Мазмұны

 

 

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Белгілер мен қысқартулар

Кіріспе

1  Негізгі бөлім............................................................................................................9

1.1 Сепсисті анықтау, емдеу принциптері ...............................................................9

1.2  Сепсистің этиологиясы және клиникасы.........................................................10

1.3  Сепсистің дамуы..............................................................................................10

1.4  Абцесс (этиологиясы,клиникасы,емі)...........................................................11

2  Өзіндік зерттеулер.................................................................................................13

2.1  Proanamnesei........................................................................................................13

2.2  Anamnesis vitae...................................................................................................13

2.3   Anamnesis morbi.................................................................................................13

2.4  Status prоesens communis universale  ................................................................14

2.5   Status prоesens localis.........................................................................................18

2.6  Diagnosis............................................................................................................18

2.7  Decursis morbi et therapia....................................................................................18

2.8  Еріkrisis.............................................................................................................24

3  Техника қауіпсіздігі...............................................................................................26

Қорытынды.................................................................................................................27

Пайданылған әдебиеттер тізімі................................................................................28

Қосымша суреттер.....................................................................................................29

1) Сурет......................................................................................................................29

1) Сурет.......................................................................................................................30

 

 

Анықтама

 

 

Сепсис дегеніміз- қанның шіріп улануын айтамыз.

Гидратация – жарада болатын қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығады, тотығу қалпына келтіру процесі нашарлайды.

      Абцесс деп- ұлпалардың шектелген іріңнің қуыс жасап қабынуын айтады.

Асперация- шприцтті алып өзегі кең инені жалғап, жұмсақ жерге пункция жасаймыз. Инемен іріңді сорып аламыз. Бітеу жараны шприцпен алып сорып,антисептикалық ерітінді жасаймыз.

Экстерпация- қабымен түгелдей сығып алып тастауды айтады.

 

Кіріспе

 

 

Мемлекетіміздің мал шаруашылығын, оның ішінде -мал, құс және басқа жануарлардан өнім алуды дамыта отырып, елімізде қажетті азық-түлік, өндіріске керекті шикізаттар алу үшін жануарларды тиімді пайдалану бүгінгі күннің өзекті мәселесі.

Сондықтан да жедел ветеринарлық жәрдемнің тез көрсетілуінің, мамандардың қажетті жабдықтармен және ауру мал мен жануардың организміне әсер ететін дәрілермен қамтамасыз етілуінің маңызы зор. Алғашқы жедел ветеринарлық көмек басқа да ветеринария жұмыстармен қоса мал дәрігерлік емдеу ісінің негізін қалайды. Алғашқы ветеринарлық жедел жәрдем мал тұрған жерде көрсетіледі; ветеринарлық мекемеге әкелінген мал мен жануарларға күрделі оперативтік ем қажет болған кезде емдеу мекемесінде стационар жағдайында жәрдем жасалады. Мал мен жануар ауырып, жалпы жағдайы төмендегенде оларға жедел де, сапалы да, әрі тиімді кемек, көбінесе үлкен қалаларда көрсетіледі. Мұндай қалаларда арнаулы авто-көліктерде жабдықталған ветеринарлық жәрдем керсетілетін ветстанциялар бар, ол мал дәрігерлерін, орта және кіші буындағы ветфельшерлерді (веттехниктерді) ауырған малға тез жеткізеді.

Жалпы хирургиялық инфекцияның өкілі сепсис. Сепсис дегеніміз- қанның шіріп улануын айтамыз. Тәбеті болмайды, функциясының қызыметі төмендейді, ақырында өледі.

Іріңдеген жарада кейде бірлесіп өмір сүріп жатқан аэроб микробтары мен бірге анаэроб микробтарын да кездестіруге болады.

Жараны қабындырып, оны іріңдетіп жіберетін микробтарының арасында жиі кездесетін микробтың бір түрі-стафилакокк. Стафилакокк алтыңға ұқсас жылтыр түрі, сары түрі, ақ түрі болады. Стафилакокк-ауада, жерде, ауа жоқ жерде де өсіп-өне береді. Анаэробтық инфекциялар улы заттар шығарып, солар аяқ қанның қызыл түйіршіктерін зақымдап, ферменттерді бұзады немесе денедегі белоктарды ұйытып, зиянын тигізеді.

   Стерептакокк қабыну професінің іріңдетумен тынады. Ол өз тіршілігі үшін ауаны, оттегіні пайдаланады.

   Ішек таяқшасының микробтары ішектің өзегінде, жануардың денесінде, төлінде және дертханада кездеседі.

   Пневмококк жануардың барлық мүшесіне ауру туғызатын қатерлі микроб.

Сепсисті емдеу үшін қан уланғаннан кейін ең бірінші этиологиясын білу қажет. Антисептикалық ертінділермен жуып шаямыз, хирургиялық өңдеу жасау керек. Жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңады. Сепсистің этиологиясын білу қажет, жергілікті хирургиялық инфекцияны емдеу қажет. Қанын тазалау керек. Қанға жануарлардың қан тобына сәйкес қанды құямыз. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға . В витаминімен инъекция жасау керек. Организмде белок көбейту керек, азықтарды беру керек.

 

 

1 Негізгі бөлім

 

1.1 Сепсисті анықтау, емдеу принциптері

 

Жануардың қанның жалпы улануын сепсис деп атайды. Сепсистің дамуы бірнеше сатыдан тұрады. Терінің бүлінген жеріне қоздырғыштар келіп түскенде-ластану кезеңі болса, олар сол жерде бейімделе бастаса оны инфект кезеңі деп аталады. Олар сол жерден өлі торшалармен қоректеніп өсіп-өне бастағанда микрофлора кезеңі басталады. Қанға түскен  қоздырғыш  қанда  өсіп- өнсе, ол бүкіл организмді тез жайлап алады да, дертті тым асқындырып жібереді.

