Мазмұны

1.Кіріспе.....................................................................................................................

2.Негізгі бөлім.........................................................................................................

2.1.Бухгалтерлік есепті автоматтандыру бойынша программалық өнімдерді анықтау.............................................…………………………………………

2.2."1С: Бухгалтерия" программалар пакеті құрылымы мен жұмыс істеу принциптері……………………….............................................................

1.  1С Бухгалтерия жүйесіндегі шоттар.....................……………………….

3.1.Операциялар журналы……………………………...…………………..…...

3.2.Типтік операциялар…………………………………………………….........

3.3.Сервистік мүмкіндіктер…………………………………..…………….......

Қорытынды...........................................................................................................

Әдебиеттер………………………………………………………………............

Қосымша................................................................................................................

 

 

КІРІСПЕ

 

         Қазіргі уақытта бухгалтерлік есеп - бұл негізінен прогрессивтік құралдардыњ көмегімен және бухгалтерлік программалар негізінде жұзеге асатын компьютерлік есеп. Бухгалтерлік программа адамзат қызметі саласыныњ кәсіби функцияларын автоматтандыру үшін жеткілікті күрделі құрал болып табылады.

    “Бухгалтерлік есепті компьютерлендіру” пәні бухгалтерлік есептіњ тұрлі бөлімдерінде компьютерді қолдану мүмкіндіктерімен таныстырады.

Пәнніњ негізгі мақсаты - бухгалтер жұмысыныњ автоматтандыруына бағытталған, қазіргі уақытқа сай құралдарын игеру.

        Кез-келген кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті автоматтандыру ондағы бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз етеді.

         Іазіргі кезењде бухгалтерлік ақпараттық жүйелер кәсіпорынныњ ішінде жазылмай, көбінесе сырттай сатып алынады. Бірақ дайын бухгалтерлік программалар кәсіпорынныњ барлық ерекшеліктерін ескеруі мүмкін емес.

Бухгалтерлік ақпараттық жүйелердіњ құрылымы иілгіш және ашық болуы тиіс, яғни, жүйелердегі қажетті тұзетулерді енгізу мүмкіндігі жоғары болуы керек. Бухгалтерлік ақпараттық  жүйені тањдау көп факторларға байланысты: меншік формасына,кәсіпорынныњ көлеміне және т.б Есеп мәліметтерін өњдеудіњ аса тиімді формасы- автоматтандырылған жұмыс орнын Ұйымдастыру. Олар иілгіш және сенімді бухгалтерлік жүйелерді құрып, ақпараттық ресурстарға деген қажеттіліктерді қамтамасыз етеді. Автоматтандырылған бухгалтерлік есепті жүргізуде арналған ақпараттық жүйелерді шартты тұрде 3 топқа бөліп қарастыруға болады:                    

1. Мини жүйелер;                                                                                   

2. Кіші және орта кәсіпорындарға арналған әмбебап жүйелері;              

3. Ірі кәсіпорындарға арналған кешенді жүйелер.                            

 

 

 

2.Негізгі бөлім

2.1.Бухгалтерлік есепті автоматтандыру бойынша программалық өнімдерді анықтау

1. Іс жүзінде қолданылатын бухгалтерлік ақпараттық жүйелердіњ

    жіктелуі.

2. ТМД елдерінде қолданылатын бухгалтерлік есеп бойынша негізгі

   программалық өнімдердіњ сипаттамасы.

 

       Мини жүйелер айналымдары аз кәсіпорындарда қолданылады. Осы жүйелерге, “Бас бухгалтер”,  “1С: Бухгалтерия”, жүйелері жатады.

     Әмбебап жүйелер терењ тањдаумен сипатталады . Олар қҰндылықтарды есепке алу функциясымен бухгалтерлік есепті барлық учаскелер бойынша жүргізуді жұзеге асырады. Осы топқа  “Лука-Про”  “ТСБ Бухгалтерия” “Парус” және т.б бухгалтерлік жүйелер жатады.

