамуында біріктірілген, жиынтық ауытқулары бар балаларды қабылданады. Мысалы, есту қызметі бүзылған балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелерге көру қызметі мен есту қызметі бүзылған ақыл-есі кем балаларды қабылданады. Бүл уақытта көру қызметі немесе интеллекті бүзылған балаларға арналған мекемелерге саңырау мен қүлағы нашареститіндерді қабылдамады. Мүндай балаларға көмек көрсету жеке білім беру мекемелерінде жүзеге асырылды жэне Ресейдің эрбір аймағында емес одан басқа, эпилепсиядан, шизофрениядан, психопатқа үқсас мінез-қүлықтан зардап шеккен, имбецильдік жэне идиотия деңгейіндегі ақыл-есі кем балалар, жеке күтімді қажет ететін тірек-қимыл аппараты бүзылған балаларды қабылдамайды. Мүндай балаларды тэрбиелейтін жанүялар олардың білім алу қарым-қатынасынан өз күштерімен айналып өтуге мәжбүр болды жэне көбінесе медициналық іс-шаралармен шектелді. Сол сияқты баланы бақшаға тек 2жастан бастап, ол балалар бақшасына Зжастан бастап бөлуді айтып кетеміз. Ерте жас кезеңіндегі балалар денсаулық сақтауды назарға алудың объектісі болып табылады және іс жүзінде психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетіледі.

 Сөйтіп, мамандандырылған мектепке дейінгі мекеменің қү_рылған торабы жалпыға ортақ мектепке дейінгі білім беру жүйесіне үлес қосты.

1992ж қабылданған РФ-ң «Білім туралы» Заңы жэне 1995ж қабылдады «РФ-ң Білім туралы Заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» федералды Заңына Ресейдегі білімді үйымдастырудың жаңа мемлекеттік принциптерін енгізді, арнайы білім берудің бірқатар үйымдастыру қүқықтық аспекттерде де өзгерістер енгізді.

Ең алдымен бүл мектепке дейінгі білім беру мекемелері (МДБМ). Баласы қалыпты дамып жатқан ата-аналар үшін балалар бақшасы - бүл, ол басқа балалармен араласа алатын, ойнай алатын, ата-аналары жүмыста кезде уақытты қызықты өткізе алатын, жаңа бір нэрселерді біле алатын орын. Дамуында ауытқуы бар балаларды тэрбиелейтін жанүялар үшін балалар бақшасы мүндай балалардың толыққанды дамуы үшін қажетті жағдай жасалған жалғыз орын болуы мүмкін.

РФ Үкіметінің мектепке дейінгі білім беру мекемелері туралы 01.07.95ж сэйкес, МБМ 2 айдан 7 жасқа дейінгі балаларды тэрбиелеу, оқыту, күтім жасау және сауықтыруды қамтамасыз етеді. Дамуында ауытқуы бар балалардың басым көпшілігі кемістіктің орнын толтыру түріндегі балалар бақшасында және біріктірілген түрдегі орнын толтыру топтарында тэрбиеленеді. Бүл мектепке дейінгі мекемедегі оқыту мен тәрбиелеу дамуында ауытқуы бар балалардың эрбір категориясы үшін жасалған арнайы түзету-дамыту бағдарламасына сэйкес жүзеге асырылады.

Топтың толтырылуы кемістік түрі мен жасына байланысты белгіленеді (екі жасқа сай топтар: Зжасқа дейін жэне Зжастан жоғары) жэне балаларға сәйкес күрады:

- сөйлеу қызметі ауыр бүзылған - бжасқа дейін жэне 10 адам;

- сөйлеу қызметі фонетико-фонематикалық бүзылған - тек Зжастан жоғары жэне 12 адамға дейін;

- саңыраулар - 6 адамға дейін, 2жасқа сай топ үшін де;

- қүлағы нашар еститіндер - бжасқа дейін жэне 8 адам;

- соқырлар - 6 адамға дейін, екі жасқа сай топ үшін де;

- көзі нашар көретіндер, амблиопиясы бар, көзі қитар балалар үшін - бжасқа дейін және 10 адам;

- интеллекті бүзылған (ақыл-есі кем) балалар - бжасқа дейін жэне 10 адам;

- психикалық дамуы тежелген - 6 жасқа дейін жэне 10 адам;

- ақыл-есі өте кем балаларды тек 3 жастан жоғары- 8адамға дейін;

- туберкулез (қүрт ауруы) интоксикациясы бар балалар - 10 жасқа дейін жэне 15 адам;

- жиі ауыратындарды - Южасқа дейін жэне 15 адам;

- күрделі кемістіктері бар балалар - 5 жасқа дейін, екі жасқа сай топ үшін;

- дамуында басқа да ауытқуы бар балалар - Южасқа дейін жэне 15 адам.

Дамуында ауытқуы бар, әртүрлі себептермен дағдылы режимдегі мектепке дейінгі мекемеге бара алмайтын балалар үшін, МБМ-де аз уақыт болатын топтар үйымдастырылды. Мүндай топтардың міндеті мүндай балаларға уақытылы психологиялық-педагогикалық көмек көрсету, олардың ата-аналарына (заңды өкілге) баланы тэрбиелеу мен оқытуды үйымдастыруда кеңес беру эдістемелік   қолдау,   балаларды   элеуметтік   бейімдеу  және   оқу   қызметінің алғышартын қалыптастыру. Мүндай топтарда сабақ көбінесе жеке немесе шағын топтармен (2-3 баладан) ата-аналарының қатысуымен, олар үшін ыңғайлы уақытта өткізіледі. Бүл жаңа үйымдастыру формасы, жалпы үзақтығы аптасына бес сағатпен шектелген, МБМ-ң эртүрлі мамандарды өткізетін сабақтарды жобалайды.

Дамуында ауытқушылығы бар мектеп жастына дейінгі балалар мектеп жасына дейінгі жэне кіші мектеп жасындағы балаларға арналған білім беру мекемелеріне бара алады.

Жалпы типтегі білім беру мекемелері 3 жастан 10 жасқа дейінгі балалар үшін қүрылады. Мекеменің негізгі мақсаты- мектеп жасына дейінгі жэне жалпы бастауыш білім арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету жолымен білім беру процесін, балаларды сақтау мен денсаулығын нығайтуға, дене жағынан жэне психикалық дамуы үшін тиімді жағдай қүру.

 

5. Арнайы мектептер жүйесі.

