JavaScript тілінің негіздері

 

JavaScript негізгі ерекшеліктері

JavaScript тілінің мүмкіндіктері

Мәліметтер негізгі типтері

Ауыспалылар. Типтердің келтірілуі

HTML-құжаттамалардағы SCRIPT-қоюшылар

 

 

      JavaScript негізгі ерекшеліктері

JavaScript — бұл салыфстырмалы қарапайым объектілі – бағытталған тіл, және ол үлкен емес клиенттік және серверлік қосымшаларды Интернет үшін жасауға және құруға арналған. JavaScript тілінде жазылған бағдарламалар  HTML-құжаттамалары құрмына қосылады және солармен бірге таралады. Көру бағдарламалары (ағылшын тілінің browser сөзінен шыққан браузерлер) Netscape Navigator және Microsoft Internet Explorer типтері бағдарлама-қоюшы құжаттамаларында тұрғызылған құжат мәтіндерін таниды (script-коды) және оларды орындайды. Олай болса, JavaScript — бағдарламалаудың интерпретацияланатын түрі. JavaScript жасалған бағдарламаларпдың мысалы ретінде пайдаланушымен енгізілген мәлімттерді тексеретін немесе құжаттаманы ашу немесе жабу кезінже қандай да бір әрекеттерді орындауға атқаратын бағдарламаларын қарастыруға болады. Мұндай бағдарламалар негізінен пайдаланушының әрекетіне әрекет ете алады – тышқан пернесін басу, экранды формаға мәліметтерді беру немесе тышқанды жылжыту арқылы беттерде жылжуға мүмкіндік береді. Одан басқа, JavaScript-бағдарламалар браузерлердің өзін және құжаттамалар атрибуттарын басқара алады.

JavaScript тілі синтаксисі бойынша Java тілімен ұқсас бола отырып, объектілі модельді қоспағанда, өз кезегінде мәліметтердің статикалық типтері және қатаң типтеу қасиеттеріне ие емес. JavaScript бағдарламасында Java бағдарламасынан өзгешелігі, кластар түсінігі тілдің синтаксистік конструкциясының негізі болып табылмайды. Мұндай негіз болып мәліметтердің алдын ала анықталған типтерінің қатары, яғни атқарылатын жүйемен көтерілетін типтері: сандық, булевтік және қатарлық есептеледі, сонымен қатар өз бетінше дербес функцияларды орындаушылар және объектілер әдістері (JavaScript терминологиясындағы әдістер — және сол сияқты басқалар, яғни функция/бағдарламалар); өз қасиетеріне және әдістеріне ие алдын ала анықталған объектілер үлкен қатарына ие объектілі модель және ь.б., сонымен қатар жаңа объектілерді пайдаланушылар үшін бағдарламалардағы тапсырмалар ережелері қатары және т.б. жатады.

JavaScript бағдарламаны жасау үшін ешқандай қосымша құралдар қажет емес, тек қана сәйкес версиядағы JavaScript тілін көтере алатын және HTML – құжаттамаларды құруға мүмкіндік беретін мәтіндік редактор болса болды. Бағдарлама JavaScript тікелей HTML-құжаттама мәтінінде тұрғызылатын болғандықтан сіз өзіңіздің жұмысыңыздың нәтижесін құжаттаманы браузермен көру кезінде көре аласывз және қажет болғанда өзгерістер енгізуге мүмкіндігіңіз болады.

 

          JavaScript тілінің мүмкіндіктері

 

Бұл тілдің көмегімен көрінетін элементтермен және HTML – құжаттамалардың мазмұнымен динамикалы басқаруға болады. Экранда қрнектелетін құжаттамаға шамаланып құрылған HTML құжаттамаларды браузермен жүктелген құжаттамаларды синтаксистік талдау процесінде жазуға болады. Document объектісінің көмегімен құжаттамаларды «нольдн бастап» генерациялауға боладжы, ол негізінен пайдаланушының жасаған алдыңғы әрекеттеріне немесе қандай да бір факторға байланысты жүргізілуі мүмкін.