Кл.бел. басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы болады.

Емі. Қан уланғаннан кейін ең бірінші сепсисті емдеу үшін этиологиясын білу қажет. Антисептикалық ертінділермен жуып шаямыз, хирургиялық өңдеу жасау керек. Жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңады.

• Сепсистің этиологиясын білу қажет, жергілікті хирургиялық инфекцияны емдеу қажет.
• Қанын тазалау керек.
• Қанға жануарлардың қан тобына сәйкес қанды құямыз.
• Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға
• В витаминімен инъекция жасау керек.
• Организмде белок көбейту керек, азықтарды беру керек.

      Шірікті инфекция. Хирургиялық іріңдіаурудың пайда болған жеріне,іріңнің шығу көзіне байланысты хирургиялық инфекция бірнеше түрге бөлінеді(аэробты,анаэробты,шіріктік).Жараның іріңдеуі немесе іріңді аурулардың пайда болуы көптеген микробтардың әсерінен,әсіресе,стафилакокк,стрептококк,тайақша тәрізді бактерия,яғни ішек таяқшасы,пневмококк т.б әсерінен.Іріңдеген жарада кейде бірлесіп өмір сүріп жатқан аэроб микробтармен бірге анаэроб микробтарын да кездестіруге болады.Жараны қабындырып, оны іріңдетіп жіберетін микробтардың арасында жиі кездесетін бір түрі стафилокок. Стафилокктардың алтынға ұқсас жылтыр түрі, сары түрі, ақ түрі болады.

Іріңнің ішінде жүзіп жүрген стофилококк микробтары өте қауіпті,сондықтан іріңнен сақтану- жануар денсаулығын аурудан сақтандырудың бірден бір жолы.

 Аурудың клиникалық бағытына және мүшелердегі патолого –анатомиялық өзгерістеріне қарай барлық қоздырғыштар мына төмендегі топқа кіреді:

- кенеттен пайда болған хирургиялық инфекция;

- созылмалы хирургиялық

- кенеттен пайда хирургиялық инфекция төмендегідей жіктеледі.

- іріңді аэробтық инфекция

- анаэробтық инфекция

- тәнді хирургиялық инфекция,шірмелі инфекция

1.2 Сепсистің этиологиясы және клиникасы

 

Жалпы хирургиялық инфекцияның өкілі сепсис. Сепсис дегеніміз- қанның шіріп улануын айтамыз. Тәбеті болмайды, функциясының қызыметі төмендейді, ақырында өледі.

Іріңдеген жарада кейде бірлесіп өмір сүріп жатқан аэроб микробтары мен бірге анаэроб микробтарын да кездестіруге болады.

Жараны қабындырып, оны іріңдетіп жіберетін микробтарының арасында жиі кездесетін микробтың бір түрі-стафилакокк. Стафилакокк алтыңға ұқсас жылтыр түрі, сары түрі, ақ түрі болады. Стафилакокк-ауада, жерде, ауа жоқ жерде де өсіп-өне береді. Анаэробтық инфекциялар улы заттар шығарып, солар аяқ қанның қызыл түйіршіктерін зақымдап, ферменттерді бұзады немесе денедегі белоктарды ұйытып, зиянын тигізеді.

   Стерептакокк қабыну професінің іріңдетумен тынады. Ол өз тіршілігі үшін ауаны, оттегіні пайдаланады.

   Ішек таяқшасының микробтары ішектің өзегінде, жануардың денесінде, төлінде және дертханада кездеседі.

   Пневмококк жануардың барлық мүшесіне ауру туғызатын қатерлі микроб. Қабынудың асептикалық және инфекциялық түрлерін айырады.Асептикалық қабыну механикалық, физикалық, және химиялық әсерлерден пайда болып, ағымына қарай жіті және созылмалы,бөліну эксудатына байланысты сарысулы-фибринозды, фибринозды б.б.Қабынудың 2-кезеңі –дегидратация-регенеративтік қалпына келу процесстерімен сипатталады.

 

        1.3 Сепсистің дамуы

 

Макроорганизмнің денесіне енген қоздырғыштарға қарсы әсері және ағзадагы жалпы өзгерістер

Макроорганизмге қоздырғыштардың енуі сатылы кезеңдерде өтеді. Терінің бүлінген жеріне қоздырғыштар келіп түскенде — ластану кезеңі болса, олар сол жерде бейімделе бастаса оны инфект кезеңі деп атайды. Олар сол жерде өлі торшалармен қоректеніп өсіп-өне бастағанда микрофлора кезеңі басталады.

Макроорганизм қоздырғыштарға тосқауыл қойғанда — инфекция аталады. Қабыну процесін іріндетумен тынатын микробтар денеге енгенде жергілікті реакциямен бірге, осы микробтарға қарсы тосқауыл қоятын бүкіл ағза түгел қатысып, жалпы реакциямен жауап береді. Ағзаның жалпы реакциясының мелшері оның қарсыласу күшіне байланысты және денеге енген микробтардьщ түріне, уыттылық күшіне байланысты.

   Уыттылық қабілеті күшті микробтар денеге көптеп енсе, ағзаның қарсыласу белгілері тез арада білінеді. Осындай жағдайға үшыраған жануар күнделікті қызуы көтеріліп, қалтырап, ми қызметі бүзылып тіпті есінен де танып қалады.

