Свифт электронды төлемдер жүйесі.

1. Свифт жүйесін мәні мен оның қалыптасудағы маңыздылығы.
2. Свифт жүйесінін қатысушылары мен ұйымдастыру кезеңдері
3. Банк- клиент жүйесі мен жұмыс істеу ерекшеліктері.

І.   SWIFT( Society for world- wide Inter bank Telecommunications) - әлемдік банк аралық, қаржылық телекомуникациялар қауымдастығы – қаржылық телекомуникация саласында жетекші халық аралық ұйым болып табылады. Свифт қызметінің негізгі бағыты, банктер үшін, жедел сенімді, шешімді құпия және санкцияланбаған кіруден қорғайтын телекомуникациялық қызметті ұсыну, және қаржылық ақпаратты алмасу әдістемелері мен нысандарын стандарттау бойынша жұмыс жүргізеді.

       Ірі сомадағы төлем телеграфтық аударымдар арқылы, немесе Свифт жүйесінің көмегімен жүзеге жүзеге асырылады. Телеграфтық аударымының да, кешігуі немесе поштада тұп нұсқалардың жоғалып кетудің қаупі бар. Мұнда бұл инструкцияның, тұп нұсқасын тексеоу орын алады. Свифт жүйесі халық аралық ақшалай аударымдарға, және халықаралық ақшалай экспресс аударымдарға жатады.

       Свифт – телекс арқылы қаржылық есеп айырысуларды халықаралық банктік ұйымдастыру жүйесі. Свифт қатысушы банктердің ( Брюсельді тіркелген) банктерді басқару тиімділігін арттыру және олардың арсындағы халықаралық төлем аударымдары жеделдетуге байланысты, компьютерлік халықаралық торабын ұйымдастырушы коперативтік қоғамды білдіреді. Бұл жетілдіру өз ара халықаралық телекомуникация желілер арқылы байланысқан қатысушы банктердің компьютерлік жүйесін пайдалануда ғана орындалады.

        Төлем туралы хабар алушы банктің қағидаларында қағазға басылып шығады. Свифт және кеңейуіне байланысты пошталық және телеграфтық аударым қатары қысқаруда. Свифт және хабарламаларды халықаралық ақшалай экспресс аударым деп аталады. Егер институция беретін банкте, төлем жасаушы банкте Свифт мүшесі болса, онда пошталық аударым туралы хабарлар, Свифт және хабарлары сияқты жіберіледі, ал телеграфтық аударымдар түріндегі хабарлар свифт жүйесінің маңызды хабары ретінде аударылады. Свифт және арқылы пошталық немесе телеграфтық аударымдарды төлеу кез-келген шетел валюталарында орындалады. Халықаралық есеп айырысуларда халықаралық ақшалай аударымда қолданады. Ол пошта агенттігі немесе халықаралық банк арқылы 1- елден 2-сіне аз мөлшердегі ақшалай соманы аудару құралы болып табылады. Қаншалықты аударымның аз соммада көрсетілуі, халықаралық ақшалай тапсырмаларды экспортёрдің өтінші бойынша, аванстық төлемдерді жүзеге асыруға дәл келетінін сипаттайды. Чек және банктік тратта сияқты есеп айырысу әдістері салыстырмалы түрде белсендеу әдістерге жатады.Пошталық немесе халықаралық ақшалай аударымдары немесе халықаралық аударымда, одан да жылдам орындалады. Оның себебі тратта экспортёрге бенефициарға жіберу үшін беріледі, сондықтан да оның бенефициарға жіберу үшін, аударым барысында бір шама кешігулер болады.

          Халқаралық ақшалай аударымдар Свифт және хабарлары арқылы жүзеге асады. Свифт және инструкциялар мен хабарларды бір банктен басқа шетелдегі банкке жіберуге арналған компьютерлік комуникациялық торабы бар. Мұнда қарапайым пошта, телекс қызметі немесе каналдары бойынша жіберу әдістері пайдаланылмайды. Телеграфтық аударым- бұл өте жылдам есеп айырысу әдісіне жатады. Себебі төлем тапсырмасы жабдықтаушының еліндегі банкке телекс немесе телеграфтық хабарлар арқылы жіберіледі.