 

Ерекше білім алуға мүқтаж, мектеп жасындағы балалар эртүрлі білім беру мекемеде немесе үйде арнайы білім беру стандартына сэйкес білім алады.

Қазіргі уақытта дамуында эртүрлі бүзылулары бар балаға арналған арнайы мектептің 8 негізгі түрлері бар.

Бүл мектептерде диогноздық сипаттамадан реквизитке алып шығу үшін (бүл бүрын болғандай: ақыл-есі кемдерге арналған мектеп, саңырауларға арналган мектеп және т.б) нормативтік қүқықтық және ресми қүжаттарда бүл мектептер олардың түрлік реттік номері бойынша былай деп аталады:

-1 түрдегі арнайы (түзету) білім беру мекемесі (саңырау балаға арналған мектеп-интернат):

-   II түрдегі арнайы (түзету) білім беру мекемесі ( қүлағы нашар еститін және кеш саңырау болып қалған балаға арналған мектеп-интернат);

-   III түрдегі арнайы (түзету) білім беру мекемесі ( көзі көрмейтін балаға арналған мектеп-интернат);

-   IV түрдегі көзі нашар көретін балаға арналған мектеп-интернат;

-   V түрдегі сөйлеу қызметі ауыр бүзылған балаларға арналған мектеп- интернат;

-     VI түрдегі ( тірек-қимыл аппараты бүзылған балаларға арналған мектеп-интернат);

-     VII түрдегі арнайы түзету білім беру мекемелері оқуда қиыншылығы бар -психикалық дамуы тежелген балаларға арналған мектеп немесе мектеп-интернат);

-     VIII түрдегі арнайы (түзету) білім беру мекемесі ( ақыл-есі кем балаларға арналған мектеп жэне мектеп-интернат);

Білім беру мекемесі өз бетінше, арнайы білім беру стандарты негізінде, балалардың психофизикалық даму жэне жеке мүмкіндігінен шыға отырып, оқу жоспарын жэне білім беру бағдарламаларын жасайды және жүзеге асырады. Арнайы (түзету) білім беру мекемесін атқарушы үкіметтің федералды органы ( РФ білім министрлігі) РФ субьктісінің атқару үкіметі ( басқару, комитет, министрлігі) облыс, өлке, Республика білім беру органдары жэне жергілікті муниципальды) өзін-өзі басқару органы құрылуы мүмкін. Арнайы білім беру мекемесі мемлекеттік емес болуы мүмкін.

Арнайы білім беру мекемесіне сэйкес қүрушы қаржыландырады. Мүндай әрбір білім беру мекемесі тэрбиеленушінің өмірі үшін және оны арнайы білім стандарты аралығында тегін білім алуына конституциялық қүқықпен қамтамасыз етуге жауап береді. Барлық балаға қоғамда оқу үшін тэрбиелеу, емдеу элеуметтік бейімделу үшін жағдайлармен қамтамасыз етеді.

Арнайы білім беру мекемесінің бітірушілері ( VIII түрдегі мектептен шыққан) ценздік білім алады (яғни көпшілікке білім беру мекемесінің білім деңгеиіне сэйкес: мысалы, негізгі жалпы білім, жалпы орта білім). Оларға алынған білімнің деңгейін растайтын мемлекеттік үлгідегі қүжат немесе арнайы білім беру мекемесін бітіргендігі туралы куэлік беріледі.

Арнайы мектепке баланы білімді басқару органдары тек ата-анасының келісімімен жэне психолгиялық-медико-педагогикалық комиссияның келісімі бойынша жіберіледі. Сол сияқты ата-ананың келісімімен жэне ПМГЖ-ның (қорытындысы) шешімі негізінде бала арнайы мектеп ішіндегі ақыл-есі кем балаларға арналған сыныпқа тек онда бір жыл оқығаннан кейін ауыстырыла алады.

Арнайы мектепке, жалпы білім беру процесі жағдайында психологиялық-медико-педагогикалық бақылау барысында мүндай балаларды (айқындау) анықтау шарасы бойынша, кемістігі күрделі қүрылымды балаға арналған, сынып (немесе топ) қүрылуы мүмкін.

Бүдан басқа кез келген түрдегі арнайы мектепте ақыл-есі дамуға бүзылысы байқалған жэне соған ілесіп жүретін басқа да бүзылысы байқалған балаға арналған сыныптар ашылуы мүмкін. Мүндай сыныпты ашу туралы шешімді арнайы I түрдегі арнайы мектеп (саңырау балалар оқитын) үш деңгейлі жалпы білім беру бағдарламасының деңгейіне білім беру процесін жүргізеді:

1- деңгей - бастауыш жалпы білім беру (5-6 жыл ішінде)

3- деңгей - толық орташа жалпы білім беру (2 жыл ереже бойынша, кешкі мектеп қүрылымында)

Толық мектепке дейінгі даярлық ашатын балалар үшін дайындық сыныбы үйымдастырылады. Бірінші сыныпқа 7 жастан бастап балалар қабылданады.

Барлық оқу қызметі ауызша және жазбаша сөйлеу, қарым-қатынасты қалыптастыру бойынша жүмыспен, айналасындағылардың сөзін есту көру негізінде қабылдай және түсіне білу шеберлігіне өткен. Балалар қалдық естулерін сөзді есту қабілетіне сүйеніп жэне естіп шалып-қабылдауға дыбыс күшейткіштік апараттарды пайдалану арқылы үйренеді.

Осы мақсатта есту қабілетін дамыту жэне ауызша сөйлеудің сөз сөйлеу жақтарын қалыптастыру бойынша топтық жэне жеке сабақтар өткізіледі.

Билингвистикалық негізде жүмыс істейтін мектептерде ауызша тілді тең қүқылы оқытуға жэне дене қимылымен сөйлеу тіліне үйрету жүзеге асырылады, бірақ оқу процесі дене қимылы тілінде жүргізіледі.

I   түрдегі арнайы мектеп қүралында кемістігі күрделі қүрылымды саңырау
балаларға арналған сыныптар үйымдастырылады.

Сыныптағы балалар саны 6 адамнан көп емес, кемістігі күрделі қүрылымды балаларға арналған сыныптарда 5 адамға дейін болады.

