Мазмұны
Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе
1 Негізгі бөлім.............................................................................................................9
1.1 Бронхопневмания ауруы......................................................................................9
1.2 Бронхопневманияның пайда болу себептері...................................................10
1.3 Аурудың дамуы................................................................................................11
1.4 Өлекседегі өзгерістері....................................................................................14
1.5 Бронхопневмания ауруының белгілері.........................................................14
1.6 Аурудың емі және балау шаралары...................................................................17
2 Өзіндік зерттеулер.................................................................................................19
2.1 Proanamnesis........................................................................................................19
2.2 Anamnesis vitae...................................................................................................19
2.3 Anamnesis morbi................................................................................................19
2.4 Status proesens communis universale.................................................................20
2.5 Status proesens localis ........................................................................................21
2.6 Diagnosis............................................................................................................21
2.7 Decursis morbi et therapia.....................................................................................22
2.8 Еріkrisis.............................................................................................................35
3 Техника қауіпсіздігі...............................................................................................36
Қорытынды................................................................................................................37
Пайданылған әдебиеттер тізімі................................................................................38
Нормативтік сілтемелер
МЖМБС 2.104-68 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.01-80 КҚБЖ (ЕСКД). Бұйымдар мен конструкторлық құжаттарды белгілеу.
МЖМБС 2.301-68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601-95 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифтер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар. Түрлері мен типтері орынға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.320-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
СТ ОҚМУ 4.02-2008. Университет стандарты. Сапа менеджменті жүйесі, құжаттарын түзу, мазмұндау мен ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар.
СТ ОҚМУ 7.11-2008. Университет стандарттары. Оқу- әдістемелік процестерді басқару.
Белгілер мен қысқартулар
%-пайыз
Г-грамм
Мл-милилитр
Кг-килограмм
Г-грамм
Мл/кг-милилитр/килограмм
Мг/кг-милиграмм/килограмм
Г/кг-грамм/килограмм
Анықтама
Балау - ауруды анықтау, табу, диагноз қою.
Індет — індет процесінің орташа дәрежедегі таралу қарқыны.
Дезинфекция — сыртқы ортадағы зардапты микробтарды жою шаралары.
Дауалау — жұқпалы аурудың алдын алу, яғни профилактикалау.
Оқшаухана - жұқпалы ауруға шалдыққан малды тұрақты емдеуге арналған орын.
Аннотация
«Ішкі жұқпалы емес аурулар, клиникалық балау,рентгенлолия» пәнінен жазылған «бронхопневмания ауруын балау, амі профилактикасы» атты курстық жұмысым. Кіріспе бөлімінде қысқаша ауру туралы қамтылған.
Негізгі бөлім тақырыптары мыналар қамтылған, бронхопневмания ауруы, бронхопневманияның пайда болу себептері, аурудың дамуы, өлекседегі өзгерістері, бронхопневмания ауруының белгілері, аурудың емі және балау шаралары.
Кіріспе
Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз бергін көрі малдарды шығыстан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру.
Малдарды күтіп-бағуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбекқерлердің ең негізгі жене күрделі міндеттерінің бірі. Бұл аурулардын себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді. Сондықтанда бұл жүйелердің негізгі аурулары көп себептері бар аурулардың қатарына жатады.
Осы аурулардың ішінде ен жиі кездесетіні өкпенің қабынулары мен бронхының қабынуы. Өкпелердін қабынулары тыныс алу жүйесінің ауруларының ішіндегі ең жиі кездесетін аурулар. Олардың себептері көптігіне байланысты індетті және құрт ауруларынан ажырату үшін қоздырғышы нақтыланбаған қабынулар деп те атайды.
Мал арасында тыныстану ауруларының шығу факторлары полиэтиологиялық болады. Ауру патогенезінің негізінде терең функционалдық және құрамдық өзгерістер жатады, олар өкпе ұлпаларында ауру ошақтарын өршітіп, зақымдауды келтіреді, дерт тұрақты қалыпта өтіп, ұзақ уақытқа созылып, көбінде өлімге әкеп соғады.
Тыныстану ағзалары ауруларының малға келтіретін экономикалық зияны: ауруға душар болған жануарлардың қауырт өлімге ұшырауынан немесе лажсыздан сойылуынан; одан алатын өнімнің сапасы төмендеуінен; малдың күйі нашарлауынан; тірілей салмағын жоғалтуынан құрылады. Жалпы барлық жұқпайтын аурулар арасында, тыныстану жүйесінің аурулары 32-ден 64 %-ға дейін жетеді. Тыныстану ағзалары ауруларына көбінесе малдың жас төлдері душар болады.
Қазіргі кезде малдың бронхопневмония ауруымен күресу мақсатында оны ерте мезгілде клиникалық белгілеріне қарап диагноз қойып, оған қарсы тиімді ем қолдану және алдын алу мәселелері әлі өз шешімдерін толық тапқан жоқ. Ауру мал жай айларында көлеңке жерде, қыста, күзде жылы, таза қорада ұсталып, құнарлы азықпен азықтандырылады. Төлдер сүт емуден шыққан болса, оларға міндетті түрде( 7-10 күн бойына) қаймағы алынбаған сүт(3-4 литр бұзауларға) беріледі. Төлдердің күйін, құндылығын арттыру үшін витаминдер (А, Д, С , В ), гидролизин Л-103, аминопентид-2, гаммоглобулин немесе енесінің қаны (тері астына, етіне ) егіледі. Тыныс жолын кілегей сұйықтан тазарту үшін хлорлы аммоний, ас содасы, карбонат тұзы беріледі және скипидар, ихтиол,ас содасы буларымен емдеу әдісі қолданылады.
1 Негізгі бөлім
- Бронхопневмания ауруы
Бронхопневмония - бронхылар мен өкпенің қабынуы (катаральді қабыну, ошақты қабыну, нақтыланбаған қабыну). Бұл бронхылардың куыстарына катаральді экссудаттың толуымен сипатталатын дерт. Бронхопневмониямен көбінесе төлдер және бордақыда тұрған жас мал ауырады.
Малдың бронхопневмониясы - барлық мал шараушылықтарында кең тараған дерт. Бұл ауру республика ауыл шаруашылығына бірталай экономикалық нұқсаны келтiрiлетiні мәлім. Тыныстану жүйесінің аурулары, соның ішінде пневмониялар, бронхиттер және бронхопневмониялар барлық шаруашылықтарда кеңінен таралған, олардың емі және алдын алу шаралары ветеринария саласының өзекті мәселелері болып табылады.
Мал арасында тыныстану ауруларының шығу факторлары полиэтиологиялық болады. Ауру патогенезінің негізінде терең функционалдық және құрамдық өзгерістер жатады, олар өкпе ұлпаларында ауру ошақтарын өршітіп, зақымдауды келтіреді, дерт тұрақты қалыпта өтіп, ұзақ уақытқа созылып, көбінде өлімге әкеп соғады.
