Физика сабағын еңбек тәрбиссімсн байлаиыстыру арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырулың . теориялық-педагогикалық негіздері

Мазмұны

Кіріспе .............................................................................3

І-тарау Физика сабағын еңбск тәрбиссімсн байлаиыстыру арқылы оқушылардың понге дсгсн қызығушылығын арттырулың . гсориялық-псдагогикалық негіздері

1.1. Физика сабағын сңбек пәнімен байланыс нсгпінде үйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктсрі......................................5

1.2. Фпзика сабагын сңбск понімсп байлапыс нсғізіпдс үпымдастырудың бүгіпгі күнгі күй-жайы жонс корсеткіштсрі....................................................14

1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзсгс асыружолдары.....................24

II — тарау "Жүмыс және қуат. Энсргия. Қарапайым механизмдср" тақырыбын оқыту одісі.

2.1. "Жүмыс жәнс энергия" үғымдарын талдау. Күш жүмысын оқыту одісі.............................................................................34

2.2. "Қуат, пайдалы осср коэффициенті" тақырыбын оқыіу одісі.....................38

2.3. Эпсргия. Кипстикалық жоне потснциалдық лісрғмяны оқыту одісі.............................43

2.4.Мсханикалық энсрғияның айналу жонс сақталузацьі..46

2.5. Қарапайым мсханизмдер, күштср моментін оқыту одісі.......................48

III — тарау "Жүмыс жонс қуат. Энсргия. Қарапаііым мсхапизмдср" тақырыбым оқытуды сңбск торбпссімсн байлаиыстыру.

3.1. Жүмыс жоне қуат тақырыбына арналған фроптальдік тапсырмалары..........................................................53

3.2. Қарапайым мсханизмдср тақырыбына арналған ліілактикалық м а і сриаллар...............54

3.3. Күш моменті, блок тақырыбына арналған дидактикалық

м а тс р и а л д a p...................................................55

Қорьғгынды...........................................................56

Әдсбисттер тізімі...............................................................................58

Қосымша..............................................................60

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестігі. Бүгінгі күні мектептегі оқу пондерінің ішіндегі оң күрделісі, әрі қиындығы жоғары деп саналатын техникалық циклдағы оқу пәндерінің ішіндегі физика пәні болып жүр. Оны бүгінгі талапкер мен мектеп оқушыларының тапсырған орындарындағы талапкерлердің асым көпшілігі

техникалық циклдағы оку пәндеріне қарағанда гуманитарлық пәндерді таңдайды, онда да жалпы балды техникалық емес гуманитарлық пәндер есебінен жинақтайды.

Бұның бәрі жоғары оқу орындарына келетін талапкерлердің мектеп қабырғасында жеткілікті дәрежеде білім алмайтындығып көрсетеді.

Заман талабы бүгінгі жастардың жан-жақты білімді және тәрбиелі, рухани өсуін қажет етеді. Осы тұста Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында (1996ж.): «Біз жастарға жан-жақты білім берумен қатар, олардың бойында адамгершіліктің негізін қалауды бір сәт те естен шығармауымыз керек деп көрсеткен болатын. Ал Казақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында тәрбиенің негізгі міндетінің бірі ретінде рухани ойлау дәрежесі биік азаматты тәрбиелеу деп көрсетілген. Мұның бәрі жастарға мектеп қабырғасында санасы білім беру соның ішінде ақыл-ой мен ғылыми дүниетанымды қалыптастыратын физика пәнін тиімді оқыту арқылы жүзеге асырылмақ.

Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыру мәселелері көптеген педагог-ғалымдар тарапынан зерттеліп келеді. Олар К.Д.Ушинский, И.П.Павлов, В.В.Богослонский, А.Ж.Едігенова, С.Мажиденова, А.Д.Қайдарова, Ф.Юзликаев, А.Б.Ковалев, С.Л.Рубинский.

Ал оқушыларға қызығушылық қалыптастыруда белгілі пәнді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырудың тиімділігі Бейсенбаева А.А., Шолпанқұлова Г., Максимова В.Н., Кулагин П.Г., Кац Ц.Б., Минченко Е.Е., Усова А.В., Монахов А.Н. және басқалардың еңбектерінде қарастырылған.

Сонымен бірге С.Табылдина, Т.В. Кажерина және тағы басқа физика сабағын пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыруды, С.Ерметов, Ғ.Түржігітова, Х.Досмұхамедов, К.Н.Ешназаров, Ю.И.Дина, И.К.Тұрышева, Ю.К.Бабанский, Д.И.Бабанский,

Д.Ф.Поголеева, О.М.Рипина, П.А.Соколова, З.П.Соловьева және тағы басқа физика пәнінің еңбек пәнімен байланыста ұйымдастыру арқылы оқушыларды пәнге қызықтыруға болады деп дәлелдейді.

Дегенмен жоғарыдағы зерттеулер бүгінгі жағдайдағы физика пәні сабағын еңбек пәнімен пәнаралық байланыс негізінде үйымдастыру арқылы окушыларды пәнге қызықтыру жеткілікгі дәрежеде қарастырылып әдістемелік тұрғыда кеңінен жарияланып насихатталмай жүргендігін көрсетеді.

Сондықтан біз диплом жұмысының тақырыбын «физиканы оқытуды мектептегі еңбек тәрбиссімен байланыстыру деп алдық.

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - оқушылардың оқуға қызығушылығын қалыптастырудың теориялық және әдістемелік негізін жасау.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1. Оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау;

2. Мұғалім мен оқушылардың бірлескен қарым-қатынастық, педагогикалық-ынтымақтастық жұмысының әдістемесін жасау;

3. Мұғалім мен оқушының бірлескен жұмысын ғылыми-педагогикалық кәсіби бағытта жүргізуге тәрбиешілері әдістемелік нұсқаулар ұсыну.

Зерттеу әдістері — эксперимент, бақылау, анкета, тест, философиялық, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге талдау жасау.

Зерттеу базасы — Шымкент қаласындағы Қ.Сыпатаси атындағы № 7 техникалық лицей мектебі. Зерттеудің әдіснамалық негізі болып қоғамдық орта мен және тұлғаның даму зандылықтары байланыстығының теориясы іс - әрекет пен тұтас педагогикалық процесс теориясы, жалпы адамзаттың адамгершілік пен ұлттық құндылықтардың диалектикалық бірлікте болуы туралы философиялық. қағидалары, пәнаралық байланыс теориясы және тағы басқа саналады.

Диплом жұмысының құрылымы — кіріспеден, 3 негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.

I — тарау. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыстыру арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырудың геориялық - педагогикалық негіздері.

1.1. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктері.

Физиканы оқытудағы еңбек тәрбиесі

Білім алу үшін да, дүние тану үшін де еңбек етіп, оқу оқып тынымсыз харекет жасау қажет. Оқушыларға еңбектің олеуметтік мазмұнын, қажеттілігін, іс жүзінде түсіндіру — олардың жалпы дамуы мен козқарастарының қалыптасуына ықпал етеді.

Еңбек адамның даму тарихында ғана емес, өзін қоршаған материялық дүниені танып білу де, табиғатты өз ырқына сай өзгертуде де шешуші ролъ атқарады, адам еңбек ету арқылы қоғамға қажетті игіліктер жасайды, әрі табиғат құбылыстарының жаратылымдық заңдылықтарын ашады.

Физика сабағында, физиканың лабораториялық сабақтарында, сабақтан тыс лабораториялық, немссе тәжірибелік жұмыстарда оқушылар тікелей практикалық еңбскпен таныстырылады. Мұндай сабақтарды үйымдастыру ісі мен методикасының өзіндік өзгешелігі бар. Ол оқушыларды еңбекке тәрбиелеу мен кәсіпке бейімдеу міндеттерін ойдағыдай орындау жолында едәуір мүмкіндіктер ашады.

Әдеттегі сабақатарда оқушының еңбегі негізінен жеке жүргізіледі. Оған, өз еңбегі өнімділігін білімінің - тұтынушысы өз еңбегінің нәтижесі — бағаны, кластың абырой — беделі алатын да, жанұяның қолпаштауы, немесе жазғыруын еститіп де тек өзі сияқты болып көрінеді. Оқушының оқудағы еңбегінің қоғамдық мәні, әдетте, оның өзіне байқалмай, жасырын қалады, оның жетістігімен көпшілігін ілуде біреу болмаса, кластағы басқа балалар өздерінің жетістігі немесе кемшілігі деп қабылдамайды. Тәрие мәселелерін ойдағыдай шешу үшін, класқа ортақ мақсат қою керек. Металл сынықтарын жинау, сенбіліктер, туристік жорықтар мен басқа да тәрбиелік шаралар қанша пайдалы болғанымен олардың тиімділігін, әрине, кластағы оқу еңбегімен салыстыруға есте болмайды.

Физика сабағында оқушыларды еңбекке тәрбиелеу, ол жастарды еңбекті сүюге және құрметтеуге тәрбиелеу болып

табылады. Оқушыларды еңбек етуге психологиялық жағынан әзірлеу, оларды басқалардың еңбегін құрметтеуге дағдыландырады. Ал, оқушыларды кажетті білімдермен шеберліктерге дағдыландыру кез келген маңызды жұмысты орындау үшін қажетті еңбек сүйгіштікке, шыдамдылық пен табандылыққа тәрбиелеу деген сөз.

Оқытудың бірінші сатысында, нақты мысалдар арқылы қоғамның материалдық әрі рухани құнды қазыналарын жасаудағы физиканың ролін көрсетуге мүмкіндік бар. Физиканың алғашқы сабақтарынан бастап-ақ оқушыларға әрбір физикалық аспаптарда, әрбір ашылған жаңалықтар мен теорияларда көптеген ғалымдардың еңбегі барын көрсетіп отыру оқушыларға көп ол тастаиды.

Сол сияқты, оқушыларды әртүрлі жұмыстың іскерлік ырғағын оларға ең қарапайым көрінстін қолданыс тапқанға дейін қаншама шебер қолдардан отетінін мысалдардан көрсетуге болады.

Мұғалімнің жеке басының үлгісі, оның өз еңбегіне адалдықпен қарауының тәрбиелік маңызы өте үлкен. Ойткені, бұларды оқушылар үнемі сезініп отырады және жоғары бағалайды, көп жағдайларда мұғалімдерге еліктейді. Оқу оңай болмағандықтан, оған деген құнттылық пен сүйіспеншілікке тәрбиелеудің бірінші шарты-оқушыларға оқудың мақсатын түсіндіру үлкен міндет атқарады.

Оқушыларды өздерінің ілімдерін мектепте оқым жүрген кезінің өзінде-ақ, күнделікті өмірде, шеберханалар мен мектеп жанындағы еңбек орындарында жұмыс істеу кезінде тексерудің маңызы зор.

Оқу — оқушылар үшін қуаныш әкелетін белсенді ойлау процессі болуға тиіс.

Еңбекке тәрбиелеуде физика сабағында жүргізілетін әртүрлі лабораториялық жұмыстардың маңызын айырықша атап өткен жөн. Олар оқушыларды қажетті дағдылармен және шеберліктермен қаруландырады, қоғамдық меншікке ұқыпты қарауға тәрбелейді, еңбек мәдениетін бойларына сіңіреді. Отанның өз үйіңнен басталады дегендей еңбекке деген ынталықтың үлгісі физика кабинетендегі тазалық пен жинақтылық болуы қажет. Физика кабинетіндегі құрал-саймандар мен қондырғыларды, аспаптарды қалай болса солай ретсіз қоя

салу, жұмыс орнын, үстелді жинаусыз қалдырудың өзі ерсі көрінетіндей болып әсер етуі еңбекке тәрбиелеуде өз игілін береді.

Лабораториялық жұмыстарды мұқият жүргізуге дағдыландыру қажет. Лабораториялық жұмыс орындарында тәртіп сақтауға. Аспаптарды ұқыпты орналастыруға физикалық схемаларды, тізбектерді құрастырып жинауға, оларды сызуда және жазбаларға өтетіні назар аударып отырған жөн.

Ақырында, еңбекке деген саналы көзқарасты тәрбиелеуде кластан тыс, әсіресе, қоғамдық пайдалы жұмыс үлкен маңызы атқаратынын ескерген жөн.

Шынында, физика кабинетін жабдықтау, мектеп үшін оқу корнекі құралдар әзірлеу, мектеп үйін электрлендіру және радиоландыру сияқты кластан тыс жұмыстың қоғамыдық маңызын ескеріп, оны еңбек тәрбиесінің көзі ретінде пайдалануді болады.

Қазіргі кезде білімнің интегралдануын қамтамасыз етy. оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті негізгі мәселелердің біріне айналып отыр.

Осы арада мектептің оқу — тәрбие процссінің пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның интелектуалдық өрісін байытумем бірге, бүкіл адамзаттық қундылықтар көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыпты қалыптасуына мүмкіндік береді.

Ал мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда мұғалімдер біршама қиындықтарға кездесіп отырғаны белгілі. Атап айтқанда, оқыту процесін тиімді ұйымдастыру, және пәндер арасындағы ортақ ұйымдарды, заңдылықтарды бір — бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс әрекеттерін дамыту, алған білімдерін жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.

Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми — техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы керек. Жалпы білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы, өндіріс іс

қоғамдық дамудың жаңару процесіне тікелей ықпал жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқу процесіне пәнаралық байланыс ерекше көкейкесті орын алып отыр және жалпы педагогикалық маңызға ие болады.

Физика сабақтарында оқушылар еңбек жолында және басқа пәндерді оқып үйрену кезінде қажет болатын бірқыдыру практикалық дағдылар мен шеберліктерге ие болады. Пәнаралық байланыстар физиканы ойдағыдай оқып үйрену дәл сондай дәрежеде қажет.

Мектепте ғылым негіздерін оқып үйрену процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру тәсілдері алуан түрлі. Физиканы оқып үйренудің алғашқы кезеңінде төмендегі тәсілдерді ұсынуға болады:

- жаңа материалдарды оқып үйренуге байланысты оқушылардың бұрын басқа пәндер сабақтарында алған білімдерін пайдаланады (мысалы, 7 сыныптағы физика сабақтарында қысым ұғымын қалыптастыру кезінде тура және кері пропорционалдық тәуелділіктер туралы білімдерді пайдалану); оқушылардан басқа оқу пәндерін (мысалы, еңбектен) оқып уйренген кезде алған білімдерін қолдануга талап ететін есептер шығару;

- білімдерін комплексті қолдануды талап ететін эксперименттік жұмыстарды орындау;

- пәнаралық сипаттағы экскурсиялар өткізу (мысалы, физика мен еңбек бойынша заводтың электрондық цехына экскурсия жасау);

- қорытындылау сипатындағы қайталау, мұнда әр түрлі пәндерді оқып үйрену кезінде белгілі бір мәселелер жөнінде алған білім бір тұтас етіп біріктіріледі (мысалы. оқушылардың физиканы оқып үйрену процесінде туралы алған білімдерін қорытындылау, соның нәтижесінде оқушылар энергияның сақталу және айналу заңын неғұрлым толық терең түсінуге жетеді).

Бүгінгі күн қоғамымызды қамтып отырған ізгілендіру мен демократияландыру процестері, адамға деген козқарастың өзғеруі, субъективті дара тұлғаның ролінің өсуі, осыларға сәйкес әлеуметтік өмірдегі және экономикадағы өзгерістер білім беру мен тәрбиелеу ісінің алдында жаңа міндеттер қойып отыр.