    Ірі кәсіпорындырға бағытталған кешенді жүйелер локальді есептеу  тораптарын құрып, автоматтандырылған жұмыс орындарыныњ тобымен сипатталады. Автоматтандырылған жұмыс орындары белгілі  есеп учаскелеріне  бағытталған: Негізгі  құралдар, банк операциялары,касса,ењбек ақы, материалдар,қойма және т.б. Осы жүйелердіњ тобына “Лука-Про”, Интегратор”, “Босс 10” ,”RS Баланс”, “Супер менеджер” жүйелері жатады. Іазіргі кезењде Іазақстанда әлемдік тәжірибиеге бағытталған бухгалтерлік есепті реформалау процесі  белсенді жұріп жатыр. Оныњ айқын  көрінісі-бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізу.

          Ақпараттық  жүйені тањдаған кезде оныњ  тиімділігін,

сенімділігін,қҰндық көрсеткіштерін ескеру қажет.

     ҚР-да кењінен қолданылатын ақпараттық жүйелер.

 

Программалық өнімніњ аты	1          Фирма шығарушы	Бухгалтерлік ақпараттық жүйелер
		Мини жүйелер	Әмбебап жүйелер	Ірі кешенді жүйелер
Лука-Про	Плюс-микро	+	+	+
Галактика	Галактика	-	+	+
1C: Бухгалтерия	1:С	+	+	-
ТСВ Бухгалтерия	ТСВ Soff	+	+	-
SoІomon 4	SoІomon	-	+	-
Navіsіon fіnansіaІs	Navіsіon	-	+	+
ScaІa	ScaІa	-	+	+
Алтын	Интеркомпьютер-сервис	+	+	-
Бизнес-экспресс	Тоқырау	+	+	-

      

“Луко-Про” жүйесі. Іазақстандық ”Плюс микро” фирмасымен жасалып, тұрлі кәсіпорындар үшін арналған. Луко-Про жүйесініњ

көмегімен өњдеудіњ қолданбалы жүйелері қҰрылуы мүмкін. Мұндай тіркемелер программаныњ басқаруымен жұмыс істеп, ењбек ақыны есептеу, кадрларды есепке алу, шаруашылық қызметті талдау үшін арналған.

“Галактика” жүйесі. “Галактика” корпорациясымен жасалып, көп қолданбалы ірі фирманы басқарудыњ тораптық жүйесі болып табылады. Ол кәсіпорынныњ ерекшеліктерін ескере отырып, бірыњғай ақпараттық негізді құрып, қызметтіњ жоғарғы дењгейде болуын қамтамасыз етеді. Жүйеніњ иілгіштігі бірнеше стандарттарды көп жоспарлы есепті жүргізуге мүмкіндік береді.

1C; Бухгалтерия жүйесі.  Ресейлік “1С” фирмасымен жасалған жүйе, әмбебап бухгалтерлік программа болып табылады. Жүйеніњ жұмыс істеуі  ұш негізгі компоненттерді қолдануға негізделген: оперативтік есеп, бухгалтерлік, есеп айырысулар.

“ТСВ Бухгалтерия” ақпараттық жүйесі.”ТСВ Бухгалтерия” жүйесі ТСВ SOF фирмасымен жасалған. “ТСВ Бухгалтерия” шаруашылық операциялар журналын, ењбек ақымен тауарлы- материялдық қорлардыњ есебін қамтитын ыњғайлы кешен.

“SOІOMON 4”ақпараттық жүйесі әмбебап рынокта орын алатын кәсіпорындар үшін арналған. Осы жүйе халықаралық бизнесті орталық офистен басқаруға мүмкіндік береді. SOІOMON 4 жүйесін әрбір қолданушы корпоративтік ақпарат алу үшін пайдалана алады.

“NAVІSІON” жүйесі. “Navіsіon” компаниясымен жасалған. Ол дұниедегі ењ алғашқы қаржы жүйесі болып табылады. Navіsіon-мен жұмыс істеуіндегі ењ негізгі артықшылық қаржылық корпоративтік жүйе ағымдағы жағдай мен фирманыњ қажеттіліктерін көрсетіп отырады.    