Тыныстану ағзалары ауруларының малға келтіретін экономикалық зияны: ауруға душар болған жануарлардың қауырт өлімге ұшырауынан немесе лажсыздан сойылуынан; одан алатын өнімнің сапасы төмендеуінен; малдың күйі нашарлауынан; тірілей салмағын жоғалтуынан құрылады. Жалпы барлық жұқпайтын аурулар арасында, тыныстану жүйесінің аурулары 32-ден 64 %-ға дейін жетеді. Тыныстану ағзалары ауруларына көбінесе малдың жас төлдері душар болады.
Қазіргі кезде малдың бронхопневмония ауруымен күресу мақсатында оны ерте мезгілде клиникалық белгілеріне қарап диагноз қойып, оған қарсы тиімді ем қолдану және алдын алу мәселелері әлі өз шешімдерін толық тапқан жоқ.
Ветеринариялық тәжірибеде тыныс алу жүйесі ауруларына, оның ішінде бронхопневмонияға қарсы емдеуге қолданылатын дәрі-дәрмектердің тиімділігі біршама төмен екені байқалады, көп жағдайда олардың емдік нәтижесі аз болып, олар дерттен болатын зардаптарды толық жоя алмайды. Антибиотиктерге микрофлоралар сезімталдығы аз болатындықтан және ауру малдың организміндегі ферметативтік жүйкесін зақымдау әсерінен, оның тыныс жолы ауруларына болған пайдасына қарағанда зияны артық болып шығады [1,2,4].
Бронхопневмония. [bronchopneumonia subolis]Өкпедегі бронхылар мен альвеолдардың бір мезетте қабынуы. Қабынудың дәрежесіне қарай бронхылар мен өкпе альвеолдары жалаяққа толады, газ алмасу бұзылып, малдың тынысы тарылады. Бронхопневмониямен малдың барлық түліктері, әсіресе төл ( бұзау, торай, қозы) өте жиі ауырады.Ауру төлдердің ішінде жиі кездесетіндіктен,көбінесе төл ауруларында дәрістеледі.Тыныс алу жүйесінің ауруларының сексен пайызы осы ауруға келеді.
Жіті,жітілеу,созылмалы,катаральды,фибринді,іріңді түрлерін ажыратады.
1.2 Бронхопневманияның пайда болу себептері
Төлдерді бронхопневмонияға ұшырататын себептер әр қилы. Ең негізгісі – аналық буаз малға берілетін азықтардың құнарсыз және сапасыз болуы ( белок, углевод, витамин және басқа минералдық тұздардың жетіспеуі), қышқылды азықтардың (сүрлем, борда, жем) басым болуы, күтудің нашарлығы ( қора тарлығы, ішінің лас, суық, дымқыл болуы ), серуендетудің аздығы болып табылады. Айтылған жайлар әсерінен төл ана құрсағында нашар жетіледі де, әлсіз болып туады.
Ендігі бір қолайсыз жағдай-буаз мал төлдейтін және жаңа туған төлдер тұратын профилакторийдің ластығы, микроклиматының нашарлығы,оларды азықтандыратын ыдыстардың таза болмауы да күрделі әсер етеді.Ауруға шалдығудың тағы бір себебі-төл өсіру техналогиясындағы олқылық,олар:бұзауға уызды не сүтті мезгілінде ішкізбеу,азықтың құнарсыздығы, ультракүлгін сәулелердің тапшылығы, серуенге шығармау, төл рационының салмағына, жасына сай болмауы т.б жайлар. Шаруашылықтарда осы себептердің барлығы бірдей немесе әр түрлі дәрежеде орын алуы мүмкін.
Бронхопневмония көп себепті ауру деп есептелінеді. Ол организмге бірнеше қолайсыз жағдайлардың (стресстер) бір мезгілде әсер етіп, оның табиғи төзімділігін әлсіретуінен пайда болады. Бронхитті тудыратын себептердің барлығы дерлік одан гөрі күштірек және ұзағырақ әсер етсе, бронхопневмонияның да себепкері болады.
Ірі қара малды өсіріп бордақылайтын шаруашылықтарда, көп жағдайда, бронхопневмонияның пайда болып көп таралуына зоогигиеналық нормативті технологияның бұзылғандығы: шаруашылықтардан малды көліктермен кешенге алып келе жатқанда суық тигізу, әкелген малды суық күндері суық қораларда жуу, малды ылғалды. едені цемент, желөтінде қорада төсенішсіз ұстау, жылы қорада тұрған малды суық сумен суғару т.б. әкеліп соқтырады.
Шошқа өсіретін шаруашылықтарда, әдетте шошқаларды төсенішсіз, суық, едені цемент не асфальт (цемент ауруы), суық, бірақ ауасының ылғалдылығы жоғары және аммиак жиналған қораларда ұстауы, бронхопневмонияның көп таралуына себепкер болады [3,4,5].
Оңтүстік дала және шөлейт аудандарда жаздың қатты ысыған күндері дененің нақтыланбаған төзімділік күшінің әлсіреуінен қойлар арасында бронхопневмоиия жаппай кездесуі мүмкін.
Бронхопневмония тудыруға құнарсыз, әрі сапасыз азықтандыру (рационда нәруыз (белок), витамин, (дәрумен) минералды заттардың жетіспеуі, күтіп-бағуды нәзіктендіру, серуендетуді ұйымдастырмау, табиғи және ультракүлгін сәулелерінің жетіспеуі, төлдің әлсіз тууы, жас кезінде малдың ішек-қарын, рахит ауруларымен ауруы себепкер болады.
Бронхопневмонияны тудырып, әрі қарай дамытуда микро-организмдердің маңызы өте зор. Бронхопневмониямен ауырған не сол дерттен өлген малдың көпшілігінің өкпелерінің кабынған жерлерінен стрептококктар, стафилококктар, сарциндер, протейлер, ашытқылы саңырауқұлактар, микоплазмалар және микроорганизмдердің басқа да түрлері бөлініп алынады. Бұл микроорганизмдердің әсері, көбінесе туынды түрде ауруды асқындыруға бағытталынады, ал кейбір ыңғайы түскен жағдайларда дерттенудің негізгі себепкері де болуы мүмкін. Бронхопневмонияны тудырын, оны әріқарай дамытуға, әсіресе төлдер арасында, вирустардың қатынасы бар екені дәлелденген.
Кейбір малдары бір жерге көп шоғырланған шаруашылықтарда, көбінесе аралас індеттер анықталынады. Малдарды көп каматамасыз ететін шаруашылықтардан іріктелініп толтырылатын фермалар мен кешендерде бұл ауру басқа дерттерге қарағанда жиірек кездеседі.
