Жоспар: 

 

1. Халықаралық туризм нарығының ерекшелігі
2. Экономикасы
3. Ғылыми-техникалық прогресс
4. Саяси орта
5. Демография
6. Мәдени орта
7. Табиғи орта

 

1. Халықаралық туризм нарығының ерекшелігі.

Туристік нарық – бұл туристік қызметті сатушы (жеткізіп беруші) және  сатып алушы мен (сұраныс жасаушы) бірге табыстыратын институт немесе механизм. Туристік нарық кез-келген басқа бір жай тауар нарығына қарағанда тауар қозғалысын сатушыдан сатып алушыға болжамайды. Керісінше, сатып алушы кейінге қалдырылған қызметті алу үшін белгіленген орынға аусып отырады.

Нарық – бұл ауысу саласы. Туристік нарықта ауысу саласы болып табылатындар: туристік қызметтер, яғни туристік индустрия (қонақ үй, ресторандар, саяхат ұйымдастыру және т.б) саяхаттаушылардың әр түрлі қызметтермен қанағаттандыру.

Туристік нарықты бірнеше түрге классификациялауға болады:

• географиялық - әлемдік, аудандық, жеке елдің ел ішіндегі аудандар, қалалық және тағы басқа нарықтар;
• халықтық территорияға қатысты – халықаралық туризм нарығы (шығу, кіру), ішкі туризм;
• қозғалыс бағыты бойынша – нарықтар: келуші туристік лектер және  туристерді қабылдаушылар.

Туристік терминде  “аудан” деген түсінік бар. Ол үш типке бөлінеді:

1. географиялық аудан, мысалыға Батыс Еуропа немесе Солтүстік Африка;
2. әкімшілік аудандар, мыс: Ярославль облысы;
3. табиғи – климаттық аудан, мыс: теңіз курорттары, Тынық мұхит аралы.

Туризм жылдан-жылға әлемдік экономикаға әсер етіп, сонымен қатар жеке елдерде әлеуметтік-экономикасының дамуына әсерін тигізіп жатыр. Осы арқылы туристік сапарға қатысушы адамдар саны әрдайым өсіп отырады.

Ең басты халықаралық туризмнің әлемдік экономикаға зерттеу ықпал бағыты – туристік нарық анықтамасы. Болжаулық туристік нарық турситік қызмет түрін ұсынушы мен келісімге келе алатын потенциалдық мүмкіншілігі бар барлық сатып алушыларды өзімен ұсынады. Бірақ шын мәнінде туристік сұраныс болжауы және нақты нәтиже сай келмейді.

Әр елде шет елдік қонақтардың келу бағалық саны ДТҰ методикасы бойынша іске асады. Бұл әр елде республика аралық деңгейде біркелкі статистикалық санақ жүргізу үшін қамтамасыз етеді. 

ДТҰ-ның мәліметі бойынша 15 жыл ішінде (1975-1990 жыл аралық) халықаралық туристер келу саны екеселенді. 1975 жылы 222 млн келуші туристер тіркелген, ол 1990 жылы олардың саны 457 млн-ға дейін дейін көтерілді. 1991 жылы халықаралық туризм дамуы жай қозғала бастады, бірақ 1992 жылы қайта орнына келе бастады. 1993 жылы келушілер саны 500 млн ға жуық жетті.

1999 жылы әлемдік халықаралық туризмде келушілер саны 1998 жылға қарағанда 3,2 % - ға өскен, 657 млн құрайды.

2001 жылытуризм әлемдік индустриясында қиын кезең болды. Мысалы АҚШ-ғы террористік акт және әлем экономикасында көптеген салаларындағы дағдарыс жағдайлары халықаралық туристік нарықтың дамуына кері әсерін тигізді. Осы жағдайларға байланысты барлық саяхаттаушылардың саны 1,3 %-ға төмендеді. Осыған байланысты 4.1 суретте керсетілген.

