ЗООАНТРАПОНОЗ ЖҰҚПАЛЫ АУРУЛАР ҚОЗДЫРҒЫШТАРЫ

     Үй шаруашылық жалпыға бірдей немесе бірнеше түріне тән аурулар.  Қарақалпақ (ақшелек, жамандат,  топалаң т.б.)  организмнің  ауыр  интоксикациясымен, қызумен, сенницелиямен, ісік  пен  көркемқалдар пайда болуымен, ішектің  селірек өкпенің зақымдануымен  сипатталатын  жіті  инфекциялық  ауру. Ауыл шаруашылығы мен  көптеген табиғи  малдардың түрі, сонымен  қатар адамадар да ауырады.

      Аурудың таралуы. Ауру  ежесі  уақытша белгісі. Оның  аралы барлық құрлықтарды қамтиды.Жек  шаманың көпшілік елдерде кең  таралған және кездеседі. Бұрын қарақалпақ  жойқын індет түрінде өткен. Қазіргі уақытша  жекелеп, кездейсоқ білінеді, бірақ малдар, әдетте өте ауыр  ауырады және  жиі өледі.  Қоздырушы –қозғалымсыз оң   грамдан спора құрамын аэробты таяқша, мөлшері 5-8 х1-1,5 м/км.Бацилдар жағынан әкелсе  жекелеп, қос- қосымен немесе  тізбектеліп  орналасады. Таяқшаның  бас аяқ жағы дөңгеленген, ал  тізбектемесі  бір біріне  қараған шеті  кескелшектенген.

       Қарақалпақтан  қоздырушысы үш  формада болады. Капсульдік (ауру мал организмінде немесе  қоректік ортада)   капсуласыз  вегетативтік (қарапайым қоректік ортада) , спроралық  сирт  ортада немесе көп  уақыт  қоректік ортада  өсілгенде). Бұл микробтық спора түрін  сақтаумен амалы болады. Олар  оттегі еркін кіргенде немесе  температурады 15-42 С-қа құралады. Қоздыру  вирументтілігінің  факторларына капсуласы,  агрессиндерді, сонимен қатар  максинді татқызады.

       Төзімділігі.  Микробтың вегетативтілік  формалары 55-40 минут  ішінде қайнатқанда  қас қағымды өледі. Тура түскен  күн сәулесі  оларды бірнеше сағаттың ішінде  өшіреді. Малдың асқазан сөлінде  олар 300мин кейін өледі. Қоздырушының  споралары  барлық ортада өте төзімді және жылдар бойы  сақтала  алады. Олар қайнатқанда 45-60 мин,  автоклавта 120С 10 мин кейін өледі. Олар  дизенфектантарға да төзімді.  Форманың 1% ертіндісі  немесе  күйдіргіш шамдық 10% ертіндісі  спораларды  тек қана  2 сағаттан соң  өлтіреді. Спораларды  бірнеше  минуттың ішінде  өлтіретін 10% хлоры  әктің ертіндісі  нәтижелі. Оцинфекциялау үшін  сонымен қатар 10% бір  хлор, иод, сутегі  асқын  тотығының 7 % ертіндісі, 20%  глюшарлық  альденидтің ертіндісіне  және т.б. қолданылады.

     Қоздырушы мал  организміне  және   сумен  өнеді. Ауыз бен көмейдің  кілегейлі қабықшасының зақымдануы, сонымен бірге   ыстыққа ұрыну,  шаң тозаңды нәтижесінде организмнің  резистенттігінің  төмендеуі аурудың  шығуына мүмкіндік етеді. Қазіргі жағдайда трансмиссивтік және песпиракторлық закладтану  жолдары сирек байқалады.  Жеткіліксіз зарасыздандырылған мал  өлекселерінен   жасалған мал шекті  азықтар азықтар , сонымен қатар ет комбинаттарының, тері заводтарының зарасызданбаған  ағымды жолдары үлкен қауіп  туғызады.

      Сақтық пен  күресу шаралары. Профилактикалық  шаралар  қарқалпақтық өлкселерді шабу, есепке алу немесе көмген жерлерді зарасыздандырудан,  бұрын қараталақ бойынша  сәтсіз және қаулы төнген  пунктардан  малдарды түгелдей  жыл сайын вакцинацилдан тұрады. Өлекселерді дереу тағып жіберді (қарақалпақшының өлекселерін көміп ластану немесе Беккари тұқымына  тастауы тиым  салынады) қаралар мен  ұқыпты шарлайды және  дизенфикциялайды.

      Газды  гангрена –газ бен  шкальдердің  құрал жылдам дайындайтын қабынды ісігімен  сипатталатын  жіті ұшыны жұқпалы  ауру.

      Аурудың  таралуы. Газды  гарелка кең  түрде тарлған, бірақ жекеленген  күйінде кездеседі.

     Қоздырушылары-  илостридей тұқымынан шыққан анаэробтық бактериялар -  көнуі.

     Ауруды  кластридидің бір немесе бірнеше  түрлері тудырады. Олар  аяқ жағы  дөңгелектенген  полиграфиялық таяқшалар түрінде болады, тізбекшеленіп және  жіпшеленіп орналасады. Споралары   сырт ортада өте төзімді. Кесе көлденең микробтық клеткадан асып кетеді және оның  ортасында немесе  аяғында орналасады.  Температурасы 37-38С  сұйық және  қатты керектік ортада анаэробиялық жағдайда өседі. Жас  куменкураларында оң грамда. Газды гатереналық қоздырушылары  топрақтық микробтар. Олар азық пен малдың ас қорту жолдарына түседі. Сонда өсіп өнеді және  нәжісімен бөліну арқылы  сырт ортада  тұқым себеді.

     Індеттік деректер. Ауруға  үй жануарларының барлығы,  сонымен қатар теңіз шошқалары үй  қояндары және тышқандар бейім болады. Зақымдану жарақат барда  болады.  Бұл қиналып кішіпейгеннен кейін қырқым (қойларда) кезінде  жарақаттанғанда, шыққан кезде зақым келгенде,  қан ағызғанда,  сиректелмеген саймандармен  шекерді пайдаланғанда болады. Әсіресе  жаншыдған  тканьдармен  жыртылған шаралар өте қауіпті. Аурудың  шығуына  қоздырудың  мал организмінің  жанын ауруға қарай  шұғылдануының  үлкен маңызы бар.

     Сақтық пен күресу шаралары. Аурудың  профилактикасы (піштіру, құйрықша, құлақтарды, мінездерді кесу)  қырыққанда  инфекция жасағанда, сонымен бірге  әсіресе терең сіңген  бар жараларды  уақытылы  тазалағанда  ережелерін сақтау болып есептеледі.  Туу жолдарының жарақаттануы  бар қиналып туғанда  антибиотиктер мен  суль фалидтік  препараттарды қолдану керек. Ауру мал тұрған қораларды  дизенфикция жасау. Ауру малды союға  тиым салынады.  Аурудан сәнсіз қой шаруашылықтарында  жапыраққа, брадзатқа