АУА

Категориясы: Ғылым

АУА – жер атмосферасын құрайтын, негізінен азотпен оттектен тұратын газдар қоспасы. Ауа су мен жер қыртысының құрамында да болады. Ауа мен судың әсерінен жер бетінде аса маңызды геологиялық процестер жүріп жатады. Ауаның негізгі құрам бөлігі оттек – тыныс алу үшін өте қажет. Оттек пен жануарлар мен өсімдіктер тыныс алады, ал өсімдіктер көмір-қышқыл газын ассимиляциялағанда оттекті атмосфераға кері қайтарады. Азот белоктар құрамына кіреді. 18 ғасырдың ақырына дейін Ауа элемент деп саналған. Оның құрамының күрделі екенін 1775-1777 жылдар А. Лавуазье анықтады. Осы кездегі дәл анықталған Ауаның құрам бөлігі төмендегідей.

Газдар аты	Колем бойынша, %	Салмақ бойынша, %
Азот	78,10	75,51
Оттек	20,93	23,15
Аргон	0,933	1,286
Көмірңышңыл газ	0,03	0,04
Гелий	5 ∙ 10^-4	7 ∙ 10^-5
Неон	1,8 ∙ 10^-3	1,2 ∙ 10^-3
Криптон	1 ∙ 10^-4	3∙10^-4
Ксенон	9 ∙ 10^-6	4 ∙ 10^-5
Озон	1 ∙ 10^-6	-
Радон	6 ∙ 10^-18	-
Сутек	5 ∙ 10^-5	3 ∙ 10^-6

Теңіз деңгейінде (ылғалсыз, шаңсыз) Ауаның орташа құрамы бүкіл жер шарында бірдей десе де болады. Бұл газдардан басқа Ауада өте аз мөлшерде су буы мен басқа да газ тәрізді қосылыстар болады. Ауа құрамы (шамамен 100 км биіктікке дейін) өте аз өзгереді. Жердегі Ауаның жалпы массасы 5 ∙ 10¹⁵т. Су буы мен көмірқышқыл газы жоқ Ауаның 1 л салмағы 0° С және 760 мм сын. бағ. қысымында, 45° ендікте 1,2928 г-ға тең. Егер ауа дербес газ болса, оның грамм-молекула салмағы 29 г-ға тең болар еді, сондықтан орташа молекула салмағы «29» деп алынған. Ауаның кризистік температурасы - 140,7°С, кризистік қысымы 37,2 атм. 192°-тан төменгі температура мен 760 мм сын. бағ-на тең қысымда Ауа - көкшіл, жеңіл қозғалатын сұйық, тығыздығы 0,96 г/см³. Техникада жұмсалатын ауа мөлшері орасан зор, мыс., өндірісте 1 т қара металл алу үшін 16 мың м³Ауа, 1 т мыс алу үшін 57 мың м³ ауа жұмсалады. Ауа өндірісте отын жағумен байланысты процестерге, түрлі реакцияларда кейбір газдарды, мыс., оттек, азот, аргон, криптон, ксенон, неон, гелий алуда т. б. қолданылады.

Әдеб.: Бірімжанов Б. А. Жалпы химия. А., 1962; Некрасов Б. В. Курс общей химии. -М.-Л., 1952.

Жарияланған-2019-12-19 15:17:51 Қаралды-12617

Мәлімет сізге көмек берді ма

ЛАШЫН

Құсбегілер лашынды жоғары бағалаған. Сұңкар тұқымдастарының ішінде ақ сұңқарды сиректігі үшін мәртебе көріп, қолға түсіруге құмартса, лашынға қырандық алғырлығы үшін қызығады.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

БАЛҚАЙМАҚ

Үн түсі алтындай сарғайғанша шала қуырылады. Содан соң оған қаймақ, бал қосып, араластырылады.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

АЛАКӨЛ ҚОРЫҒЫ

Алакөл қорығы 1998 жылы 21 сәуірінде ұйымдастырылды. Алакөл қорығы Жетісу өңіріндегі Жоңғар Алатауы мен өзендерінің табиғатын қорғау мақсатында құрылған. Еліміздегі ең терең көл — Алакөлдің де сұлу табиғаты осы қорық құрамында.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

АСЫЛ МЕТАЛДАР

Асыл металдарға алтын, күміс, платина және осы платина тобына жататын иридий, осмий, палладий, рутений және радий металдары жатады. Басқа металдарға қарағанда, асыл металдар химиялық әсерлерге тұрақтылығымен, оңай иілгіштігімен (алтын, күміс), баяу балқығ

ТОЛЫҒЫРАҚ »

ЖАС ЖЕМІС НЕМЕСЕ ЖИДЕК АРАЛАСТЫРЫП ШАЙҚАЛҒАН ҚАЙМАҚ

Рецептіде көрсетілген жемістер жақсылап жуылып, үстіне шайқалған кілегей құйылады. Дастарқанға қант ұлпасы қоса әкелінеді.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

ТАУ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛДЫ?

Бәрінің сыры - жер қыртысында. Ол ешуақытта да тыныш жатпайды: кейде дір-дір сілкініп, бетіндегінің бәрін бір шайқап өтеді; кейде төмен ойысып, ал кейде қатпар-қатпар жиырыла қалады.

ТОЛЫҒЫРАҚ »