 

2.2.     "1С: Бухгалтерия" программалар пакеті құрылымы мен жұмыс істеу принциптері

 

1С: Бухгалтерия программа пакетініњ арналымы, құрылымы, және жұмыс істеу принциптері . 1С Бухгалтерияныњ негізгі ерекшелігі.

        1С: Бухгалтерия бухгалтерлік есепті автоматты тұрде жүргізу үшін әмбебап жүйе болып табылады. Бұл программа тұрлі есеп жүйелерін, әр тұрлі әдістемелік есепті жұргізе алады. Сонымен бірге тұрлі кәсіпоындарда   қолданылады.

             1С: бухгалтерияныњ иілгіштігі және ыњғайлығы оныњ қарапайым бухгалтердіњ құралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен бірге  1С: Бухгалтерия бастапқы құжаттарнды енгізуден бастап, есеп беруді Ұйымдастыруға дейін толығымен есепті автоматтандырады.  1С: бухгалтерия жүйесі бухгалтерлік есептіњ кез-келген бөлімін жүргізу үшін қолдануы мүмкін:

• кассалық және банк операциялары бойынша есебі;
• негізгі құралдармен материалдық емес активтердіњ есебі;
• ТМІ
• өндірілген өнім,қызметтермен тауарлардыњ есебі;
• валюталық операциялардыњ есебі;
• Ұйымдармен, дебиторлармен кредиторлар және тұлғалармен өзара есеп айырысу есебі;
• ењбек ақы бойынша есеп айырысу;
• бюджетпен есеп айырысу;
• есептіњ басқада бөлімдері.

  1С:Бухгалтерия жүйесі келесі есептерді Ұйымдастыру мүмкіндігі бар:

     -шот жоспарыныњ көп дењгейлігі бойынша синтетикалық есеп;

• бірнеше шот жоспары бойынша есеп;
• валюталық есеп және валютаны жабу есебі;
• көп өлшемді аналитикалық есеп;
• әр бір өлшем бойынша көп дењгейлі аналитикалық есеп ;
• сандық есеп;
• бір ақпараттық базадағы,бірнеше кәсіпорын бойынша есебі.

    1С:Бухгалтериясына ақпаратты енгізу, әр тұрлі дәрежеде

   Ұйымдастырылып, автоматтандырылуы мүмкін:

• операцияларды енгізу режимі;
• типтік операциялар режимі;
• құжаттар бойынша операцияларды автоматты тұрде енгізу режимі.

  1С:Бухгалтерия жүйесініњ негізгі ерекшелігі оныњ (конфигурациясы) тұрлендіруі болып табылады.  1С: Бухгалтерия жүйесі әр тұрлі обьектер үшін арналған механизммен сәйкес жүргізіледі. Нақтылай алынған обьектілерді, ақпарат жиынтығыныњ құрылымы, ақпаратты өњдеу алгоритмніњ барлығын конфигурация анықтайды.

   Конфигурациямен бірге 1С: Бухгалтерия  жүйесі есептер класымен тұрлі кәсіпорынды анықтауына бағыт беретін қолдануға дайыни программа болып табылады. Конфигурация штаттық құралдар жүйесімен беріліп және “1С:” фирмасымен жабдықталады.

  1С:Бухгалтерия жүйесініњ жинақталған құрылымы бар. Есепті шығару автоматизациясы үшін бұл жүйе базалық болып табылады.

Компоненттер –мүмкіндігінше қызмет жүйесін анықтайды.

   1С:Бухгалтерия жүйесініњ ұш негізгі компоненттері бар: “Бухгалтерлік есеп”, ”Оперативті есеп”, ”Есеп айырысу”. Әр бір компонент өзініњ мүмкіндік жүйесі арқылы ақпаратты өњдеу механизммен кењейтеді .

