КІРІСПЕ

Транспорт халық шаруашылығының ірі салалардың бірі болып табылады. Оның жұмысында маңызды үлесті жолаушыларды тасымалдау алады. Олардың ішінен жоғарғы орынды туристер алады. Туристерге негізінен саяхаттың созылу уақыты, оның комфорттылығы және бағасы маңызды болып саналады. Көлік түрінің және туристің ауқаттылық деңгейінің, туристік саяхаттың мінезі мен шығу мақсатының алыстауының арасындағы тәуелділік айқын көрінеді. Транспорттық саяхат өзінше жеке туризм түрі ретінде қарастырылады. Транстпорттық саяхаттар қазіргі уақытта туризмнің дербес түрі болды.

Көліктердің ішіндегі темір жол көлігі әртүрлі мемлекеттерді және мемлекеттердің әртүрлі региондары арасында байланыстарды орнату үшін  айрықша роль атқарады. Әрбір мемлекеттің экономикасының дұрыс дамуын қамтамасыз етеді және туристер көп қолданатын көлік түрі. Темір жол тасымалдауларының бірқатар ерекшіліктерін айтып өтуге болады: темір жол көлігінің тасымалдау мүмкіншілігінің жоғары болуы; шығатын пунктен, бару пунктіне тасымалдаудың жоғары жылдамдығы; үлкен қашықтықтарды өтудің мүмкіншілігі; метео жағдайға байланыссыз тасымалдаудың тұрақтылығы және т.б. осы қалалар арқылы темір жол көлігімен саяхаттың маршрутын жасау.

Туризммен пайдалынатын көлік түрлері географиялық орнына, жердің табиғи жағдайына, сонымен қатар коммуникациялық желілердің дамуының дәрежесіне тәуелді. Туристік көлік және жалпы көлік: құрлық,  су (өзен, теңіз) және әуе көлік болып бөлінеді. Туристік тасымалдаудағы көліктің кейбір түрлерінің үлесі халықаралық  және ішкі туризмде әртүрлі болып құрылады. Қоғамдық көлік туристердің тікелей демалуының, тамақтану және көңіл көтеру орны болады. Осындай транспорттық туризм  халықтың демалуының айрықша әйгілі түріне айналды. Осы мақматқа негізінен су көліктерінің түрлері бейімді- кемелер осында жоғарғы категориялы қонақ үйлер сияқты комфортты демалу үшін жағдайлар жасалады. Ересек адамдар үшін ең тартымды «жылжитын үй» сияқты  жолаушы су кемелері болып табылады. Темір жол көлігі қызмет көрсетудің осындай жоғары деңгейін арнайы жылжымалы составты қолданғанда да көрсете алмайды, бірақ оның да құндылығы бар. Ол кейбір көрсеткіштер бойынша су көлігін озып кетеді.

Жоғары дамыған мемлекетерде автомобиль, темір жол және әуе туризмі әйгілі болып келеді.Сонымен қатар, көлік экскурсияларда қызмет ету, оның ішінде қаларды, табиғи көрікті жерлерді, мәдени-тарихи обьектілерді т.б. барып көру үшін маңызды роль атқарады. Туристік қозғалыста әуе көліктің маңыздылығы болашақта көбейеді. Ол негізінен аса тез жолаушы ұшақтардың шығарылуы мен қолданылуымен байланысты.

Транспорт туристерге ұсынылатын негізгі қызмет көрсетулер қатарына  кіреді, және инфрақұрылымның құрама бөлігі болып табылады. Транспорт құралдарының қалыпты жұмыс істеуіне көбінесе туристік қызметтің табысқа жетуі байланысты болады.

Транспорттық саяхаттар мен транспорттық құралдарды классификациялау.

 

Транспорттық саяхат өзінше жеке туризм түрі ретінде қарастырылады. Транспорттық саяхаттар – бұл түрлі транспорттық құралдарды қолданумен құрастырған маршруттар бойынша жолдамасы (ваучер) бар ұйымдастырылған туристтер топтарының саяхаттары. Олар түрлі негізгі белгілері бойынша классификациялайды:

• маршруттағы жылжу әдісіне
• қолданатын транспорт түрлеріне
• маршрут трассасының құрылысына
• маусымдық және т.б.

Ең көп белгілеріне автобустық, әуелік және теміржолдық саяхаттары жатады. (транспорттық саяхаттардың жалпы көлемінен 80% жуық)

Туристтік транспорттық саяхат әдеттегідей бірнеше транспорт түрімен іске асырылады: теміржол + автобус, әуе + автобус және т.б.