Ондай жануарды мұқият зерттеген кезде, қан тамырларының жиі соғуын, торшаларда және қан құрамында айтарлықтай биохимиялық өзгерістер барын, бүйрек, бауыр қызметтері өзгеріп, нашарлап кеткенін байқауға болады. Микробтардың улы заттарды көптен шығарып, ағзаны уландырып жібергенін қан құрамындағы белоктық фракциялардың өзгеруінен білуте болады. Ағза іріңмен, улы заттармен қатты уланғанда қан құрамындағы жалпы белоктың мөлшері кетеді. Улану неғүрлым күшейген сайын қан құрамындағы альбумин белогының саны азайып, глобулин белоктарының көрсеткіштері көбейе түседі.

Альбумин — глобулиндік коэффициенттің өзгеруі іріңмен, улы заттармен уланған организмнің бауыр қызметінің нашарлығанының көрсеткіші. Себебі, альбумин белоктарының бауыр торшаларында пайда болатыны белгілі жайт. Ал альбумин белогы азайып кеткенде, бауыр торшалары мұндай белокты ұйымдастыру, шығару, жасау қабілетінен айрылып қалады. Осындай жағдайда бауыр, ағза улануға ұшырағанда душар болатынын білуіміз керек. Глобулин атты белоктардың саны, сапасы мен көлемі ұлғайғандығы да ағзаның улану белгісі. Себебі, глобулин белоктары ретикулоэндотелиалдық ұлпаларда пайда болатыны айытпаса да түсінікті. Осы ұлпа қатты қабынып, ірің немесе улы заттармен зақымданғанда, қозып, қан құрамындағы глобулин көрсеткіштерін көбейтіп жібереді. Жануардың жағдайы нашарлап, темендей бастайды, әуелі ол қозады, содан соң тынышталып,  әлсізденіп қалады. Нақ осы кезде қан қысымын өлшейтін болса, оның көрсеткіштері төмендеп, өкпе, жүрек төңірегінде қан айналымы құлдырап кетеді.

Жануардың дене қызуы 41С градусқа дейін көтеріледі. Стафилококк микробы кесірінен оның таңертеңгі дене қызуы қалыпты мелшерде болады да, ал кешке қарай қайтадан 41 градусқа жетеді. Сонда дене қызуының таңертеңгі және кешкі көрсеткіштерінің айырмашылығы 3-4 градус арасында ауытқып отырмақ. Бұл ауытқудың ертелі-кешкі айырмашылығы кейде тіпті жарты немесе 1 градустан (39-40°) аспайды. Егер осындай жануардың қанын зерттер болсақ, онда қанның қызыл түйіршіктерінің (эритроцит) мөлшері азайып, гемоглобин көрсеткіштері төмендеп ал ақ түйіршіктері (лейкоциттер) айтарлықтай көбейеді. Ондай жануардың төбеті азыққа тартпайды. Тексеріп қарағанда белоктың қалыптан ауытқығанын, цилиндрлер пайда болғаны байқалады. Ағзадағы ірің, микдобтардьщ уыты қан жасау қызметін атқарып мүшелерге зиянды әсер етіп, анемияға душар етеді, қан құрамында әлі кемеліне келмеген жас эритроциттердің неше түрлісі кездеседі. Ал лейкоцитарлық формуланың көрсеткіштері солға қарай жылжып, қанның құрамында сегмент ядролық торшалар азаяды, оның орнына таяқша ядролық нейтрофильдер көбейіп кетеді. Іріңді ауру байқалған кезден бастап, жануардың қанындағы эритроциттердің түну жылдамдығының (ЭТЖ) көрсеткіші жоғары деңгейге жетіп, ауру бәсеңсіп, беті қайтып, жануар ауруынан айыққан күннің өзінде көрсеткіш деңгейі бәрібір жоғары болып қала береді.

 

     1.4 Абцесс (этиологиясы,клиникасы,емі)

 

Абцесс деп- ұлпалардың шектелген іріңнің қуыс жасап қабынуын айтады.

Этиологиясы. Стерптакокк, стафилакокк.

Клиникасы. Домбығу, қызару болады. Жергілікті қызу болады, жұмысы болады.

Абцесстің жіктелуі.

• Тері астылық
• Шандыр асты
• Бұлшықет іші
• Кульпиярлы
• Ыстық, суы.
• Залалды, залалсыз.
• Асептикалық іріңді абцесс
• Скепиралық абцесс
• Беткейлік, терілік

Абцесстің емі үшеу

• Тілу
• Асперация жасау
• экстрипация

  Асперация- шприцтті алып өзегі кең инені жалғап, жұмсақ жерге пункция жасаймыз. Инемен іріңді сорып аламыз. Бітеу жараны шприцпен алып сорып,антисептикалық ерітінді жасаймыз.

Экстерпация- қабымен түгелдей сығып алып тастауды айтады.

 

 

2 Өзіндік зерттеу — Ауру тарихы

 

Өзіндік зерттеу жұмысымды М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің Агроөнеркәсіптік факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасына қарасты Ветеринарлық клиникасында бастадым.

Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес, сан аумағындағы сепсиспен ауырып тұрған итті емдедім. Жетекшім  Б.К. Ильясов болды.