           Халықаралық ақшалай экспресс аударым, телеграфтық аударымға ұқсас, бірақ мұндағы төлем тапсырмасы Свифт торабы арқылы, Свифт маңызды хабарламасы түрінде жіберілетін болды. 1950 жылы аяғында халықаралық сауданың күрт өсуі нәтижесінде банктік операцияларда көбейе бастады. Банктер арасында қалыптасқан байланыс ( пошта, телеграф, банктік ақпарат көлемі мен қызметін келістіре алмайды. Әр банктегі әр түрлі банктік рәсімдеу құжаттар сәйкессіздігін туғызды, банк аралық операцияларды өткізудегі қателіктерді қайталап түзетуге көп уақыт жұмсалды. Қағаз жеткізушілердегі ақпараттың шексіз өсуіне қалыпты реакция автоматтандыру болып табылады.

             Банктік автоматтандыру жүйесінің даму қарқынына байланысты банктік жүйелер арасында, қағассыз ақпарат алмасу қажеттілігі туындады. Сол кездегі іс-қағаздарының ерекшеліктері мен құрылымдағы айырмашылығы жеткілікті сенімді деңгейде жұмыс істейтін интегралды байланыс жүйесі мен ақпараттық өңдеуді ұсына алмады. Соны мен қатар банк аралық стандарттау жүйесі болмады. Жұмыстың неғұрлым тиімді құралдарының іздестіру 1960 жылы басында Америкалық және Еуропалық банкті халықаралық банк ісінде стандарттау жүйесін қалыптастыру мақсатында пікір таласқа жиналуға мәжбүр етті. Мұнда соны мақсат ретінде компьютерді қолдау, банктік ақпарат жолдаудың неғұрлым сенімді, жылдам және қауіпсіз жүйесін құруда телекомуникация құралдарын қолдану туралы шешім қабылданды.

1. Төлем операцияларды қағаздың қатынасыздың не ғұрлым тиімді жүзеге асыру керек.Банктер арасында ақпарат алмасу тікелей комуникацияларын құралдарын қолдану арқылы, неғұрлым жеделдетілуі керек.
2. Типтік банктік тәуекелділік төмендетіледі, мысалы (жоғалтулар төлемдерді қателесіп жолдау, төлем тапсырыстарының жалғандағы және тағы басқа).

Өз қатысушыларына тәулік бойы жоғары жылдамдықта банктік ақпарат алмасуын, санкцияланбаған қорғву және бақылау деңгейі бпр қызметті қамтамасыз ететің халықаралық жоба құру ұсынысы 1968 жылы жасанды. Одан сәл кешірек 1972 жылы бұл ұсыныс ресми түрде жобаға рәсімделді. Сол жылы банктік ақпаратты айырбастау пайда бойынша ұсыныстар түсті. Олар:

1. Жүйе халықаралық торап құру және қызмет көрсетудің тораптық қызметіне негізделуі тиіс.
2. Үдерістерді стандарттауға сондай-ақ хабарлар пішімін стандарттау, банктерді торапқа қосу әдістері мен жабдықтарын стандарттау.
3. Құны 0,15 доллар тұратын хабарды жолдау кезінде пайданы қамтамассыз ету үшін жүйені 70 банктің қатысуы мен жүз мыңнан кем емес, хабарды өңдеуі тиіс.
4.  Жүйе 2 тәуелсіз және бір-бірімен байланысты тарату орталығы және әрбір қатысушы елде байланыс концентраторларын иемденуі тиіс.

1973 жылы мамырда 15-елдің 239 банкі белге заңдылығына сәйкес қаржылық ақпаратты алмасудың нысанды әдістерін даярлау және стандартталған хабарларды қолданып, деректерді жолдаудың халықаралық торабын құру мақсатында Свифт құрылды. Келесі 4 жыл ұйымдастыру, және техникалық мәселелерді шешуге арналды. 1974 жылы 9-мамырда тарап ресми түрде ашылды. Жыл соңында мүше банктер, 586 дейін өсті (513 тен). Олар күнделіктеі тарифты 500 мың хабарға дейін жеткізеді. Свифт болашаққа  негізделген, банктік

комуникациялық торап ретінде клирингтік қызметтерді атқарады. Жолданатын тапсырыстар түрі  ретінде тиісті «Ностро» және «Лоро» шоттары бойынша сондай-ақ дәстүрлі төлем құжаттары қолдану мерзімінде  де есептеледі.