Қүлағы нашар еститін (естуін жарым жартылай жоғалтқан сөйлеуі әр түрлі деңгейде дамымай қалған) және кеш саңырау болған балалар (мектеп жасына дейінгі немесе мектеп жасында саңырау болып қалғандар) бірақ өз бетінше сөйлеуін сақтап қалғандар оқитын IIтүрдегі арнайы мектептің екі бөлімі бар:

1-ші бөлім - есту қызметінің бүзылуымен байланысты сөйлеуі жеңіл дамымай қалған балалар үщін;

2-ші бөлім - себебі есту қызметінің бүзылуы болып табылатын терең дамымай қалған балалар үшін.

Бөлімнің кез келгеніне 1-ші сыныпқа жасы 7ге жеткен балалар, егер олар балалар бақшасына барған болса қабылданады, қандайда бір себеппен сэйкес мектепке дейінгі дайындығы жоқ балалар үшін екінші болімшеде дайындық сыныбы жүргізіледі.

Бірінші бөлімшедегі сыныптың толтырылуы 10 адамға дейін, екінші бөлімшеде 8 адамға дейін болады.

II     түрдегі арнайы мектепке білім беру процесі жалпы білім беретін үш
деңгейлі жалпы білім беру бағдарламасының деңгейіне сэйкес жүзеге
асырылады:

1-ші деңгей - бастапқы жалпы білім (бірінші бөлімде 4-5 жас, екінші бөлімшеде 5-6 немнсе 6-7 жас);

2-ші деңгей негізгі жалпы білім (бірінші жэне екінші бөлімшеде 2 жыл).

Есту және естумен көруді қабылдауды дамыту, сөздің сөйлеу жақтарын қалыптастыру жэне түзету дыбыс күшейткіш аппараттарды үжымдық жэне жеке қолданумен арнайы үйымдастырылған жеке жэне топтың өткізілетін сабақтарында өткізіледі.

Естуді қабылдауды дамыту және дағдыларды сөзді айту дағдыларын автаматтандыру музыкамен байланысты фонетикалық ритмика жэне қызметтің эртүрлі түрлерінде жалғасады.

III және IV түрдегі арнайы мектептер көзі көрмейтіндер (III түр), көзі нашар көретіндер мен кеш соқыр болып қалғандарға ( IV түр) білім беруге арналған мүндай мектептердің санының аз болуы салдарынан қажет болған жағдайда көзі көрмейтін балалар мен көзі нашар көретін балаларды сол сияқты көзі қитар балалар амбиопия балаларды бірге оқыту үйымдастырылуы мүмкін.

III түрдегі арнайы мектепке көзі көрмейтін балалар сол сияқты қалдық көруі ( 0,04 жэне одан төмен ) жэне көру өткірлігі неғүрлым жоғары ( 0,08) болатын, көз ауруы соқырлыққа алып келетін көру қызметі балалар қабылданады.

III түрдегі арнайы мектептің бірінші сыныбына 6-7 жастағы балалар, ал кейде 8-9 жас балалар қабылданады. Сыныптың толтырылуы 8 адамға дейін болуы мүмкін. III түрдегі мектептегі жалпы оқу мерзімі 12 жыл.

IV түрдегі арнайы мектепке көру өткірлігі 0,05-тен 0,4-ке дейін жақсы көретін көзіне ауыстырылған түзетумен көзі нашар көретін балалар қабылданады. Мүндайда басқа көру қызметінің жағдайы (көру өрісі, жақыннан көру өткірлігі), формасы жэне патологиялық процесс ағымы ескеріледі. Бүл мектепке көру өткірлігі оданда жоғары, астеникалық қүбылыстар болған кезде, жақын қашықтықта оқу мен жазу кезінде пайда болатын үдеп кететін немесе жиі қайталанатын көз ауруы бар балалар да қабылдануы мүмкін.

Осы мектепке көру өткірлігі өте жоғары (0,4-тен жоғары) көзінің қитарлығы жэне амблёпиясы бар балалар қабылданады.

IV түрдегі мектептің 1-ші сыныбына 6-7 жастағы балалар қабылданады. Сыныпта 12 адамға дейін болуы мүмкін. Мектептегі 12 жыл оқу кезінде балалар орта жалпы білім алады.

V   түрдегі арнайы мектеп сөйлеу қызметі ауыр бүзылған балалардың білім алуына арналған жэне өз қүрамында 1 немесе 2 бөлімшесі болуы мүмкін. 1-бөлімшеде сөйлеуінің ауыр деңгейіндегі жалпы дамымай қалуы бар (алалия,дизартрия, ринолалия, афазия), сол сияқты сөйлеуі түтығуға жалғасып жалпы дамымай қалған балалар оқытылады. 2-бөлімшеде сөйлеуі қалыпты дамыған түтығудың ауыр формасындағы балалар оқытылады. 1 жэне 2 бөлімшелер ішінде сөйлеуінің даму деңгейін ескере отырып балалар сөйлеу қызметі біркелкі бүзылған тэрбиеленушілер кіретін сыныптар қүрылуы мүмкін.

Егер сөйлеуінің бүзылуы жойылса, бала ПМПК қорытындысы жэне ата-аналар келісімі негізінде эдеттегі мектепке өте алады.

1-сыныпқа 7-9 жасар балалар қабылданады. Дайындық сыныптарына 6-7 жасар балалар қабылданады. 5-түрдегі мектептегі 10-11 жыл оқу ішінде бала негізгі жалпы білім ала алады.

Арнайы логопедиялық және педагогикалық көмек балаға оқыту мен тэрбиелеу процесінде, барлық сабақта жэне сабақтан тыс уақытта көрсетіледі.

IV түрдегі арнайы мектеп тірек-қимыл аппараты бүзылған балаларға білім беруге арналған эртүрлі себептері жэне әртүрлі көріну деңгейлері бар қозғалыс бүзылыстары, балалар церебралды параличі, тірек-қимыл аппаратының туа біткен және жүре пайда болған деформациясы жоғары жэне төменгі аяқ-қолдың әлсіз параличі аяқ-қолдың төменгі жэне жоғарғы бөліктерінің парапездеріде).

 мектептің педагогикалық кеңесі арнайы дайындалған кадрларға қажетті жағдайының болуымен қабылдайды. Мүндай сыныптың негізгі міндеті қарапайым бастауыш білім берумен қамтамасыз етуіне баланың жеке дамуы үшін барынша жоғары қолайлы жағдайды құру, олардың жеке мүмкіншілігін ескере отырып, олардың кәсібіне дейінгі немесе қарапайым (жеңіл) еңбек және элеуметттік түрмыстық дайындық алу.