Бізді қоршаған ортадағы кез-келген құбылыс шексіз, көпжақты және көптеген ғылымдар тарапынан зерттеуді қажет ететіні белгілі. Сондықтан ғылымның жеке бөлімдері бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Осылайша, электр және магнетизм бөлімі бойынша Фарадейдің зерттеулері және Максвеллдің электромагниттік өріс теориясы өз кезеңінде векторлық және тензорлық талдаудың

дамуына жол ашты. Сондай-ақ астрономия. химия ғылымдарына қажеттілік тек қана физиканың дамуына ғана емес, сонымен қоса, оның жеке бөліктерінің дамуына да қажет. Мәселен, оптиканың дамуында астрономияға қажеттілігі жоғары болды: ғалым-астрономдар көру түтікшесі арқылы жұмысты бақылауды бастағаннан бастап-ақ олар оны дамыту туралы мақсат қойды.

Бір ғылымның заңдылықтары ғылымның басқа салаларындағы құбылыстарды ашуға көмектеседі.

Мәселен, дифференциалдық және интегралдық есептеулер физиктер мен инженерлерге көптеген етеде туындаған қиын проблемаларды шешуге көмектесті, ал электронның толқындық табиғаты мен кванттық механика ашылуы химиктерге табиғаттың химиялық байланыстарын анықтауға көмектесті.

Ғылымсыз және оның зерттеулерінсіз қазіргі өндірістің дамуы мүмкін емес. Мектеп оқушыларлы материалдық өндіріс аясында еңбекке баулудың негізі болып табылатындықтан бұл еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалуына мүмкіндік береді.

Понаралық байланыс мәселесі екі түрлі деңгейімен түсіндіріледі. Біріншісі, берілген бір заңның оқытылуының өңделуімен, әр түрлі оқу құралдарының түсіндірілуімен, сонымен бірге, мектептегі бағдарламаларының өңдеуімен іске асырылады. Екіншісі - оқушылардың оқу құралын мецгеруімен олардың білімі мен біліктілігін тереңдету мен кеңстілуіне бағытталады.

Ол мектеп оқушылардың оқу процесінде іске асырылады.

Еңбек тәрбиесімен байланыс келесі бағыттарда жүргізіледі:

1. Пәнішілік байланыс:

оқушылардың еңбек тәрбиесінен алған білімі мен біліктілігін алдағы жылдарға қолдану

еңбек және өндіріс туралы мағлұматтарды қолдану

олі білім мазмүнына енбеген қазіргі ғылым мен техниканың жстістіктері туралы материалдарды пайдалану;

оқушылардың техникалық шығармашылығы бойынша сыныптан тыс іс әрекеттерімен байланысы.

2. Басқа оқу пәндерімен байланысы:

математикалық қондырғыларды пайдалану ғылым негіздерімен байланысы.

Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы оқу пәндерінің мазмұнына негізделген. Егер, жаратылыстану — математикалық циклдағы пәндердің еңбек пәнімен байланысының мазмұны оқушыларда еңбектің ғылыми-техникалық негізін қалыптастыруды тереңдетіп және кеңейтетін болса, ал гуманитарлық пәндермен байланысы адамның еңбекке деген ұйымдастырушылық -экономикалық негізін ашады.

Әр түрлі оқу пәндерінен алған білімдердің байланысы тек қана қазіргі өндірістің ғылыми негізін ғана емес, сонымен қатар оқушылардың еңбек тапсырмаларын, лабораториялық практикалық және өндірістік жұмыстарды өз бетімен орындауда үлкен рол атқарады.

Еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалу мүмкіндігі келесі жағдайлармен анықталады:

- жалпы білім беретін оқу пәндерімен еңбек пәнінің бағдарламаларында мағыналары бірдей тақырыптар бар(мосслен, физика және еңбек курсындағы электротехника элементтері);

- бір оқу пәнінің курсындағы түсінік, заңдар басқа бір пәннің бөлімдерін оқытуға негіз болып табылады атап айтқанда техника мен технологияның ғылыми негізін түсінуге мүмкіндік береді (мәселен, физика курсы мен еңбек пәніндегі қатты дененің құрылымын қарастыру):

- еңбек пәнінің жеке тақырыптары басқа оқу пәндерін оқытуда көрнекілік ретінде қолдануға бай материал (мысалы, тігін станоктарын үйренудегі мәліметтерді. математика, химия, биология курстарында қолдану);

Қарастырып отырған байланыстың нақты мазмұны мектен пәнінің оқу материалына, оны оқу жылына және үйрету мерзіміне байланысты. Егер сабақтың мазмұны бірнеше пәндерден білімдерді қажет ететін болса, онда олардың барлығын үйлестіру қажет.

Қандай да бір проблеманың шешімі үшін әр түрлі оқу пәндерінен білімдерді қолдану оқушыларда ғылыми ойдың және өте кең іскерлігінің қалыптасуына септігін тигізеді. Осылайша ауыл шаруашылығын жеделдетудің тәсілдерін табуда күрделі биологиялық объектілерге әсер етуші әр түрлі факторлардың әсерін білу қажет:

- жануарлар мен өсімдіктерге ішкі ортаның әсер ету шартып оқып үйрену (жарықтың, жылудың, ылғалдың, электр және магнит өрістерінің әсерін);

- өсімдіктер мен жануарлардың өсуі және дамуындағы биологиялық процестердегі физикалық құбылыстардың ролі (булану, диффузия және т.б);

- өсімдіктер мен жануарлардың өміріне тікелей әсер ету (жарықтандыру, радиоактивті сәулелену, жылу және электр тогы арқылы әсер ету);

Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен пәнаралық байланысы:

- еңбектің және еңбек операцияларының жаратылыстану ғылыми негіздерін ашады;

- қарастырылып отырған тақырыпты кеңейте және тереңдете түседі, оның көпжақтығын және басқа ғылыми білімдермен байланысын көрсетеді;

- ғылым пәндерінің әсерін нақтылайды;

- еңбектік тапсырмаларға шығармашылық карым-қатынасты қалыптастырады;

- мектеп оқушыларында ғылыми ойды қалыптастыруға негіз болады. Осылайша еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы әртүрлі функцияларды орындай отырып, үлкен педагогикалық мәнге ие.

Еңбек пәнінің басқа пәндермен байланысының кезінде еңбек

процесінің ғылыми негізі ретінде қолданылатын барлық

заңдылықтар мен түсініктерді қарастыру мүмкін емес. Бірақ та оқу пәндерін оқыған кезде оқушылардың алған ғылыми білімдері барынша өмірде және еңбекте қолданылуы қажет.

Мектеп тәжірибесі көрсеткендей, білімдерді қолдану мүмкіндігі көптеген факторларға тәуелді: мұғалімнің оқытылып отырғап түсініктің, заңның қолдану аймағын каншалықты көрнекті әрі түсіпікті етіп корсете алуы, сонымен қоса осы заңдарды қолдану жолдарын үйретуіне байланысты.

Мәселен, материалды өңдеу кезінде оқушылар дефформация құбылысына тап келеді. Бұл құбылысты түсіну үшін оқушыларға денелердің кристалдық құрылысы тақырыбынан алған білімдері қажет болады.

Мектеп оқушылары алатын оқу материалының көлемі. техника мен технологияның ғылыми негізін анықтамайды, тек

қана оған түсінік береді. Мәселен, формуласы дефформация құбылысының ішкі байланысын ашып көрсетеді, ол тек қана кернеу мен серпінді дененің салыстырмалы үзындығының арасындағы аналитикалық байланысты көрсетеді. Бірақ ол конструкцияларды есептеуде қолданылады, себебі ол серпімді денелер деффомациясының теориясының пегізін көрсетеді.

Осы ретте біз өз зерттеу жұмысымыздың екінші кезеңі бойынша дәстүрлі емес сабақ жоспарын ұсынуды жөн көрдік.

7-сыныпта «Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбын өткен кезде жұмыс және қуат, олардың өлшем бірліктері, механикалық (кинетикалық және потенциалдық) энергия, өзен мен желдің энергиялары туралы түсініктер қалыптасады. Осы түсініктерді өткен кезде оқушылардың (IV сынып), математика (IV сынып) еңбекке (техникалық еңбек V — IV сынып) пәндерінен алған білімдерін пайдалануға болады.

Физика мен еңбек пәнінің арасында пәнаралық байланысты калыптастыру мүмкіндіктері мектеп жағдайына және еңбекке баулудың бағдарламасын таңдауға байланысты, бұл мына таблицада № 3 көрсетілген.

Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбының енбек пәнімен

байланысы.

Физика	Ауыл шаруашылық еңбек (қ.б)*	Ауыл шаруашылық техникадағы машина өңдеу (қ.б.)	Металл және ағаштарды өңдеу (б)	Қызмет көрсетуші еңбек
Қуат	Машина және қолдың көмегімен жасалған жұмыстардың жылдамдығын салыстыру 4 сынып	Еңбек өндірісі туралы түсінік қолмен және механизаторланған жұмыстағы еңбектің өндірістегі мысалдары 4 сынып	Ағашты кескіштің және станоктің көмегімен өңдеу жұмысының жылдамдығы 5 сынып	Тігін машинасы және қолмен тігуін жылдамдығын салыстыру көкөністерді кқолмен және көкеніскешкіш арқылы кесудің жылдамдығы
Қарапайым механизмдер (рычаг. Иілген жазықтық)	Өңдеу машиналарындағы қарапайым механизмдер 5 сынып		Металл пышақтар қысқыштар 4 сынып	Қарапайым механизмдер және олардың қолмен тігетін тігін машиналар орны 5 сынып
Механизмдерді қолданудағы жұмыстың гене-теңдігі		Машина туралы түсінік оның негізгі үш бөлігі двигатель берілгіш механизм жұмысшы бөлігі 4 сынып		Қарапайым механизмдер және оларды қолмен тігетін тігін маши-да орны 5сынып

Оқу шеберханаларында жұмыс істей отырып, оқушылар әрдайым қарапайым механизмдерді қолданды: қысқыштар, рычагтар және т.б. физика пәнінің мұғалімі, осы жайлы ескерте отырып, қарапайым механизмдердің қозғалысы негізделген физиканың заңдарын көрсетеді. Осы механизмдердің көмегімен ара қашықтықтан қанша есе ұтылса, күштен сонша есе утатындығын көрсеткен өте пайдалы. Бұл фактілер «жұмыс, «қуат және «механиканың алатын ережесі ұғымдарының

қалыптасуына негіз болады. «Күш моменті түсінігін де еңбек пәнінің мысалдары арқылы көрсетуге болады. Сондай-ақ өзіндік жұмысқа тапсырма беруге де болады, мысалы. қысқышмен жұмыс

кезінде қандай күшті көбейтуге болады?

Сонымен қоса, еңбек пәнінен өтілетін сабақтарда оқушылардың физика курсында алған білімдерін пайлалану мысалы төменде көрсетілген.

Еңбектің металкесуші станоктар сабағын үйренуде физика. химия, биология, математика пәндерімен пәнаралық байланысты қалыптастыру мүмкіндіктері отс жоғары. Бұл жағдайда еңбек пәнінің фиизикамен байланысы өте көп жақты. Мысалға алынған станоктың металкесуші конлырғысының жұмысына физикалық негізін айтa отырып, еңбек пәнінің мұғалімі мектеп физикасының мүлдем барлық бөлімдеріне тоқталуына тура келеді: механикаға молекулярлық физикаға, электр және магнетизм және оптикаға.

Берілген жағдайда қатты денелер механикасы екі жақты көрінеді: ол станок жұмысына байланыссыз орындалады (қозғалыстың әр түрлі түрлері: түзу сызықты және қисықсызықты, бірқалыпты жоне үдемелі: инерция жонс үйксліс құбылыстары; энергияның айналу және сақталу заңы және т.б.) және байланысты бұл машина туралы білім арқылы (детальдар, механизм және машина, жылдамдық және қуаттың редукциясы және басқалар). Мысалыға, тігін станогының суппорты түзу сызықты қозғалады (инструментті өңделуші детальға салғандағы және алғадағы қайтымды-ілгерілемелі қозғалыс). Электроднигательді қосқан кезде айналып тұрған детальды қосқан кезде инерция пайда болады да, сәлде соң үйкеліс күші осерінен тоқтайды.

Станоктың жұмысы кезінде жылу құбылыстары оқушыларға көрнекі және өте оңай демонстрацияланады: кесуші құралдың оңдеу кезіндегі қызуы; кесу кезіндегі механикалық энергияның ішкі энергияға айналуы; тез айналатын детальдарды суыту.

Станоктың электрлік бөлігі (электрлік двигатель, қорғаушы апарат) оқушыларды изоляторлар және өткізгіштердегі электр тогы, токтың жұмысы және қуаты, олардың электрлік сымдарда жоғалуы, жылу құбылыстары, электромагниттік индукия құбылыстары туралы білімдерін еске түсіруді қажет етеді.

Сондай-ақ, молекулалық және атомдық деңгейдегі заттың құрылысы туралы білімді-материалтану сабағын үйренуде қолдануға болады, оның ішінде металдарды термиялық және химико-термиялық өңдеумен, кристалдық тор және олардағы

ақаулармен танысқан кезде.

Бұндай сабақтардан кейін оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады, үйде өз бетінше ізденуге дағдыланады қосымша матералдар іздеуге тырысады, оқушылардың басқа пәндрден алған білімдері қайта жаңғыртылып отырады. Бұның бәрі оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерінің. білім деңгейінің жогары дәрежеде болуына өз септігін тигізетіні анық.

Эксперименталды және бақылау топтарындағы жүргізілген жұмыстардың нәтижелері тақырыптар соңында немесе қорытынды бақылау жұмыстарын орындағанда (карточкалар бойынша өздік жұмыстар, физикалық бақылау жұмыстары. еңбек пәнімен байланыс негіздегі есептер, бағаларды сараптау және т.б.) жәрдемімен салыстырылды.

Үсынылған әдістеме бойынша өтілген сабақтан кейін экспериментальды және бақылаушы сыныптардан бастапқы анкета сұрақтары қайта жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша жогары деңгейді көрсеткендер эксперимент тобында 27,3%. бақылау тобында 14%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 36,7%, бақылау тобында 43% және төменгі деңгейде тобы 36,7%, ал бақылау тобындағылар 43% болды.

Пәнаралық байланыстар бойынша қажетті материалды іріктеуде мұғалімнің еңбегін жеңілдету үшін қысқаша жазылатын карточкаларды пайдалануды ұсынады:

1) осы тақырыпқа (сұрақтар, тесттер, суреттер) қатысы бар материалдар қай оқулықтан алынған;

2) аралас пәнде осы материал қашан оқып - үйретіледі;

3) аралас пән материалының қысқаша мазмұны (фактілср, мысалдар, сандар, заңдар толық жазылады);

4) физика сабағында аралас материалдарды қайталағанда қандай әдіс немесе тәсілді пайдаланған тиімді (еске салу, қайталап айту, салыстыру, тарихи ракурс, теңестіру, өзіндік жұмысқа тапсырма, проблемалық сұрақ және т.б.)-

5) болашақта физика материалы қайсы оқу пәнінде

қолданылуы мүмкін.

Осылай жинақталған пәнаралық мазмұнды материалдарды тақырыпта жалпы жоспарлауды қарастырғанда қолдануға болады.

1.2. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күй-жайы және көрсеткіштері.

Бүгінгі таңда оқушылар бойында қызығушылық қасисттерін қалыптастырудың бастау алар көзі сабақты пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру екендігін зерттеулер көрсетіп отыр. Барлық пәндер өзара байланыс негізінде тығыз дамитындықтан біз зерттеу барысында оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастыруды бірнеше факторлардың әсер ететіндігін айқындадық. Оқушыларда қызығушылықты қалыптастыруда әсер ететін факторлар

2-кесте

қ/с

Фокторлар

Биология

Қоғамдық

Әлеуметтік

31ек пәнімен байланысты үшін спецификалық тәсілдері және оқыту жолдарыне даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болу

Психологиялық

Педагогикалық

Ата-анадан не ата бабаларына ауысқан баланың жеке басының ерекшелігін білдіретін қасиеттері.