1.3 Аурудың дамуы
Ауруды жеке тыныс алу жүйесінің ғана ауруы емес,организмнің барлық жүйелерінің қызметтерінің бұзылуы деп қараған дұрыс.Ауруды тудыратын себептердің әсерлерінен организмде әуел баста аллергиялық сезімталдық күшейеді.Нейрогуморалдық реттеушілік реакциясының бұзылуы салдарынан бронхылар мен өкпе альвеолаларының қалыптасқан қызметтері өзгереді.
1-сурет
Өкпеде қан іркіледі,оның сары суы бронхылар мен альвеоллалардың қуыстарына жиналады.Бұған қанда ірі дисперсті гамма глабулиннің көбеюі де әсер етеді.Эксудат бар жерде микроорганизмнің өсі жылдамдайды.Оған тыныс жолдарындағы арнайы жыпылықтағыш эпителий торшаларының қызметтері мен фогоцитоздың нашарлауы да өз әсерін тигізеді.Организмде түзілетін улы заттар қанға сіңген уақытта дене қызуы көтеріледі.Қабыну процесікішігірім бөлікшелерінен басталып,бірте бірте үлкен көлемді ошаққа айналады.Өкпе альвеолаларының тыныс алуға қатынасатын беттерінің көлемінің азаюы газ алмасу процесінің бұзылуына барып тіреледі.Көмірқышқыл газының алмасуының бұзылуы оның организмде шоғырлануымен сипатталады.Ол дем алу орталығына әсер етеді де,ауру малда жиіленген,үстіртін дем алу пайда болады [6,9,11].
Бронхопневмонияны дененің тек бір жерінің ғана қабыну процесі деп есептемей, организмдегі барлық жүйелер қызметтерінің бұзылып, жалпы дерттенуі деп ұғу керек.
Ауруды тудыратын себептердің әсер етуінен, мысалы аяқ асты қатты суықтағаннан, организмде аллергаялық сезімталдықтың күшеюіне жағдай жасалынады да, нейрогуморальды реттеушілік реакция бұзылады, сейтіп бронхылар мен альвеолалардың қалыптасқан қызметтері өзгереді. Бронхтардың кілегейлі қабықтарының астыңғы қабатындағы капиллярлар алдымен жиырылып түйіледі, сонан соң салдануға ауысады да веноздык, қан іркілісінен өкпенің ұлпасына қан құйылып ісінеді. Қанда лизоцим, гистамин мөлшері азаяды, ал өкпе ұлпаларын тітіркендіргіш қасиеті жақсы жетілген белоктын ірі дисперсті гамма глобулин бөлігінің мөлшері көбейеді де, өкпеде қан іркіліп ісінуге жағдай жасалады.
Сау малдың өкпелеріне микробтардың жетпейтін себебі, олар тыныс жолдарындағы түкті эпителийлердің кедергілеріне ұшырайды, ал біразы лейкоциттердің фагацитозына (бөтен заттарды жұту касиеті) тап болады. Ауырған малдың тыныс жолдарындагы эпителийлерімің кедергілік қызметтерінің әлсірегендігінен барып бронх кілегей қабықтары мен тыныс жолдары қуыстарында микробтардың тез арада есіп-өнуіне қолайлы жағдайлар жасалады,
Бронхопневмонияның дамуында микробтардың қатынасы басым болған жағдайда аурудың бастапқы өзгерістерінің негізінде эксудативті процестер және лейкоциттер реакциясы айқын білінеді, бронх қуыстары мен альвеолаларға эксудат тез арада жиналады. Оған себепші болатын жағдай бактериялардың, әдетте кілегейлі қабығына ене алмайтын қасиетінің арқасында тек қана тыныс жолдары куыстарында ғана өсіп-өнуі. Микоплазмалар мен вирустар кілегейлі қабықтардың эпителийлеріне еніп, сол арада өсіп-енеді. Сондықтан, мұндай жағдайда, аурудың бастапқы кезіндегі өзгерістері тыныс жолдарының кілегейлі қабықтарының барынша зақымдалынуымен, ал бронхтар мен альвеолалар қуыстарына эксудаттың аз жиналуымен сипатталады.
Бронхопневмонияда қабыну процесі ірі бронхтан кішісіне, одан барып бронхиола және альвеолаларға ауысып, яғни бронхиттің асқынуы ретінде дамуы мүмкін. Кейде қабыну процесі алдымен бронхиола және альвеолаларда пайда болып кейін, олардан бронхтарға ауысады. Қандай жағдайлар болмасын бронхопневмонияға тән нәрсе-қабыну процесі алдымен өкпенің ұсақ бөлікшелерінен лобулярлы басталады да бірте-бірте үлкен көлемді ошаққа айнала береді. Алдымен, ылғи да өкпенің алдыңғы бөліктері (өкпенің бас жағы мен жүрек ұшы) зақымдалады. Содан соң қабыну процесі бронхтардың тармақшаларына не лимфа жолдарына таралады.
Ауру жіті түрде өтсе, алдымен қағидалы түрде өкпенің сыртқы жақ беттері дерттелінеді. Аурудың бастапқы кезінде бөлшек-аралық дәнекер ұлпалар қабынуы зақымдалынған жерінен сау жеріне қарай жібермейтін тосқауылдық қызметін атқарады, бірақ кейінірек оның кедергілік қызметі әлсірейді не жойылып кетеді.
Ауруды тудырған себептер уақтылы жойылмай, не керекті ем қолданылмай, дерт созылмалы түріне өтіп кетсе, онда кішігірім ошақты қабыну бір-бірімен қосылып, тұтастанған ошаққа (тұтас бөлікті пневмония) айналып кетеді. Кінәраті созылмалы түрде өтетін малда, әсіресе шошқаларда асқыну жабыспалы плеврит және перикардитке, өкпенің эмфиземасына ұласуы мүмкін.
Бронхопневмонияда кабыну процесінің сипаты оны тудырған себептердің ерекшеліктеріне және организмнің қарсылық керсете алатын күшінің деңгейіне байланысты әр түрлі болады. Аурудың бастапқы кезінде бронхылар мен альвеолаларда ұйымалы, ұйымалы-катаральді не катаральді қабынулар дамиды. Бронхылар мен альвеолалар қуыстарына құрамдарында кілегейлі белок (муцин), лейкоциттер, эритроциттер, бронхтардың эпителий торшаларынан және микробтардан тұратын ұйымайтын экссудат жиналады. Ауру созылмалы түрде өтсе, экссудат, өкпе ұлпасы өліеттеніп, қатайып, әктенген қабыну ошақтары пайда болады, бронхтар мен кейбір өкпе ұлпалары іріп-шіріп ыдырай бастайды.