 

 

1970-2001 жылғы халықаралық  туристік келу және түсу

 

жылдар	Келушілер, млн	өзгерістер %	ТүсімдерАҚШ млрд доллар	өзгерістер%
1970	166	-	17	-
1975	222	34.08	40	127.38
1980	288	29.45	103	153.93
1985	330	14.57	116	12.38
1990	457	6.17	257	20.95
1991	456	-0.32	260	1.06
1992	481	5.51	296	13.75
1993	500	3.83	324	9.35
1994	550	6.05	354	9.23
1995	565	2.73	405	14.44
1996	596	5.49	435	7.52
1997	610	2.39	436	0.09
1998	625	2.37	444	2.01
1999	657	3.2	455	-
2000	698	6.24	475.9	-
2001	689	-1.29	-	-

 

 

Туристік нарықтың маркетингтік бақылау және жеке елдердің салым бағасының, әлем туризмінің халықаралық туристік нарықтың даму мақсатында екі түрге бөлінеді: туризмнің шығу нарығы елден қанша рет шыққанына байланысты анықталады, ал кіру туризмі қанша рет келгеніне байланысты анықталады. Жалпы кіру, шығу саны халыаралық туризмнің ел-реципиенті және ел-генераторы арқылы орналастырылады.

Туристік потоктың генерировалық түріне туристік қызметтік импортты ұсынады, ал өз елінде шетел туристерін күтіп алу және қызмет көрсету – халықаралық туристік қызмет көрсету экспорт түрі.

ХХI ғ-ң басында халықаралық туристік қызмет көрсету экспорты бойынша, ел лидерлері бірінші ондық білгіленді. 4.2 сурет бойынша.

 

Таблица 4.2 2001 жылғы бірінші ондық, туристік қызметті экспорттаушылар бойынша.

 

Орын	елдер	Туристік қызметтер
1	Франция	76.5
2	Испания	49.5
3	США	44.5
4	Италия	39.1
5	Қытай	33.2
6	Великобритания	23.6
7	Канада	19.7
8	Мексика	19.6
9	Австрия	18.3
10	ФРГ	17.9

 

Осы көрсеткіш бойынша халықаралық кіру нарығы халықаралық туризмнің түсім көлемі бойынша анықталады, шетел қонақтарының туристік қызметтерге жұмсалатын шығын негізі болып табылады.

Халықаралық туризмнің шығу нарығының өлшемі елден шет елдерге шығу резиденттерінің саны бойынша анықталады және олардың шет елге келгеннен кейінгі жұмсалған ақша сомасы.

Халықаралық туристік шығындар «шет елдерге шығушы  қонақтардың шығыны, сонымен қоса ұлттық тасымалдауға халықаралық тасымалдау төлемі. Сәйкестік мінездеме мақсаты бойынша халықаралық валюталық өор төлем балансы  халықаралық тасымалдау шығындары жеке сызықта көрсетілу қажет.

Шет елдің туризмнен кіріс сомасы бойынша бірінші ондықтағы лидер елдерін көрсетеміз.

 

2000 жылғы шетелдік туризмнің туристік қызметтерді экспорттаушылардың соммасы . Бірінші ондық елдер.

 

орын	елдер	Кіріс туризмнің түсімі, АҚШ млн.долл .
1	АҚШ	73.0
2	Испания	25.2
3	Франция	24.7
4	Италия	31.0
5	Великобритания	21.0
6	Германия	19.6
7	Қытай	14.1
8	Австрия	11.3
9	Канада	10.3
10	Мексика	7.8

 

 

Нақты туристік қызметті өндірушілерге турларды сату санын мақсатты туристік нарықта анықтау болып табылады.

Маркетингтік стратегиялық шешімді өндіру үшін мақсатты сегментті таңдау, өтіс каналдарын, баға саясатын жетілдіру және көптеген басқа да тапсырмалардың шешімін зерттеу нарығында әрдайым жүргізіп отыру қажет.

Келесі туристік нарықтың зерттеу мақсаттары:

• нарықтағы тенденциялық өзгерісті айқындау және жалпы мінездеме беру;
• нарықтағы бәсекелестік  жағдайын бағалау;
• негізгі қолданушыларға мінездеме беру:
• осы нарықтағы қызметті және өнімнің алға басу системасын анықтау;
• сыртқы ортаның даму тенденциясының туристік ұйым  жұмысына әсер ететінін айқындау және тағы басқа.