Қоғамда боллып жатқан өзгерістер мен сұраныстардың баланың қызығушылығына тигізетін әсері. Баланың қызығушылық қоғам талабына сәйкес келуі.

Материалдық жағынан мүмкіндіктері денсаулық күйі өмір сүру құралдарының жетіліктіні және өзглерге деген сенімі

Баланың қызығушылық жоғары деңгейде болуы үшін қолайлы психологиялық ахуалдың болуы ондағы пән мұғалімдерін өзіне өзгелерге деген сенімді көзқарасы мен ынтымақ қарым-қатнасы

Бала тәрбиесіне пән мұғалім/ң жас ерекшеліктер бойынша психологиялық және даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болуы

Білім және тәрбие берудің аса маңызды құрылымының бірі пәнаралық байланыс екендігі біздің зерттеу жұмысымызды көрсетіп берді. Оны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттерді шешу алға қойылды:

- оқушылардың оқыту процесіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру;

- негізгі сыныптарда таңдап алынған материалдарды игеруғе жәрдемдесетін, оларда пәнаралық байланысқа мүмкіншілік жасайтын есептер жүйесін құру және оны оқушыларға оқып-үйретудің әдістемелерін анықтау;

- оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру және пәнаралық байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау

мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларында тыңғылықты талдау жасау;- мұғалімдердің пәнаралық байланысты практикалық қызметінде пайдалануы;

- сыныптан және мектептен тыс жұмыстарда пәнаралық байланыс бағыттылығын күшейте түсу. Бұл міндетті озық тожірибслсрді жинақтауды, жүмыстың нсгүрлым тиімді түрлерін практикада пайдалануды қажет етуі;

- мектеп мұғалімдерінің физика сабағын еңбек пәнінен байланыста өтуінің қандай деңгейде екендігін;

- мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігіп білуі.

Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қомаған ғылыми болжамның дұрыстығын тиянақтау мақсатында мектептерде эксперименттік жұмыстар жүргізіледі.

Физика сабақтарында оқушылардың оқу қызметтерін бақылау, бірнеше мектептердің физика пәні мұғалімдерінің жұмыс жоспарына талдау жүргізу, жалпылау және қорытынды сабақтарына қатысу арқылы көтерілген мәселенің қазіргі уақытта іс-жүзінде қандай деңгейде екендігі сарапталды.

Оқушылар және пән мұғалімдерімен өткізілген әңгімелер, пікірталас, анкеталар, сұрақтар беру, бақылау жұмыстарын жүргізу

8-11 сынып оқушыларының білім деңгейін, зерттеу мәселесі төңірегінде кездесетін қиындықтар мен жіберілген қателіктерді анықтауға мүмкіншілік туғызды.

Мектепте физиканы оқытуда пән мұғалімдерді пәнаралық байланысты әруақытта жүзеге асыруды ойластырмайды. Физиканы оқытуда пәнаралық байланыс идеясының көбінесе жүзеге асырыла бермеудің себебі пән мұғалімдері бұл мәселенің шешілуінің төменгі дәрежеде екендігімен, көмек болатын әдістемелік құралдардың аздығымен байланыстырды.

Физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде бағытталған есептер жүйесі оқушыларға аз ұсынылады, физика сабағы еңбек пәнімен байланыста өтілмейді, мұғалімдер окушылардың физикалық және ойлау қызметтерінің әдістерін қалыптастыруға баса назар аудармайды. Осының бәрі оқушылардың теориялық және практикалық дайындықтарына кері әсерін трігізеді, түрлі қиындықтарға ұрындырады, eң

бастысы ойлау деңгейлерінің төмен болуына, жеке бас қабілеттерінің дамуына тосқауыл болады. Эксперимент жәрдемімен біз мектеп оқушыларына физикадан білім беруді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру атап айтқанда, еңбек пәнімен байланыс дұрыс жолға қойылмағандығына көз жеткіздік. Эксперимент жұмысы үш кезеңде (анықтау. қалыптастыру бақылау) 2004-2005 оқу жылында Шымкент қаласындағы № 7 Қ.Спатаев атындагы техникалык-лицей мектебінде жүргілді.

Әксперименттің негізгі мақсаты ұсынылған эдістеменің мектепте физикалық білім беруге қызығушылықты арттыруді өткізетін әсерін анықтау деп айқындалды.

Пән мұғалімдерімен жүргізілген пікір алмасулар кезінде физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс ұйымдастыруда ол жетілдіру қажет екендігі байқалды. Мұғалімдермен пәнаралық байланыс негізінде оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру туралы жүргізілген анкета сұрақтары мазмұнды қамтыды:

1. Сіз өз пәніңізді оқытуда пәнаралық байланысты кажет деп есептейсіз бе?

2. Пәнаралық байланысты жоспарлайсыз ба?

3. Пәнаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай

түсінесіз?

4. Пәнаралық байланысты оқу жұмысыңызда қандай түрде жоспарлайсыз?

5. Сіз физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізесіз бе?

Берілген анкета сұрақтары бойынша мынадай қорытынды жасауға болады: мұғалімдердің 98%-і пәнаралық байланыстың қажеттілігін мойындайды. Ал пәнаралық байланысты унемі жоспарлап, сабақ өткізетін-30%, анда-санда жоспарлайтыны-35%, физика сабағын еңбек пәнімен өткізетіні 15%, мүлде жоспарламайтынын-20%. Сонымен қоса мұғалімдердің көпшілік бөлігінің интеграция ұғымының мәнін толық білмейтіндігі байқалды.

Сабақ өткізетіні

Анда-санда ғана жоспарлайтыны

Физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізетіні

Мүлде жоспарламайтынын

Жауап бермегендері

Мұғалімдердің пәнаралық байланыс негізінде өткізетін сабақтарын қандай түрде жоспарлайтыны анықтауға арналды анкета сұрақтарына олардың 38% тақырыптық жоспарлары пәнаралық байланысты көрсеткен, 32% жеке сабақ жоспарында ал пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны 20%, мұғалімдердің 10% - сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды.

Тақырыптық жоспардағы пәнаралық байланысты көрсеткен

Жеке сабақ жоспарында

Пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны

Мұгалімдердің сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды

Мұғалімдермен ашық ой-пікірлесу барысында, өткізген сабақтарына байқау жүргізгенде пәнаралық байланыстың қажеттігін көрсетеді. Бірақта пәнаралық байланыстың ғылыми мәнін, оқыту барысында жүзеге асыру жолдарын, оқушымен

жүргізетін жұмыс түрлерін, әдістерін басқа пәндермен атап айтқанда еңбек пәнімен байланысын айқындайтын шығармашылық ізденістері байқалмайды.

Осыған орай біздер пәнаралық байланыс проблемасына мұғалімдердің өздігінен ойлауына назарын аудару үшін шығармалар - «Пәнаралық байланыс туралы менің ойым деген пікірлер жазуды ұйымдастырдық.

Бұл туралы мұғалімдердің жұмыстарынан үзінділер беруді жөн көрдік:

«Пәнаралық байланыс қазіргі дидактиканың басты қағидасы екені бізге мәлім. Мектеп және мұғалім үшін бұл ең көкейкесті проблема болып отыр. Себебі, пәнаралық байланыс білімдердің синтезі үшін, оқушылар меңгеретін білімнің негізі үшін қажет. Жеке тұлғаны дамыту және пәндердің бір-бірімен байланысына ақындау, әсіресе өнер мен мәдениеттің басты міндеті деп түсінеміз. Сондықтан, өзімнің күнделікті сабағымды пәнаралық байланысты оқыту процентінің өсуі деп есептеймін. Оның тиімділік жолдарын арттыруды іздестіремін.

Енді бір мұғалімнің ойы мынадай: «Пәнаралық байланыс

оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына және оқушы үшін де жеке пәндерді оқу барысында пәнаралық байланыстың негізінде білімді саналы меңгеруіне қажет екенін түсіндім.

Ұсынылған әдістеменің мақсатқа сәйкестігін бағалау екі жолмен: мектеп мұғалімдерінің берген бағасымеп және оқушылармен бақылау жұмыстарын жүргізумен таразыланды.

Оқыту эксперименті келесі буындарды қамтыды:

1. Бақылауға алынатын және эксперимент жүргізілетін сыныптарды таңдау;

2. Арнайы дайындалған оқыту әдістемесін қолдану оқушыларға физикалық білім беруде қызығушылыгына елеулі ықпал ететіндігін және бой көтерген ғылыми болжамның дұрыстығын анықтау мақсатында оқып-үйрену экспериментін жүргізу;

3. Бақылауға алынған және эксперимент сынып оқушыларының оқу матеиалдарын меңгеру сапасын анықтау.

Оқыту экспериментін жүргізу үшін әр мектептен эксперименттік сыныптар (Э.С) және бақыланатын сыныптар (Б.С.) анықталды. Эксперимент жүргізілгенге дейін кейбір бақыланатын сынып оқушыларының үлгерімі эксперименттік

оқушыларының үлгерімінен жоғары болды.

Зерттеудің бірінші кезеңінде оқушылар бойынша пәнге деген қалыптастыру деңгейі, физика сабағын еңбек байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күнгі күй-жайы сауалнама, тестік сұрақтарға жауаптар алу, оқушылардан шағын шығармалар жаздыру арқылы және т.б. әдістерді қолдану арқылы анықталды.

Ал енді оқушылармен жүргізілген анкета сұрақтарына келетін болсақ, олар төмендегідей бағытта болды.

1. Понаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай түсінесіз? деген сұраққа оқушылардың 45%-і пәнаралық байланысты екі пән арасындағы байланыс десе, 55%-ті түсінбейтіндіктерін айтты. Бұдан біз мектептегі пәндер өзара пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылмайтындығы, жаңа терминдерді мұғалімнің сабақ барысында жиі пайдаланбауы, яғни интеграция ұғымы туралы түсініктің жоқтығын байқаймыз.

Пәнаралық байланысты екі пән арасындағы баиланыс Түсінбейтіндіктерін

2. Физика сабағы қандай пәндермен байланысын түсіндіріледі? — деген сұраққа оқушылардың 34%-химиямен, 33%-алгебрамен, 12,3%-еңбекпен және т.б. пәндермен байлапысты екендігін. Себебі компьютерде физикалық көзге көрінбейтін құбылыстарды толық және анық түрде көрсетіп бере алады. Бұл оқушының физикалық құбылысы жайлы анық мағлұмат алуына өз септігін тигізері анық. Сонымен қоса физика пәнін еңбек пәнімен байланыстырып өткенді қалар едіңіз? — деген сұраққа оқушылардың 56%-иә деп жауап бесе, 11%-ті білмеймін деп жауап берсе, ал 33%-ті жоқ деп жауап берген. Бұдан шығатын қорытынды оқушылардың физика қызығушылығының төменгі дәрежеде екендігін байқауға болады. Яғни оқушылардың көпшілігі техникалық пәндерге қарағанда гуманитарлық бағыттағы пәндерді оңай қабылдайды. Сондықтан мектептегі пән

мұғалімдері сабақты отырулары қажет және физика сабағында оқушылардың гуманитарлық пәндерден алған білімдерін жиі пайдаланып, оны сабақта қайта жаңғыртып отыру, оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттырады.

Сондай-ақ оқушылардың қызығушылық деңгейін анықтау мақсатында тест сұрақтары жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша:

Химмямен

Алгебрамен

Еңбекпен

Иә деп жауап берген

Білмеймін деп жауап берген

Жоқ деп жауап берген

1. Физика пәні саған ұнай ма, әлде оны түсіну сен үшін қиын ба?

а) ұнайды, бірақ түсіну қиын — 42,2%

ә) ұнамайды — 33,5%

б) түсіну оңай - 24,3% ұнайды, бірақ түсіну қиын ұнамайды

түсіну оңай

2. Физиканы оқығанда қандай әсерде боласың?

а) шаршаймын, қызық емес - 30%

ә) оңай, қызығып оқимын — 33%

б) міндетім болған соң оқимын — 37%

шаршаимын, қызық емес

оңай, қызығып оқимын

міндетім болған соң оқимын

24,3

3. Физикадан есептер шығарғанда шаршамай орындайсың ба?

а) есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын — 36%

ә) міндетім болған соң шығарамын — 25%

б) есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын — 24%

в) есептерді шығара алмаймын — 14%

есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын

міндетім болған соң шығарамын

есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын

есептерді шығара алмаймын

4. Қызығушылықты қалай түсінесің?

а) бір нәрсеге қызығу — 38%

ә) айналадағы заттарға қызығу — 46%

б) түсінбеймін — 16%

аймаладағы заттарға қызығу

түсінбеймін

бір пәрсеге қызығу

Бұл тест жұмыстарының нәтижесі бойынша оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмен екендігін және оқушыларды физикаға оқытқанда оқушылардың қызығушылығын оятатындай неғұрлым жеңіл, әрі қызықты етіп өтудің жолын қарастыру қажет.

Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан 30 және бақылау тобындағы 28 оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер 3%, ал бақылау тобындағылардың 2%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 30% бақылау тобында 35%, ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында 67%, бақылау тобында 57% болды. Бұл оқушылар бойында физика пәніне деген қызығушылықтың төменгі дәрежеде екендігін көрсетті. Өкінішке орай бүгінгі таңда физика пәнінің жас мамандарының басқа

пәндерден білімдері төмен дәрежеде. Сондықтан олар сабақты пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс өте аз ұйымдастырады. Текқана бірен-саран тәжірибелі мұғалімдер ғана сабақтарын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырады.

Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан

бақылау тобындағы

оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер

бақылау тобындағылар

орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында

бақылау тобында

ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында

бақылау тобында

Біздің көзқарасымыз бойынша, тұтас педагогикалық процесте әр пән мұғалімі, сынып жетекшілері, ата-аналар және т.б. пәнді еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру арқылы ғана оқушылардың бойында қызығушылықтың жоғары деңгейде қалыптасуына мүмкіндік туады.

Оқушылардың физикалық құбылыстардың сырын білуге деген ынтасы, өздігінен оқуға талпынуы, қоғамда болып жатқан құбылыстарды физикалық тұрғыдан түсініп беруі, белгілі бір құбылыстардың сырын түсінуде барлық ғылымның сырларын пайдалану сияқты белгілеріне қарап, біз оқушылар бойында қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен мен көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтадық қызығушылықтың

бірінші деңгейі — таным, сол арқылы олардың төменгі, орта және жоғары деңгей екендігін байқаймыз.

Томенгі деңгей - білуге деген қызығушылығы төмен, оқығандарын саналы түрде қабылдамайтын, қызығушылықтың корініс көрінбейтін оқушы.

Орта деңгей — түсінігі мен көзқарасы шашыранды, әркелкі, білуге ынталы болғанымен, саналы меңгеруде ойлау мен зеректігі жағынан қабілетсіздік танытатын, ұнамсыз қасиеттердің тұрақсыз кезектесіп кездесуі байқалатын оқушы яғни ауыспалы қызығушылық.

Жоғары деңгей - қызығушылық туралы толық түсінігі бар. Зерек білуге қызығушылығы, ынтасы жоғары, естіген сапалы қабылдайтын, еңбекқорлық, жауапкершілік, белсенділік қасиеттері тұрақты байқалатын оқушы.

Анықтау экспериментінде анықталған кемшіліктерді жою үшін көптеген педагогтар мен әдіскерлердің оқытуға қатысты

жаңа әдістерін, яғни физика сабағын байланыс негізінде яғни еңбек пәнімен байланыс ұйымдастырудың мүмкіншіліктері анықталды.

1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары.