Білім беруден басқа арнайы мектеп денсаулық жэне өмір тіршілік эрекеті шектелген балаға медициналық жэне психологиялық қолдау көрсетуді қамтамасыз етеді, сол үшін арнайы мектеп штаттарда сэйкес мамандар бар. Олар диагностикалық қызметті психокоррекциялық жэне психотерапиялық іс-шараларды жүзеге асыра отырып, арнайы мектепте сақтау режимін қолдай отырып, кэсіби кеңес берулерге қатыса отырып, педагогикалық персонамен өзара тығыз жүмыс істейді. Қажет болған жағдайда балалар дэрі-дэрмектік және физиотерапиялық ем, массаж, шынықтыратын процедуралар алады, емдік дене мэдениеті сабағына қатысады.

Әрбір арнайы мектеп оз тэрбиеленушінің еңбек, кэсіби даярлығына айтарлықтай көңіл бөледі. Даярлаудың мазмүны мен формасы жергілікті ерекшелікке (тэуелді) байланысты бол: аймақтық, этноүлттық жэне мәдени, жергілікті еңбек нарығының қажеттіліктеріне, тәрбиеленушілердің мүмкіндіктеріне олардың мүдделеріне байланысты болады. Өзіне жеке еңбек қызметіне дайындық кіретін еңбек профилі қатаң түрде жеке іріктеліп алынады.

IV түрдегі мектеп білім беру процесін үш деңгейлі жалпы білімнің жалпы білім беретін бағдарламаның деңгейіне сэйкес жүзеге асырылады:

1 -деңгей - бастауыш жалпы білім (4-5 жыл);

2-деңгей - негізгі жалпы білім (бжыл);

3-деңгей - орта жалпы білім (7-14 жыл).

1-сыныпқа балаларды 7 жастан қабылдайды, бірақ бүл жастан бір-екі жыл үлкен жастағы балаларды да қабылдайды. Балалар бақшасына бармаған балалар үшін дайындық сыныбы ашық.

Сыныптағы балалар саны 10-нан аспайды.

VI түрдегі мектепте арнайы қозғалыс режимі белгіленген.

Білім беру баланың қзоғалыс сферасын, оның сөйлеуімен танымдық қызметін толығымен қамтитын жиынтық түзету жүмысымен бірлікте жүзеге асырылады.

П-түрдегі арнайы мектеп оқуында ауыр қиыншылықта бастан кешіретін психикалық дамуында тежелу бар балаларға арналған. Бүл мектептегі білім беру процесі 2 деңгейлі жалпы білім беретін бағдарламаның деңгейіне сэйкес жүзеге асырылады:

1-деңгей - бастауыш жалпы білім (3-5 жыл)

2-деңгей - негізгі жалпы білім (5 жыл)

П-түрдегі мектепке балалар тек дайындық, 1-2 сыныптарға қабылданады, ал 3-сыныпқа оқудан шығарылу түрінде. Кәдімгі мектепте 7 жастан оқуды бастағандар ^П-түрдегі мектептің 2-сыныбына қабылданды, ол кәдімгі білім беру мекемелерінде оқуды 6 жастан бастағандар ^П-түрдегі мектептің 1-сыныбына қабылдануы мүмкін.

Ешқандай мектепке дейінгі дайындығы жоқ балалар 7 жасында ^П-түрдегі мектептің 1-сыныбына, ал 6 жаста дайындық сыныбына қабылдануы мүмкін. Сыныптағы балалар саны 12 адамнан аспайды.

П-түрдегі мектепте оқитын дамуындағы ауытқушылықтарды түзету, бастауыш жалпы білім алғаннан кейін білімдегі кемшіліктерді жою шаралары бойынша кэдімгі мектепке өту мүмкіндігі сақталады.

Диагнозын анықтау қажет болған жағдайда бала ^Н-түрдегі мектепте жыл бойы оқи алады. Арнайы педагогикалық көмекті балалар жеке жэне топпен өткізілетін түзету сабақтарында сол сияқты логопедиялық сабақтарда алады.

VIII түрдегі арнайы мектеп интеллектуалды дамымаған балаларға арнайы білім беруді қамтамасыз етеді. Бүл мектепте оқушылардың сапалы басқа мазмүны бола түрып ценздік емес, негізгі көңіл оқушылардың өздеріне жеңіл жалпы білім беру пэндері бойынша білім мазмүнының көлемін меңгеру кезіндегі кәсіби еңбекке даярлық пен элеуметтік бейімделуге бөлінеді.

VIII түрдегі мектептегі оқу еңбекке баулудан емтихан тапсырудан аяқталады. Оқушылар емтиханнан денсаулығына байланысты босатылуы мүмкін. Босатуды тәртібі Білім министрлігі жэне РФ-ның Денсаулық сақтау министрлігі белгілейді.

VIII түрдегі мектепке бала бірінші немесе дайындық сыныбына 7-8 жаста қабылдануы мүмкін. Дайындық сыныбы баланы тек мектепке жақсы дайындауға мүмкіндік беріп қана қоймайды сонымен бірге білім беру процесі жэне баланың мүмкіндігін психологиялық-педагогикалық зерттеу барысында диагнозын анықтауға мүмкіндік береді

Дайындық сыныбындағы оқушылар саны 6-8 адамнан ал қалған сыныптарда 12 адамнан аспайды.

VIII түрдегі мектептегі оқу мерзімі 8 жыл, 9 жыл кэсіптік даярлау сыныптарымен болуы мүмкін. Бүл оқу мерзімі дайындық сыныптарын ашу есебінен 1 жылға артуы мүмкін.

Егер мектептердің материалдық базасы болса, онда еңбекке тереңдетіп дайындау сыныбы ашылуы мүмкін. Мүндай сыныптарға (8-9 сыныты бітіргендер өтеді). Еңбекке тэрбиелеп дайындау сыныбын бітіргендер жэне мамандыққа баға беретін емтиханды жақсы тапсырғандар соған сэйкес біліктілікті меңгергені туралы қүжат алады.

VIII түрдегі мектептерде ақыл-есі өте кем балаларға арналған сыныптар қүрылуы жэне жүмыс істеуі мүмкін. Мүндай сыныптағы балалар саны 5-6 адамнан аспауы керек.