Қабынған ошақтардан уыттардың, қабыну өнімдернің қанға, лимфаға сіңіп таралуыиан организм уланады, уланудың белгісі ретінде дененің қызуы түрлі деңгейге көтеріледі, жүрек-қантамыр, тыныс алу, асқорыту, жүйке т.б. жүйелердің қыметтері бұзылады.
Бронхопневмониямен ауырған малдың өкпесінің тыныс алуға қатысты беттерінің азаюына, бронхылар мен альволалар қуыстарына экссудат жиналуына және дененің улануына байланысты организмде газ алмасу процесі бұзылады. Аурудың бастапқы кезінде, тыныстанудың және жүрек соғуының әдеттегіден тыс жиіленіп, қызметтерін атқаруы күш түскендіктің арқасында, газ алмасудың бұзылғандығы біраз уақыт бойы білінбей, өтелініп тұрады. Ауру созылмалы түріне өтіп өкпенің үлкен көлемі зақымдалғанда (тұтасқан пневмоиия) малдын дене массасының бірлігіне шаққанда оттегіні пайдалану мөлшері күрт төмендейді, артериялық қанның оттегімен қанығу деңгейі азаяды да, ұлпаларда газдар алмасуы бұзылады. Өкпелері кірігісіп, тұтастанып созылмалы түрде қабынған шошқаларда оттегіні пайдалану 2-3 есе азаяды, ал артериялық қанның оттегімен қанығуы, сау малдағы болатын 96-98 %-дың орнына 70-80 %-ға дейін төмендейді,
Уыттану және газ алмасуының бұзылуына байланысты организмде нәруыз (белок), көмірсу (углевод), минералды заттар және витамиидердің (дәрумендердің) алмасуы бұзылып, кейінірек жүрек етінін, бүйректер, бауыр және басқа да ағзалардың құрылымдары мен қызметтері өзгереді. Егерде аурудың себептерін жойып, керекті ем қолданбаса, кінәраттанған малдың көпшілігінде тыныс алу және жүрек-қантамыр жүйелерінің қызметтері үдемелі түрде әлсіреп, малдарды жарамсыздар қатарына шығаруға негіз болады, не қан тамырының қимылын реттейтін орталықтың салдануынан аурулар түншығудан өлуі мүмкін.
1.4 Өлекседегі өзгерістері
Өкпелерде дақтанып,немесе тұтас зақымданған қабыну ошақтары. Бронхы,альвеолла қуыстарындажалқаяқ эксудат. Созылмалы түрінде өкпелер мен бронхыларда өлі еттенген,қатайған,іріп.шіріген,ыдыраған,әктенген жерлері байқалады.
Өлікті сойғанда өкпе мен бронхтарда ауруды дәлелдейтін оған тән өзгерістер анықталады. Бронхопневмонияның бастапкы кезеңінде және аурудың жіті түрде өткенінде өкпенің жоғарғы және жүрек тұсы ұштары бөліктерінің әр түрлі тереңдікте орналасқан көптеген зақымдалған қабыну ошақтары анықталады. Ошақтардың көлемі 1 саниметрден бірнеше сантиметрге дейін жетеді, түстері қызыл-көк не сұрғылт-қызыл, сипағанда қолға қатты болып сезіледі, суға салғанда батып кетеді, кесіп қарағанда бронх куыстарынан катаральді экссудат ағады [8,10,12].
Өкпенің зақымданған бөлігін гистологиялық әдіспен тексергенде катаральді бронхопневмонияға тән белгілер: альвеолалар мен бронх қуыстарында құрамы кілегейлі сұйық заттан, лейкоциттерден, эритроциттерден, бронхтар эпителийі торшаларынан, микробтардан тұратын катаральді экссудат анықталады.
Созылмалы түрде өткен бронхопневмонияда, оның егу мерзімінің ұзактығына байланысты дерттелінген көп бөлікшелер бір-бірімен қосылып үлкен көлемді қабынған ошақ құрайды. Жүрек қабы мен плевраның қабынғандығы да байқалады. Мұндай жағдайда гистологиялық зерттеу өкпе мен бронхтардың өліеттенгенін, қатайғанын, іріп-шіріп ыдырағанын, әктенгенін көрсетеді. Көкірек қуысындағы лимфа бездерінің көлемі, кебінесе ұлғаяды. Созылмалы бронхопневмонияда нақтыланбаған жалпы өзгерістердің ішінен арықтау, жүрек етінің, бауырдың, бүйректердің азғындауы, бұлшық еттердің семуі байқалады
1.5 Бронхопневмания ауруының белгілері
Бронхопневмонияның белгілері, көпшілігінде ауруды тудырған себептердің ерекшеліктеріне, малдардың түрлері мен жастарына байланысты болады. Шошқалар мен ірі қара малдарға қарағанда жылқылар мен қойларда, көпшілік жағдайда, қабыну процесі өкпелерге тез тарайды. Малдың басқа түрлерімен салыстырғанда шошқаларда бронхопневмония бәсеңдеу, сылбыр, солғын түрде өтеді де қабыну ошақтары тұрақтылыққа бейімділеу келеді. Жас және кәрі малдарда бронхопневмония, әдетте ауыр түрде етеді.
Жіті түрде өткен аурудың бастапқы кезеңінде, бронхиттің белгілерінен басқа, жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
Көмескі және созылмалы түрлерінде өтетін бронхопневмонияға тән белгілер: өсіп-жетілуі кешеуілдейді, салмақ қосуы азаяды, арыктайды, азыққа зауқы бәсеңдейді, мал көбінесе жатады, шошқалардың танау айнашығы мен тұяғы көгереді. Тыныс алуы жиілеп зорланады, дем шығару қиындап, бүйір соғу ентікпесіне айналады. Шошқаларды, орындарынан тұрған кезінде 30-40 рет қайталанатындай құрғақ жөтел қысады. Аускультация кезінде қатаң везикулярлы тыныс, құрғақ не ылғалды сырылдар, қабынған ошақтарда-бронхиалды тыныс естіледі, кейде сол ошақтардан тыныс шуылдары мүлдем естілмеуі де мүмкін. Перкуссиялаған кезде өкпелердің алдыңғы жүрек тұсындағы және диафрагма бөліктерінің астыңғы жақ ұштарында күңгірт бәсең дыбысты ошақты жерлер анықталады.
Бронхопневмония созылмалы түрде өткенде, көбінесе жүрек-қантамыр, азық қорыту жүйелері, бауыр қызметтері бұзылғандығынын белгілері, терінің зақымданғаны (экзема, дерматит), қан құрамының азайғаны білінеді (анемия).