Пәнаралық байланыстарды қамтыған физика сабақтарының екі типі болуы мүмкін: аралас пәндерден оқушылардың кейбір білімдерін тарту сабақтары және қорытындылаушы сабақтар. Пәндер бойынша олардың біріншілерін пәнаралық байланыстарда жүзеге асырудың келесі тәсілдерін пайдалану арқылы өткізеді.

Физиканың еңбек пәнімен байланысын жүзеге асыру жолдары

Оқушыларға келесі сабақта қарастырылатын сұрақтарды түсінуге қажетті еңбек пәні бойынша бұрын өткен материалдарды қайталау бойынша үй тапсырмалары ұсынылады. Физика мен еңбек пәндері бойынша материалдарды қайталауға арналған тапсырма нақты болу керек. Мұндай материалды қайталауды ұйымдастырудың өз ерекшелігі бар. Осылай

тапсырма бере отырып, алдын ала бекіту материалымен қалай жұмыс істеуді түсіндіру керек (оқу және меңгеру: суреттелген кұбылысты физика оқулығында айтылғанмен салыстыру; дәптерге анықтаманы көшіріп жазу; сұрақтарға жауап беру және т.б.).

Еңбек пәнінің оқу материалын және еңбек пәні бойынша оқушылар білімін мұғалім баяндамасына енгізу. Мысалы, физика сабақтарында ток күші, кернеу, кедергінің тақырыбын түсіндіргенде еңбек курсынан алған қарапайым өткізгіштер мен пзоляцияланған материалдар туралы оқушылар білімін тартады.

Физикаға оқытудың мақсаты, ол бір ғана оқытудың міндеті нәтижесінде жету емес екенін айта кету керек. Сонымеп фмзикадағы әрбір оқушының іскерлігі мен мүмкіндігін дамытатындай жағдай жасау. Оқуға қызықтырудың басты бәрі-ол нәтижеге жетуге ынталандыру.

Нәтижеге оқушы өзіндік қызмет жасаудағы әдіс-тәсілдәрі арқылы жетуі мүмкін. Мәселен жас сәби өзі жүре бастағанда өзіндік әдістер қолдана бастайды, бір нәрседен ұстау арқылы жүре отырып келесі затқа жету.

Бұған Абайдың қырық үшінші сөзі дәлел боларлықтан нақтылай түседі. «He көрдің, не есіттің, әрнешік білдің соңы тездікпенен ұғып, ұққандықпенен тұрмай, арты қайдан шығады, алды қайда барады, сол екі жағына да ақылды жіберіп қарамаққа тез қозғап жібереді. Егер бұл болмаса, көп білуге көп оқу оиды пайда да бермейді. Керекті уақытында ойламай, керекті уақытында қылмай, керекті уақытында айтпай, дәйім уақытынан кеш қалып, «Әй, әттеген-ай! үйтуім екен, бүйтуім екенің өмір бойы ғафил болып-ақ отырғаның.

Әрбір оқушы ертеңгі сабаққа тиянақты дайындалуға тақырыпты меңгеруге өз әдісін қолданса, оқушыға сабаққа дайындалу қиынға соқпайды.

Мұғалімнің езіндік әдісі бар, әрбір сабағын бір-біріне ұқсамайтын жан жақтылықпен өткізуге ізденеді, соны жүзеге асыру тәсілдерін, әдістерін іздейді.

Оқушыны үй тапсырмасын орындауда өз әдіс-тәсілін қолдануға үйрете отырып, кей жағдайда мұғалім де оқушыдан акпарат алу мүмкіндігі болады (мүмкіндігі мол оқушылардың интернеттен алған хабарламалары, мазмұнды қымбат кітаптардан, физикалық энциклопедиядан алған

мәліметтерінен). Баланың әуесқойлығы мен талаптылығы білімнің мәнін түсіне бастағанда және оларды белгілі бір практикалық мақсатқа пайдаланып, қолдана бастағанда, білуге құмартуға айналады.

Төрт жастағы бөбек жүздеген сұрақ береді. Ол барлығында білгісі келеді: ағаш неліктен қозғалады, найзағай, жел неліктен қайық жүзеді, ал тас батып кетеді, от неге күйдіреді, т.с.с. Бұл сұрақтардан бас татртуға болмайды. ер жеткенде білесің немесе түсініксіз жауаптармен жоқты айтын баланың басын қатыруға да болмайды. Олай еткенде баланың құмарлануы сөніп қалады.

Бала оқушы болғанда, кітаппен жұмыс істеуге шындап кірісе бастайды. Ол тапсырылған сабақ бойынша тек оқулыкты ғана оқымай, оның білуге құштарлығы білім шеңберін кеңейте түсетін басқа да кітаптарды оқуға жетелейтін болуы керек.

Балалар конструкциялауды, модель жасауды, тәжірибе қоюды жақсы көреді. Олар есейіп ер жеткен сайын, соғұрлым өздігінен істейтін техникаларына шындап кіріседі. Осы жерде оқыту төмендегідей мысалдарды қолдануға болады. Олар:

1. Лифтіге іліпіп түсе берген кездегі салмақсыздануды cезу;

2. Бөлмедегі ауаның ағынын баланың ауа шары арқылы оп-оңай байқауға болады. Шар ауада еркін қалықтан жүру үшін оған кішкене жүк байлау керек. Осындай шарды ыстық жанына апарып қоя берсек бөлме ішінен, көзге көрінбейтін ауа ағынымен ілесіп шарлап жүреді;

3. Термомстрмен мақтаны қысыңқырап орау арқылы қызып тұрам жақындатып, жылу өткізгіштікті қоруға болады.

Біз баланың тек қана есте сақтап, жаттап алып, есеп шығаруға жаттығып, берілген алуан түрлі тапсырмалардың мәніне түсінбей, орындай салмай, істің мәніне айқын түсінің орындауға жан-тәнімен тырысатындай болуын көздейді. Оқу баланың жеке басының тәжірибесіне сүйеніп, бұл тәжірибеге білімінің ең ұсақ бөлшектеріне дейін қосып отыру керек. Оқушы оқулықта берілген электр сымдарының схемасын оңай көшіре алғанмен, бірақ кейін ең қарапайым электр монтаждау жұмысын әр уақытта бірдей орындай бермейді. Өз үйіндегі элекір сымдарының схемасын сызып, қысқа тұйықталу болдырмай, ол кейін электр нүктелерін қондыра алады. Бұл материалды саналы

түсініп, өзінің іс-тәжірибесіне қосты деген сөз. Осы ретте арпалған, бұрынғы алған білімдерге және еңбек тәрбиесі бағыттарына арналған есептерді де көрсетуте болады.

Оқушының үйде пәнге байланысты техникалық базасы болады, оқушы ізденеді, жоспар құрады.

«Оқу инемен құдық қазғандай деген мақал тегін емес екенін түсінеді. Басқадан көшіру емес, өз еңбегінің жемісін көреді. Оқушылар өз еңбектерінің нәтижесін көріп, өзін-өзі бағалайды. Өз бетімен жұмыс істеу оқушылардың біліміне ғана әсер етпей, сонымен қатар мінез-құлқына да тигізер әсері зор. Оқушыларды ұстамдылыққа тәрбиелейді. Сонымен бірге, өздік жұмыс оқушы бойындағы жауапкершілікті оятады. Жауапкершілікті сезіне отырып, оқушының ізденімпаздылығы. шығармашылығы дамиды. Сондықтан да, оқушыларға жаңа бағытты оқыту әдісін қолданумен қатар оқушының жаңа бағына дайындалуына бағыт береді.

Жанұядағы келесі балаға білімдік қор жиналады, бұл қорды келесі бала толықтыра түседі.

Бұл үйдей «білім қорың еңбек пәнінен көптеп жинақталып оқушы өз бетімен пәнаралық байланыс тудырады, себебі оқушы әр түрлі мұғалімдермен жұмыс жасайды, жүктеме оңай емес.

Оқушы жоғарыдағы дайындықпен дағдылапса төмендегі ерекшеліктер шығады:

1. Оқушы мектепке асығады;

2. Оқушы құралымен келеді; сыныпта кітаппен жұмыс істеу әдісін өзі пайдаланады (бұл жоғары сыныптарда кітап әкелмеу жағдайларын азайтады);

3. Мұғаліміне ақпарат беруге асығады (оқушы-мұгалім қарым қатынасы жақсарады);

4. Мұғалім мен оқушының қарым-қатынасының демократиялық стилі орнайды;

5. «Дарынның, «кіші ғылым академиясынан шығармашылық ізденістің бастауына баулу. Тапқыштық адамға көптеген өмірлік мәселелерді, оған басқа біреулер жауап береді деп сенбей, бетімен жауап беруге тура келген жағдайда пайда болады;

6. Мұғалімнің көзіне түсу әдістемесін пайдаланады;

7. Бағаның әділ қойылуын сезіну (өз бағасы, мұғалім

бағасымен міндетті түрде сәйкес келеді);

8.Ұстаздық мамандығын таңдаушылар үлкен бастама алады;

9. Оқушы білімнің мәнін түсінеді;

10. Оқушы-мұғалім ата-ана арасындағы байланысты қалыптастырады;

11. Сынып жетекшісі, пән мұғалімі ата-аналар жиналысында мазмұнды мәселелер көтеріп бір-бірінен әдістеме алып жатады;

12.Қазіргі педагогикалық мәдениеттің негізгі белгісі жинақталады.

Мектепте болған сабақтан кейін оқушылар үйге берілген тапсырмаларын орындайды. Үй тапсырмаларын орындау сыныпта өтілген сабақтар кезінде үйренгенін бекіту. Үй тапсырмаларын орындау баланың көптеген ілтипаты мен күшін жұмсауын қажет ететін үлкен жауапты еңбек.

Физика пәніне қызығушылықты оятудың тағы бір тәсілдерінің бірі - еңбек пәнімен байланыс сипаттағы есептерді шешу болып табылады. Материалды бекіту үшін пәнаралық пәпімен байланысты есептерді шешу болып табылады. Материалды бекіту үшін еңбек пәнімен байланыс мазмұндағы 1-2 есептерді шешкен тиімді. Бұл жағдайда физика сабағында оқушыларға еңбек пәні бойынша оқулықтарды пайдалануға рұқсат беріледі.

Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру үшін еңбек пәні бойынша қолдан жасалған приборлар мен көрнекі құралдарды тартады.

Физика мен еңбек пәні арасындағы байланыстарды іске асыру материал мазмұнына және сабақты ұйымдастыру формасына байланысты. Еңбек пәні бойынша сабақтарда алынған мәліметтерді көбінесе бекіту білімі ретінде немесе проблеманы қозғау немесе білімді тереңдету мен бекіту үшін қолданады. Осы жағдайлардың кез-келгенінде мүмкіндігіне қарай тұжырымдамалар мен белгілеулерді пайдаланып қолданылатын материалды қайталау керек. Егер басқа белгілеулер және ұқсастығын оларды әдеттегімен салыстыру және ұқсастығын көрсету керек. Мысалы, 7-сыныпта оқушыларға табиғаттану, физикалық география және еңбекке баулудан белгілі фактілер (табиғаттағы су айналымы, жыл мезгілімен ауа райының ауысуы, дәнекерленгендей қалайының балқуы және т.с.с.) негізінде

оқушылардың қызығушылығын белсендеуге және молекула-кинетикалық теория негізінде құбылыстар физикасын айқындауға болады.

Қорытындылаушы сабақтар білімді жүйелендірудің және физика мен еңбек пәні арасындағы байланыстар бойынша дағдылар мен мүмкіндігіне ие болады. Мұнда сабақтар жаңа формасының - пәнаралық семинарлардың ролі артады. Пәнаралық семинарларды дайындау жұмысын, қағида бойынша екі-үш пән мұғалімдері бірге жүргізеді. Мысалы, 8-сыныпта семинарларды дайындаумен үш мұғалім шұғылданады: физика, еңбек және биология. Оқушылар қағида бойынша физика, еңбек және биология тұрғысынан талқыланатын проблемалық сұрақтарына жауапты дайындау жұмыстарын жүргізсін арнайы дәптерлері арналады.

Оқушылардың еркін диспутын дайындау мен ұйымдастыру екі тәсілмен жүргізген тиімді: не әрбір оқушы әрбір пәннен бір-екі сұраққа жауаптар дайындайды, не сыныпты үш топқа бөледі де, әрбір топ белгілі бір пән бойынша сұрақтарға жауал береді. Мұндай семинарды әдетте екі еселенген немесе үш ұселенген сабақты жүргізеді. Әрбір мұғалім оқушылар жауабын өз пәні бойынша бағалайды. Физиканың кейбір мұғалімдері (және әдіскерлер) оқушылардың білімі мен ептілігін бағалауды физика пәнінде басқа пәндерден алынған білімдерді пайдалану ептілігі бойынша жүзеге асыруға тиімді деп санаса болады. Осы мақсатқа физикадан әдеттегі бақылау жұмыстарына үшінші есеп орнына еңбек пәнімен бойынша байланыс мазмұнындағы бір сұрақты есепті енгізуге болады. Мүмкіндігінше, оқу жылында оқушылар білімі мен сптілігін қорытындылау мақсатында бір тұтас пәнаралық мазмұндағы, мысалы, қорытындылау бақылау жұмысын өткізетін дұрыс қорытындылау сабақтарында бағдарламаланған пәнаралық мазмұндағы тапсырмаларды пайдаланған тиімді. Мұндай бақылау формалары, егер оларды саналы өлшемде қолданса, оқушыларды шаршатпенен керісінше пәнаралық мазмұндағы білімдерге қызығушылығын арттырады.

Оқушылардың жалпы ептілігі мен дағдысын дамыту — мектеп реформасы идеясын жүзеге асырудың маңызды міндеті. Жалпы ептіліктің қалыптасуына пәнаралық байланыстарды шеберлікпен жүзеге асыра отырып, физика мұғалімі пайдалы үлес қоса алады.

Жалпы оқулық ептілік — бұл оқулықпен, анықтамалармен жұмыс істей білу; жоспар, конспекті, баяндама құрастыру, әр түрлі пәндерді пайдалану. Осы ептілік мен дағдылар тек мектепте жемісті оқыту емес, сонымен бірге білімді өздігінше алумен, оларды жат жағдайларда пайдалана білумен тікелей байланысқан өте маңызды. Бұл тұрғыда әрбір мұғалім соның ішінде тек физика мұғаліміне оқу бағдарламасымен (еңбек және басқа пәндер бойынша) анықталған оқушылардың жалпы оқулық ептілігі мен дағдыларының даму жүйесін білуі қажет. Қысқаша оларды мынаған келтіруге болады. VI-сыныпқа дейін оқушылар оқу параграфы мазмұнын қайта айтып береді; сурет бойынша әңгіме құрастырады, жолдасының жауабына ауызша пікір айтады, жай жоспарды құрастыра білуі керек;

VII-сыныпқа дейін олар ғылыми-әйгілі әдебиеттер, телеарна бойынша өздігінше хабарландырулар жасай, күрделі жоспарлы құрастыра білуі керек;

VII-сыныптан бастап жолдасының жауабына жазбаша пікір бере білуі керек;

VIII-сыныптан бастап — мұғалім баяндамасының негізгі жерлерін өздігінше жаза, конспект құрастыра білуі керек;

ІХ-сыныптан бастап — рефератпен баяндамалай, ғылыми-әйгілі әдебиеттерге пікір жаза, тезистер құрастыра және т.б. білуі керек.