 

2.1 Proanamnesis

Малдың түрі -ит

Малдың жынысы - ұрғашы

Малдың жасы - 4

Малдың тұқымы – қазақ ит

Малдың салмағы - 25

Малдың лақап аты – Ақ төс

Малдың иесі - Нұржанов Азамат

Мекен - жайы - ОҚО, Кайтпас ауданы , 247 үй, 10 пәтер

 

2.2  Anamnesis vitae

 

Мал иесінің айтуы бойынша малды өте жақсы қоршалған, малдың күтімі өте жақсы, уақытысында әр түрлі құнарлы, витаминедерге бай азықтармен азықтандырып, табиғи суды беруге пайдаланады екен. Ауруға дейін малдың күйі, жағдайы, күтімі, мал өзін - өзі кеңістікте ұстауы, азыққа тәбеті, жатып тұруы, зәр, нәжісі бөлуі жақсы болған. Ит бұрын - соңды осы аурудың өтуіндей ауырмағанын айтады. Ауруға дейін белгілері жақсы болған. Ит иесінің айтуы бойынша мал ауырғаннан кейін малдың азыққа деген тәбеті төмендеп, мал арықтаған, бойында ауырсыну сезімі барлығын байқатқан, температурасы көтерілген, алдыңғы аяғын сылтып басқан, тік тұрғанда табанын жерге тигізбейді.

Иттің күндіз серуендегенде, кейіннен кіргізуге айдағанда ит енжарлық танытып, жүрмей тұрып алады. Иттің мінез -құлқы өзгерген, қабаған, аяғын басарда сылтып басады. Итте бұрын бұрын - соңды мұндай белгілер байқалмағанын айтады. Бұл белгілер 1 апта алдын, яғни 10.03. 2011 күніне байқала бастаған. Итте бұрын ауру белгілер байқалмаған, малды дәрігерге көрсетпеген.

 

  2.3 Anamnesis morbi

 

Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар.

 

2.4 Status prоesens communis universale   

Дене температурасы 1° - 37,5°С

Тамыр соғысы - 44

Тыныс алуы -16

Иттің  жалпы жағдайы - күйзеліңкі

Дене бітімі - орташа

Қоңдылығы – орташа

 

1.  Жүрек - қан тамыр жүйесін зерттеу

Жүрек дүрсілінің ең жақсы байқалатын жері: ұсақ малдарда сол жақ шынтақтан 2-3 см жоғары 4-ші қабырға аралығында 5-7 см көлемінде, аумағында. Итте сол жақ иық буынымен жауырын жалғасқан тұсының сызығынан жүргізілген түзудің бойынан 7-8 см төмен, 4-5 см аумағымен 5-ші қабырға аралығында.

Тамыр соғуы: ырғағы орташа, тамырлардың қанға толу дәрежесі жақсы, тамырлар қабырғасының серпімділігі қалыпты, тамыр соғуының күші орташа.

Жүрек тұсын сол жақ 3-4 жақ қабырға арасын тексердім. Жүрек түрткісінің күшін және оның білінетін жерлерін фонендоскоппен тексеруге көштім. Жүрек саздарының дыбыстылығы - көмескі. Жүрек саздарының тазалығы - 1 - ші және 2 - ші саздардың жарықшақтануы орташа, эндокардиальды және перикардиальды шуылдар байқалмайды.

Жүрек шекарасы жоғары және артқы шекарасы өзгеріссіз. Жақсы сақталған.

Сипау арқылы жүрек тұсында көкірек жақтауының дүрсілін сеземіз. Жүрек түрткісі дегеніміз жүрек етінің жиырылуымен сәйкестеніп келетін көкірек жақтауының сыртқа керілуі.

2. Тыныстану жүйесін зерттеу.

Тыныс алу түрінің ырғағы аралас, ендікпесі жоқ. Өкпесін тыңдағанда фонендоскоп қолдандым. Маңдай, жоғары жақ қуыстарын, ауа капшықтарын пальпация және перкуссия жолымен тексергенімде өзгеріссіз.

Тыныс алу кезінде сыртқа шыққан ауаны зерттеген кезде оның танаудан шыққан екпіннің күшін, қызуын, иісін (жағымсыз иіс - өкпе шірігенде), ацетон иісі - кетозда, аммиак иісі - уремияда білінеді.

Тыныс алу қозғалысын зерттеу көкіректі анықтап көруден, көргенде оның сыртқы пішінін, көлемін және көкірек қозғалысын, тыныс алу түрін, санын, жиілігін, ырғағын және тыныс алу қозғалысының біргей, бір мезгілде қозғалуын анықтаудан басталады. Көкіректің көлемін, қозғалысын және сырт пішінін малдың оң жақ, сол жақ қапталынан және артқы жағынан қараумен анықтайды.

Тыныс алу санын көкірек клеткасының бұлшық еттерінің жиырылуына, жылқы танауының желбіреуіне, тынысты сыртқа шығару екпінін санаумен анықтайды. Ауру малдарда тыныс алудың жиілеуі кездеседі және тереңнен жеңіл — жалпы дем алуы кездеседі.

Көмей және кеңірдікті тексергенімде пішіні өзгеріссіз, ауырсыну жоқ, жергілікті қызуы байқалмайды, көмей рефлексі орташа.

Өкпені аускультациялау кезінде - тыныс күшінің шуылдары жоқ, орны және сапасы өзгеріссіз, бөгде шуылдар - сырыл, қытырлау дыбыстары естілмейді, өзгеріссіз.

Өкпені перкуссиялағанымда - перкуссияның дыбыстық сипаты, естілу орны шекарасы өзгеріссіз жақсы сақталған

Дені сау малдардың мұрнынан су ағуы байқалмайды (немесе азғана сулы, сулы - кілегейлі сұйық байқалады). Мұрын, өкпе, бронх, қосалқы қуыстар қабынғанда және өкпе ісінгенде танаудан жайылмайтын (ұдайы) немесе әлсін - әлсін (араласып) бөлініп отыратын су ағу байқалады, ол сұйық , кілегейлі, кілегейлі - іріңді, іріңді - сасық иісті болып келеді.

Тыныс алу мүшелерін зерттеген кезде тыныс ырғағына көңіл бөледі - бұл демді ішке және сыртқа шығарудың өзара кездесіп алмасып тұруы.