Балалар дайындық сыныбына бағытталуы тиіс. Оқу жылы ішінде алдын ала қүрылған диагноз нақтыланады жэне осыған байланысты келесі жылы бойынша интеллекті ауыр түрде бүзылған балаларға арналған сыныпқа бағытталуы немесе VIII түрдегі мектептің кэдімгі сыныпқа бағдарланылуы мүмкін.

Интеллектуалды дамымай қалуы ауыр формадағы балаларға арналған сыныптарды жинақтау 3 деңгей бойынша өткізіледі:

1-деңгей - 6-9 жасқа дейін;

2-деңгей- 9-12 жасқа дейін;

3-деңгей - 13-18 жасқа дейін.

Мүндай сыныпқа 12 жасқа дейінгі балалар жіберілуі мүмкін. Олардың мектептегі оқу жүйесінде болуы 18 жасқа дейін. Мектептен шығару ПМПК үсыныстарына жэне ата-анасының келісіміне сәйкес болады.

Мүндай сыныптарға белсенді емдеуді талап ететін психопат мінез-күлқына үқсас эпилепсия жэне басқа психикалық ауруы бар балалар қабылданбайды. Бүл балалар кеңес беру топтарына ата-анасымен бірге бара алады.

Сыныптың жүмыс режимі ата-агналармен келісіп белгіленеді. Оқу процесі эрбір тэрбиеленушіге оның психофизикалық мүмкіндігіне сэйкес мамандар анықтаған жеке білім бағыты бойынша өту режимінен жүзеге асырылады.

Жетім балалар жэне ата-анасының қамқорынсыз қалған балалар үшін жэне ерекше білімді қажет ететін балалар үшін арнайы балалар үйі жэне дамуындағы бүзылу деңгейіне сэйкес мектеп-интернаттар қүрылады. Бүл балалар үйлерімен балалармен жасөспірімдерге арналған мектеп-интернаттар көбінесе интеллектуалды жетілмей қалған жэне оқуда қиыншылығы бар балаларға арналған.

Егер, бала арнайы білім мекемесіне бара алмайтын болса, онда оны үй жағдайында оқыту үйымдастырылады. Мүндай оқуды үйымдастыруды РФ Үкіметінің 1996 ж 18шілде №861 «Мүгедек балаларды үйде жэне мемлекеттік емес білім беру мекмелерінде тэрбиелеу мен оқытудың тэртібін бекіту туралы» қаулысымен белгіленеді.

Соңғы уақытта үйде оқыту мектептегі күрыла бастаған оның персоналарды (қызметкерлерді) білікті маман-дефектологтардан, балалармен үй жағдайында да, үйде оқыту мектептерде де жүмыс істейтін психологтардан түратын топпен жүмыс істеу жағдайында басқа балалармен өзара әрекет жэне қарым-қатынастДайындық сыныбындағы оқушылар саны 6-8 адамнан ал қалған сыныптарда 12 адамнан аспайды.

VIII түрдегі мектептегі оқу мерзімі 8 жыл, 9 жыл кэсіптік даярлау сыныптарымен болуы мүмкін. Бүл оқу мерзімі дайындық сыныптарын ашу есебінен 1 жылға артуы мүмкін.

Егер мектептердің материалдық базасы болса, онда еңбекке тереңдетіп дайындау сыныбы ашылуы мүмкін. Мүндай сыныптарға (8-9 сыныты бітіргендер өтеді). Еңбекке тэрбиелеп дайындау сыныбын бітіргендер жэне мамандыққа баға беретін емтиханды жақсы тапсырғандар соған сэйкес біліктілікті меңгергені туралы қүжат алады.

VIII түрдегі мектептерде ақыл-есі өте кем балаларға арналған сыныптар қүрылуы жэне жүмыс істеуі мүмкін. Мүндай сыныптағы балалар саны 5-6 адамнан аспауы керек.

Балалар дайындық сыныбына бағытталуы тиіс. Оқу жылы ішінде алдын ала қүрылған диагноз нақтыланады жэне осыған байланысты келесі жылы бойынша интеллекті ауыр түрде бүзылған балаларға арналған сыныпқа бағытталуы немесе VIII түрдегі мектептің кэдімгі сыныпқа бағдарланылуы мүмкін.

Интеллектуалды дамымай қалуы ауыр формадағы балаларға арналған сыныптарды жинақтау 3 деңгей бойынша өткізіледі:

1-деңгей - 6-9 жасқа дейін;

2-деңгей- 9-12 жасқа дейін;

3-деңгей - 13-18 жасқа дейін.

Мүндай сыныпқа 12 жасқа дейінгі балалар жіберілуі мүмкін. Олардың мектептегі оқу жүйесінде болуы 18 жасқа дейін. Мектептен шығару ПМПК үсыныстарына жэне ата-анасының келісіміне сәйкес болады.

Мүндай сыныптарға белсенді емдеуді талап ететін психопат мінез-күлқына үқсас эпилепсия жэне басқа психикалық ауруы бар балалар қабылданбайды. Бүл балалар кеңес беру топтарына ата-анасымен бірге бара алады.

Сыныптың жүмыс режимі ата-агналармен келісіп белгіленеді. Оқу процесі эрбір тэрбиеленушіге оның психофизикалық мүмкіндігіне сэйкес мамандар анықтаған жеке білім бағыты бойынша өту режимінен жүзеге асырылады.

Жетім балалар жэне ата-анасының қамқорынсыз қалған балалар үшін жэне ерекше білімді қажет ететін балалар үшін арнайы балалар үйі жэне дамуындағы бүзылу деңгейіне сэйкес мектеп-интернаттар қүрылады. Бүл балалар үйлерімен балалармен жасөспірімдерге арналған мектеп-интернаттар көбінесе интеллектуалды жетілмей қалған жэне оқуда қиыншылығы бар балаларға арналған.

Егер, бала арнайы білім мекемесіне бара алмайтын болса, онда оны үй жағдайында оқыту үйымдастырылады. Мүндай оқуды үйымдастыруды РФ Үкіметінің 1996 ж 18шілде №861 «Мүгедек балаларды үйде жэне мемлекеттік емес білім беру мекмелерінде тэрбиелеу мен оқытудың тэртібін бекіту туралы» қаулысымен белгіленеді.

Соңғы уақытта үйде оқыту мектептегі күрыла бастаған оның персоналарды (қызметкерлерді) білікті маман-дефектологтардан, балалармен үй жағдайында да, үйде оқыту мектептерде де жүмыс істейтін психологтардан түратын топпен жүмыс істеу жағдайында басқа балалармен өзара әрекет жэне қарым-қатынаст бала   элеуметтік   дағдыларды   меңгереді, топтық, үжымдық жағдайда оқуға  үйренеді. 

