Психикалық ауруларды зерттеу

Жоспар:

1. Психикалық аурулар
2. Психикалық аурулардың этиологиясы мен патогенезі
3. Электроэнцефалография

      4. Шизофрения.

Клиникалық психиатрия зерттеу ауруларға сұрау салу, ауруды субъективті ( аурудың өзін) және объективті ( туыстары мен таныстары арқылы) бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сұрау салу- психиатриялық зерттеудің негізгі әдісі болып табылады. Психикалық аурулардың көптеген симптомдары көбіне субъективтік кеселдің болуынан байқалады. Бұл аурудыңғ бар екендігін және оның ерекшелігін білікті әңгімелесу көмегімен ғана аңғаруға болады. Мұндай  симптомдарға жабысқақтық құбылысы, психикалық жаттандылық, көптеген вербальдық галлюцинациялар, паранойялық және параноидты  сандырақ, сарыуайымшылдықтың бастапқы белгілері, астения және басқалары жатады. Психикалық бұзылыстардың ерекшелігін-мінез-құлықтың әр түрлі бұзылыстардың түрінен тыс болса да, мұны да сұрау салу мүмкіндігімен симптомдары да сана алжасуы, сондай-ақ дені дұрыс кездегі ауруың пікірі бойынша  ғана анықталады. Аурудың сөйлеу қабілеті сақталғанға дейін барлық психикалық аурулар үшін сұрау салу зерттеудің басты бөлігі болып табылады.

Бір қатар аурулар, әсіресе өздеріндегі психикалық бұзылыстарды жоққа шығарғанда егжей-тегжейлі әңгімелесу жолымен шынайы жағдай анықталады. Ал сұрау салу біліксіз жүргізілсе, сандырақты, сарыуайымшылдықты, психикалық жаттандылықты байқамай қалуға болады. Бұл жағдайда ауру жағдайына дұрыс баға берілмейді, ауруханаға тез арада орналастыру сияқты мәселе қарастырылмай қалады.

Психикалық ауруды және оның көріністерінің бүкіл ерекшелігін аңғару үшін сұрау салуды біліктілікпен әрі істі түсіне отырып жүргізу керек. Аурудан сұрау салуды, дәрігерлік зерттеудің басқа да кез келген методикасы сияқты үйрену керек. Психикалық жағынан ауытқушылықты анықтау оқулық пен нұсқаулар бойынша жан-жақты білім алып қана қоймай, сондай-ақ іс жүзінде оқып үйрену, ауруларды өздігінше жеке зерттеуді ұдайы жүргізу арқылы ғана мүмкін болады. Осындай біліктілікке ие болғанға ғана мамандандырылған психиатриялық зерттеу жасалады.

Сұрау салу жолымен жүргізілетін зерттеудің табысты болуы зерттеушінің біліміне ғана емес, сондай-ақ сұрау салуды білуге де байланысты. Мұның өзі тек дәрігердің бір ғана тәжірибесіне ғана емес, оның жеке басының қасиетіне де қатысты. өйткені әрбір психиатр аурумен өзінше сөйлеседі. Сондықтанда сұраудың жаттанды болмай, барлық аурулар үшін бірдей болмауы маңызды. Кез-келген  пурумен оның азабы туралы қарапайым, шынайы  аурудың дара ерекшелігіне байланысты әрқайсысымен басқаша  сөйлесе білу едәуір дәрежеде зерттеудің табысты жүргізілуін қамтамасыз етеді. Дәрігердің мұндай мінез-құлқы психиатрияда ғана емес, әңгіме адам, оның санасы, ойлауы, сөзі мен әсері туралы болатын медициналық пәндердің басқа да саласына қажет.

Зерттеу кезінде қарапайым әрі табиғи сұхбаттасып, күнделікті өмірдегі әдеттегідей әңгімелесу керек. Сұхбаттасу осылай өріс алған жағдайда көптеген жайлар мүлде оңай айқындалады. Ауру өз еркінен тыс, ол тұйық адам болып, дәрігерден өз ауруын жасыруға тырысса да бұл жағдайда дәрігер негізгі қажеттілікті біліп алады.

Бұл жерде мынаны атап айту керек: жаны ауруға ұшырағандармен жүргізілетін негізгі әдіс бұрынғысынша әңгімелесу болып қала береді. Егер жас психиатр аса парасатты әрі ауруға ықыласпен көңіл бөліп  отырса,  қарапайым, оның үстіне , мәймөңкіеден, менмендіктен аулақ болса, істе  табысқа жетуге негіз қаланады. Өйткені  жалған мінезді ауру ұмытпайды да, кешірмейді де. Бұл  жағдайда дәрігер ұзақ уақыт бойына аурулардың көз алдында беделінен айрылады. Атап  айтсақ,  көрнекті психиатрлар: неміс Крепелин, француз Маньян, орыс Корсаковтар  өз істерінің ұлы шеберлері болды. Олардың әрқайсысы ауруға  өзіндік әдіспен келетін, сөйтіп, әрқайсысының өзінше артықшылықтары болатын, әрбір әңгімелесу кезінде өздерінің қасиеттерін өздері жан-тәнімен ашып беретін. Корсаков аурулармен әңгімескенде әдеттен тыс жұмбақ, қайырымды көрінетін. Маньян болса, қалжыңбас әрі ұрысқақ еді. Алайда  бұл қасиеттер олардың психикалық ауру адамды сүйе  білуіне кедергі келтірген жоқ. Сондықтан аурулар да оларды жақсы түсініп, ынталана сөйлескен.