JavaScript браузер жұмысын бақылауға мүмкіндік береді. Мысалы, Window объекті экранға қалқып шығатын диалогтық терезелерді шығаруға, браузер жаңа терезелерін құруға, ашуға және жабуға, қозғалту режимдерін беруге және терезелер өлшемдерін беруге және т.б. мүмкіндік береді.

JavaScript құжаттамалар ішіндегілермен бірге өзара әрекет етуге мүмкіндік береді. Объект Document және оның ішіндегі болатын объектілер бағдарламаларға HTML-  құжаттамалары бөліктерін оқуға және кейде олармен әрекет етуге мүмкіндік береді. Мәтінің дәл өзін оқуға мүмкін болмайды, бірақ, мысалы, сол құжаттаманың ішіндегі гипермәтінді сілтиемелер тізімін алуға мүмкіндік бар.  Ағымдағы мезеттерде құжаттамалар мазмұнымен өзара әрекет етудің кең мүмкіндіктері Form объектін және оның құрамында болуы мүмкін объектілермен өзара әрекет етудің қамтамасыз ете алады, атап айтсақ: Button, Checkbox, Hidden, Password, Radio, Reset, Select, Submit, Text және Textarea.

JavaScript пайдаланушымен өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Тілдің маңызды ерекшелігі болып ондағы таралған жағдайларды өңдеушілерді анықтау мүмкіндігі – кодтың шамаланған порцияларын анықтау, нақты жағдайлар түскен кезде әрекет ете бастайды (әдетте пайдаланушы әрекетінде). JavaScript жағдай өңдеушілер ретінде кез келген алдын ала берілген функцияларды пайдалана алады. Мысалы, қатарда арнайы хабарламаның жағдайын шығаратын, әрине егер пайдаланушы тышқан пернесін гипер мәтіндік сілтемеге алып баратын болса немесе экранға диалогты терезені нақтылауды сұрауға сұрау бере отырып шығратын болса сол әрекеттерді орындайтын бағдарламаларды жазуға болады немесе пайдаланушымен енгізілген мәндерді тексеруге және егер нгізу жағдайларында қателік орындаған жағдайда сәйкес  диагностиканы беріп және дұрыс мәнді енгізуге мәжбүрлейді.

JavaScript шамаланып жүргізілетін математикалық есептеулерді орындауға мүмкіндік береді. Одан басқа бұл тіл күн және уақыттың мәндеріне ие дамыған жұмыс құралдарына ие. JavaScript негізінен CGI – бағдарламаларына балама ретінде және Perl сценарийі тіліне баламалар ретінде, сонымен қатар Java тілдеріне қосымша толықтырулар ретінде құрылған.

Төмендегі кестеде Java және JavaScript салсытырулары келтірілген:

 