Осы зерттеу нәтижесінде нарық конъюнктурасын белгілі (кезеңдегі) уақыттағы оның жағдайын, экономикалық өзара әрекеттерін, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саясаттық, табиғи және басқа факторларды анықтайды.

Туристік нарықтың конъюнктурасын мына параметрлер мінездеме береді: туристік қызметтің ұсыныс және сұраныс қарым-қатынасы, кіріс және баға сәйкестігі, мемлекеттік басқару дәрежесі.

Нарықтың конъюнктуралық анализ обьектілері мыналар:

• нарық қатысушылары (партнерлар, жеткізушілер, делдалдылық, қолданушылар, бәсекелестер)
• өндірістің көлемі, динамикасы,  құрылымы және жеке туристік қызметті пайдалану (бәсекелестік фирмалар, олар арқылы жасалған туристік қызметтің көлемі, әр түрлі ұсынылатын маршруттар мен қызметтер, ұсыныс және сұраныс өзара қарым-қатынасы).
• Резерв дәрежесі ( қолданушылар ортасында турфирманың мүмкіншілігін жоғарылату, маршруттарды географиялық ұлғайту, қызмет атаулары)
• Баға динамикасы (бәсекелестерде, туристік қызметтерге сәйкес орта нарықтық курс бағасы);
• Нарық құрылымында жарнамалық жұмыс, өндірістік жинақтаушы ерекшеліктері.

Турфирмалардың даму стратегиясында маркетингтік өнім нарық анализ конъюнктурасы маңызды роль атқарады.

Конъюнктура білімі және нарықтық дамуын болжау мүмкіншілігін балауға және негативті әсері, осыған байланысты ұйымның жұмысының нашар және күшті жақтарына объективті баға беру – 8//ЮТ анализі.

8//ЮТ- анализін жүргізу кезінде туряирмалардың ағымдағы жағдайын ішкі фирмалық және сыртқы факторлардың әсерін қарастырады.

Сыртқы факторларға нарықтық макроайналасын мінездеме беретін 8ТЕР-деп аталатын факторлар жатады. 8ТЕР-факторларының анализі кезінде халықаралық туризмде мынадай элементтер қарастырылады: макроайналасы, экономика, ғылыми-техникалық прогресс, саясат орталары, демография, мәдени және табиғи орталары.

Экономика. Туристік нарықтың конъюнктура анализі кезінде экономика жағдайына және орналасу тенденциясына көңіл аудару қажет (ВВП динамикасы, төлем балансының жағдайы, инфлияция процестері, аудан бойынша жұмыссыздық деңгейі, динамика және кіріс деңгейі) . Экономиканың факторларға демек сұранысқа және алушы қабілетіне әсер етеді. Жалпы алушы қаблеттілігі ағымдағы кіріспен, баға деңгейімен, несие дамуы және нақты жинақ қорымен анықталады.

Ғылыми-техникалық прогерсс. Осы аймаққа өзгерістер үлкен еңбекпен болжауланады: мемлекеттік белгілі бір саланың дамуындағы бірінші кезекте үлкен корпорациялар қаражат салуын бақылауға болады. Кәсіпкерге, өнімді технологиялық өзгерістер қызықтырып, өзінің қызығушылығын жаңа техникалар пайда болуымен бақылап отыру қажет.

Саяси орта.  Бұл жерде саяси тұрақтылық, заңдылық актылар, өкімет органдарының ісі жөнінде, туризм индустриясының ұйымдастыру жұмысын реттеуші, мемлекет арасындағы қарым-қатынастар, қоғамдық институттардың әсері (мыс: адам құқығы).

Демография. Нақты жағдайда бәсекелестік бейне факторлары; демографиялық трендтер, жасы бойынша топ-топқа бөлу, жынысы, ұлттық қажеттіліктері және басқа да статистикалық белгілері болып табылады.

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

1. Экономика и организация туризма / международный туризм. Под ред. И.А. Рябовой, Ю.В. Забаева, Е.Л. Драчевой. Москва, 2006
2. Уокер Дж.Р. Введение в гостеприимство. М. ЮНИТИ, 1999.
3. Ходорков Л.Ф., Немоляева М.Э. Международный туризм: вчера, сегодня, завтра. М. Международные отношения, 1985.