Ең бір мобилді транспорт түрі – автобус және жеңіл автокөлік өз бетінше маршрутта да туристтерде әуежайдан қонақ үйге жеткізу не керісінше, трансферлік транспорт түрінде де қолданады.

Өзінің саяхатын жоспарлауда турист сапар нысанасына жету жылдамдығы, саяхат ыңғайлығы, бағасы, жүкті тасымалдау мүмкіндігі және оның салмағы, жолда тоқтау мүмкіндігі, тамақтану жағдайы, шу деңгейі, вибрация, ұйықтау және демалыс үшін жағдай, сапар кезінде кең кқрінісі, қолйсыз экономикалық факторлардың болуы және әрине – қауіпсіздік секілді факторларды ескеру қажет.

Приоритеті бойынша бұл талаптар келесі кезеекпен бөлінеді:

• саяхаттың қауіпсіздігі
• бағасы және түрлі жеңілдіктердің болуы
• ыңғайлылық
• жеткізіп беру жылдамдығы
• басқа факторлар

 

 

 

 

Неғұрлым оңтайлы факторлар көп болған сайын соғұрлым транспорттық саяхат бағасы жоғары болады, алайда бірден бір транспорттық құрал барлық талаптарды қанағаттандыра бермейді.

Туристті әуе транспортымен тасымалдау яартерлі және рейстік ұшіақтармен жүзеге асырылады.

Қазіргі кезде әуе тасымалдаумен 400-ге жуық әуе компаниясымен, сонымен бірге 60-қа жуық Ресейлік әуе компаниясымен жүзеге асырылады.

Ресейлік туристтер ұлттық та шетелдік тетасымалдаушылармен қолданады. Отандық ұшақтармен бірге (АН-36, ТУ-154, Ил-62, ЯК-42 және т.б.) қабат ресейлік әуе компаниялармен «Боинг», аэробустар А-310, және т.б. секілді ұшақтар жұмыс істейді.

Туристтік мақсатта тік ұшақ және басқа да ұшатын аппараттарды: дирижабль, ауа шарлары, парапландар, дельтопландар және т.б. кең қолданады.

Ыңғайлық, тамақтану жағдайы және басқа да факторларға байланысты ұшақтың орындары келесідей кластарға бқлінеді.

• I класс (F)
• Бизнес-класс (C)
• Эконом класс (Y)
• Басқа да түрлері

Туристтік авиациялық саяхаттар үздіксіз, маусымдық немесе бір реттік негізде іске асырылады.

Ұлттық тасымалдау немесе жеке әуе компаниялар шеңберінде туристтер үшін түрлі жеңілдіктер бекітілген:

• маусымдық
• ұжымдық
• баларымен жолаушылар
• топтық

Туристтерде үлкен беделге IAPA (халықаралық жолаушылар авиажолының ассициациясы), ETN (Труизмнің еуропалық жүйесі) және т.б. жеңілдік карталар ие.

Осындай карта иелері кейбір әуекомпаниялардың (DELTA, SAS) әуебилеттеріне жеңілдіктермен, дүниенің 4000 ең күшті қонақ үйі бағасына жеңілдік (10-нан 40% дейін), жалға алынған автокөліктің бағасына жеңілдікпен (30 % дейін), тасымалдау құжаттарынның жлғалғанын қалпына келіруге, әуежайда VIP залын ұсыну, сақтандыру және тағы басқалармен қамтылады.

Туристтерді тарту мақсатында кейбір әуекомпаниялар осы компания ұшағында ұшқан сағатына қарап жеңілдіктер береді.

Ішкі су артриясында туристтерді тасымалдау сиымдылығы 250, 300 және 400 жолаушы ыңғайлы арнайы өзендік теплоходтармен жүзеге асырылады. Каюталар бір орынды, екі орынды, 3-4 орынды және жанұялы болып бөлінеді.

Осы класс теплоходтары ыңғайлық пен демалыстың барлық атрибуттарымен – каюталарда жұмсақ жиөаз, кондиционер, тоғазытқыш, мини-бар, солярия, ресторан, барлар, сауна, музыкалық салондар, видео-кинозалдар қызметтерімен жабдықталған.

Теңіздік халықаралық жолдарда 96-дан 788 жолаушыға дейін сиып кететін жоғары комфортты круизді кемелер жұмыс істейді.

Жоғарыда айтылған ыңғайлылық атрибуттарына семинарлар, сипозиумдер үшін жабдықталған бизнес-кластар, бессейндер. Лифт, спорт кешендерді қосуға, автокөлігімен, телефонымен, тұрмыстық қызмет кешенімен және т.б. туристтерді қабылдауға мүмкіндік бар.