Физиканы оқытудың практикалық бағыттылығын күшейту үшін қазір оқушылардың оқулықтармен, анықтамалармен жұмысы, сондай-ақ лабораториялық жұмыстарды жүргізу және физикалық есептерді шешу, тапсырмаларды орындағанда өзін бақылауды ұйымдастыру санасын арттыру маңызды мәнге ие болады. Мұндай жұмыс тізімі жеткілікті ұлғайтылған. Бұл ең алдымен оқулық текетімен және иллюстрациялаумен жұмыс істей білу; параграфтан соң сұрақтарға жауап беру. текспен иллюстрациялық материалға лайықты үзінділер табу: жеке мағыналық бөліктерге бөлу; негізгісін бөліп тарату; қайталап айту үшін бекіту пунктері ретінде өзін бақылау үшін құрастырылған жоспар немесе сұрақтарды пайдалана білу. Барлық аталған оқулықпен жұмыс істеу ептілігі тек физикаға ғана емес, басқа да оқу пәндеріне қатысты, яғни тек бекіту бойынша оқулықтармеп емес, сонымен бірге жаңа білімдер алатын оқулықтармен жалпы жұмыс істей білуге қатысты.

Физикалық есептерді шешкенде жалпы оқулық ептілік пен дағдыларды қалыптастыру мақсатында оқушыларды есеп талдау, оны шешу мен безендірудің жалпы әдістері мен қадамдарымен (аналитика-синтетикалық әдіс, координаталық. алгоритмдік) таныстыру маңызды. Бұл физика, математика, химия бойынша есептерді шешуге қойылатын талаптардың біртұтастығын бейнелейді. Есептерді шешкенде оқушылар мыналар арқылы өзін бағалауды жүргізе алады; есеп жауабын шындыққа бағалау; формуланың дұрыс жазылуын, өлшем бірлігі бойынша формулаларды тексеру; жүзеге асырылған түрлендірулер, есептеулер дұрыстығын; осы есеп шешу сатыларын осыған ұқсастармен (бұрын шешкен және оқулыққа қарастырылған, мұғалім ұсынған үлгімен) салыстыру; шығарғанда орындалатын мазмұны мен ретін алгоритммен (есепті шығару үшін құрастырылған) салыстыру.

Приборлар мен жұмыс істеудің жалпы оқулық өлшеу дағдылары физика, химия, биологиядан лабораториялық жұмыстарда қалыптасады. Өлшеу ептілігі мен дағдыларын оқушылар барлық жаратылыстану математикалық цикл пәндерін оқып үйренгенде пайдаланатын ептілік қатарына жағады. Олардың жемісті қалыптасуы пәнаралық, оның ішінде, еңбек пәнімен байланыстар жүйесін есепке алу негізінде ғана мүмкін.

Әр түрлі пәндер мұғалімдерінің күшін оқушылардың өзі білім алу дағдыларын қалыптастыруына жұмылдыру мектептегі еңбек пәнімен байланыстарды іске асырудың болашағы бар бағыттарының бірі деп санауға болады.

Физика мен еңбек пәні арасындағы байланыстарды дұрыс жүзеге асырудың маңызды факторы пән мұғалімдерінің өзара байланысы, тәжірибе алмасуы және оларға ортақ мәселелерді ұжыммен шешу болып табылады. Осы мақсатта физика, еңбек және басқа пәндер бойынша әдістемелік бірлестіктерде келесі сұрақтарды талқылау ұсынылады: «Физика мен еңбек арасындағы байланыстар, олардың оқушылардың білімі мекентілігін қалыптастырудағы ролін «Оқушылардың білімінің сапасын арттырудағы физика мен еңбек пәні арасындағы байланыстардың ролін «Физика курсында еңбек пәнімен байланыстарды пайдалану принциптерің, «Физика курсында еңбек пәнімен байланыстар бойынша жаңа әдістемелік әдебиетке «Орта мектептің физика курсында еңбек пәнімен байланыстарды

іске асырудағы мұғалімдер тәжірибесің және т.б.

Мектепте сыныптан тыс сабақтарда еңбек пәнімен физикалық пәнаралық байланысын жүзеге асыруға зор мүмкіндік беріледі (физика-техникалық үйірмелер, викториналар, КВН. ақырыптық кештер және т.б.). Сыныптан тыс сабақтарда бірқатар оқу пәндері бойынша жинақтауды ғылымға қызығушылықты ұялату үшін пайдаланған ұтымды. Сабақтан тыс уақытта физика мен еңбек пәні арасындағы байланыстарды жүзеге асырудың екінші маңызды бағыты — оқушылар талабы бойынша ұйымдастырылатын және өткізілетін факультатиптік сабақтар. Мектепте сабақтан тыс және факультативтік сабақтардан физика мен еңбек пәндерінің пәнаралық мазмұндағы бірлескен іс-шараларды өткізуге болады. (Мысалы, физика мен еңбек арасындағы пәнаралық мазмұндағы олимпиада, жалпы мектептік кеш және т.б.). Қағида бойынша оларды басқа пән мұғалімдерімен бірге физика мұғалімі ұйымдастырады және өткізеді.

Викторина немесе сұраққа жауап беру ойыны арқылы өтілетін сабақ түрі оқушыларды қызықтырады және ынталандырады. Осы мақсатта мектепте 7-9 сынып оқушылары арасында «Шай үстелінің басындағы физика атты викториналық ойын өткізуге болады. Мұнда оқушылардың сабақта алған білімдерін күнделікті өмірдегі жағдайларға қолдана отырып, оқушылардың білімдерін терендетеді. Ол үшін алдын-ала бір сынып бөлмесі дайындалады. Мұндай ойындардан кейін сабақтарды кітаптардан көптеп тауып, ұйымдастыру оқушылардың физикаға деген қызығушылығын арттырары сөзсіз.

Сонымсн қоса оқушылар арасында осы көрсетілген білім бағытына сәйкес сыныптан тыс іс-шаралар ұйымдастырылады. Мысалы, 9-11 сыныптар арасында «физика және еңбектің атты физикалық кеш сияқты тәрбиелік іс-шаралар ұйымдастырылады. Мұндай тәрбие жұмыстары оқушылардың пәнге дегұн қызығушылығын арттырып, еңбек пәнінен алған білімдерін жаңғыртуға, өздігінен ізденуге, оқушыларды жан-жақты дамытуға, ой-өрісін кеңейтуге, тапқырлығын, дамытуға, оқығанын пысықтауға және т.б. қасиеттердің дамуына әсері өте көп. Сонымен, қоса, физика сабағында ойындар, жұмбақ мақал-мәтелді, өте тиімді пайдалануға болады. Қазақтың ұлттық

ойындары ерлікті, ожеттілікті. батылдықты шапшандықты үйретумен қатар. ептілікке тапқырлыққа табандылыққа баулиды. Ойындар әділдік пен адамгершілікке негізделген.

Ойын сабақтың бір ерекшелігі — балалардың ұйымдастыру қабілетін жетілдіріп, ұжымдық намысын оятады. Ойын пайдаланғанда біз оқушы білімінің сапасына көп көңіл бөлеміз. Білім мен тәрбиені егіз етіп жүргізуге. Ұстаз негұрлым ізденген сайын ой өрісі кеңейе түседі. Ұлттық мұрамызды келешегіміздің мақсатына тиімді пайдалану -әрбір ұстаздың міндеті. Тәлім-тәрбиеге ұлттық нәр беру ізденістерді қажет етеді. Ойындар оқушылардың сабаққа ынтасын арттырып, қызығуын туғызады. Осы бағытта бірнеше физика мен еңбек пәні арасындағы ойын сабақтары да ұйымдастырылады, мысалы «Тербелістер мен толқындар тарауын кайталауға арналған, «Ньютон заңдары және ұлттық ойындардың тақырыбындағы ойын сабақтарын атап өтуге болады.

Бұл көрсетілген іс шаралар нәтижесі оқушылардың үлгеріміне, салалық көрсеткішіне, физикалық материалды меңгеруіне, практикалық мазмұндағы материалдың оқушылардың физиканы оқуға қажеттілігін, өз бетінше қызықты материалдар жинастыруына, қызығушылығының артуына өзінің оң әсер ететіндігіне көз жеткіздік.

Әрбір оқу жылының соңында физика және еңбек мұғалімі отырып, оқушылардың еңбек сабағында, пән үйірмелерінде, техникалық кескіндеу үйірмелерінде және т.б. кездерде жасайтын приборларын жоспарлайды, сонымен қоса, жұмыстардың орындалу мерзімін белгілейді, бұл жұмыстар үшін қандай материалдар керек екендігін және жасалған жұмыстың қорытындысы қалай шығарылатындығын анықтайды. Мұның барлығы оқу шеберханаларының жұмыс жоспарына және келесі жылғы физика кабинетін безендіру жоспарына енгізіледі.

Жаңа оқу жылының басында физика және еңбек пәнінің мұғалімдері бірігіп орындаушыларды, орындау кезеңдерін және ерекше көзге түскен оқушылардың марапаттау мөлшерін белгілейді.

II — тарау "Жұмыс және куат. Энергия. Қарапайым механизмдер" тықырыбын оқыту әдісі.

2.1. "Жұмыс және энергия" ұғымдарын талдау. Күш жұмысын оқыту әдісі.

Жұмыс және энергия ұғымдары - физика курсының негізгі ұгымдарының қатарына жатады және физикадағы кеш және күрделі ұгымдар болып табылды. Ғылымға "жұмыс" термин 1826 ж. француз ғалымы ал "энергия" терминін 1850 ж. ағылшын физигі Дж. Юнг енгізген болады. Жұмыс және ұгымдары ғылымда бір-бірімен өте тығыз байланыста дамыды тіпті кейде оларды өзара шатастырулар да орын алды. Сондықтан алдымен жұмыс және энергия ұғымдарының мазмұнына ғылыми-әдістемелік талдау жасайық, сонан соң мәселені дидактикалық тұрғыдан қарастырамыз.

Алдымен энергия ұғымының кейбір жиі кездесестін анықтамаларын талдап көрейік.

1. Біз материя қозғалысының алуан түрлері бар екендігін білеміз. Материя қозғаласының осы алуан түрлері белгілі мөлшерде бір түрінен басқа түрінен айнала алады. Олай болса материя қозғалысының кез келген түрін өлшеуге болатын бәріне ортақ өлшем табу мүмкіндігі бар. Міне осы қағиданы негіз ете отырып мынадай анықтама айтуға болады: — барлық формалары үшін ортақ материя қозғаласының сандық өлшем.

2. Механикалық системаның әр бір белгілі күйіне энергияның белгілі мәні сәйкес келеді. Система бір күйден басқа күйге өткенде энергияның езгеруі қабат жүреді. Олай болса, энергияға мынадай да анықтама бере аламыз: энергия системаның күй функциясы.

3. Оқу әдебиеттерінде кеңінен тараған анықтамасы мынадай: энергия - денелердің жұмыс жасай алу қасисті (кабілеті).

Келтірілген анықтамалардың өзі, энергия жөніндегі ілімнің осы кездегі зор табыстарына қарамай, ол жөнінде ортақ пікір жоқ екендігін көрсетеді.

Талантты педагог және белгілі физик, профессор Млодзеевский А. Б. физикадағы барлық ұғымдардың ішіндегі ең түсініксізі осы энергия ұғымы екендігі бірнеше рет қайталап айтқан болатын. "Тек оған дағдылану керек және оны дұрыс

пайдалана білуде үйрену керек" — дейді ол.

Жоғарыда келтірілген энергияның анықтамаларын ғылыми және әдістемелік тұрғыдан мінсіз деп айту қиын. Дегенмен бірінші анықтама жан-жақты және терең жалпыланған

қорытынды болып табылады. Тек мұндағы "қозғалыс өлшемі" ұғымының физикалық мазмұнын ашу қиын. Екінші анықтамадағы "система күйі" ұғымы да қиын және энергиялаи басқа да күй функциялары көп. Сондықтан орта мектепте бұл анықтамаларды бере алмаймыз, ол үшін оқұшылардың құбылыстар жөнінде терең білім коры болуы тиіс.

Үшінші енгізу үшін алдымен жұмыс ұғымын білу қажет. Aл жұмыс ұғымының физикалық мәнін тек энергия ұғымы арқылы ғана түсінуге болады. Осындай қайшылықтарға қарамастан орта мектепте энергия үшінші анықтамасы беріледі.

Енді жұмыс ұғымын қарастырайық және оның мазмұнына бөлейік. Қазіргі кезде жұмыс ұғымы екі мағынала қолданылып жүр: бір жағынан, ол система бір күйден екінші күйге өткендегі энергияның өзгеру процесі болса, екнші жағынан микро дүниеде жүретін сол процес кезеңдегі энергияның өзгеруі мен айналуының өлшемі. Олай болса энергия мен жұмыс ұғымдары озара тығыз байланысты және негізгі ұғым - энергия, жұмыс оның өзгерісін сипаттайды. Сондықтан, алдымен энергия ұғымын еңгізіп, сонан соң жұмысқа өту логикалық тұрғыдан дұрыс болған болар еді. Кейбір әдіскелер мен физика мұғалімдері осылай жасау керектігін ұсынып жүр, ондай жағдайда көптеген дидактикалық қиындықтарға ұшыраймыз. Ғылымға жұмыс ұғымы бірінші енгізілді, оған қарағанда кең және күрделі табылатын энергия ұғымын қалыптастыруға мүмкіндік туғызады. Сондықтан, физиканы оқытудың бірінші басқышында алдымен жұмыс ұғымы енгізіліп, сонан соң энергия ұғымына өту тиімді деп есептелініп жүр.

Физика курсының алғашқы басқышында (7-8 сыныптарда) бұл ұғымды қалыптастырудың мынадай үш кезіңін бөліп айтуға болады:

1. Механикалық жұмыс ұғымы қалыптастырылады. механикалық жұмыстың жасалу шаттары айқындалады. Оқушылар тек механикалық қозғалыспен ғана таныс болғандықтан, жұмыстың материя қозғалысының бір түрінің

екінші түріне айналу процесі екендігін түсіндіре алмаймыз.

2. Ұғымды қалыптастырудың екінші кезеңінде оқушыларға механикалық жұмыс процесінде микроденелердің механикалық қозғалысының бөлшектердің жылулық қозғаласына айналуын көрсету мақсаты көзделеді. Кері процесс кезінде, бөлшектердің ретсіз жылулық қозғалысы микроденелердің реттелген қозғалысына айналатындығы айтылады (бұл турбинасы, іштен жану двигателі).

3. Ұғымды дамытудың үшінші кезеңінде оқушылар электр тогының жұмысымен танысады.

Күш жұмысын оқыту әдісі.

Өзара әсерлесу нәтижесінде денелердің энергиясы өзгеріске түсуі мүмкін. Өзара әсерлесуші денелердің энергия өзғерісін сипаттау үшін, арнайы физикалық шама — күш жұмысы енгізілген.

Денеге тұрақты күші түсірілген дейі. Осы күштің әсерінен оның бағытымен қозғалған дене s apa қашықтыққа орын ауыстырсын.

Бұл жағдайда дененің кеңістіктегі орны және жылдамдығы өзгергендіктен, механинкалық күйі де өзгереді.

F күші және s ара қашықтық неғұрлым үлкен болса, басқа бірдей жағдайларда дененің күйі көбірек өзгереді.

Егер күш бағыты мен дененің орын ауыстыруы бағыттас болса, онда күш модулінің орын ауыстыру модуліне көбейтіндісіне тең А скаляр шаманы күш жумысы деп атайтынын білесіңдер, яғни

A=Fs

Бірақ күш бағытымен орын ауыстыру бағыттас болмауы да мүмкін (2-сурет). Бұл жағдайда жұмысты қалай есептеп шығаруға болады? ғ күші Ғ\ мен Ғг күштерінің қосындысы деи қарастыруда болады. Дене вертикаль бағытта орын ауыстырмайтын болғандықтан, ғ₂ күші

2-сурет

жұмыс атқармайды. Сондықтан ғ күшінің жұмысы Ғ\ күшінің жұмысына тең болады: A=FiS.