Ұсақ малдарда саусақтар көмегімен нұқу тәсілі қолданылады. Көкіректі нұқу қабырғалар арасымен жоғарыдан төмен қарай соғу арқылы іске асады. Дені сау малдардың өкпе тұсын нұқығанда айқын, созылыңқы, дыңғырлаған дыбыс естіледі, ол өкпенің анық нұқу дыбысы деп аталады. Ал ірі қара малдарда аспаптық нұқу болады. Нұқу кезінде өкпенің шекараларын анықтайды, оны өкпенің ашық нұқу дыбысының сызданған сыбырлы немесе даңғырлаған дыбысқа ауысқандығынан білеміз.Дені сау малдардың көкірегін нұқығанда өкпенің анық нұқу дыбысын естиміз. Ауру малдарда нұқу дыбыстары өзгеріліп естіледі, оларға мына дыбыстар жатады.

Шыңқылдаған (шел, өкпе қабығы, өкпе қабынғанда), сызданған    сыбырлы    (экссудатты    плевритте,    өкпенің    фибринді
қабынуы, жылқының плевропневмониясы, ала өкпе).

Даңғырлаған (өкпедегі тесік каверна, бронх түтігінің кеңеюі, кеуде
қуысына ауа толғанда пневмоторакс).

Шіңкілдеген (өкпенің ішіндегі доп тәрізді қуыс пайда болғанда ішкі қабаты тегіс қатты болады).

Түбі тесік қауақ тыңқылындай (өкпеде қуыс пайда болып ол бронхы арқылы жіңішке түтікшемен сыртқы ортамен байланысқанда шығады).

Өкпенің артқы нұқу шекарасы көлденеңінен жүргізілген үш түзу арқылы анықталады; 1.Сербек түзуі; 2.Жамбас сүйегінің төменгі басынан жүргізілген түзуі; 3. Иық буыны түзеді. Ауру малдың өкпесі таза, артық шулар жоқ.

3. Азық қорыту жүйесін зерттеу

Азыққа тәбеті орташа төмендеген, шөлдемейді. Азық пен суды еркін қабылдайды, шайнау сипаты жақсы, жұлыну, кекіру, құсу жоқ.

Ауыз қуысын ашып тексергенімде жоғарғы таңдайдың, жақтың, қызыл шектің, тілдің, еріннің, кілегей қабықтарының жағдайы, ауыздан шыққан иіс, сілекей бөлуі, тістердің жағдайы жақсы сақталған, өзгеріссіз. Өңешті пальпациялау арқылы тексергенімде ауырсынуы жоқ.

Ауыз қуысы мүшелерінің зерттеу кезінде тісі жоқ жерінен қолды енгізіп, тілді сыртқа шығару арқылы немесе ауыз кергішті (зевник) енгізу арқылы аузын ашамыз. Содан соң мыналарға көңіл аудару керек; 1 .Көру арқылы және сипау тәсілдері арқылы шырышты қабықтың күйін білу және зерттеу. Көзбен көру арқылы шырышты қабықтың түсуін, түсін оның өзгерістерін, жара және бөртпелері бар жағын анықтайды. Ауыздың шырышты қабығын сипап оның қызуын, сезімталдығын және құрзақтығын анықтайды.

2.Ауыздан шыққан иісті мал сілекейімен сулаған мақтаны иіскеп анықтайды. З.Тілді көру арқылы дақтарды және ісікті анықтайды.

4.Тістің күйін қараған кезде, тістің босауын, желінуін, түсуін, және оның өсіп кетуін анықтау керек.

Азық қорыту жүйесін зерттеу иттің азық қабылдау және су ішу қабілетін тексеруден басталады. Мал азықты қалай қабылдайды және суды қалай ішетінін анықтай отыра мынандай құбылыстарға мұқият зер салып қарау қажет;

а) Тәбет және оның бұзылуы;

б) Жұлу және шайнау, оның өзгерісі;

в) Құсу, кекіру және күйіс қайтару және олардың бұзылуы;

Ауыз қуысын, жұтқыншақты, өңешті және құстың жемсауын зерттеу. Ауыз қуысын зерттеудің негізгі тәсілдері көру, сипау және қосымша иіс сезетін мүшелер арқылы шыққан иісті анықтау.(иіскеу). Дұрыстап зерттеу үшін ауыз кергіштер қолданылады. Көзбен көру ауыз қуысының жабылуын және ашылуын, еріндерінің еріксіз қозғалуын, сілекей бөлінуінің және олардың бөтен өзгерістерін анықтаймыз.

4. Зәр бөлу жүйесін зерттеу

Несеп бөлу актісі -  жиілігі жоқ, несептің мөлшері орташа, несеп бөлу кезінде ауырсыну байқалмайды.

Бүйрек пен қуықта сипау кезінде көлемі өзгермеген, пішіні сақталған, консистенциясы жақсы, ауырсыну жоқ, қуықты тексеру үшін катетор енгізгенімде бөгде заттың болмағанын анықтадым.

Несептің физикалық қасиетін анықтадым. Несеп тұсы. Шыны цилиндрге зерттеуге арналған несепті құйып, сосын оның түсін күндізгі жарықта анықтадым.

Иттердің түріне қарай несеп түсі - ақшыл - сарыдан, ашық - қоңыр аралығында болады. Несеп тұсінің өзгеруі ондағы басқа заттардың қосылуы салдарынан болады, несеп құрамында қан, гемоглобин, өт пигменттері және басқа да заттардың денедегі ауруды анықтау немесе емдеу мақсатымен жіберілген дәрі - дәрмектің түсіне байланысты.