Сулы туристтік саяхаттар мен экскурсиялар тағы да мынадай тарнспорттық құралдармен жүзеге асырылады: өзендік «трамвайлар», яхта, су асты қайықтар, желкенділер, катамарандар, қайық, байдаркалар, салдарда және т.б.

Темір жолдық туристтік хабаоламада графикпен де арнайы қозғалыс режимінде де жұмыс істейтін мамандандырылғантуристтік құрамаларда қолданылады. әдетте олар 12 жолаушы вагондарынан, 2-3 вагон ресторан, вагон-клубтардан және т.б құралады.

Темір жолдық туристтік саяхаттарды іске асыру аоездердің өмірімен қамтамассыз ету құралдарымен қамтамассыз етумен байланысты. әдетте темір жолдық туристтік саяхаттар сақиналы маршрут режимінде жоспарланады.

Ресейдің және шетелдің қалаларында экскурсиялық туристтік транспорт ретінде трамвай және ретро-нұсқалары: троллейбус, карета, дилижанс және т.б. қолданылады.

Жоғарыда айтылған тарнспорттық құралдыр (ұшақ, кеме, теміржол вагондары және т.б.) әдетте туристтік компанияның жеке меншігі емес, және фрахт, жал, лизинг және т.б. негізінде қолданылады.

Жаппай туристтік транспорт – автобус көп жағдайда ірі туристтік компания, ұйым, концерн, ассоциацияның өздерінің жеке меншігі болып табылады.

Басқа туристтік фирмалар ұзақ мерзімді немесе бір ретті тапсырыс негізінде автотранспортты кәсіпорынның қызметін қолданады.

Туристтік автобус классификациясы суретте көрсетілген. Жоғары маневрлік пен мобилділікке ие болса, туристтік автобустар қысқа және орта (200 км дейін) маршруттарда бәсекеден тыс болады.

Жоғары комфортабильді туристтік автобустар ұзақ маршруттарда да қолданылады. (мысалы, МӘСКЕУ-МИНСК-ВАРШАВА-БЕРЛИН-ПАРИЖ). Мұнда түңгі уақыттағы транспорттардың демалысы отель мен мотельдерде қарастырылады. Халықаралыө классификацияға сәйкес, автобустар бірнеше белгілері бойынша категорияларға (жұлдыздарға) сертификацияланады. Негізгі транспорттық құралдардың жалпы тартымдылық бағасы 10 баллдық рейтинг бойынша кестеде келтірілген. 

 

Бағалау критерийлері	Транспорттық құрал түрлері
	өзендік кеме	Теңіздік кеме	Темір жол вагондары	автобустар	Жеңіл көлік	Ұшақ
Қозғалыс қауіпсіздігі экологиялық қауіпсіздігі тасымал құны экскурсия жылдамдығы мобилділік жолда туристтердің қалауымен тоқтау мүмкіндігі жолда өмір қауіпсіздігінің ұзақтығы сиымдылық капиталды шығындар ыңғайлылық деңгейі	7   6   8   1 1         2     8 7 2     8	5   6   6   2 4         1     10 10 1     10	6   7   9   6 1         1     5 6 5     2	4   5   8   4 8         8     3 4 8     4	5   6   2   6 10         10     2 1 10     6	7   8   1   10 5         1     5 7 2     6
Барлығы	50	52	48	56	58	52

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1. Ердаулетов С.Р. География туризма.- Алматы, 2000.
2. Тынчерова З.В., Ягофаров Г.ф. Основы планирования туристской деятельности.- Алматы,
3. Транспорт Республики Казахстан. Статистический сборник / под 2003.
4. Осипова О.Я. транспортное обслуживание туристов.- М., 2004.редакцией А. Смаилова/ Агенство Республики Казахстан по статистике.- Алматы,2002.

   5. Қазақстан”, Ұлттық энциклопедия, 1-том, - Алматы: “Қазақ энциклопедиясының” Бас редакциясы, 1998

5.          6. Аверьянов Е.К. Реклама туристских маршрутов и услуг.- М., ЦРИБ «Турист», 1987
6. Авчинкин Д.В. Международные перевозки.- Минск, 1999.
7. Биржаков М.Б., Никифоров В.И. Индустрия туризма: перевозки.- СПб., 2001.
8. Буравлев Ю.В., Павлова Е.И. Безопасность жизнедеятельности на транспорте.- М., 1999.
9. Волкова Л.П. Организация перевозок на воздушном транспорте.- М., 1998г.