Үй жағдайында оқуға қүқықты, аурулары немесе дамуында ауытқуы РФ Денсаулық сақтау министрлігі арнайы белгіленген тізіммен сэйкес алады. Үйде оқытуды үйымдастырудың негізгі емдік-профилактикалық мекеменің медициналық қорытындысы болып табылады.

Балаларды үйде оқытуға көмек көрсетуге жақын жерде орналасқан мектеп немесе мектепке дейінгі білім беру мекемелері қосылады. Мектептің педагогтары мен психологтары ата-анаға баланың жалпы білім беру бағдарламасын меңгеруге кеңес беру жэне эдістемелік көмек көрсетеді. Мектеп баланы қорытынды аттестациямен қамтамасыз етеді жэне білімнің сэйкес деңгейімен қүжат береді. Аттестациялауға түзету жүмысын жүргізу үшін қосымша тартылған педагог дефектологтар қатысады.

 

6. Еңбек ету қабілеті шектеулі түлғаларға кәсіби бағдар беру, кәсіби білім беру, кәсіби бейімдеу жүйесі.

 

Еңбекке қабілеттілігі шектелген адамдарды кэсіби реабилитациялауға (ақтауға) қүқық РФ Конституциясында сол сияқты 1995ж 24 қарашада қабылданған «РФ-ғы мүгедектерді әлеуметтік қорғау  туралы»  федералды заңда бекітілген.

Осы заңмен медико-элеуметтік сараптау жэне мүгедектерді реабилитациялаудың мемлекеттік қызметі белгіленген. Заңның 10 жэне 11 статьясына сэйкес реабилитацияның федералды базалық бағдарламасы жэне еңбек ету қабілеттілігі шектелген (мүгедек) адамдарды жеке реабилитациялау бағдарламасы қарастырылған.

Реабилитациялаудың федеральды базалық бағдарламасын жэне оны орындау тэртібі РФ-ның Үкіметі анықтайды.

Реабилитациялаудың жеке бағдарламасы - бүл организмнің бүзылған жэне жойылған қызметін қалпына келтіруге, орнын толтыруға бағытталған іс-шаралар (медициналық, педагогикалық, элеуметтік) жиынтығы және белгілі бір қызмет түрін орындауға қабілеттілігін қалпына келтіру (немесе қалыптастыру) оның ішінде кәсіби еңбектік.

Реабилитациялаудың жеке бағдарламасы шеңберінде адамды басқа, ерекше еңбекке қабілеттілік мүмкіндіктерін ескеріп кэсіби бағдарлау өткізіледі.

Реабилитациялаудың еңбекке қабілеттілігі шектеулі эрбір адамға арналған жеке бағдарламасының міндетті емес үсыныстық сипаты бар. Басқаша сөзбен айтқанда, адам барлық бағдарламадан сияқты, оның жекелеген қүрама бөліктерінен де бас тарта алады.

Жеке реабилитациялық бағдарламаның бір бөлігі тегін болып табылады, екінші бөлігін адам немесе ол жүмыс істейтін мекеме немесе үйым немесе қайырымдылық қоры төлеуі мүмкін.

Реабилитацияның жеке бағдарламасын медико-әлеуметтік сараптаудың мелекеттік қызмет мамандары еңбек қабілеттілігі шектеулі адамды жан-жақты зерттегеннен кейін жасалады. Бағдарлама күруға дәрігерлер, психологтар, элеуметтік қызметкерлер, еңбекпен қамту бөлімінің қызметкерлері қатысады.

Медико-әлеуметтік сараптау мекемесі алдын-ала зеттеу өткізе отырып, жеке реабилитациялық бағдарламаға сэйкес мүгедектік тобын анықтайды.

Бірінші тобы мүгедектік аурудан, жарақат алу немесе кемістіктің даму салдарынан туындауы ммүкін, организм қызметінің ауыр жэне айтарлықтай көрініп түрған бүзылулары бар адамдарға беріледі. Осының салдарынан айтарлықтай деңгейде бүзылуы мүмкін: өзіне-өзі қызмет көрсетуге, қозғалуға қоршаған кеңістікті бағдарлауға қабілеттілігі, қарым-қатынасқа жэне өз іс-әрекеттерін бақылауға қабілеттілігі.

Мүгедектіктің екінші тобына ауру жарақат кемістіктерінің дамуы салдарынан ағза қызметінің ауыр жэне айтарлық көрініп түрған бүзылулары бар адамдар жатқызылуы мүмкін.

Денсаулықтың бүзылуы оқу мен еңбек қызметінің мүмкіншілігін өзін-өзі қызмет көрсету, қозғалу, бағдарлау, қарым-қатынас, өз іс-әрекетін бақылау мүмкіншілігін шектеуге алып келеді. Ересектер үшін мүгедектердің екінші тобын белгілеу, бүл қиындықтар өмір тіршілігі эрекетінің басқа да кейбір шектеулерімен байланысты болган жағдайда жобаланады (мысалы, қозғалу) балалар үшін мүндай үлестік талап етілмейді.

Мүгедектіктің үшінші тобы, егер ауруының жарақатының немесе кемістігінің дамуы нэтижесінде ағзаның оқуға, еңбек қызметіне, өзіне-өзі қызмет көрсетуге, қозғалысқа, қоршаған орта мен қарым-қатынасты бағдарлау мүмкіндігінің кейбір шектеуге алап келетін түрақты, бірақ азғантай немесе орташа болған жағдайда беріледі.

Демек, екінші және үшінші топ мүгедектері оқи жэне еңбек ете алады.

Дамуында ауытқуы бар, еңбекке қабілеттілігі шектеулі балалар үшін кэсіби бағдар беру мен кэсіби кеңес беру жүмысы мектепте оқу кезеңінде басталады.

Еңбек ету қабілеттілігі шектеулі адамның сол немесе басқа қызметке қабілеттілігі мамандар анықтауы жэне зерттеуі тиіс ішкі және сыртқы факторларға байланысты болады.

Мүндай жүмыс технологиясы шетелде бірнеше он жылдықтар ішінде қүрылады, еңбекке қабілеттілігі шектеулі адамдарды кэсіби бағдарлау мэселелерін ғылыми мамандар да үлкен үлес қосты (Ресейдің Жаратылыстану ғылым акдемиясы, Санк-Петербургтің мүгедектерінің еңбекке қабілетімен үйымдастыруды сараптау институты, арнайы мектептер).