Бірақ Ғ\ = Fcosa. Сондықтан Ошибка! Ошибка свизи. Сонымен, турақты күштің жумысы куш векторы модулінің орын ауыстыру векторының модуліне және осы векторының арасындағы бұрыштың косинусына көбейтіндісіне тең болды.

Халықаралық бірліктереінде жұмыс бірлігі ретінде 1 Н күштің 1 м қашықтықтағы атқаратын жұмысы алынған. Бұл бірлікті ағылшын физигі Джеймс Джоульдің құрметіне джоуль (1 Дж) деп атайды:

Жұмысты өлшеу үшін джоульден басқа, үлестік және еселік бірліктер, сондай-ақ жүйедеп тыс бірліктер қолданылады:

1 ватт сағат=1 Вт сағ=3600 Дж=3,6 !0³Дж;

1 гектоватт сағат=1 гВт саг=360 000 Дж=3,6 10⁵ Дж;

1 киловатт сағат=1 МВт сағ=3 600 000 000 Дж=3,6 10^ч Дж;

Біз осы уақытқа дейін күш бағыты және дененің орын ауыстыру бағыты бағыттас болады немесе бір-бірімен сүйір бұрыш жасайды деп келдік. Ал қозғалыс бағытына қарама-қарсы бағытталған күш жұмыс атқара ма? Мысалы, сырғанау үйкслісі жұмыс атқара ала ма?

Олар үшін cosа = cos 180" =-1 және A=-Fs. Олай болса, мұндай күштердің жұмысы теріс болады.

Мысалы, дененің жоғары кетергендегі ауырлық күші, спортшы суға секірген кездегі судың едергі күші, үйкеліс күші және т.б. теріс жұмыс атқарады.

Консервативтік күштердің жұмысы туралы. Массасы m дене ауырлық күшінің әсерінен һ биіктіктен 1 жағдайдан 2 жағдайға еркін түссін (3-сурет). Бұл жағдайда ауырлық күші мынадай жұмыс атқарады:

3-сурет

Осы дене көлбеу жазықтықпен 1 жағдайдан 3 жағдайға үйкеліссіз сырғып, сонан кейін горизонталь бойымен 3 жағдайдан

2 жағдайға үйкеліссіз орын ауыстырған екен делік.

Бұл жағдайда ауырлық күшінің жұмысы 1-3 және 3-2 бөліктердегі жұмыстардың қосындысына тең болады:

1-3 бөліктегі ауырлық күшінің жұмысы мынаған тең:

Бірақ scosa = h, Сондықтан

3-2 бөлектегі ауырлық күшінің жұмысы мынаған тең:

А₃₂ = Qcos90° = 0

Олай болса, бөліктегі ауырлық күшінің жұмысы

Шыққан нәтиже, ауырлық күшінің жұмыс жолдың түріне қарай емес, дененің бастапқы және соңғы жағдайымен анықталатын көрететеді. Жұмысы-жолдың түріне байланыссыз күштерді консервативті күштер деп атайды. Бұл сөз латының conservo — сақтаймын деген созінен шыққан; берілген жағдайда жолдың озгеруін қабылдамайтын күштер: олардың жұмыс жолдың түріне байланысты болмайды.

Жұмыс жолдың түріне байланысты болатын күштерді консервативті емес күштер деп атайды.

Консервативті емес күштерге үйкеліс күші мысал бола алады. Оған мына мысалдан көз жеткізуге болады.

Массасы m деген (4-сурет) бір ғана бетпен 1 жағдайдан 2 жағдайға орын ауыстырсын: бір рет 1-2 түзунің бойымен, ал екінші рет 15432 копбұрышы периметрінің бойымен, оның әрбір қабырғасы 1-2 бөлігінің ұзындығына тең. Үйкеліс күшінің жұмысы бірінші жағдайда Олай болса,

4-сурет

2.2. Жұмыс және қуат. Пайдалы әсер коэффициенті тақырыбын оқыту әдісі.

Оқушылар бұл тақырыпты еткенге дейін жұмысты адамның әр түрлі еңбегі деп түсінеді, мысалы: дене жұмысы, ой жұмысы творчестволық жұмыс, т.б. Сондықтан мұғалім сабақта жұмыс ұғымының ғылдымдағы мазмұнын ашып көрсете білуі тиіс.

Оқушыларға күш әсерінен денелердің қозғалыс жылдамдығының өзгеретіндігі, деформацияланатындығы бұрыннан белгілі.

Енді күш әсерінен нәтижесінде едендігі гирді стол бетіне дейін кетеруге, серіппені сығуға, орындықты жылжытуға болатындығын, бұл жағдайларда механикалық жұмыс істелгендігі айтылады. Күш әсер еткенімен барлық жағдайларда жұмыс жасалына бермейтіндігі түсіндіріледі, мысалы: жіпке ілуі тұрған жүк столға қойылған гир, сыгылған немесе созылған серіппе инерциямен қозғалып бара жатқан дене.

Механикалық жұмыстың әр турлі мысалдарын қарастыра отырып, оның негізгі белгілерін анықтау қажет. Жұмыстың негізгі белгілері түскен күш пен орын ауыстыру екендігін жақсы тиіс. Орын ауыстыру болмаса — жұмыс жоқ. түсірілген күіп болмаса да — жұмыс жоқ. Оқушылар жұмыстың әсер жасаушы күш пен жүрілген жолға байланысты болатындығы жөнінде қорытынды жасау керек.

Келесі кезекте сан мәндері берілген нақты мысалдар арқылы жұмыстың күш және осы күш әсер ететін ара кайықтықпен байланыстылығы тағайындалады. Ол үшін тақтаға екі оқушы шақырылады. Олардың біреуіне 1 кг гирді, ал екіншісіне 5 кг еденнен стол үстіне көтеру тапсырылады. "'Кім көп жұмыс кетеді?" деген сұраққа оқушылар дұрыс жауап береді. Сонан соң екі 5 кі гир алынады. Оқушылардың біріншісі гирді көтеріп столға қояды, екіншісі - орындыққа қояды. Жоғарыдағыдай қойылған сұраққа оқушылар қиналмай жауам береді. Столдың және орындықың биіктіктері метрлік сызғышпен Осыдан мынадай қорытынды жасалады: жұмыс әсер етуші күшке де және осы күштің әсер етуімен жолға да байланысты. Жұмыстың осы екі шаманың көбейтінді арқылы өлшем етіндігі атылады.

Жұмыс=күш х жол, немесе A=Fs

Тек бұл формуладағы жол күш әсер етуші бағыттағы дененің жүрген жолы екендігіне оқушылардың назары жете аударылады, epic жұмыс туралы ұғым еңдірілмейді.

Мұнан кейін жұмыстың анықтамасы нгізінде өлшем бірлігі енгізіледі: 1 Дж=1 Н 1 м. Бұл бірлік өлшемі көрнекі болуы үшін, оның массасы 100 г денені 1 м биіктікке көтергенде жасалатын жұмыс екендігін айтып түсіндірген жөн.

Оқушылардың алған білімдерін пысықтау үшін бірнеше есептер шығару қажет. Әсіресе, дене горизонталь бағытпен қозғалған кездегі үйкеліс күшін жеңу жұмысын есептеуге арналған есептерге ерекше көңіл бөлу қажет. Бұл есептер қандай күштсрдің әсерінен жүмыс жасалатындығын, қандай күштердің әсерінен жұмыс жасалынбайтындығын ашып көрсетуге қолайлы. Мысал ретінде мынадай есепті қарастырайық.

Берілген білеушені 1м қашықтыққа горизонталь бетпен бірқалыпты орын ауыстырғанда тарту күшінің жасайтын жұмысын табыңдар.

Алдымен ол денеге қандай күштердің әсер жасап тұрғандығын ажыратып алу керек. Сонан соң сызба салынады (5-сурет

Білеушені қозғау үшін тек тарту күйшінің әсер жасап тұрғандығы түсіндіріледі. Ол күшті динамометрмен, ал жүрілген жолды, сызгышпен өлшеп, жасалған жұмысты формуласының комегімен есептейді. Мұндағы Ғ_а – ауырлық күінің Ғ_п - тірсудің реакциясы, Ғү - үйкеліс күші, Ғ, - тарту күші.

Бірдей уақыт аралығында адамдар немесе әр түрі машиналар әр түрлі жұмыс жасайтындығына нақты мысалдар келтіру арқылы қуат ұғымы енгізіледі. Мысалы, мынадай тәжірибені алуға болады:

Тақтаға екі оқушы шақырып, еденге қойылған массалары 1 кг және 5 кг болатын екі жүкті бірдей уақытта еденнен үстіне көтеріп қойғызу керек. Оқушылар бірдей уақыт ішінде екі түрлі жұмыс істеді және екінші оқушының жасаған жұмысы бірінші оқушынікінен 5 есе артық, басқаша айтқанда, екінші оқушы 5 есе артық қуат жұмсады. Қуатты жұмыстың жасалу жылдамдығы ретінде түсіндіруге болады. Адамдардың және әр түрлі машиналардың жұмыс жасай алу қабілетін сипаттау үшін бұл

физикалық шаманың қажет екендігі түсіндіріліп айтылады. Осыдан соң жай сандық мәнді мысалдар арқылы қуаттың формуласы өңдіріледі:

қуат=жұмыс/уақыт, немесе N = —

Қуат бірлігі ретінде ватт, киловатт, мегаватт қолданылатындыгы айтылады. Одан әрі өмірден және техникадан қызықты мысалдар келтіріледі. Мысалы: қуаты 1 кВт двигатель 20 адамның жұмысын бір өзі орындайды, космос корабльдерін орбитаға шығаратын ракета двигательдің қуаты 14 млн. кВт-қа жетеді. Бұл дүние жүзіндегі ең қуатты электр станса болып табылатын Красноярск ГЭС-нің қуатынан 2,3 есе артық. Қуат ұғымын оқып үйренуде байланысты двигательдердің қуатын анықтайтын лабораториялық жұмыс өткізіледі. Жұмысты орындау жөніндегі методикалық нұсқау оқулықта берілген.

n = f-v формуласын арнайы ендірудің қажеті жоқ, оны белгілі таңдап алынған есептердің шешуін қорытындылау нәтижесінде шығарып алуға болады. Ол формуланың көмегімен таркторлардың, автомобильдердің. элсктровоздардың.

тепловоздардың куатын анықтау жеңіл екендігін айту қажет.

Адам өзінің физикалық мүмкіндіктерін бірнеше есе арттыратын машиналарды кеңінен пайдаланады. Мысалы. автомобиль (ұшақтар мен ракеталарды айтпағанда) жүгіруден әлем чемпионы аталған спортшының жылдамдығынан бірнеше есе артып түсетін жылдамдықпен қозғалуға мүмкіндік береді. Экскаватор ең керемет деген әдісшіл жерқазғыштан әлдеқайда тез жер қазып береді. Көтергіш кран алып адамның көтеретін жүгінен бірнеше ондаған және жүздеген есе көп көтере алады.

Кез келген машинада энергияның бір түрінен екінші түріне айналуы байқалады. Мысалы, автомобиль мен экскаваторда жанармайдың энергиясы механикалық және ішкі айналады (газдар қызады, сонымен қатар жұмыс істегенде топырақ та, шөміш те қызады). Көтергіш кранда механикалық энергияға айналады. Су элскгр станцияларындағы қүлап аққан судың энергиясы электр энергиясына айналады.

Машиналарды пайдаланған барлық жағдайда біз бірінші кезекте энергияның бір түрден екінші түрге айналу жылдамдығын немесе

жұмыстың атқарылу жылдамдығын білгіміз келеді. Осы проиесті сипаттау үшін арнауылы шама - куат енгізілген; оны әдетте Р әрпімен белгілейді.

Куат деп энергияның бір турден екінші түрге жылдамдығын немесе жумыстың атқарылу жылдамдығын сипаттайтын скаляр физикалық шаманы айтады. Қуат түрленген энергияның (жұмыстың) турленуге кеткен уақытқа қатынасымен өлшенеді:

Халықаралық бірліктер жүйесінде қуат бірлігі ретінде 1 с ішінде 1 Дж-ге тең энергияны түрлендіретін құрылғының қуаты алынады. Қуаттың бұл бірлігі бу машинасын ойлап тапқан ағылшын ғалымы Джеймс уаттың (Watt) құрметіне ватт (1 Вт) деп аталды:

Практикада қуаттың үлестік және еселік бірліктері пайдаланады.

2. Бір қалыпты қозғалыстағы қуат. Айталық, автомобиль жолдың горизонталь бөлігінде түзусызықты және жылдамдықпен v бірқалыпты қозғалып келеді делік. Двигательдің тарту күші кедергі күшін теңгергенде осындай қозғалыстың болуы мүмкін. Жолдың бөлігі түзу болғандықтан, күш векторының бағыты мен орын ауыстырудың бағыты сәйкес келеді (а=0 және cos=l) Сондықтан қозғалтқыштың жұмысы: a = f.s.

Қозғалтқыштың өндірстің қуаты мынаған тең:

Шыққан формуладан көріп отырғанымыздай. тарту күші тұрақты болғанда қозғалтқыштың өндірстін қуаты антомобиль қозғалысының жылдамдығына пропорционал болады.

Пайдалы әсер коэффициенті

Пайдалы әсер коэффициентін анықтау. Кез келген машина жұмыс істеген кезде энергияның сақталу заңы міндеті түрде орындалады. Қандай машина, қандай қозғалтқыш болса да. шығындалған энсргиядан артық энергия өндіріп бере алмайды. Керісінше, кез келген машинада энергияның біразы ішкі энерғияға (жылуға) айналып, зая кетеді. Ол энергия қоршаған ортаға тарайды. Мысалы, трактор қозғалтқышы жұмыс істегенде отын энергиясының үштен бірі механикалық энергияға айналса, үштен екісі пайдаланылған газбен және қозғалтқышы салқындататын сумен бірге кетеді.

Бізге қажетті энергияның түріне айналған энергияның болып пайдалы энергия деп аталады. Көтергіш кран үшін майдалы жұмыс — жүкті көтеру жұмысы, токарь станогі үшін — материалдың серпімділік күшіне қарсы жұмсалған жұмыс, антомбиль қозғалтқышы үшін — машинаны қозғалысқа келтіретін жұмыс т.б.

Машиналар жұмысын пайдаланудың тиімділігін сипаттау үшін арнаулы шама — пайдалы әсер коэффициенті (ПӘК) емгізілген. Ол түрленген пайдалы энерияның (пайдалы жұмыстың) барлық жұмсалған энергияға (барлық атқарылған жұмысқа) қатынасына тең болады. Ол гректің /; (эта) әрпімен белгіленеді:

Әдетте ПӘК-ін процентпен өрнектеу қабылданған. Бұл жағдайда алынған қатынасты 100 % -ке көбейту керек:

Кез келген қондырғыда үйкеліс күшінің әсері болатындықтан, энергияның біразы ғана пайдалы энергияға жұмсалады. Сондықтан қондырғының ПӘК-і әр уақытта 1-ден аз (100 %- тен аз болады).

3-кестеде кейбір техникалық құрылғылардың майдалы әсер коэффициенттері келтірілген.

I. Есеп үлгісі. Алдыңғы параграфтағы есепке келтірілген мәліметтер бойынша троллейбустың контактілік желідсгі ток қуатын анықтандар, мұндағы троллейбус қозғалтқышының

ПӘК-і 8O % екені белгілі.

Есеп шартын талдау. Анықтама бойынша

2.3. Энергия. Кинетикалық және потенциалдық энергияны оқыту әдісі.

Біз жоғарыда энергия ұғымын жұмыс ұғымы арқылы енгізуін болатындығын айтқан болатынбыз. Сондықтан, бұл сабақты жұмыс туралы өтілген оқу матералдарын қысқаша қайталаудан бастау керек.