б) Несеп консистенциясы (сұйықтығы). Несеп сұйықтығын екі шыны ыдыс алып оның біреуіне несеп құйып, содан соң оны жайлап келесі ыдысқа сапыра құю арқылы анықтайды. Барлық малдарда (дара тұяқтылардан басқа) несеп су тәрізді болады. Дара тұлқтыларда несеп кілегейлі болып келеді, құйғанда жіп тәрізді болады да ағады, себебі несеп құрамында муцин сілекейінің болуы.в) Несептің иісін сезім мүшелерімен анықтайды. сиырдың түріне қарай өзіне тән, лайықты несеп иісі болады. Қуық сал болғанда, қабынғанда, уратрадан несеп өтпей қалғанда несеп құрамының бұзылуы байқалады, осы сезде аммиактың иісі пайда болады. Куық ісігінде шіріген иіс, кетозда ацетон иісі кездеседі г) Несептің салыстырмалы тығыздығын анықтау.

Цилиндрге несепті құйып, оған жайлап бөліктерінде 1,0- ден 1,060 санына дейінгі көрсеткіші бар уро метрді батырады. Урометр бір қалыпқа келген соң оның төменгі шкаладағы бөлігіндегі көрсеткішін белгілеп анықтайды. Нефритте, нефроз, склерозда несеп тығыздығының төмендеуі байқалады. Несеп тығыздығының көтерілуі диспепсияда, колибактериозда, паратуберкулезде, құсқа да, шаншуда және дене қызуы көтерілгенде кездеседі. Несептің ракциясын индикаторлы қағаздың көмегімен анықтайды. Ол үшін идикаторды несепке батырып алып, содан соң индикаторды түрлі-түсті ілгілермен (бөліктермен) шкаламен салыстырып анықтайды, ондағы сандармен белгіленген сан бөліктері шкала несептің қандай реакция екенін көрсетеді.

Циститте, қуық қабынғанда, мал құсқаннан соң несеп негізгі сілтілі болып келеді. Қышқылды несеп бүйрек жүмысының жетіспеушілігінде, мал ұзақ ашыққанда және дене қызуы көтерілетін кейбір ауруларда кездеседі.

Ауырған сиырдың несеп бөлу жүйесі қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер жоқ.

      5. Жүйке жүйесін зерттеу

Бас сүйекпен омыртқа бағана жотасының жағдайы — пішіні өзгермеген, перкуссиялау кезінде ауырсыну байқалмайды, мінез - құлқы орташа, сезім мүшелері жақсы сақталған, көру сезімі жақсы, лақап атын атағанда оның есту мүшесінің жақсы екенін байқадым, бел омыртқасын сипап көргенімде бойын тік ұстады, иіс сезу мүшесін зерттегенімде және теріні зерттегенімде өзгеріссіз болды.

Иттің бас сүйегінің ми сауыты мен омыртқасын зерттеу. Көру     арқылы     малдың     бас     сүйегінің     ми     сауытының     мынандай ерекшеліктеріне көңіл аударамыз; көлемі мен пішініне, оның мүмкін болатын өзгерулеріне (шеке тұсының ісінуіне, бас сүйегінің соққыдан зақымдануы).

Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін.Жүннің және тері түгінің жағдайы жатық, түктік беріктігі төмен.Беткейдегі лимфа түйіндерінің жағдайы: жақ асты, иық алды, қызарған, көлемі өзгерген, пішіні  қалыпты, конституциясы  жұмсақ,  ауырсыну аздап бар, қызуы орташа. Көзге көрінетін кілегей қабықтардың  жағдайы:  коньюктивінде, танауында, ауыз қуысының кілегей қабығында өзгерістер айрықша көрінбейді.

2.5 Status prоesens  localis

Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар.

      Дененің кеңістікте -ұсатуы және орналасуы амалсыз енжар қимыл. Тері жабындысының жағдайы - алдыңғы оң аяғының тізесінің тері бүтіндігі бұзылған, аз ғана ісік немесе домбығудың белгісі бар.

Жүннің және тері түгінің жағдайы жатық, түктік беріктігі төмен.

Беткейдегі лимфа түйіндерінің жағдайы : жақ асты, иық алды, көлемі өзгермеген, пішіні қалыпты, конституциясы жұмсақ, ауырсынуы бар, қызуы орташа.

Көзге көрінетін кілегей қабықтардың жағдайы: конъюктивінде, танауында, ауыз қуысының кілегей қабығында өзгерістер жоқ.

 

2.6 Diagnosis

 

Анамнез және клиникалық белгілеріне қарап диагноз – Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар  сондықтан сан аумағындағы сепсис деп қойдым.

 

2.7 Decursis  morbi et therapia

 

Күні	Дене қызуы	Тыныс алуы	Тамыр  соғысы	Diagnosis  morbi	Diagnosis therapia
11.03.2011	40,5 ºС	58	95	Иттің жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Ит  суды көп мөлшерде ішеді. Ит тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті         болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар.	Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
12.03.2011	40,4 ºС	56	93	Иттің жалпы  жағдайы нашар, азыққа  тәбеті жоқ.  тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
13.03.2011	40,2 ºС	54	90,1	Иттің жағдайы қалпында, тәбеті жоқ.аяқ   тұсында  ауырсыну  байқалады. Ауруға шалдыққан мал мазасыздана бастады. Аяғының болмашы қозғалысының өзінде ауырсынуы және сықырлау байқалады. Тәбеті болмай, жүре алмай қалды. Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы бар.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
14.03.2011	40,0 ºС	52	90	Иттің жалпы жағдайы төмен, бірақ азыққа  тәбеті  ашылған. Тынышсыздануы кішкене басылған.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
17.03.2011	39,2 ºС	50	85	Күннен күнге иттің жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
18.03.2011	39,0 ºС	48	85	Күннен күнге иттің жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыз-дануы байқалмайды.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
19.03.2011	38,5 ºС	48	83	Иттің жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келуде.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
21.03.2011	38,5 ºС	40	82	Иттің жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.
22.03.2011	38,5 ºС	35	80	Иттің жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  тұратын жерін жақсарттым. Антисептикалық ертінділермен жуып шайдык, хирургиялық өңдеу жасап, жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңдық. Физиологиялық ерітінді глюкозавенаға В витаминімен инъекция жасадық. Организмде белок көбейтттік.