Бронхопневманияның жіті түрінде ауру малдың күйі төмендейді, енесін ембейді, жемшөпті жемей қояды. Дене ыстығы көтеріледі, бірақ қызу көтерілу деңгейі біркелкі болмайды: 1-2 күннен кейін басылып, оның ертеңіне тағы күрт көтеріледі. Жөтеле бастайды. Әдепкідегі құрғақ жөтел бара-бара жұмсарып, кілегей сұйық пайда болады. Осы мезгілде танауынан жалқаяқ шұбырады. Аурудың тағы бір белгісі- тыныс алудың жилеуі және бұзылуы:қос бүйірін соғып демігеді, тынысы әбден тарылған кезде аузын ашады, тілін салақтатады, ыңқылдайды, басын салбыратып, алдыңғы аяқтарын алшитып бір жерде қозғалмай тұрып алады және негізгі белгілері [13,14,15].
- Бірден қалтырап, ыстықтың көтерілуі;
- Дем алыстың жиілеуі, одан қырылдаған немесе сырылдаған дыбыстың шығуы. Әр дем алып-дем шығарған сайын мұрынның желбезегі көтеріліп-басылып тұрады.
- Дененің ысуы (кейде жаңа туған нәресте немесе қарт адамдар, әсіресе әлсіз адам-дар, ауыр екпе қабынуымен ауырғанда температура айтарлықтай кетерілмейді).
- Жөтел (түсі сары, жасыл немесе қошқыл қоңыр, не сілекейге аздап қан араласқан).
- Кеуде ауырады.
- Малдың халі ауырлайды.
- Бетіне және ерніне салқын тигенде шығатын ұсақ жаралар шығады.
Көздің, танаудың кілегейлі қабығы бозарып көкшіл тартады. Жүрек соғу екпіні күшейеді. Кеудені тыңдағанда өкпенің қабынған жерлерінде сырыл дыбыстары естіледі, ал өкпенің жұмыс сарыны естілмейді. Бұл жерлерде балғашамен тықылдатқанда күңгірт дыбыс шығады. Аурудың жіті түрі 10-13 күнге созылады.
Аурудың созылмалы түрінде танаудан шұбыратын жалқаяқ қоюланып,ірің аралас түрге көшеді.Тыныс алу,тамыр соғуы,дене қызуы көрсеткіштері
1-сурет
әдепкіден әлдеқайда төмендеп ,сау малдың көрсеткіштеріне жақындайды.Төлдер ширақтығын жояды, жай қозғалады, бір жерде көп тұрады не жатады, торайлар бұрышқа тығылады. Ауру төлдің қоңы төмендейді, салмақ қоспайды, жазғытұрым жүні түлемейді, бұзаулардың төбе және мойын жүндері іріленіп «айдар», «жалға» айналады.
1.6 Аурудың емі және балау шаралары
Ауру мал жай айларында көлеңке жерде, қыста, күзде жылы, таза қорада ұсталып, құнарлы азықпен азықтандырылады. Төлдер сүт емуден шыққан болса, оларға міндетті түрде( 7-10 күн бойына) қаймағы алынбаған сүт(3-4 литр бұзауларға) беріледі. Төлдердің күйін, құндылығын арттыру үшін витаминдер (А, Д, С , В ), гидролизин Л-103, аминопентид-2, гаммоглобулин немесе енесінің қаны (тері астына, етіне ) егіледі. Тыныс жолын кілегей сұйықтан тазарту үшін хлорлы аммоний, ас содасы, карбонат тұзы беріледі және скипидар, ихтиол,ас содасы буларымен емдеу әдісі қолданылады.
Аурудың жіті түрінде сульфаниламид (норсульфазол, сульфадимезин, сульфазол,сульфадимегоксин) және антибиотиктер (пенициллин түрлеріне) қолданылады, кофеин, глюкоза ерітінділері жіберіледі. Аурудың созылмалы түрінде тетракциклин қатарына жататын антибиотиктерді ( дибиомицин, дитетрациклин, окситетрациклин, биоветин, т.б.) қолданады. Антибиотиктерді кеңірдектен жіберу не аэрозоль түрінде қолдану жақсы нәтиже береді.
Балау. Бронхопневмония көп себепті ауру болғандықтам оны дәл анықтау үшін жан-жақты тұрғыдан келіп, жалпы және арнайы зерттеу әдістерін пайдаланады. Ауру жайындағы жиналған мәліметтері, ауруға тән клиникалық белгілері және өлекседегі болатын өзгерістері арқылы бронхопневмонияны еш қателеспей дәл анықтауға болады. Аурудың қанын тексергенде лейкоциттердің солға қарай ығыскан нейтрофил түрінің көбейгені, лимфоциттердің, эозинофилдің азайғаны, моноциттердің көбейгені, эритроциттердің шегу жылдамдығының артқаны, сілті қорының азайғаны және каталаза белсенділігінің бәсеңдегені, альбуминдердің азайып, глобулиндер фракцияларының көбейгені, артериялық қандағы гемогло-булиннің оттегімен қанығуының азайғамы байқалады.
Обьективті дәл анықтайтын әдіске рентгенмен зерттеу әдісі жатады. Стационарда емдегенде рентгеноскопия (қарау), рентгенография (суретке түсіру) не флюорография (экраннан кішірейтіліп түсірілген сурет) әдістерін қолданады, ал арнайы кешендер және отарларда диспансерлеу кезінде флюорография әдісін пайдаланады. Рентген сәулесін қолданатын әдістермен тек ауруды жалпы түрде анықтап қана қоймай, өкпенің нақтылы зақымдалынған жерін, оның көлемін ажыратып, емдеу барысындағы өзгерістерді де бақылауға болады [13,14,15].
Бронхопневмонияны бастапқы кезінде рентгенмеи тексергенде өкпенің алдыңғы және жүрек тұсы бөліктерінде орташа дәрежелі қоюлықты, біркелкі қарауытқан ошақтар, бұлынғырланған өкпе жиектері, жүректің бұлдыраған алдыңғы шегі, айқындалынбаған бронх тармақшаларының кескіні көрінеді. Бірақ осындай көрініс жағдайларда жүрек-диафрагма үшбұрышының шектері айқын көрінеді, қабынған ошақтардың тұсында қабырғалар кескіні жақсы көрінеді. Ауру созылмалы түрде өтіп, зақымдалған ошақтар тұрақтыланған кезінде өкпенің жоғарғы, жүрек тұсы және диафрагма бөліктерінде қою қарауытқан айқын ошақтар көрінеді, көпшілік жағдайда, жүректің алдыңғы шегі онша байқалынбайды, жүрек-диафрагма үшбұрышының шектері және зақымдалынған жерлердегі қабырғалар кескіндері анық көрінбей көмескіленеді.