а) Энергия ұғымын қалыптастыру үшін алдымен бірнеше тәжірибе көрсеткен дұрыс:

1. Белгілі биіктікке көтерілген гир (дене). Гир қозғалмай жұмыс жасалынбайтындығын, құат кеде жатқанда жұмыс жасылынатындығын түсіндіру керек. Олай болса белгілі биіктікке көтерілген гирдің жұмыс жасай алатын мүмкіндік (қабілеті, қасиеті) бар.

2. Сығылған серіппе. Жазылғанда ол шарикті итереді, арбашаны қозғады, жүкті көтереді - қысқасы сығылған серіппенің жұмыс жасай алатын қабілеті бар.

3. Стол үстінде домалатылған болат шарик. Ол жолына қойылған арбашаны итереді, цилиндрді домалатады және т.б. -жұмыс істей алады.

Бұл қарастырылған денелерге ортақ қасиет — олардың жүмыс жасай алатын қабілеті болса, онда олардың энергиясыбар деп айтамыз. Олай болса, энергия дегенмізі дененің (денслердің) жұмыс істей алу мүмкіндігін сипаттайтын ерекше физикалык. шама. Дене неғүрлым көп жұмыс жасай алатын болса, соғүрлым омың энергиясы да көп. Сондықтан, энегияны жасалуы мүмкін болатын жұмыстың "қоры" ретінде қарастыруға болады. "Энергия" деген грекшеден аударғанда "іс-әрекет" деген сөз екендігі түсіндіріледі.

Энергиясы бар денелердің жұмыс жасай бермейтіндігін, тек олардың жұмыс жасай алатып қабілетінің болатынды сондықтан

энергияның бар екендігін білу жай ғапа еместігін түсіндіру керек. Денеде энергияның бар оның жасайтын жүмысы арқылы ғана анықтауға болатыидығыпа тоқталу орынды. Энергия жөніндс А. Эйнштейннің айтқан мына бір мысалын падалануға болады: қайсы бір кісінің бай болуы мүмкін, бірақ ол байлығын жаратпайтын болса, бай екендігін білу мүмкін емес. Сондықтан дснслсрдің энсргияга болу оны жоғалту процсстсрінс ерекшс көңіл адарган жөп. Ол үшін оқушылардың күнделікті өмірде жұмыс жасайтын дснслерді бақылап жүрген бай практикалық тожірибссін пайдаланған дүрыс.

ә. Кинетикалық энергия. Жоғарыда көрсетілген 3-тожірибсні кайталауға болады. Қозғалыстағы денелердің жүмыс жасау кабілстінің бар скендігінс - энергиясының болатындығына омірдсн бірнеше мысалдар келтіруге болады (двигатслін өшірген антомобиль, ұшып бара жатқан доп, снаряд және т.б.) Сонан соң кинетикалық энергияның анықтамасы беріледі: дененің қозғалысымен анықталатын энергияны кинетикалық энерғия дейді ("кинема" — "қозғалыс").

Мұнан кейінгі кезенде оқушыларға дененің кинстикалық энсрғиясының қандай шамаларға байланысты болатындығын түсіндіру қажет. Ол үшін мынадай тәжірибені пайдалануға болады: колбеу қойылған науаға жалғастырып горизонталь науа койылады (6-сурет). Горизонталь науаға ағаш цилиндр жақызамыз. Көлбеу науамен әр түрлі биіктіктен шарды домалатамыз. Шар жіберілген биіктік қаншалықты жоғары болса, соншалықты шардың цилиндрге келіп соғатын жылдамдығы көп болатындығына, оның жасай алатын жұмысының көп болатындығына, олай болса қозғалыстағы

дененің энергиясының жылдамдыққа байланыстылығы жөнінде қорытынды жасалады. Сонан соң массасы көптеу шарлармен тәжірибені қайталап, ондай энергияның дене массасына да байланысты екендігіне оқушылардың көзін жеткізуге болалы. Соңында жалпы қорытынды жасалады: қаншалықты дененің массасы және қозғалыс жылдамдығы көп болса, соншалықты оның кинстикалык энериясы көп болады.

Кинстикалық энергияның массаға және жылдамдыққа байланысты формуласы кейін 9-сыныпта беріледі. Тек жел күші қондырғыларында желдің, көмір өндіруге және тоннельдер салуда үлкен жылдамдықты су ағынның кинетикалық эмергиясы қолданылатындығын айту керек.

6. Потенциалдық энергия. Бұл ұғымды сидіру жоғарыда (а-пункітінде) көрсетілген 1- және 2-тәжірибелерге қайтадан оралу кажет. Жер бетінен жоғары көтерілген және серпімді деформацияланған денелердің энергиясы болатындығына тағы да оқушылардың назарын аудару керек. Сол сияқты, энергия сығылған газда да болатындығы түсіндіріледі. Бұл энергияның денелердің (Жер және дене) немесе оның бөліктерінің (еріппе орамдары, газ молекулалары) өзара орналасуына байланысты екендігін, бұл энергияны потенциалдық энергия деп атайтындығы айтылады.

Потенциалдық энергия жөніндегі әңгіме кезіндс "кездейсоқ" будильник шырылдайды немесе қандай да бір механикалық ойыншық қосылады. Оқушылар таң қалады, не сонан талдаймыз.

Бұдан кейін Жерден жоғары көтерліген жүктің энергиясының шамасын есептен табады. Мынадай есеп шығаруға болады: массасы 10 кг дене 10 м биіктікте орналасқан болса, оның потенциалдық энергиясы қандай? Денені белгілі биіктікке көтеру үшін біз ауырлық күшіне қарсы жұмыс істеймін, сондықтан ондай дененің потенциалдық энергиясы ауырлық күші мен биіктіктің көбейтіндісіне тең, немесе:

Е_р = Ғ * һ = mgh * 10кг * 10# / кг * 1 Ол/ = 1000 Дж = \кДж

Ұғымды енгізгеннен кейін потенциалдық энергияның қолданылуы жөнінде әңгімелеу қажет. Әсіресе, жоғарыдан құлап аққан судың потенциалдық энергиясын пайдалануды ерекше атап өту

маңызды. Сағаттарда серіппе деформациясы немесе ілінген жүктің потенциалдық энергиясы қолданылатындығын, қада қаққанда тоқпақтың потенциалдық энергиясын пайдаланатындығымызды айтып түсіндіру керек.

в) Механикалық энергияның бір түрден екінші түрге өтуі.

Бұл сабақтың негізгі мақсаты — оқушыларға кинстикалық энергияның потенциалдық энсргияға, керісінше - потенциалдық энергияның кинстикалық энергияға өте алатындығын түсіндіру. Ол үшін көптеген тәжірибслерді пайдалануға болады:

1. "Өзі жүреін" механикалық ойыншық.

2. Резеңке доп.

3. Төмеп түсетін жүктің әсерінен қозғалатын арбаша.

4. Серіппеге ілінген шарик тербелісі.

5. Жіпке ілінген шарик тербелісі.

6. Максвелл маятнигі және т.б.

Механикалық энергиялардың мұндай ауысуын өмірде қадам бастап сайын бақылауға болатындығына оқушылардың назарын аудару керек: стол бетіндегі заттың орнын ауыстырып қойғанда, орындыққа отырып тұрғанда, этажға көтеріліп түскенде, т.б.

Бұл тақырыпты түсіндіргенде де жұмыс ұғымын кеңірек аша түскен дұрыс. Энергия бір түрден екінші түрге айналғанда жұмыс істелетіндігін, дене күйінің өзгеретіндігін пысықтай түсу керек.

Қорытынды сабақ механикалық энергияның халық шаруашылығында пайдалануына арналады. Негізінен сабақта судың және желдің энергияларының қолдамылуы қарастырылады. Бұл сабақты өте қызықты етіп өткізугс болады. ол үшін мұғалімнің жан-жақты дайындығы қажет болады. Бұл тақырып бойынша плакаттар, модельдер, диагюзитиптер, кинофильмдерден фрагменттер көрсету мүмкіндігі мол. Көптеген мұғалімдер тақырып бойынша конференция, экскурсиялар ұйымдастырады.

2.4. Механикалық энергияның айналу және сақталу заңы

Бізді қоршаған әлемнің бәрі де қозғалыста, бәрі де өзгсрісте болады. Бұл жағдайда қозғалыстың бір түрден екінші түрге айналуы жүріп жатады, демек, энергия түрлерінің өзара айналуы өтіп жатады.

Механикалық процестердегі энергиялардың айналуын қарастырайық.

1. Кинетикалық және потенциалдық энергиялардың айналуы. Көптеген тәжірибелер кинетикалық және потенциалдық энергиялардың бір-біріне өзара айналатынын дәлеледеп берді. Осындай айналудың мысалын келтірейік.

Массасы m денені v₀ жылдамдықпен вертикаль жоғары лақтырайық (7-сурет). Лақтырған мезетте дене кинетикалық энергияға ие болады:

Көтерілген кезде дене жылдамдығы азая береді. Демек оның кинетикалық энергиясы да азаяды. Алайда дене көтерілетіндіктен, онымен бір мезгілде потенциалдық энергиясы арта түседі:

W = mgh,

мұндағы һ - дененің көтерілу биіктігі.

Ең жоғары Н биіктікте дененің кинетикалық энергиясы нөлге тең, ал потенциалдық энергиясы ең үлкен мәнге жетеді.

W_p = пщН

Алайда көтерілудің ең жоғары биіктігі болғандықтан

биіктіктің осы мәнін потенциалдық энергияның формуласына қойып, мынаны табамыз:

W_pmgHmg

Біз дене көтерілгенде оның кинетикалық энергиясы caн жағынан өзгеріссіз қалып, потенциалдық энергияға айналатынын көрдік.

Дене құлап түскенде оның потенциалдық энергиясы модулі бойынша тең кинетикалық энергияға айналады.

Дене бір мезгілде кинетикалық, әрі потенциалдық энергияға ие бола алады. Жоғарыда қарастырған мысалдағы траекторияның аралық нүктелерінде дене әрі потенциалдық, әрі кинетикалық энергияға ие бола алады. Потенциалдық және кинетикалық энергиялардың қосындысын толық механикалық энергия деп атайды. Оны Е әрпімен белгілейміз.

E = W_R₊W_p

2. Механикалық энергияның сақталу заңы. Айталық уйкеліс күші әсер етпейтін және серпімсіз деформация жоқ болатын тұйық (оңашаланған) денелер жүйесінде денелердің өзара әсерлесу процесінде ішкі күштер А жұмысын атқарсын делік. Бұл жұмыс жүйенің кинетикалық және потенциалдық энергияларының өзгеруіне соғады. Жүйенің түпкі күштерінің жұмысын оның кинетикалық және

потенциалдық энергиялары арқылы өрнектейміз:

a = w_in - w_in және a = \ү_іЛ - w_r-,

А жұмысы сол бір жұмыс болғандықтан, тсңдіктердің оң жақтарын теңестіріп былай жазамыз:

Жүйенің бір күйіне жататын мүшелерді топтастырып, мынаны табамыз:

^wri ^+W_P2 =^wi« ^+w,,\ немесе w_l(2 +/ғ„ =iv_ir +и^г„,

Теңдіктің сол жағында өзара әсерлескенге дейінгі жүйенің толық механкиалық энергиясы, ал оң жағында өзара әсерлескеннен кейінгі толық механикалық энергиясы тұр. Осылардың теңдігінен үйкеліс күштері әсер етпейтім және серпімсіз деформациялары жоқ оқшауланған жүйенің толық механикалық энергиясының жүйедегі барлық өзгерістер кезінде тұрақты болып қалатынын көреміз:

Е = W_H + W_p = const

Шыққан заңдылық механикалық энергияның сақталу заңы деп аталады.

2.4. Қарапайым механизмдер, күштер моментін оқыту әдісі.

Бір дененің немесе бірнеше денелердің қозғалысын басқа денелердің қозғалысына айналдыратындай құрылғыларды механизмдер деп атайды.

Ең қарапайым механизмдер дөңгелек, блок, колбеу жазықтық, бұрама, сына және т.б. Бұл қарапайым механизмдердің көпшілігін адам ежелгі дәуірлерде-ақ пайдалана бастаған. Адамзаттың бастапқы қолданған құрал-сайманы иінтрек — ертедегі біздің 8-сурет бабаларымыздың қолына алған таяғы болды.

Энергияның сақталу және айналу заңы адамның механизмге әсер ететін күші мен механизмнің басқа денелерге әсер ететін күшінің қатысын есептеуге мүмкіндік береді.

Бұл тақырыпта оқушылар күш және жұмыс ұғымдары жөнінде

алған білімдерін тереңдете түседі. Күрделі машиналардың негізгі бөлімдері болып табылатын қарапайым механизмдер жұмысымен танысып, олардың тұрмыста және техникада қолданылуынан хабардар болады. Тақырыпты оқу нәтижесіндс оқушылардың политехникалық білімі кеңейе түседі.

7-сыныпта негізінен оқушылар қарапайым механизмдердің екі түрімен таныс болады, олар - рычаг және блок.

1. Рычаг. Рычаг - қарапайым механизмдердің ішіндегі ең кеңірек тараған түрі. Оны айналу осі айнала нүктесі бар және соның айналасында күш әсерінен айнала алатын қатты дене ретінде таныстыруға болады. Ол үшін демонстрациялық рычарты пайдаланған жақсы (9-сурст).

Рычагтың құрылысы қарастырылып, оның түсу нүктесі, әсерлесу сызығы және күш иіні үғымдары ендіріледі. Күш иіні ұғымына ерекше көңіл бөлген дұрыс, өйткені оқушылар иінді тіреу нүктесінен күш түсетін нүктеге дсйінгі қашықтық ретінде жаңсақ түсінеді. Сонан соң демонстрациялық рычагтың сол жағына әр түрлі қашықтықтарға әр түрлі жүктер іліп, оның тепе-тең қалыпта болатын жағдайларын көрсететін тәжірибелер жүргізіледі. Осы тәжірибелерді қорыта келіп мынадай тұжырым жасалады: рычагтың сол жағына әсер жасаушы күш пен сол күштің иінінің көбейтіндісі рычагтың он жағына әсер жасап тұрған күш пен оның иінінің көбейтіндісіне тең. Күштеді және иіндерді сәйкес Ғ және I әріптерімен белгілеп, алынған қорытындыны мынадай формуламен жазуға болатындығы айтылады:

f,i,=f₁l

Жазылған формулалардың мағынасы түсіндіріліп, мұндағы Ғ₁І₁ көбейтіндісі Ғ₁ күшінің моменті, ал Ғ₂І₂ өрнегі Ғ₂ күшінің моменті деп аталатындығы ескертіледі. Рычагтың тепе-тең қалыпта болуы үшін осы екі күштің моменттері өзара тең болуы керек екендігі айтылады, моменті М әріпімен белгілейді. Осы жерде рычагтардың таразы жасау үшін қолданылатындығына назар аударған дұрыс. Рычагты таразылардың түрлерін оқушыларға көрсеткен орынды. Келесі кезеңде рычагтың көмегімен ауыр жүктері көтеру таныстырады. Тағы да демонстрациялық рычагты пайдаланамыз. Тәжірибені мынадай түрдс жасауға болады: рычагтың қысқа иініне салмағы 2-3 кг жүк іліп. ұзын иініне жалғаймыз. Жүк ілінген нүкте

мен дипамометр бекітілген нүктелердің орын ауыстыруын сызғышпен жүк көтергенде жасалынған жұмыстардың тең болатындығына оқушылардың көзін жеткізу керек. Күштен қаншама жолдан сонша ұтылатындығымызды тәжірибелер көмегімен қорытындылау қажет.

