Хелицералылар тип тармағы. Өрмекші тәрізділер класы.

Буынаяқтылардың үшінші тип тармағы - хелицерлілер - бірнеше белгілерімен ерекшеленеді. Мұртшалары мен антеннулалары жойылған. Оның орнына ауыз маңында қысқыштары бар түрі өзгерген бірінші жұп аяқтары - хелицер пайда болады. Хелииерлер тип тармағының барлық өкілдерінде бар ("хелицерлі" - қысқаш мұртты). Хелицерлілер денесі екі бөлімнен тұрады: баскөкірек және құрсақ. Бас көкірек бөлімі бас бөлімі (закрон + 4 сепмент) мен көкіректің екі сегментінің қосылуы арқылы түзілген. Құрсақ бөлімі екіге бөлінеді: алдыңғы және артқы құрсақ. Қарапайым хелицерлілерде алдыңғы құрсақ 7, ал артқы құрсақ - 6 сегменттен тұрады. Денесі аналь қалатель сонмен аяқталады.

Құрылық    хелицерлілерінде    -    өрмекші тәрізділерде    -    құрсақ

сегменттері толықтай бірігіп кеткен (скорлионнан басқа). Хелицерлілердіц 2 жұп аяқтары педипальна деп аталады.

Ол шаянтәрізділердің манди бұласына дәл көледі. Басқа 4 жұп баскөкірек аяқтары жүру қызметін атқарады.

Судағы хелицерлілердің құрсақ бөлімінде желбезектері бар алты жұп аяқтары болады. Құрсақтың соңғы бөлігінде аяқ жоқ. Өрмекші тәрізділерде, яғни құрылықтағы хелицерлілерде құрсақ аяқтары түрі өзгеріп, жыныс қақпақшасына, тыныс алу мүшесіне және өрмек төмпешіктеріне айналған.

Жіктелуі: Хелицерлілер тип тармағы екі кластан тұрады: І.Меростомдылар (Мегastomata; 2. Өрмекшітәрізділер (Агасһnоіdеа).

Өрмекшітәрізділер - 36000-ға жуық түрі бар, түгелдей құрылық хелицерлілері. Олар адамдардың үйлерінде, аулада, бақтарда орманда, далада, т.б. жерлерде кездеседі.

Сыртқы құрылысы. Денесі екі бөлімнен тұрады: 6 жұп аяқтары бар баскөкірек, құрсақ. Құрсақ бөлімінде аяқтары жоқ.

Антенна, антеннулалары жоқ. Кездері жай кез. Ауыз маңында бір жұп хелицері бар. Ол кысқашпен немесе стилетпен аяқталатын 2-3 бунақтан тұрады. Хелицерлер жемтігін ұстау және жоғарғы тың қызметтерін атқарады. Нағыз өрмекшілердің хелицерлері тырнақпен аяқталады да оның ұшына улы бездің өзек кепіл ашылады. Хелицерлерімен ұстаған жемтігін тырнағымен жаралал, оған улы безінің секретін жібереді. Ал кенелерде хелицер мен педипальпы қосылып, тесіп - сорғыш немесе кеміріп - сорғыш ауыз аппараты түзіледі.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Дәуітбаева К. Омыртқасыздар зоологиясы.Алматы, 2004ж.

2. Догель В.А. Зоология безпозвоночных. М.1989г.

3. Натали В.В. Зоология безпозвоночных. М.Просвещение.

4. Шарова И.Х. Зоология безпозвоночных.М.2004г.

5. Дүйсебаев А. Омыртқасыздар зоологиясының практикумы. Алматы,1976ж.

6.Есембекова Г.Б. Омыртқасыздар зоологиясы  пәні бойынша лабораториялық сабақтардың әдістемелік  нұсқауы. Шымкент, ЮКГУ, 2006ж.