Ауру созылмалы түрде еткенде, өкпе жайылмалы, үдемелі түрде зақымдалынған кезінде, рентгентексеріс өкпелердің алдыңғы және астыңғы жақ бөліктерінде үлкен көлемді, жайылмалы, қою қарауытқан көріністі көрсетеді. Зақымдалынған жерлерде жүрек шектерінің, жүрек-диафрагмалық үшбұрышының және қабырғалардың кескіндері жақсы ажыратылмайды. Омыртқалар қырына жақын орналасқан өкпенің үстіңгі жақ бөліктерінде эмфизема ошақтары және бронх кескіндерінің пішіндері айқын байқалады
Алдын алу. Шаруашылықтарда, комплекстерде малды,әсіресе төлдерді, бронхопневманияға шалдықтыратын себептерден сақтау шараларын күн ілгері жоспарлап,оны іске асырып отыру керек.
2 Өзіндік зерттеу
Өзіндік зерттеу жұмысымды М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің Агроөнеркәсіптік факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасына қарасты Ветеринарлық клиникасында бастадым.
Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес, бронхопневмания ауруымен ауырып тұрған ірі қараны емдедім. Жетекшім Нұралиев С. болды.
2.1 Proanamnesis
Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -1
Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,
Емдік мекеме аты: М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Агроөнеркәсіптік» факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасының клиникасы
Иесі- Досаев Жұаһмахан
5. Иесінің мекен жайы: Шымкент қаласы, Қазұғұрт мөлтек ауданы, Қожамберді көшесі №5 жеке үй
6. Мал түрі- сиыр
7. Жынысы-ұрғашы
8.Тұқымы- Әулие-ата
9.Түсі- ақ ала
10.Жасы- 5 жасар
11.Салмағы- 430кг
12. Лақап аты-Марис
13.Дәрігерге көріну күні: 11.03.2011ж.
14.Сауығу күні: 30.03.2011ж.
15. Алдын ала қойылған диагноз: бронхопневмания
2.2 Anamnesis vitae
Маристы иесі өз үйінде асыраған. Мал жайылымға шығарылған. Азықтандыруы зоотехникалық нормаға сай болған (қоректік заттар, витаминдер, минералды заттар). Сүтті бағытта өсірілгендіктен құнарлы азықпен (жем) күніне екі рет (азанда, кешке) азықтандырған, жайылымда дала шөбімен қоректенген, судан мұқтаждық көрмеген. Қыста сиырдың буаздығы жақсы өтіп, ешқандай асқынуларсыз төлдеген. Профилактика мақсатында вакциналарды уақытылы қабылдаған. Осы уақытқа дейін ешқандай аурумен ауырмаған.
2.3 Anamnesis morbi
Егесінің мәліметтері бойынша мал 20 күн бұрын әлсіздене бастаған, Мал алағашында анда – санда жөтеліп тұрған, кейіне жөтелі күшейгін. Сиырдың алғашқы күні температурасы орнында болып, 1 жетіден соң көтеріліп, әлсін-әлсін тынышсыздана бастаған. Мал жөтелген кезде аузынан қақырықтар шыға бастаған. Көрінетін кілегей қабықтары бозарған. Малдың қорасы болмағандықтан, сиыр қыс бойы ашық аспанда ұстаған, қазыққа байлап қойған, жаңбыр мен көк мұзда далада тұрған.
2.4 Status proesens communis universale
Малды жалпы тексеру:
Қоңдылығы орташа, конституциялық бітімі дұрыс орналасқан, ешқандай патология байқалмайды. Денесін кеңістікте-дұрыс ұстап тұрады.
Пальпация арқылы сиырдың жалпы денесін сипап көрдім. Түктері үрпиген, ұстап зерттегенде мал әлсін-әлсін тынышсызданды, кейіннен үйренді. Сезгенім сиырдың температурасы бар.
Кілегей қабаттарын зерртеу. Зерттегенде көрінетін кілегей қабықтарының (көз , ауыз қуысы) түсі өзгеріп, бозарғанын байқадым.
Денесінде бөгде жарақаттардың бар жоғын зерттедім. Ондай ешқандай патология көрінбеді.
Жүрек-қантамырлар жүйесін зерттеу. Месқарынның зақымдалуына байланысты , бәрімізге белгілі болатындай, ол тез арада қан айналу жүйесіне әсер еткен. Қанның қысымы жоғары, жүректің сол жақ қарыншасы кеңейген , қабырғасы қалыңдаған, тамырлдары қатайған. Р.о. ортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі. Қан айналысының кіші шеңберінде қан тоқыраған, кейде ентікпе, жөтел, ылғалды сырыл пайда болған.
Лимфа жүйесін зерттеу. Лимфа түйіндерінің қалыпты екенін зерттеу. Бездердің көлемі орнында, ешқандай патология көрінбейді. Жақ асты жұп безін зерттеп қарағанда кішкене дөнестілік немесе ісінулер онша байқала қоймайды. Қабыну процестері байқалмайды.
Асқорыту жүйесін зерттеу. Сиырдың жалпы асқорыту жүйесі бұзылған. Ауырғаннан кейін азыққа тәбеті тартпай, суды көп мөлшерде іше бастаған. Мал аза бастайды. Сиырдың сүт төмендеген.
Несеп жүйесін зерттеу. Несеп жүйесінде үлкен патология байқалады. Зәр бөлу жиілеген, олигурия, кейде тіпті анурия болуыда мүмкін, түсі лай түстес, кейде ақшыл-қызыл, не қоңыр түсті болып келеді. Көбінесе қышқылдығы жоғары болады.
Зерттеу жоспары мен оның негізделуі
Лабораториялық зерттеу:
-қанның жалпы анализі (жітіфазалық көрсеткіштерді, СОЭ артуын, лейкоцитарлы формуладағы нейтрофильді ауытқуды анықтау үшін);
-белок пен белоктық фракцияларды;
-амилаза мен изоферменттерді, қан мен несептегі липаза, трипсин ;
-жалпы билирубинді, сілтілік фосфортаза (процеске бауыр мен өт жолдарынан өттің шығу активтілігінің қатысу дәрежесін анықтау үшін);
-глюкоза, глюкозаға толеранттылығы ;
-құрамындағы мочевина құрамын тексеру;
-креатининнің құрамын тексеру;
-несептің жалпы анализі
-қанды МОР –ға тексеру
-капрологиялық зерттеу
2. Функуияналды инструменталды әдістер:
-УЗИ (бүйректің патологияларын анықтауға, сонымен қатар бауыр жұмысын анықтауға болады.
-ЭКГ-жүректің қызметін тексеру үшін.