Ауруға сұрау салып және одан зерттеуге керекті сұрақтар қоя отырып, оның әңгімесінен ештеңені жібермей әрі оны үнемі толықтыра отырып, ілтипатпен тыңдау керек. Кейбір  жас психиатрлар өздерінің кітапқа білімдердің мықтылығына сеніп тәжірибесіздікпен ауруға үзіл-кесілді сұрау салып, осы арқылы оясына қонатын жауап алғысы келеді.

әдетте мұндай дәрігерлер : ол кітап кемірген, табиғаты жағынан дәрігер емес деген сөзге қалады.

Ауруға белгілі бір кеселді хабарлағанда немесе оның тиісті сұраққа мақұлдау жауабын аларда тиісті мысалды келтіруді, барлық көріністердің егжей-тегжейлі сипатталуын, белгілі бір бұзылыстың бастауындағы  барлық жағдайды үнемі сұрау керек. Ауруға өз ауруы туралы еркінше әңгімелеу мүмкіндігін бере отырып, сонымен бірге үнемі сұрау салуды желі ету маңызды болмақ.

Сұрау салуды  аурудың туыстары мен таныстары жоқ кезде жүргізу керек, өйткені ауру олардың көзінше әдетте қысылады, неғұрлым үндемейтін болады.  Ауру туыстарынан жасыратынын солардың көзінше дәрігерден де жасырады.  Аурумен ешуақытта туыстарының, мекеме  қызметкерінің танысы ретінде де, дәрігер-психиатр екніңді білдірмей сөйлесуге кшқашан болмайды. Зерттеу кезінде ауруды алдауға да болмайды, өйткені бұл білуден және емдеу ісінде өзіңе деген аурудың сенімнен айрыласың.

Сұрау салу бақылаудан ажырағысыз. Ауруды сұрау сала отырып, біз бақылаймыз, ал сұрақтарды қоямыз. Ауруға диагностика қойып, оның бүкіл ерекшеліктерін анықтау үшін аурудың мінез-құлқын – оның бет әлпетін, дауыс құбылысын, ондағы сәл пәл өзгерісті байқауды мұқият бақылау, аурудың бүкіл қозғалысын белгіге алу керек. өйткені психикалық бұзылыс қандай бір болмасын білінетін елеусіз түрде аурудың сыртқы келбеті мен мінез-құлқынан білінеді.

Ауруларды зерттеу кезінде сұрау салу және бақылау жолымен ең адымен тиісті симптомдарға абыржушылықтың, қозудың ассоциациялық процестің, санырақтың, көңіл-күй өзгерісінің, кемақылдықтың бар – жоқтығына сүйене отырып, сенсориумның жай-күйін ( сананың айқындығы және алжасыуы) анықтайды. Осы жалпы жай күйді анықтау жолымен басқа бұзылыстардың болуы менерекшеліктері ( галлюцинация, психикалық жаттандылық құбылысы, жаттандылық құбылысы, ырықсыз құштарлық, ұстама т.б ) айқындалады.

Ауруды танып білу үшін қазіргі жай күйді дәл анықтаудан басқа осының алдында болған өзгерістер сипатын айқындауды, яғни ауру анамнезі мен тіршілін білу керек.

Анамнез жиыстыруды ата-ананың тұқым қуалаушылық бейімділігіне, денсаулық жай-күйіне, ауруына, екіқабат кезіндегі ауру анасының жарақат алуына, босандың қалай өткендігіне назар аударылды. Ерте балалық шақтағы аурудың дене және психикалық жағынан дамуының ерекшелігі айқындалады. Кесел, кейінгі жылдардағы психикалық жарақат айқындалады. Сонымен бірге, осы кезде жабысқақ түнгі үрейлену, ұйықтау кезіндегі жүріп кету, ұстама ауру, түнгі зәр жіберідің тоқталу  кезі, құрбыларына көзқарасы, мектептегі табысы, мінез-құлқы мен оның қалыптасу сипаты: одан әрі білім алу жолындағы, жұмытағы табысқа жетуі, келесі кезеңдегі оның мінез-құлқының қалыптасыуы, жыныстық толысу кезіндегі оның өзгерісі; жасөспірім шақтағы құштарлық, жыныстық өмір, есірткіге салыну; өмір, өндірістік жұмыс, қоғамдық қызмет, әріптестері және туысқандарымен қарым-қатынас, қызығатын істерінің шеңбері; дене және психикалық тұрғыдағы жарақаттар, мұның алдындағы психикалық аурулар, бастан кешкен соматикалық аурулар, улану ауруы анықталады.

Аурудың басталуы, оның басталар алдындағы тікелей жағдайлар, алғашқы белгілер, олардың дамулары, одан арғы барыстарына назар аударылды.