JavaScript	Java
Бағдарламаның бастапқы коды тікелей HTML-құжаттамада тұрғызылады немесе тәуелсіз файлдардан жүктеледі.	Бағдарламаның бастапқы коды қосымша – апплетпен таратылмсайды. Апплеттер сервердерден тәуелсіз файлдардан жүктеледі.
Бағдарлама серверге мәтіндік формадағы бастапқы код ретінде салынады және одан ары интерпретацияланады (алдын ала компиляциялаусыз) браузермен серверден жүктеуден кейін қосыла алады	Бағдарлама машина-тәуелсіз байттық кодқа компиляцияланады Java-код, осыдан кейін серверге жүктеледі. Браузер  (виртуальды Java-машина) келесі Java-кодты орындайды.
Объектілі. Объектілі бағдарламалауды пайдалана отырып бағдарламалауға, және сонымен қатар алдын ала анықталған тұрғызылған кластар көмегімен бағдарламаланады. Осы кластарды кеңейтудің теориялық мүмкіндігі болады, бірақ ол нақты ешқашан пайдаланылмайды.	Объектілі-бағытталған. Объектілі бағдарламалауды пайдаланбастан бағдарламалау мүмкін емес. Апплттер иерархиялық мұралаудың мұра етудің дәстүрлі схемасына ие кластарынан тұрады. Мұралау және полиморфизмді пайдалану – Java бағдарламалаудың негізі болып табылады.
Объектіл бағытталаудың көптеген тілдерінен ерекшелігі JavaScript тілінде объектілер құрылымы класс құрылғысымен бір жола ешқана берілмейді, ал ол динамикалық болып табылады және бағдарламаны орындау кезеңінде өзгеруі мүмкін. Объектілер динамикалы жаңа полялар және әдістерді ала алады немесе ескілердің кез келген параметрлерін өзгерте алады.	Объектілр құрылымы толықтай олардың кластарын компиляциялауда беріледі.
Еркін типтелу: ауыспалылардың мәліметтерінің элементарлы типтері суреттелмейді, тағайындалу кезінде сол жақ типі әруақта тағайындау нәтижесі бойынша анықталады (басқаша айтқанда, оң жақ бөлігі бойынша)	Қатаң типтелу: кез келген ауыспалының мәліметтер типі пайдаланудан алдын суреттелуі қажет, сол жақ типі оң типімен сәйкес келуі тиіс (кейбер сирек жағдайларда ғана, яғни нәтиже типін сол типіне келтіру автоматты жұмыс істеп жатқан кезде ғана)
Кодты объектінің кодтарымен динамикалы байланыстыру: объектілерге жасалған сілтемелер бағдарламаның орындалу уақытында тексеріледі.	Объектілермен кодты статикалы байланыстыру: объектілрге жасалған сілтемелер компиляциялау мезетінде болуы қажет.

 

Мәліметтердің негізгі типтері

 

Ауыспалылар мәндері, функциялары және өрнектері келесі типтерде болады:

1. бүтін сандар:

ондық жүйе ішінде бірліктер: 0, 29, 70, -147 және т.б.;

16-дәрежелікте:  0х70 немесе 0х70, 0XFA7D0 және т.б.;

 8-дәрежелікте: 070, 0710 (Назар аударыңыз!!! Жетекші ноль 8 дәрежелік сандар қатары символы ретінде қабылданады және т.б.

2. Заттық сандылар:

0.0, -2.9, 0.7E1, 14.7e-2, 1e+308 (максималды заттық саны), 1.001e-305 (модуль заттық сан бойынша минимальды, ол нольден ерекшеленеді) және т.б.;

3. логикалық (булевтік):

true и false;

4. қатарлық:

"Сәлем, жақсы!", "Тамаша", 'Сөз "Сәлем!" тырнақшаға алынады және қатар ішінде болады', "Екінші бір нұсқа 'Сәлем' тырнақшада және қатар ішінде" және т.б. (тырнақшалардың екі типі де мүмкін және осындай жұптарды бір бірінің ішінде көп ретті пайдалануға да болады). Арнайы символдар символдар комбинациясымен белгіленеді \ және әріптер (немесе цифрлар тізбектілігі), мысалы: \b — "забой", \n — жаңа қатарға алмастыру, \" — "тырнақша".

5. null —

«бос көптікті» мәндерді белгілеу үшін арнайы мәндер.

 

 

Ауыспалылар. Типтерін келтіру

 

Глобальды ауыспалыларды бағдарлама мәтінінің кез келген жеріне мәндерін қарайым тағайындау арқылы беруге болады. Бірақ, ауыспалылар негізінен атқарылу кезіндегі төмендегілер шақырылғанға дейін анықталуы қажет:

var myVariable=0.1

var B=false

және т.б. Мұнда ауыспалы типі мәндерді тағайындау типіне келтіріледі, және одан арғы уақыттарда сол ауыспалыны басқа типтегі мәнді тағайындау үшін пайдалануға болады:

myVariable="Енді бұл мәтіндік ауыспалы болып табылады"

Тапсырмаларда резертеліп қойған сөзді var ауыспалы пайдалану міндетті емес, бірақ мүмкінгінше, себебі ол Microsoft фирмасының кейінге қалдырылуын пайдалануға көмектеседі және бағдарлама мәтінін анағұрлым жақсы құрылымданған етеді. Жұмыс барысында ауыспалы орнына window ағымдағы объектісінде сондай атаумен жаңа поля құрылады. Функцияларда тапсырмаларда локальды ауыфспалыларды пайдалану міндетті болып табылады (немесе глобальды ауыспалы құрылатын болады).