Кәсіпорынныњ есебінде болып жатқан шаруашылық операцияларын “Бухгалтерлік есеп” компонентіне көрсетеді.     “Бухгалтерлік есеп” компоненті , көп тұрлі және көп дењгейлі аналитикалық есеп , сандық есеп  және валюталық есепті , бірнеше шот жоспарды,бір мезгілде қатарласып шаруашылық операцияларын жұргізеді. “ Оперативті есеп” компоненті ақшалай қаржылардыњ қозғалысыныњ оперативті есепті автоматтандыру үшін арналған. “Оперативті есеп“ компоненты кәсіпорынныњ тауарларыныњ, материалдардыњ, ақшалай және басқада құралдардыњ қалдықтары туралы ақпаратыныњ қозғалысы мен нақтылығын тіркеуге мүмкіндік береді.

             Көрсетілген компоненттіњ ењ бастысы – сауда және қоймадағы операцияларды автоматтандыруы үшін қолданады.

         “Есеп айырысу“ компоненті күрделі кезекте есеп айырысуын автоматтандыруы үшін арналған.

           Бұл компонентті әр тұрлі күрделі есеп айырысуларды орындай алады. Сонымен бірге  “өткен күнніњ “ нәтижесімен қайта есептеуге мүмкіншілігі бар. Бұл компоненттіњ ењ бастысы – ењбек ақы мен есеп айырысуды қолданады.

1С: бухгалтерия жүйесініњ қызмет барысы екіге бөлінеді:

(конфигурациялау) және есеп айырысуды орындау.

        Конфигуратор тәртібі, өњдеушіге автоматтандыру жүйесініњ жиынтығын қалпына келтіріп, және оларды арнайы мәліметтер базасында есте сақтайды.

        Программа кәсіптік және көмекші қызметтерін іске асырады. Керекті қызметті тањдау үшін, керекті мәзір нұктесін тањдау жолы арқылы іске асырады. 1С Бухгалтерия программасындағы мәзір көп дењгейлі болып табылады.

         Бірінші дењгей –“Басты мәзір” бұл топтыњ аталу тәртібініњ тізімін көрсетеді:”Операциялар”, “Сервис”, “Есеп беру,” “Терезелер”, “Көмек алу”.

          Басты мәзірден тањдап алынған режимнен кейін экранға тәуелді мәзір шығады. Программа мен жұмыс істеудіњ тұрлі кезењдерінде операциялар жиынтығы тұрлі болуы мүмкін. Жұмыс тұріне байланысты, тәуелді мәзір әртұрлі мүмкін болатын іс әрекеттерді қамтуы мүмкін. Тәуелді мәзір қатары көмескі шрифтпен жазылуы мүмкін – бұл деген орындалып жатқан іс шаралары қазіргі уақытта мәнсіз болып табылады.

          Мәзір жұмыс тәртібін қарастыра отырып,(F1) көмек арқылы, журнал операциясын, шот жоспарын, валюталық және сандық есебі туралы тұсініктер алуға болады .

           “ІҰжаттар мен есеп айырысулар “ нұктесінде тәуелді мәзір тәртібінен “Операциялар” бойынша журнал операциясы пайда болатын бастапқы құжаттар тізімі жүргізіледі. Мысалы: ”Төлем тапсырысыњ” “шығыс кассалық ордер“ және т.б. Операцияларды алып тастау тәртібін журналды ретке келтіру үшін қолдануға болады.

        Бас мәзірдегі “Есеп беру” нұктесін тексеру және құжаттарды бекітілген тірінде басып шығаруына, құжаттарды ретке келтіруге, журнал ордерді және шоттар бойынша ведомості құру қызметін атқарады.

        Бас мәзірдегі “Сервис“ пункті параметрлерді бекітуіне, жалпы паролл бекітуге дискетке сақтауға және т.б. мәмлесін шешеді.

         Калькуляторды шақыру CtrІ +F2 тетігін басу арқылы іске асырылады.

Жұмыс барысында ењ көп қолданылатын тетіктер:

F1 көмек жүйесін шақыру.

ESC- ағымдағы операцияларды жою.

CtrІ +F4 ағымдағы терезені жабу.

AІt+F4 программадан шығу.

CtrІ +F6 басқа терезеге өту.