ІІ. Свифт –бұл иелері мүше банктер болып табылады. Акционерлік коғам, коғам белдері тіркелген (штаб пәтері) және тұрақты қызмет етуші органдары  Брюсельге жақын Ла-Ульп орналасқан және Бельгия заңы бойынша белгіледі. Жоғары органы – мүше банктердің және оның өкілдерінің жалпы жиналысы ( бас асамблея ). Барлық шешім асамблея қатысушылардың көпшілік дауысы мен бір акция-бір дауыс қағидасымен қабылданады. Директорлар кеңесінде  жетекші орынды, Батыс Еуропа және АҚШ елдері банктерінің өкілдері иемденеді.

Акция саны ұсынылатын хабарлар графигіне сәйкес таратылады. Акцияның басым саны АҚШ, Германия, Швейцария, Франция, Ұлыбритания да. Ұлттық заңға сәйкес халықаралық банктік операцияны жүзеге асыруға құқығы бар кез-келген банк Свифт мүшесі бола алады. Мұнда банктермен қатар свифт торабын пайдаланушылардың тағы екі санаты бар.

         Қауымдастырылған мүшелері және қатысушылары біріншілер санатында мүше банктері филиалдары және бөлімшелер қызмет етеді. Қауымдастырылған мүшелер акционер бола алады және қоғам ісін басқаруға қатысу құқығынан айырған, Свифт аталмыш қатысушылары әр қыйлы қаржылық институттар           (банктер емес). Торапқа қатысуға 1987 жылдан рұқсаты бар, делдалдық және сақтандыру компаниялары, инвестициялық компаниялар.

        Свифт-ке ену 2 кезеннен тұрады.

        Қоғамға мүше болуға банктің дайындығы және қоғамның іскер мүшесі ретінде банктің торапқа қосылу дайындығы . 1-ші кезенде банк свифт-ке келесі құжаттар дайындайды: кіру туралы өтініш, Свифт жарылғысын орындауға және қоғамның шығындарын, операциялық шығындарды қалпына келтіруге, банктің міндеттемесі. Банктің және қоғамның байланысты жауапты тұлғаның мекен- жайы, банктік хабарлаулар кестесінің сипаты. Свифт директорлар кеңесі құжаттарды талқылайды және банктік қоғамға қабылдауы туралы шешім қабылдайды. Кандидат банк бір жолғы төлеуге және қоғамның 1 акциясын иумденуге құқық алады.Свифт-ке кіру үшін, 400 мың  бельгия франкін (мүше банктер үшін ) және қауымдастырылған мүшелері 200 мың бельгия франкін 1 кезектік жарнаны төлеу керек. Сонымен қатар мүше банктер құны 55 мың бельгия франкі тұратын, 1 акцияны сатып алуға міндетті, 2 кезең бактің төрағасы қосылуы мен байланысты. Осы кезеңде барлық техникалық мәселелер шешіледі, комуникациялық жабдықтар алынады (оның құны 100 мыңдаған доллар құруы мүмкін), қызметкерлерді оқыту жүзеге асырылады.

        Свифт жүйесіне қатысу шығындары әдетте 5 күнде өтіледі. Свифт жүйесі таратылатын  елде қоғам өзінің аймақтық әкімшілігін құрады. Отандық банктер Свифт-і негізінен шетелге төлем жасауға қолдануда, бірақ соңғы кезде Қазақстандық банктерге арналған хабарлпр көбейе түседі.

ІІІ. Қ.Р-ң банктері өз есеп айырысуларында электрондық құжаттарды жолдаудың «банк клиент жүйесін қолданады» бұл жүйе клиенттерге компьютер және модем көмегімен есер айырысу қызметін жүргізуге мүмкіндік береді.Барлық операциялар кеңседен шықпастан, клиенттің жұмыс органынан жүргізіледі. Банк клиент жүйесіндегі барлық құжаттар, электронды түрде беріледі. Олар ҚР-да ұлттық банктің нормативті актілеріне сәйкес қолданатын бухгалтериалық құжаттармен бірдей және бухгалтериялық жазбалар жасауға негіз болады. Банк клиент жүйесін қолданып, клиент банкке келесі құжаттарды ұсына алады.

• Өз шотынан теңгеде икемді және тұрақты валютада, қаржы жұмсауға төлем тапсырмалары.
• Валюта сатып алуға өтінішті
• Валюта сатуға өтінішті
• Валюталық құжаттарды аударуға өтінішті.

         Банк клиент жүйесі бойынша, клиенттер банктен алады

• Шынайы уақыт жүйесінде шоттар бойынша, көшірмелейді
• Шоттар бойынша көшірмелер, қосымшалар.
• Клиенттер үшін мәтіндік хабарларды (валюта бағамдары, тариф және мөлшерлемелер бойынша, өзгерістер), басқа да ақпараттар.