     

     2.8 Еріkrisis

 

Эпикризис - ауру тарихы туралы кеңірек қорытындылау.

Жануардың қанның жалпы улануын сепсис деп атайды. Сепсистің дамуы бірнеше сатыдан тұрады. Терінің бүлінген жеріне қоздырғыштар келіп түскенде-ластану кезеңі болса, олар сол жерде бейімделе бастаса оны инфект кезеңі деп аталады. Олар сол жерден өлі торшалармен қоректеніп өсіп-өне бастағанда микрофлора кезеңі басталады. Қанға түскен  қоздырғыш  қанда  өсіп- өнсе, ол бүкіл организмді тез жайлап алады да, дертті тым асқындырып жібереді.

      Басып көргенде қуыста шайқалған сұйықтық байқалады, қызару, қызуы болмайды. домбығу, ауырсыну, функцияның бұзылуы болады. Қан уланғаннан кейін ең бірінші сепсисті емдеу үшін этиологиясын білу қажет. Антисептикалық ертінділермен жуып шаямыз, хирургиялық өңдеу жасау керек. Жараланған ұлпаны бактерицидтік байламдармен таңады.

      Хирургиялық іріңдіаурудың пайда болған жеріне,іріңнің шығу көзіне байланысты хирургиялық инфекция бірнеше түрге бөлінеді(аэробты,анаэробты,шіріктік).Жараның іріңдеуі немесе іріңді аурулардың пайда болуы көптеген микробтардың әсерінен,әсіресе,стафилакокк,стрептококк,тайақша тәрізді бактерия,яғни ішек тайвқшасы,пневмококк т.б әсерінен.Іріңдеген жарада кейде бірлесіп өмір сүріп жатқан аэроб микробтармен бірге анаэроб микробтарын да кездестіруге болады.Жараны қабындырып, оны іріңдетіп жіберетін микробтардың арасында жиі кездесетін бір түрі стафилокок. Стафилокктардың алтынға ұқсас жылтыр түрі, сары түрі, ақ түрі болады.

Іріңнің ішінде жүзіп жүрген стофилококк микробтары өте қауіпті,сондықтан іріңнен сақтану- жануар денсаулығын аурудан сақтандырудың бірден бір жолы.

Іріңдеген жарада кейде бірлесіп өмір сүріп жатқан аэроб микробтары мен бірге анаэроб микробтарын да кездестіруге болады.

Жараны қабындырып, оны іріңдетіп жіберетін микробтарының арасында жиі кездесетін микробтың бір түрі-стафилакокк. Стафилакокк алтыңға ұқсас жылтыр түрі, сары түрі, ақ түрі болады. Стафилакокк-ауада, жерде, ауа жоқ жерде де өсіп-өне береді. Анаэробтық инфекциялар улы заттар шығарып, солар аяқ қанның қызыл түйіршіктерін зақымдап, ферменттерді бұзады немесе денедегі белоктарды ұйытып, зиянын тигізеді.

  Стерептакокк қабыну професінің іріңдетумен тынады. Ол өз тіршілігі үшін ауаны, оттегіні пайдаланады.

   Ішек таяқшасының микробтары ішектің өзегінде, жануардың денесінде, төлінде және дертханада кездеседі.

   Пневмококк жануардың барлық мүшесіне ауру туғызатын қатерлі микроб.

 

 

 

3 Техникалық қауіпсіздік

 

Малдарға ем жасалынып жатқан кезде санитарлар әр түрлі жолмен түскен бөлінген, ластанған нәрселерді алып, орнын ылғалды әдіспен сүртіп, дезинфекция жасайды. Операциядан кейін, келесі операцияға дейінгі уақыт ішінде бөлмені жинайды, тазалайды және дезинфекция жасайды; арнайы жоспар бойынша операция жасалмайтын күні, бөлмені түгелдей жинап, тазалап және толық дезинфекцияланады; операция жасардын алдында тағыда соңғы рет шаң-тозаңнан сүртіп тазаланады. Емдеу бөлмесінде температура 22-25 градус С, 50 пайыздық ылғалдылық және жақсы тоңазытқыш болуы шарт. Клиника бөлмесін дезинфекциялау үшін бактериялды лампала қолданылады. Бөлмедегі ауа, оның қабырғалары, іші, оның ішіндегі құрал-жабдықтар және т. б. заттар дезинфекцияланады. Бактериоцитті ультракүлгін лампаларда, Операция бөлмесінде адамдар бар кездің өзінде де қолдануға болады. Лампаларды қойғанда олар өз айналасына микробтарды өлтіретін 2-3 метрлік алаң жасайды. Сондықтан лампаларды әр екі метр сайын қою немесе жылжыту керек. Операция бөлмесінде адам болған кезде лампаларды 6-8 сағат ұстаса жеткілікті. Ғылыми деректерге жүгінсек лампаларды бөлмеге 2-3 сағат қойғанда микробтарп едәуір азайса 6-8 сағатта 50-80 пайызға дейін кемиді. Егерде лампалармен бірге Операция бөлмесін ауамен тоңазытса онда микробтардың жойылуы 70-90 пайыз артатындығы анықталған. Клиникалық практикадан операция бөлмелеріне сапалы  дезинфекция жасалса, асептикалық операциялардан соң, іріңдеп асқыну 3-3,5 есе азайғандығы дәлелденген. Емдеу бөлмесінің тазалығын, дезинфекция жасап, жиналуын ұйымдастыру және оны бақылау бекітілген дәрігердің міндеті болып саналады. Асептикаға бөлмеден басқа, хирургтың қолын тазалау, операция жасайтын жерді өңдеу, тігін - таңғыш материалдарын дезинфекциялау жатады.