2.5 Status proesens localis
Сиырдың жалпы жағдайы төмен. Азыққа зауқы жок, күйі өте нашар, кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанады. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. Алғашқыда құрғақ жөтел, жөтелген уақытта ауырсынғандық байқалады. Артынан қақырықты дымқыл жөтелге айналып, кемескіленеді. Сиырдың танауынан қоңыр-қызыл түсті жалқаяқ ағып тұр. Жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
Салмақ қосуы азайған, арықтаған, азыққа зауқы бәсеңдеген, мал көбінесе жатады, шошқалардың танау айнашығы мен тұяғы көгерген. Тыныс алуы жиілеп зорланады, дем шығару қиындап, бүйір соғу ентікпесіне айналған. Малды орындарынан тұрған кезінде 30-40 рет қайталанатындай құрғақ жөтел қысады. Аускультация кезінде қатаң везикулярлы тыныс, құрғақ не ылғалды сырылдар, қабынған ошақтарда-бронхиалды тыныс естіледі, кейде сол ошақтардан тыныс шуылдарыестіліп тұр. Перкуссиялаған кезде өкпелердің алдыңғы жүрек тұсындағы және диафрагма бөліктерінің астыңғы жақ ұштарында күңгірт бәсең дыбысты ошақты жерлер анықталған.
2.6 Diagnosis
Анамнез және клиникалық, зертханалық тексерулер нәтижесінде белгілеріне қарап диагноз – жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілген. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталды.Сондықтан бронхопневмания деп қойдым.
2.7 Decursis morbi et therapia
|
Күні |
Дене қызуы |
Тыныс алуы |
Тамыр соғысы |
Diagnosis morbi |
Diagnosis therapia |
|
11.03.2011 |
40,5 ºС |
58 |
95 |
Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Мал суды көп мөлшерде ішеді. Сиыр тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
|
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
12.03.2011 |
40,5 ºС |
58 |
95 |
Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Мал суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
|
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
13.03.2011 |
40,5 ºС |
58 |
95 |
Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Мал суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
|
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
14.03.2011 |
40,5 ºС |
58 |
95 |
Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Мал суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
|
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
15.03.2011 |
40,2 ºС |
57 |
94 |
Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. Өкпе тұсында ауырсыну байқалады. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
16.03.2011 |
40,2 ºС |
57 |
94 |
Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. Өкпе тұсында ауырсыну байқалады. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
17.03.2011 |
40,2 ºС |
57 |
94 |
Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. Өкпе тұсында ауырсыну байқалады. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
18.03.2011 |
40,3 ºС |
57 |
94 |
Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. Өкпе тұсында ауырсыну байқалады. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
19.03.2011 |
40,3 ºС |
55 |
94 |
Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
20.03.2011 |
40,3 ºС |
55 |
93,2 |
Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
21.03.2011 |
40,3 ºС |
55 |
93,2 |
Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
22.03.2011 |
40,3 ºС |
55 |
93,2 |
Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
23.03.2011 |
40,4 ºС |
56 |
93 |
Майканың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
24.03.2011 |
40,2 ºС |
54 |
90,1 |
Майканың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
25.03.2011 |
40,0 ºС |
52 |
90 |
Майканың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
26.03.2011 |
40,0 ºС |
52 |
90 |
Майканың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
27.03.2011 |
40,0 ºС |
52 |
90 |
Майканың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
28.03.2011 |
40,0 ºС |
50 |
90 |
Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
29.03.2010 |
39,2 ºС |
50 |
85 |
Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
|
30.03.2010 |
39,0 ºС |
48 |
85 |
Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген. |
Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотик-тер қолдандым. Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке Кофеин, камфора тұздарын
|
2.8 Epicrises
Бронхопневмонияның белгілері, көпшілігінде ауруды тудырған себептердің ерекшеліктеріне, малдардың түрлері мен жастарына байланысты болады.Жіті түрде өткен аурудың бастапқы кезеңінде, бронхиттің белгілерінен басқа, жалпы жабығу, сыртқы орта әсеріне реакциясының бәсенделуі, әлсіздік, азыққа зауқы төмен не бәсеңделуі, дене қызуының 1-2°С көтерілуі байқалады. Әлсіреген және қатты арықтаған малдарда дене қызуы көтерілмеуі де мүмкін. Аурудың 2-3 күндері тыныс алу жүйесінің зақымдалған белгілері: жөтел, күшейген ауыр тыныс және ентікпе, танауларынан ұйымалы-катаральді не катаральді ақпа ағу, қатаң везикулярлы тыныс, бронхылар мен өкпелерде алдымен құрғақ, сонан соң ылғалды сырылдар естіледі. Бірнеше тәуліктерден кейін перкуссиялап тексергенде өкпелердің алдыңғы ұштарынан күнгірттенген бәсең дыбыс шығатын жерлер анықталады.
Көмескі және созылмалы түрлерінде өтетін бронхопневмонияға тән белгілер: өсіп-жетілуі кешеуілдейді, салмақ қосуы азаяды, арыктайды, азыққа зауқы бәсеңдейді, мал көбінесе жатады, шошқалардың танау айнашығы мен тұяғы көгереді. Тыныс алуы жиілеп зорланады, дем шығару қиындап, бүйір соғу ентікпесіне айналады. Шошқаларды, орындарынан тұрған кезінде 30-40 рет қайталанатындай құрғақ жөтел қысады. Аускультация кезінде қатаң везикулярлы тыныс, құрғақ не ылғалды сырылдар, қабынған ошақтарда-бронхиалды тыныс естіледі, кейде сол ошақтардан тыныс шуылдары мүлдем естілмеуі де мүмкін. Перкуссиялаған кезде өкпелердің алдыңғы жүрек тұсындағы және диафрагма бөліктерінің астыңғы жақ ұштарында күңгірт бәсең дыбысты ошақты жерлер анықталады.
3 Техникалық қауіпсіздік
Малдың жұқпалы емес ауруларымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік ережелерін сақтау- қоғамдық және адамның жеке басының денсаулығын қорғау үшін жағдай туғызуға және малдың ауруына, өлуіне жол бермеуге бағытталған аса маңызды шара.
Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.
Алғашқы нұсқаумен барлық жұмысқа жаңадан келген адамдар танысады. Оның мақсаты жұмысқа келген адамдарды еңбек қорғау ережелері және кәсіпорынның ішкі тәртібімен таныстыру.
Жұмыс орнындағы нұсқауды топ жетекші жүргізеді.Бұл нұсқау жұмыстың қауіпсіз тәсілдерін практика игерудің бастамасы болып табылады.Малмен тікелей жұмыс істейтін адамдарды жеке бастың гигиенасымен таныстырады.
Мал шаруашылығындағы жұмысшылар арнайы және санитариялық киімдермен қамтамасыз етіледі.Арнайы киім- бұл жұмысшылардың физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсерінен қорғайтын құрал. Арнайы киімге кеудеше, комбинезон, алжапқыш, қолғап, етік, резенке, шұлықтар жатады.