Рычагтың өте ерте заманнан бері қолдапылып келе жатқандығын және негізінен екі мақсатта пайдаланатындығын айту абзал: біріншісі — күштен өту мақсатында (ауыр жүктерді көтеру, орнынан қозғау, қайшы, шеге суырғыш, тістеуік. машиналар тежегіші, т.б.), екіншісі - жолдан өту мақсатында (шлагбаум, қайық ескегі, көтергіш кран, т.б.). Рычагтың тұрмыста және техникада қолданылуына көптеген мысалдар келтіруге болады. Тақырыпты пысықтау үшін бірнеше есеге шығарған жөн.

2. Блок. Алдымен блоктың нендей нәрсе екендігі айтылып және көрсетіледі. Жылжымайтын және жылжымалы блоктар жөнінде түсінік беріледі. Жылжымайтын блок арқылы жіп өткізіп, оның бір ұшына жүк, екінші ұшына динамометр байлап. оның көмегімен жүк көтергенде ешқандай ұтыс болмайтындығын, тек жылжымайтын блок жәрдемінен жүк көтеретін күштің бағытын қолайлы етіп алуға болатындығын жөнінде қорытынды жасалады.

Жылжымалы блок көмегімен жүк көтеругс болатындығыма ерекше тоқталу қажет. Динамометр және сызғыш арқылы өлшеніп, жүк көтергенде күштен екі есе жолдан екі есе болатындығы тәжірибеде дәлелденгені дұрыс. Жылжымалы блоктардың тобын қолдануға болатындығын, оны деп атайтындығын айту қажет. Тақырыпты оқып үйренуді блоктардың және полиспастылардың қолданылуына мысалдар келтірумен және есептер шығарумен аяқтайды.

Адам баласының көп ғасырлық практикасы қарапайым механизмдердің жұмыстан ұтыс бермейтіндігін, олардың тек жұмыстың түріне байланысты не күштен, не жолдан ғана өтуге болатындығын дәлелдеп отырғандығы айтылады. Күштен қанша есе - жолдан сонша есе ұтыласың және керісінше. Бұл қорытындыны механиканың "алтын ережесі" деп атайды.

"Қарапайым механизмдер" тақырыбын оқып үйренуде оқушылар механиканың осы "алтын ережесін" жақсы меңгеріп және оны практикада қолдануды үйренуі керек.

3. Қарапайым механизмдердің пайдалы әсер коэффициенті.

Бұл ұғымды енгізу үшін, алдымен қарапайым механизмдерді пайдаланғанда үйкелістің себебінен "алтын ереженің'" орындала Өсрмейтіндігіне назар аударылады. Шындығында барлық жағдайда үйкеліс болады, сондықтан, оны жеңу үшін қосымша жұмыс істсуге тура келеді. Мәселені нақты мысалмен түсіндірген дұрыс:

Массасы 400 кг плитаны 10 см биіктікке көтеру үшін рычагты пайдаланады. Рычагтың екінші ұшына түсірілген 1200 Н күштің түсу нүктесі 40 см жол жүреді. Рычагтың пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК) табу керек.

Есепті шешу үшін алдымен бетон плитасының салмағын анықтайды:

Р = ing = 9.8 Н / кг х 400кг - * 4000 Н.

одан кейін жасалуы қажет жұмысты - пайдалы жұмысты есептеп табады:

A_t = Р =4000 Н х 0,1 м = 400 Д.ж.

сонан соң плитаны көтеру үшін нақты жасалған жұмыс немесе толық жұмыс есептеледі:

Үйкеліс салдарынан әдетте толық жұмыс пайдалы жұмыстан артық болады, өйткені, толық жұмыс пайдалы жұмыс пен үйкеліскс қарсы жасалған жұмыстың қосындысына тең. Олай болса қарапайым механизмдерді пайдаланғанда біздер жасалуы қажет жұмыстан артық жұмыс істейді екенбіз. Бұл тақырыпқа да бірнеше есеп шығарып, пысықтау қажет.

"Қарапайым механизмдер" тақырыбын өтіп біткеннен кейін олардың қолданылуын көрсету мақсатында фабрикаға, механикалық шеберханаға немесе құрлыс алаңына экскурсия ұйымдастырған абзал.

Ill - тарау "Жұмыс және қуат. Энергия. Қарапайым механизмдер" тақырыбын окытуды еңбек тәрбиесі мен байланыстыру.

3.1. Жұмыс және куат тақырыбына арналған фронтальдік тапсырмалары.

Фронтальді тапсырмалар.

1. Дененің орын ауыстырғанда жасайтын механикалық жұмысын анықтау.

Сабақтың мақсаты. Әртүрлі жағдайларда жасалатын механикалық жұмысты анықтау.

Құрал жабдықтар. Ағаш білеуше, екі металл білеуше металл нилшідр, лента, динамометр. Оқушылар әртүрлі заттарды столдан жерге түсіріп алады, ал оны көтеру үшін олар қандай жұмыс атқарады? Мінс осы есепті оқушыларға берігі шешуді талап ету керек.

Оқушылардың мақсаты жерге қойылған металл цилиндр мен ағаш білеушілерді динамометрмен көтеріп, оған әсер ететін күшті анықтау. Ол мысалы 1,4 Н болсын дейік. Цилиндрдің жоғары көтерілген жолын есептеу, мысалы 0,7 м болсын делік. Эксперименттік жұмыстың нәтижелерін қолданып, оқушылар формуласымен механикалық жұмысты анықтайды. Осы формуланы есептеуге қолдануды бекіту үшін оқушыларға келесідей тапсырма береді: Ағаш білеушені столдың үстімен жылжытып жұмысты табу керек. Ол үшін оқушылар динамометрмен бір жерден келесі жерге дейін ағаш білеушені жылжытып, жүрілген жолды есептеп, алдыңғы формуланы қолданып жұмысты есептейді.

2. Адамның өңдіретін қуатын өлшеу.

Сабақтың мақсаты. Оқушының өзінің жұмыс жасаған кездегі өндірстің қуатын анықтау.

Құрал-жабдықтар. Ағаш және екі металл білеуше металл өлшегіш лента, динамометр, секундометр.

Бұл тапсырманы орындағанда, оқушылар алдын тәжиребедегі барлық іс-әрекетерді қайталады. Бұл осы экспериментальды жұмысқа кеткен уақытты өлшейді. Алынған мәндерді қолданып өндірілген қуатты мына формула бойынша анықтайды n = аһ немесе а = ғ-і.

Мынадай тапсырмаларды орындау керек.

1. Цилиндрді бірқалыпты жоғары көтерген кездегі өзінің өндіретін қуатты анықта.

2. Білеушені стол бетімен жылжытқан кезде өндірілетін қуатты анықта.

3.2. Қарапайым механизмдер тақырыбына арналған дидактикалық материалдар.

Сабақтың мақсаты. Оқушыларда карапайым механимдер ричаг (иінтірек) ұғымдары туралы білімді қалыптастыру.

Сабақ барысы: тапсырма. Мына жағдайлар үшін ричагты және оған әсер ететін күштерді көрсет.

Турист таяққа әсер етy арқылы қазанды оттан түсіріп алады.

Слесарь (1) гайканы (2) кілтпен, гайка мен шинг арасындағы үйкелісті жеңе отырып бұрап шығарады.

Автомобильдің гидравликалық тежегіш жүйесінде (1) педальдің әсері поршенге және колодкаларға беріледі.

Әйел иінағашты қолымен ұстап, оған ілінген суы бар шелекті көтереді.

Бағбан құмы бар арбашаны сүйретеді.

3.3. Күш моменті, блоктар тақырыбына арналған дидактикалық материалдар.

Шаруа егістіктен тасты тазалағанда, оны таяқшамен көтереді.

Жолаушы дорбаны таяққа асып көтереді.

Тапсырма: көрсетілген механизмдердің қайсысы блок болып табылады.

Қорытынды.

Қазақстан Рсспубликасының "Білім туралы заңы" мектеп алдына, оқушыларды саналы біліммен қаруландыру кажеттілігіне байланысты көптеген проблемаларды қойып отыр. Бұлардың ең маңыздыларының бірі оқытудың әдістемелік жүйесін жетілдіру.

XXI ғасырдағы жоғары білім беруді үздіксіз білім алуға дайын, өзімнің сана-сезімін жан-жақты жетілдіріп. Кәсіб толықтыруға қабілетті, қоғам дамуының нарықтық қатынастың құбылмас саясатына тез бейімделетін шығарманы еңбекқор жастарды тәрбиелеп шығаруды мақсат етеді.

Ал қазіргі таңдағы оқу ағарту саласындағы жаман реформалар, оқыту үрдісінің оқушы білімі мен біліктілігін. сапасын дамытудың ең тиімді жолдарын қалыптастырып, жетілдіруді қажет етеді. Осындай тәсілдердің бірі физика сабағын пәнаралық оның ішінде еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру. Сол себепті бұл мәселені диплом жұмысының тақырыбы етіп ала отырып, оны ғылыми тұрғыда зерттеп, нақгы қорытындыларды жасау мақсат етілді.

Біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда оқушылардың қызығушылығын қалыптастыру көптеген педагогикалық психологиялық, философиялық ұлы еңбектерге талдау жасадық Көптеген әдістемелік еңбектерге сүйене отырып окушылардың қызығушылығын қалыптастыру төменгі дәрежеде екендігін байқадық. Сонымен қоса пәнаралық байланыс ұғымының кеңінен талқылау жасалды.

Зерттеу жұмысымыздың практикалық бөлімінде оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын арттырудың әр түрлі формалары ұйымдастырылды. Жүргізілген зерттеу жұмыстары негізгі мектеп оқушыларына физикалық білім беруді еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру әдістерінің толық шешімін таппағандығын көрсетті.

Зерттеу болжамы толық дәлелденді, эксперимент тұжырымдары, рухани негізгі сынып оқушыларының оқу үлгерімінің, рухани дүниесінің, бейімділігінің қызығушылығының, қабілетінің артуына ықпал ететіндігін көрсетті.

Сонымен зерттеулер мен педагогикалық эксперимент жұмысының нәтижелері бізге мынадай тұжырымдар жасауға

мүмкіндік береді.

1. Қазіргі таңдағы оқушылардың көпшілік бөлігінің техникалық мамандықтарға бармауының себебі, олардың физика сабағынан алған білімдерінің төмен дәрежеде болуы;

2. Оқыту процесінің сапасын арттырудың басты мақсаты жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі анықталды.

Сондай-ақ зерттеу жұмыстарының нәтижесінде төмендегілср усыныстар береміз:

1. Физиканың оқу бағдарламасы оқытудың жаңа технологиялары, яғни физика пәніне деген қызғушылықтың әр түрлі жолдары оқу жоспарына енгізілсе;

2. Физика пәнін еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру арқылы қызығушылықты арттыратын әдістемелік құралдар ұсынылса.

Дегенмен, біз мұғалім мен оқушылардың бірлескен жұмысы негізінде оқушылар бойында физика пәніне деген кызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың көп қырлы түстарым гүбегейлі шештік деп айта алмаймыз. Білім беру мен тәрбиелеу көп қырлы және үздіксіз процесс болғандықтан мына мәселелер, атап айтсақ, физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың оқушылар бойында қызығушылық қасиеттердің қалыптасуындағы тәрбиелік мүмкіндіктері, мұғалім мен оқушының бірлескен жұмысында оқушыларда қызығушылық қалыптастырудың педагогикалық шартары және т.б. дербес зерттеуді қажет етеді.

Пайдаланылғаи әдебиеттер

1. Абықанова Б. Компьтерді физика сабағында паидалану. //ИФМ.-1997 7 16-бет

2. Әбілмәжіпова Ш. Сабақты тақырыпқа сай ғылыммен уштастыра оқыту. //ИФМ,-2000 2 61-бет

3. Әбдешова С. Ойын сабақ. //ИФМ.-1999 3 64-бет

4. Әтемова Қ.Т. Оқушыларда гуманлық қасиеттерді қалыптастыруда мектеп пен отбасылық бірлескен жұмысн. Алматы.І998ж. 28-бет

5. Бейсенбаева А. Пәнаралық байланыс негінде оқу процесін ұйымдастыру. Алматы.-І995ж.

6. Богословский В.В.. Коволев А.Б. Жалпы психолоя Алматы. «Мектебі. 1980ж.

7. Бейсенбаева А., Сейдіғазым Н. Инеграииялық оқытуды жүзеге асыру. //Қазақстан мектебі. 2002ж. 7

8. Ерматов С. Түржігітова Г. Серікбаена Г. Пәнаралық. байланыстарды орнықтыру. //ИФМ.-1997 5 З6-бет

9. Жақыпбекова А. "Көкпар зерделілер сайыс сабағы" // Математика және физика. 2003ж 2 60-бст

10. Кошеров Ә. Асық ату ойынын механикамен байланытар туралы. //ИФМ 1999 3 22-бет

I 1. Кошеров Ә. Пәнаралық байланыстарды жетілдіру.//ИФМ 1999 1 44-бет

12. Қазақ совет энциклопедиясы. Алматы, 1975ж. 7-том

13. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев P.M. Педагогика. Астана. 1998ж 60-61 белер

14. Қараев Ж., Қобдиқова Ж. Оқытудың жаңа технологиясының мәні. // ИФМ1997ж 2-3 бет

15. Қоғанбекова Л. Оқушылардың үй жұмысын орындаудағы әдіс тәсілдері. // Математика және физика. 2002ж. 5 49-бет

16. Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. Алматы. «Рауан, 1998ж.

17. Меңдібаева А. Үстел басындағы физика. // Математика және физика. 2002ж. 5 64-бет

18. Махамбетов Қ. Физикамен байланыстыра оқыту. Қазақстан мектебі. 1984ж. 12 39-бет

19. Мәжиденова С. Танымдық қызығушылықты қалыптастыру. //ИФМ 1995 1, 22-бет

20. Мүсабеков О. Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың дидактикалық шарттары. //Бастауыш мектеп. 2000ж. 1 26-бет

21. Сейітқұлов О. Жаңа информациялық технология мектепте. // ИФМ 1998 1 3-бет

22. Сарманов Е. Компьютерлік оқыту құралдарын пайдалану арқылы мектептегі физикалық тәжірибені жетілдіру. // ИФМ 2001 6 42-бет

23. Сәдуақасова Н. Динамика тарауын қайталау. // ИФМ 1994 2 42-бет

24. Орехов В.Г., Усова А.В. Физиканы оқыту методикасы. Алматы. «Мектептің 1978ж 35-50 беттер

25.Үркімбай С. Оқушылардың математика пәніне қызығушылығын арттыру. // Математика және физика. 2003ж. 1 56-бет

26. Уәлханов Т. Пәнаралық байланысты дамыту. // ИФМ-2000 4 36-бет

27. Уәлиева А. Физикадағы био-физикалық мағлұмат. // Математика және физика. 2003ж 2 27-бет

28. К.Н.Елизаров. Вопросы методики преподования физики в средней школе. Учпедгиз-1962г.

Мәлімет сізге көмек берді ма

Жарияланған-2013-12-17 20:53:31 Қаралды-7444

ЕРТЕДЕ БОЯУЛАР НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ІНЖУ ҚАЙДАН АЛЫНАДЫ?

КҮН НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ДЫБЫС ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ЛАСТАУЫ МҮМКІН БЕ?

БҰЛТТАРДЫҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР ЖӘНЕ ОЛАР НЕНІ ХАБАРЛАЙДЫ?

ПЛАСТМАССА ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

ПЛАСТМАССА ЫДЫРАУЫ МҮМКІН БЕ?

СУ ҮЙДІ ЖАРЫП ЖІБЕРУІ МҮМКІН БЕ?

МҰНАЙ НЕДЕН ТҰРАДЫ?