Объективтік анамнез аурудың жақын-жуықтарынан, олардың таныстарынан, қызметтестерден, көршілерден, оны жақсы білетін адамдардан жинастырылды. Сондй-ақ объективті анамнезді жинау барысында да тұқым қуалаушылық жөніндегі мағлұмат алыс туыстардың  арасында ерекше, айрықша мінез-құлықты психикалық аурулардың бар – жоқтығы мұқият айқындалады.

Аурудың туыстары мен таныстарынң кеселдің дамуы туралы әңгімесін басшылыққа алу керек. Көп жағдайда олар ауру көрінісін бірлесіп сипаттаудан гөрі мұның себебі туралы өз жорамалдарын баяндауға тырысады немесе жақын адамының науқастануына байланысты өздерінің күйзелістерін сипаттайды.

Психикалық ауру кезінде психиатрлық зерттеумен бірге неврологиялық зерттеуді де міндетті түрде жүргізу керек. Мұның өзі мынаған байланысты: бірқатар психикалық ауру мидың дөрекі түрде органикалық зақымдануының нәтижесінде пайда болады, көптеген психикалық аурулар әр түрлі невроргиялық бұзылыстармен, вегетативтік кеселдермен қоса жүреді. Жүйке және вегетативтік жүйені зерттеу невропатология белгілеген ережелерге сай орындалуы тиіс.

Психикалық аурулардың этиологиясы мен патогенезі үшін аңғарылған  неврологиялық және жалпы соматикалық кеселдерді мәніне баға беру көбіне үлкен қиындық туғызады, мәрі неврологиялық, жалпысоматикалық және психикалық кеселдер сипатын мұқият салыстырған кезде ғана мүмкін. Психикалық  кеселдердің бәрі соматикалық аурулар нәтижесінде пайда бола     бермейді, тек олардың кейбіреулері ғана өзгеше түрде клиникалық тұрғыдан айқын білінеді.

Электроэнцефалорафия – ми биотактарын жазып алу. Ми токтарының көзі оның клеткаларының жазып алуы. Ми  токтарының көзі оның клеткаларының метоболизмі, клетка мембраналарының белсенді қарсыласудағы өзгерісі, сианс арқылы импульстардың жүргізілуі және басқа да жете зерттелмеген басқа да факторлар болмақ. Ми биотоктарының тербелісі қалыпты жағдайда ек түрде : альфа және бета-толқын түрінде байқалады.

 Альфа –толқынының жиілігі қалыпты жағдайда секундына 8-ден 12-ге дейін түрленеді. Тербеліс кезіндегі   кернеу амплитудасы 20-60 НУ – ғп тең. Бета –толқын тербелісінің жиілігі қалыпты жағдайда секундына 18-32-ге тең, олардың тербеліс амплитудасы альфа-толқын амплитудасның 2-4 есе кем. Жазып алған кезде олар едәуір дәрежеде  альфа-толқынмен бүрмекеленіп, кейде тек олардың арасында ғана көрінеді.

Жоғарғы жүйке қызметін лабораториялық зерттеу ауруды тікелей танып білу мақсатын алдына мақсат етіп қоймайды. Ол негізгі ми процестері кесеі сипатның, сигналдық жүйелердің, қыртыс пен қыртыс астының, психикалық аурулар кезіндегі  әр түрлі талдағыштардың өзара қарым-қатынасын анықтау өте маңызды.

Психикалық зерттеу талаптарына жауап беретін анамнез бен статусы баяндау ауру тарихын ұзақ сөзге сөзсіз айналдырады.  Неврологиялық және жалпы соматикалық деректер осы аурулар түрінде сипаттама берген кезде оның бүкіл даралық барысын көрсету қажет.

Шизофрения     

         Баланың  ерте жасындағы аутизмінен шизофренияның айырмашылығы сол, ол мектепке дейінгі ересектеу жасқа жеткенде байқала бастайды немесе жасөспірім шағында байқалатыны айтарлықтай жиі болып тұрады. Бұл ауру балаларда да ересектердегі сияқты мейірімсіз қатал басталады. Жасөспірімнің ойлау процесі жұтайды және шатасады, оның оқу үлгерімі нашарлайды, басқалармен қарым- қатынасы қиындайды, сонымен бірге онда иллюзия және галюцинация пайда болады (әсіресе естуінде). Оған  оның сырттағы бөтен біреу бақылап тұрған сияқты болып көрінеді. Кейде бұл ауру шиеленісіп қатты басталады, ол бірде мұңайып сары уайымға салынады да, енді бірде қисынсыз шаттанып, орынсыз желігіп кетеді, біреу оны үнемі аңдып жүретіндей көріне бастайды, ал, әдеттегідей құбылыстарға ерекше маңыз беріп қарайтын жағдайлар ауру балада жиі кездеседі.

       Тұтасымен алғанда, бұл ауру көп кездеспейді, онымен шын мәнінде жүзден бір адам ғана зардап шегеді. Алайда бұл жағдайлардың басым көпшілігі жасөспірім шақтың аяғында немесе мектепті бітіргеннен кейінгі жастық шақтың балғын кезінде басталады.