Ауру малмен,өлексемен, қимен жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропозоонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді. Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтыру, бұзаутас және т.б. аурулар жатады.
Улы химикаттармен жұмыс істеуге ең кемі 18 жасқа толған, денсаулығы мықты, химиялық дәрілермен жұмыс істеу ережелері жөнінде нақтылы нұсқау алған және патогенез микроорганизмдерді құрту әдістерін игерген қызметкерлерге ғана рұқсат беріледі.
Жас өспірімдер, жүкті және баласын емізіп жүрген әйелдер кейбір аурумен ауырып жүрген адамдар мұндай жұмысқа қабылданбайды.
Улы химикаттармен жұмыс істеген кезде тамақ, су ішуге, темекі тартуға болмайды. Тамақты жұмыс аяқталғаннан кейін немесе үзіліс кезінде ғана ішуге болады, бірақ міндетті түрде арнайы киімді шешіп, беті-қолды мұқият сабындап жуу керек.
Дезинфекциялау шараларын атқаруға міндетті адамдар жұмыс кезінде дезинфекциялағыш дәрілерді көзден таса қалдырмау керек.
ОҚЭБМ газымен дезинфекциялау жұмысын тек мал дәрігерлік- санитарлық немесе дезинфекциялайтын отрядтардың қызметкерлері ғана жүргізеді, мұнда арнайы даярлықтан өткен мал дәрігері немесе фельдшер басшылық етеді.
ОҚЭБМ газымен жұмыс істеген сайын денсаулық сақтау органдарына рұқсат алу қажет.
Қорытынды
Қортындылай келе өкпенің дақтанып қабынуы қабыну процесінің бөліктеріне бірте-бірте тарауымен сипатталады. Алдымен кіші альвеолла тобы, қуысы; жіңішке бронхылар қабынын, олар біртіндеп қосылып, қабынудың көлемі ұлғая береді.
Сырт белгілері анық білінбейді, көбінесе созылмалы түрде, кейде ешқандай клиникалық белгісіз өтуі де мүмкін. Бұл қабыну шартты түрде катаралды (бронхопневмония), ателектазды, гипостазды, аспирациялы және метастазды болып бөлінеді. Көптеген індетгі және құрт аурулары да дақтанған қабыну ретінде өтеді.
Көкірек қуысының ішкі бетін астарлап тұратын сірі кабықтың қабынуы. Жіті және созылмалы, басқалқы және қосалқы, шектелген және кіріккен, құрғақ және ылғалды түрлері ажыратылады.
Ауру індетті ауруларға ұксас болғандықтан, оларды жеке ұстап, ем қолданады. Ауру жылқыға, азыққа зауқы соқпаған жағдайда, глюкоза мен аскорбин қышқылын қосып сұлы жармасынан, не кебектен жасалған сұйық ботқаны зонд арқылы енгізеді.
Микрорганизмдерге қарсы антибиотиктер мен сульфаниламид препаратгарын негізгі ережелерін сақтай отырып қолданады.
Мойын тұсындағы жұлдызша түйінге, кезекпен екі жағына, новокаинмен блокада жасайды.
Ауру малдың кеудесін скипидармен, не қышалы спиртпен сылайды; банкі, компресстср қолданады.
Организмнің улануына қарсы венаға қаныққан глюкоза, хлорлы натрий, гексаметилентетрамин ертінділерін енгізеді. Глюкоза жіберер алдында тері астына инсулин егеді. Жүрек-қан тамырларының қызметтері әлсірегенде кофеин тұздарын, кордиаминді, адреналинді, камфорлы спиртті қолданады.
Қақырық түсіретін, зәр айдайтын дәрілер; аутогемотерапия жақсы нәтиже береді.
Кеуде тұсын жылылап ұстау, лампалармен қыздыру, спиртпен емдеу, диатермия, ультражиіліктегі тоқты қолдану әдістері жақсы әсер етеді.
Төлдерді азықтандыру мен күтіп-бағу технологиясын қатты сактау керек. Әсіресе буаз аналық малға дұрыс көңіл бөлген жөн. Төлдердін серуендеуін, ультракүлгін сәулелерін қабылдауын қамтамасыз етеді. Жаңа туған төлдердің өкпелеріне гимнастика жасайды: танауларын жауып, бірнеше секунд дем алғызбай тұрады. Уақытында серуендетіп, ультракулгін сәулесімен қамтамасыз ету; жаңа туған төлдердің альвеоллалары толық жазылу үшін
өкпе гимнастикасын жасау. Ол үшін төлдің танауларын
жауъып-ашып, бірнеше рет қайталау керек. Сонда мал
терең дем алып, деммен кірген ауа барлық
альвеоллаларға толады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- К.Н. Қожанов. « Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары» Семей – 2005 ж. (150-160 б).
- М. Қожабаев, Ш.М. Қаратаев, «Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары» - Шымкент 2006ж (155-157 б).
- Қ.Қ. Қожанов. «Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары» - Алматы 2005 ж. (61-68 б).
- Т. Сайдулдин «Ветеринарлық індеттану» Алматы 1999 ж .(133-136 б).
- Ж.Бердімұратов "Ірі қара аурулары" Алматы Қайнар 1976 ж.(78-80 б).
- Ермахан Әмірбек «Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы» Алматы 2006 ж. (100-105 б).
- Б.К. Ілиясов «Алғашқы ветеринарлық жәрдем» Алматы -2001.( 89-90
- Жаңабай Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің» Шымкент-2007 ж.(40-43 б).
- Жаңабай Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің» Шымкент-2007 ж.(15-17 б).
- Қасымов Е. «Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы
ауруларды балау және күресу шаралары ». Алматы 1992 (67 б). - Қасымов Е. И., Лесова Қ.А., т.б. «Ағылшынша-қазақша-
орысша ветеринария сөздігі». - Алматы, 2005, (235 б). - Ветеринариялық заңдылықтар. 1,2,3- том. Астана, 2004.(125 б)
- А.Д.Третьякова, М. Колос «Ветеринарное законодательство». 1988г.(44б)
- Жамансарин Т.М. «Кеміргіштерге қарсы малдәрігерлік-
санитариялық шаралар». Алматы, 2005 (249 б). - Эпизоотология и инфекционные болезни. Учебник под ред.
А.А.Конопаткина- М. Колос, 1993ж. ( 215 б) - Урбан В.П. Практикум по эпизоотологии. Учебное пособие.
Л. Колос, 1981г.(225 б)
Жарияланған-2013-10-01 21:53:29 Қаралды-10116
КЕМПРҚОСАҚ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Адамдар бұл ең әдемі табиғат құбылысының табиғаты туралы бұрыннан қызықтырды.