     Көшірмеде барлық құжаттардың шоттар бойынша, өткізбелері көрсетіледім ( қолма-қол, қолма-қолсыз) клиент сол жерде өткізілген құжаттар бойынша, есеп берулерді алады. Банк клиент жүйесі банкті клиент арасындағы деректер алмасудың толық құпиялылығын қамтамасыз ете алады. Ақпараттарды қабылдау мен жолдауды тәулік бойы және демалыс күндері де жүргізуге болады. 16 сағатқа дейін, жөнелтілген төлем құжаттары сол күні орындалады. Банк клиент жүйесі, клиенттік төлемдерді шынайы уақыт режимінде жоғары қорғаушылық, және сақтық деңгейі мен ұқыпты және уақытылы өткізуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты атап өтетін жай, бүгінгі күні есеп айырысулар бойынша, шығындарды айтарлықтай төмендететін 2 электрондық жүйе қызмет етеді. Соның ішінде кең тарағаны 1977 жылы өз мүшелеріне қызмет көрсету үшін құрылған свифт жүйесі (банк аралық қаржылық телекомуникациялардың халық аралық қоғамы).

       Айналым бойынша, несиелеу бұрын ссуданы беруде, маңызды элементтерді қамтиды. Нарыққа өтуде айналым бойынша, несиелеу сферасы қысқара бастады. Ссуданың маңызды бөлігі айналым сальдо әдіс негізінде іріленген обьектілерге берілді. Бұл әдіс айналым бойынша, несиелеу ерекшеліктерін қамтиды. Бұл әдісті ұйымдастырудағы тәжірибедегі маңызды ерекшелік, тауар материалдық құндылықтарға есеп айырысу төлемдер айналымын шектеу, несиенің жоспарлы мөлшер, қарыз деңгейін шектеу жүргізуді көрсетеді. Коммерциялық банкілер қалдық бойынша несиелеуді кеңінен қолданды. Қалдық бойынша несиелеу банктің қысқа мерзімді несиелеу әдісі, бұл әдіс кезінде несиені беру мен өтеу, кредиттік құрылғылар немесе шығындар қалдықтарының өзгерістеріне, яғни өндіріс пен айналым процестерінің нәтижелеріне байланысты болады. Әсіресе, 1-ші топтағы қарыз алушылар үшін, несиелеудің жеңілдетілген түрі қолданылады. Ал 2-ші топтағы заемшиктер айналым бойынша несиелеуді қатар түрде қолданды. 3-ші топтағы заемдерді несиелеудің маңызды формасы-мақсатты ссудалар болып табылады, яғни ағымдағы өндірістік қызметті, қаржы тұрақтылығының өсімін және оны техникалық қайта жарақтандыру мен қамтамасыз ету. Несиелеу әдісін таңдауды анықтауда көп жақты факторлар ақырында банк несиесін қайтаруды көрсетеді. Қазіргі тәжірибеде несиелер жай несие шоты бойынша, арнайы несие шоты мен, жеке несие шоты мен есепке алынып отырады. Бұл шоттың жалпы белгісі болып, қарызды құру мен өтеуді есепке алу болып табылады. Осы несие шоттың арасындағы айырмашылықтарды қалдық және айналым бойынша несиелеудің ерекшеліктері мен анықталады. Жай несие шоты бойынша, несиелеу қалдық бойынша несиелеу мен көрсетеді. Арнайы несие шоты бойынша, несиелеу мен көрсетеді;

Арнайы несие шоты бойынша, несиелеу айналым бойынша көрсетіледі;     Жеке несие шоты бойынша несиелеу айналым сальдолық есеппен көрсетіледі. Жай несие шотындағы акция, қаржысы өндіріс шығындарын жабу үшін қажет. Арнайы несие шоты бойынша, несиелеу кезінде, несиелер тауар мен қызмет көрсету үшін, келіп түсетін есеп айырысу құжаттарына төлеу жолы арқылы көрсетіледі. Банк несиесі кейде басқа несиені өтеу үшін, берілуі мүмкін. Жаңа ссуда мысалы мынаны өтеуге қолдануы мүмкін а) мерзімдік несиелеу яғни өтеу мерзімі келген кездегі сәт.

б) қамтамасыз етуді тексеру кезінде несие мен дұрыс қамтамасыз етілуі.

      Банк пен берілетін несие көлемі көбі несе белгілі шыққан нәтиже тәртібіне байланысты болып келеді.