Бір өрнекте сандың және қатарлық мәндер болуында қатарлық типке келтіру жүргізіледі. Ауыспалы мәнімен a=7+"рет өлшеп,"+1+"рет кес"

Мұнда келесі қатар түзіледі "7 рет өлшеп, 1 рет иелен".

Атап өту қажет, сонымен қатар қазірде әрекет етіп жүрген функциялар parseFloat және parseInt бар, олар негізінен қатарлық мәндерден сандық мәндерге түрлендіруді орындайды.

Ауыспалының индикаторы болып "A" дан "Z" дейін, және "a" дан "z" дейін, цифрлар "0" ден "9"ға дейінгі әріптер қатарларының символдары тізбектілігі есептеледі, сонымен қатар астын сызылған символдар есептеледі "_". Мұнда аталудың бірінші символы болып цифр емес, ал бас әріппен жазылған сөздер және бас әріптен басталатын сөздер  ерекшеленеді (басқаша айтқанда атаулар MyVariable және myvariable реттік ауыспалыларға жатқызылады).

Глобальды ауыспалылардан басқа функцияларда немесе код басқа блогында локальдыларды анықтауға болады, олар үшін көрінетін облыс болып тек қана келесі функция есептеледі (кодсыз), оларда келесілер анықталған болады:

var myLocalVariable=0.

 

 

HTML-құжаттамалардағы SCRIPT-қою

 

Бағдарламаларды JavaScript тіліне туралау үшін HTML — файл <script> және </script> пайдаланылады тегтер. Мұнда негізнен жұмыс нәтижесін бірден көруге болады және қажет болған жағдайда өзгерістер енгізуге болады.

<html>

<head>

<script language="JavaScript">

document.write("Hello,world!<p>")

</script>

</head>

<body>

It was dynamically created text.

</body>

</html>

Мәтін құрылатын болады:

Hello, world!

It was dynamically crested text.

Мұнда тег ішінде <script> және </script> JavaScript тілінің конструкциясының кез келоген саны болуы мүмкін.

Кейбір ескі браузерлер JavaScript тілін көтере алмайды және сондықтан оларды JavaScript қоюды жасыру үшін, бағдарламаға келесі түсіндірмелерді қосады:

<!—жасырылатын мсәтін -->

Мысал:

<html>

<head>

<script language="JavaScript">

<!-- hidden text

document.write("Hello from JavaScript")

//end of hidden text -->

</script>

</head>

<body>

The end

</body>

</html>

Қою сонымен қатар іште де болуы мүмкін <body>.

 

 

Әдебеиттер

1. Т.Кенцл. Форматы файлов Internet./Пер. с англ. - СПб: ПИТЕР, 1997.-320 с.
2. А.В.Фролов, Г.В. Фролов. Сервер Web своими руками. Язык HTML, приложения CGI и ISAPI, установка серверов Web для Windows. –М., ДИАЛОГ-МИФИ,1998.-288 с.
3. Дж.Мейнджер. JavaScript: основы программирования: Пер.с англ. – Киев:Издательская группа BHV, 1997.- 512 с.
4. А.В.Фролов, Г.В. Фролов. Сценарии JavaScript в активных страницах Web. –М., ДИАЛОГ-МИФИ,1998.-284 с.
5. Р.Дарнелл. JavaScript: Справочник. – СПб: ПИТЕР, 1998.-192 с.
6. С.Дунаев.INTRANET-технологии. –М., ДИАЛОГ-МИФИ,1997.-288 с.
7. А.Федоров. JavaScript для всех. – М.: КомпьютерПресс, 1998.-384 с.
8. С.Айзекс DynamicHTML:пер. с англ.-СПб.-BHV-Санкт-Петербург,1998.-496 с.