Мүмкіндігі шектеулі жасөспірім немесе ересек адамға өзін қызықтыратын қызмет саласын өз бетінше таңдауы жиі қиындық туғызады сондықтан көмекке педагогтар мен психологтар келеді.

Ең алдымен маңызды болып ағзаның эртүрлі жүйенің бүзылуының байқалу деңгейі мен сипатын, интеллектуалды жэне психофизиологиялық ерекшеліктерін белгілеу мен сол немесе басқа ересек немесе жасөпірімдердің мүмкіндігін ол үшін қолайлы еңбек түрін анықтау, оның жеке мүддесін жэне сол немесе басқа қызметті, мамандықты таңдауға бейімділігін анықтау үшін белгілеу болып табылады.

Еңбектің сол немесе басқа түрімен айналысу мүмкіндігімен байланысты ақыл-ой жэне физикалық еңбекке қабілеттілік жағдайы туралы; кэсіби қызметі үшін маңызды сөйлеуі мен коммуникативтік дағдыларының дамуы туралы; ауруымен, жарақаты немесе дамуының бүзылуымен байланысты адамның психологиялық жэне элеуметтік-психологиялық статусын өзгерту сипаты туралы мэлімет алу маңызды.

Психологтар дамуында туа пайда болған жэне жүре пайда болған бұзылуы бар (бала кезден мүгедек) аданың психологиялық түрғыданда жарақат алғандығын анықтады. Дамуындағы кемістіктің жэне сондықты бүзылысты шектеудің бар екендігін сезіну өзін эртүрлі бағалауға, психикасының жаралануына, маринализайияға, қоршаған ортамен қарым-қатынасты шектеуге алып келеді. элеуметтік өзара эрекет пен қарым-қатынастың стереотиптерін күшейту мен нығайтуда жасөспірімдердің күрдастарымен немесе ересектермен қарым-қатынастың теріс тэжірибесі, дені сау адамдардың үстемдік етуі, оның кемістігін айтып (қабылдамауы немесе аяушылық білдіруі, мүсіркеуі), оны қоғам өмірінен шығарып тастауы үлкен роль атқарады.

Жасы кемеліне келген шақтағы мүгедектік те айтарлықтай психологиялық жарақат экеледі, себебі адам ортасын жэне өмір сүру сипатын, қарым-қатынас шеңберін жиі өзгертуге мэжбүр болады. Оның қоршаған ортаға тэуелділігі күшейеді, материалдық жэне моралдық шығынмен байланысты еңбек қызметін жиі ауытыруы керек.

Адамның өзінің соңғы кэсіби таңдауын тек кемеліне келген (толған, пісіп-жетілген) жаста ғана жасайтыны кэсіби бағдарлау жүмысы тэжірибесінен белгілі. Бүл уақытта жаңа кэсіби таңдау жасау өте қиын. Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адам үшін дүрыс таңдамаған кэсіпті түзету өте ауыр. Сондықтан мектеп жасында мамандықты дүрыс таңдауға жол сілтейтін жоғары маманданған кэсіптік бағдарлау жүмысы маңызды.

Кэсіби бағдарлау жэне кэсіби жарамдылықты диагностикалау қызметі үшін компьютерлік технологиялар қүрылған (мысалы, жеке түлғаның психологиялық ерекшеліктерін сараптап бағалаудың автоматтандырылган жүйесі жасалған), ол кәсіби бағдарлауды тез жэне тиімді жүоуге жэне еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамдарды реабилитациялаудың бағдарламаларды жекешелендіру жағдайында еңбекке орналастыруды үйымдастыруға мүмкіндік береді.

Компьютерлік жүйеде мамандықтар тізімі жэне оларды еңбекке шектеу факторлары бойынша кодтау бар. Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамның мүмкіндіктерін психологиялық бағалау көрсеткіші тізімге кіретін психологиялық талаптармен сейкес келеді. Мамандығына сэйкес нақты жүмыс орны ағза қызметіне үсынылатын талаптар түрғысынан бағаланады. Зерттеушінің психофизиологиялық мүмкіндіктерінің нақты мамандық параменрлерімен жэне жүмыс орнымен сэйкес келуі еңбек ету мүмкіндігі шектеулі адамға, өз мүмкіндіктерінне неғүрлым сэйкес келетін мамандықтар тобын барынша дэл таңдап алуына мүмкіндік береді.

Жүйе сол аймақтағы бос жүмыс орны туралы мәліметтермен толықтырылады және барлық мүдделі жақтармен диалог негізінде мэселені шешуге мүмкіндік береді.

Еңбек етуге мүмкіншілігі шектеулі адам бүзылуының сипаты жэне ауырлық деңгейіне байланысты кэсіби білімнің эртүрлі түрін - бастауыштан жоғары кэсібиге дейін ала алады.

Интеллектуалды нормасы болған жағдайда еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамдар үшін жоғары жэне орта кэсіби білім беру мекемеде тең білім алу мүмкіндігі туралы айтуға болады.

Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамның бүл жағдайы басқамен шын мәнінде тең білім алу жэне эрі қарай еңбек ету мүмкіндігі болады. Еңбек етуге

мүмкіндігі шектеулі адамға дені сау емес жэне күшті емес зат есебінде қарау болмайды. Еңбек етуге мүмкіншілігі шектеулі адам тең қүқылы болады жэне студент ретінде де, мекеме, кэсіпорын қызметкері ретінде де тең міндеттері болады.

Еңбек ету мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған неғүрлым оңай жүйе орта кэсіби білім беру. Бүл жерде есту қызметі, тірек-қимыл аппараты, көру қызметі бүзылған адамдар үшін мамандықтарды шағын таңдау бар. Бүл технологиялық мамандықтар мэдениет жэне білім беру мамандықтары.

Кэсіптік білім алу процесінде ерекше білімді қажет ететін жас арнайы психологиялық, педагогикалық қолдауға мүқтаж. Түзету жүмыстарын өткізу студенттердің пэндерді меңгеруіне арнайы көмек көрсету қажеттігі туындайды. Мысалы, қүлағы естімейтін студенттер кэсіби сөздікті түсінуде оқу материалдарын оқытудың ауызша үлгісін меңгеруде қиындыққа кездеседі. Арнайы көмек көрсету үшін қолдаудың көмекші жүйелері күрылған, оның ішінде қазіргі заманғы көмек технологияларды қолдануға негізделген.