Хирургиялық клиникада жұмысқа кіріспес бұрын, студент тек
қана қатыспай, өзі кірісіп, тәжірибеге арналған малдарды қабылдап
оларға оқулық хирургиялық операцияларды дербес орындайды.
Кейіннен клиникада оқуда өтуі бағытында сол малдар оның
пациенттері болады. Оперативтік хирургияда операциялардың сәтті
орындалуы         оның атқарылу   техникасының     дұрыс қалыптастырылуына байланысты болатыны сөзсіз екеніне күмән болмайды, бірақ хирургиялық операциялардың тек қана жергілікті құбылыс деп есептеуге болмайды, керісінше ол организмнің барлық жүйелерін терең қозғайды. Осыған байланысты студенттерге анатомия, физиология, фармокология және басқада пәндерден толық білім алу қажеттілігі зор.

 

Қорытынды

 

 

Мен курстық жұмысымды қорта келгенде иттің сан аумағына арналған сепсисті емдедім.    Оны   Агроөнеркәсіп      институтының ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасының клиникасында  жүргіздім.

Итті қабылдаған кезде жағдайы нашар болатын, азыққа тәбеті жоқ, жүрісінде сілтіп басып, тұрысында алдыңғы аяғын көтеріңкіреп тұратын. Жатып тұруында қиналыс бар. Итті  бақылауға алғанда оған тиісті аурға тән, клиникалық белгілері бойынша сепсис деп диагнозы қойылды. Аурудың дамуы ағзаға жарақат немесе басқалай жолдармен енген микро ағзалардың әсерінен қабыну процесі болған. Емнің тиімділігі барысында мен керекті антисептикалық препараттарды, ерітінділерді, антибиотиктерді қолдануды дұрыс көрдім. Нәтижесінде он күннің көлемінде мал ауруынан айығып аяғынан тұрды.

Клиникада мен көптеген ауруларды кездестірдім. (ішкі жұқпалы емес аурулар, инвазиялық аурулар, хирургиялық аурулар). Соның ішінде жиі кездескені - хирургиялық аурулар. Мен осы хирургиялық аурулар ішінен емдегенім және көп кездескені –сепсис.

Нәтижесінде он күннің көлемінде мал ауруынан айығып аяғынан тұрды.

Аурудан сақтандыру үшін және алдын алуға малдың азықтарына түзетулер енгізгенде рацион құрамына барлық ингридиенттермен қамтамасыз еттім.

Өндірістік практиканың жоғарғы білімді, әрі білікті, тәжиребелі маман қалыптастыруында маңызы зор деуге болады.

Клиникада мен көп тәжірибе жинадым. Иттің егесіне сақтық шараларын және алдын-алу жолдарын ескерттім.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. Д.Чередков, В.Никаноров, В.Захаров. "Хирургия және ортопедия " Алматы, 1953 жыл. (155)
2. Орысша -  қазақша  малдәрігерлік  сөздігі.   Т.Сайдулдин.  Алматы,   1993  жыл.(130)
3. Б.К.Ілиясов."Алғашқы ветеринариялық жәрдем". Алматы 2001 жыл. (114)
4. Б.К.Ілиясов. Ветеринариялық хирургия. Алматы 2009 жыл.(206)
5. К.И.Шакалов,   Б.А.Баликиров,   Б.С.Семенов,   А.В.Лебедов,   А.И.Федеров,  В.А.Лукьяновский.    "Хирургические   болезни   сельско   -   хозяйственных  животных".(360)
6. И.Е.Повоженко,         К.И.Шакалов,         И.А.Калашник,         Г.С.Мастыно, Б.А.Башкиров, Б.С.Семенов. "Частная ветеринарная хирургия" Ленинград, 1981 год. (160)
7. Абдулла.А.А, Наметов А.М, Ильясов Б.К Клинико – гематологияческие показатели гнойных ран у овец при лечений шунгариновой и болезней животных Алматы 2005г (310)
8. В.Шакалов   К.И,   Башкиров   Б.А,   Поваженко   И.С   Частная   ветеринарная  хирургия. Ленинград 1986г (125)
9. Гатин. П.П. Б.К.Ильясов. Влияние 5% хлорофоса на здоровый глаз. Труды СЗВИ, 1970. (79 б).
10. Ілиясов Б.К. Жануарлар түріне байланысты  аминазинді қолданудың рекшеліктері. Журнал «Жаршы». - 2006.  (16 б).
11. Ілиясов Б.К. Дитилинді ветеринариялық хирургияда қолдану және лажсыздан сойылған жылқы етінің    сезімдік көрсеткіштері.- Журнал «Жаршы».2006. (25 б).
12. Ілиясов. Б.К. Жануарларды эутанзациялаудың әдістері. - Журнал «Жаршы». - 2006. (95 б).
13. Ишмухамедов.Г.А. Г.А.Аухадиев, Б.К.Ильясов. Применение салициловой кислоты при гнойно-некротических процессах. Сб.Научных трудов, Ленинград-1990.  (22 б).

 

 

 

1-сурет

Сепсистің асқынған түрі.

 

 

 

 

2- сурет.