 

7. Еңбек ету қабілеті шектеулі тұлғаларды әлеуметтік-мәдени ортаға бейімдеу және әлеуметтік-педагогикалық көмек.

 

Қогамның мүмкіндіктері шектеулі адамдарға қарым-қатынасын гуманизациялау процесі жэне оларды элеуметтік өмірдің барлық саласына неғүрлым кеңейтетін интеграция. Ресей халқына осы категорияның элеуметті көмегін жүзеге асырудың жаңа неғүрлым тиімді формасын іздеуге түрткі болады. элеуметтік көмек халықтың неғүрлым элсіз топтарын элеуметтік қорғаудың мемлекеттік жүйесінің қүрама элементі болып табылады.

Әлеуметтік-педагогикалық көмек - бүл экономикалық түрғыда қамтамасыз етілмеген элеуметтік әлсіз, психологиялық түрғыда халықтың элсіз топтарына олардың элеуметтік жүмыс істеуін жақсарту мақсатында гуманитарлық қызмет көрсету орталығы. Ол ереже бойынша зейнетақы мен жэрдем ақшаға мерзімдік жэне бір жолғы қосымша төлеу сол сияқты үзақ мерзімге арналған қызмет көрсетулер (меддициналық, психологиялық, қүқықтық, педагогикалық, түрмыстық және т.б.) халықтың аз қорғалған топтарына адрестік қолдау көрсету, қолайсыз элеуметтік, экономикалық жағдайлар тудырған қиын өмір сүру жағынан жою немесе бейтараптандыру мақсатында т.б. сипатта болады.

Ресей қоғамының дамудың қазіргі заманғы кезеңінде элеуметтік көмек көрсету жүйесінде мүгедектерді - тіршілік эрекеті мен еңбек ету мүмкіндігі шектеулі адамдарды қолдау бойынша әлеуметтік-педагогикалық қызметінің ролі артады.

Әлеуметтік-педагогикалық көмек эртүрлі топқа бөлінеді: білім, денсаулық сақтау, халықты элеуметтік сақтау, халықты элеуметтік қамсыздандыру , мэдениет жэне спорт мамандар мен ата-аналдардың ассосациациясы, қайырымдылық қорлары және т.б. Қазіргі таңда мемлекеттік қоғамдық жүйенің мүмкіндігі шектеулі түлғаларға элеуметтік педагогикалық көмек көрсету келесі   аймақтарда жүргізіледі.

Мемлекеттік  сектор  үйымдар,   кәсіпорындар,   федералдық  министірлік  пен ведомствоқызметі:   еңбек  жэне  элеуметтік  даму  министірлігі,  жалпы  жэне кәсіби білім беру министірлігі, денсаулық сақтау министірлігі, мэдениет министірлігі жэне тағы басқа.

Мунуципальды сектор. Қайырымдылық діни жэне жергілікті басқармалардың қызметтері.

Мемлекеттік емес сектор. Қайырымдылық діни жэне басқа да мемлекеттік емес қоғамдық үйымдардың қызметі. Қазіргі элеуметтік педагогикалық көмектің негізгі ережесі жеке түлға мен отбасының қоғамға жэне мемлекетке қатынасының механизімі.

Әлеуметтік педагог - арнайы білім ордасының мүшесі, барлық элеуметтік институттармен өзара эрекет етеді. Әлеуметтік педагогтың жүмысының мэні келесі бағыттардан түрады:

• Дені   сау тәрбиелі жандарды қалыптастыру;

• Баланың жекелігінің дамуына эсер ету;

• Оқушылар мен түлектердің элеуметтік адаптациясымен реабилитациясына көмек көрсету;

• Отбасындағы қатынастарды қалыптастыру;

• Оқушының әлеуметтік жэне жеке мэселелерін шешу;

• Түлғалар арасында туындаған дауларды шешу;

• Оқушылардың қүқықтары мен міндеттерін түсіндіру;

• Әкімшіліктермен, психологтармен, педагогтармен жэне де арнайы жүмыс мекемелерімен бірлесіп, жүмыс жасау;

Инновациялық бағдарламаның негізгі де маңызды аспектісі болып элеуметтік педагогикалық көмекті мүмкіндігі шектеулі азамматтарға мемлекет тарапынан көмек көрсету, мүгедектердің мэселесімен айналысатын қызмет аралық негізде жүмыс істейтін комплекс психологиялық, медициналық, педагогикалық консультациялар.

ПМПК - диагностикалық корекциондық мекеме болып табылады. Бүл ведомствоаралық түрақты жүмыс істейтін қүрылым. ПМПК-ның негізгі мэселесі даму кемістігі бар балалармен, жеке реабилитациялық бағдарламаларды жасаудағы балалар тобының тэуекелі, «қиын» балаларды тәрбиелеу мен оқытудағы рекомендация формалары. ПМПК білім беру, денсаулық сақтау, халықты элеуметтік қамсыздандыру , жеткіншіктермен жүмыс істеу компенсацияларымен, еңбекпен қамту органдарымен, қоғамдық үйымдармен бірлесіп жүмыс істейді.

әдебиеттер тізімі

 

1. Специальная  педагогика: уч. пос.для студ.выс.уч..зав./ под ред.Н.М.Назаровой.-7-е  изд.- М.: изд.центр «Академия», 2007.

2. Борякова Н.Ю.  Педагогические системы  обучения и воспитания детей с отклонениями в развитии.- (Высшая школа)- М.: Астрель,2008.

3. Мастюкова Е.М. Современые аспекты клинико-психологической диагностики  синдрома ломкой Х-хромосомы.-Дефектология, 1999, №2.

4. Московкина А.Г., Пахомова Е.В., Абрамова А.В. Изучение стереотипов отношения к умственно отсталому ребенку учителей и родителей- Дефектология, 2000, №2.

5. Наследственные болезни нервной системы./ Под.ред. академика РАМН Вельтищева Ю.Е., профессора Темина П.А.-М., 2000.

6. Шабалов Н.П. Детские болезни-Спб, 2002.

7. Бадалян Л.О. Невропатология. М., 2000 ж.

8. Сулейменова Р.А. Диагностика психического развития в раннем детстве.Алматы., 2000ж.

9. Ляпидевский С.с. Невропатология., 2002 ж.