         Ўйымныњ бастапқы мәліметін констант тізіміне енгізу қажет. Сол арқылы бас мәзірдегі “операция-константы“ мәзірін  шақыруға болады.                 

 

1. 1С Бухгалтерия жүйесіндегі шоттар

1.1С бухгалтерия. Шот жоспары.

2. 1С бухгалтерия жүйесінде  субконта тұрлері.

3. Аналитикалық, Сандық.

     Бухгалтерлік есеп жүргізу үшін, шаруашылық операцияларды есепке алмас бұрын, алдымен шот жоспарды анықтау қажет.

     Кәсіпорында бухгалтерлік есптіњ бас шот жоспары қолданылады. 

    Шоттар жүйесі кәсіпорынныњ есеп саясатына тәуелді  болады. Шот жоспарды бас мәзірдегі   “Шоттар операциясы ” командасы арқылы шақыруға болады. Шот жоспар келесі бағаналардан тұрады:

    Шот- код (нөмер) шоттар және субшоттар;

     Аталуы- шоттыњ немесе субшоттыњ аталуы;

    Субконто тұрлері –обьект тұрлерініњ аналитикалық есебініњ (субконта) аталуы, егерде берілген шоттар немесе субшоттарда аналитикалық  есеп жұргізілетін болса.

     К- Бұл графада  “+” белгісі тұрады, егерде берілген шоттар немесе субшоттар бойынша сандық есеп жұргізілсе (сандық есеп, аналитикалық есепті жүргізуді тұжырымдайды).

      В- Бұл графада  символ “+” егерде берілген шоттар немесе субшоттар валюталық есеп жұргізілсе.

      Ан- Бұл графада символ”+” , егерде берілген шоттар немесе субшоттар да туынды тұрдегі есептілікте , аналитикалық есепті әрбір обьект бойынша , басқа шоттар мен айналымдарына талдау жасау міндетті тұрде жүргізуі шарт. Берілген шоттар аналитикалық есепті жүргізуі үшін тұжырымдайды.

       Шоттар мен субшоттардыњ код  Ұзындығы диалог терезесінде бекітіледі. Ол бас мәзірдегі “Сервис- жалпы параметрлер” және 2 немесе 3 символдар командасы арқылы шақырады.

        Шоттардыњ және субшоттардыњ коды сандар және әріптер мазмұнымен болады. Берілген шоттар бойынша аналитикалық есепті жүргізу үшін, тышқанмен “Субконто тұрлері” торкөзіне келіп тышқанды екі рет басу қажет.

        Шот жоспарды көру барысында, шоттыњ коды бойынша іздеуге болады. Ол үшін келесі нұсқауларды орындауға болады:

1. Пернелерден қажетті шот кодын теруіњіз қажет. Сонда шот жоспар тізіміндегі қажетті кодқа курсор келіп тоқталады;
2. Іұралдар панелінде “Іздеу” тетігін басуы қажет (бинокль тұріндегі тетік)
3. CtrІ+F3 қос пернесін басуы шарт;
4. “Әрекет”-“Іздеу” командасын орындауы керек.

Соњғы ұш жағдайларда, экранға диалогтық терезе шығады, оған іздеу және  іздеу бағыт шартын көрсетуі қажет.

Іайта іздеу үшін мына пернелер қолданылады:

• F3 – қайта іздеу, дәл сол бағытта.
• Shіft+F3 – тізімніњ бастан аяғына дейін қайта іздеу.
• AІt+F3 – тізімніњ аяғынан басына шейін қайта іздеу.

 Шот жоспарды баспаға басып шығару үшін, шот жоспар

терезесіндегі төменгі жағында “Баспаға шығару” тетігін басуы қажет.

Аспаптар тақтасында  “Баспаға шығару” және “Көріп шығу” тетігі ењ мањызды орын алады. “Көріп шығу” тетігін басу арқылы, шот жоспардыњ қағазда қалай орналасқанын біле аламыз. “Баспаға шығару” тетігін немесе “CtrІ+P” клавишасын басу арқылы шот жоспарды баспаға шығаруға болады.

       Типтік конфигурациядағы шот жоспар толығымен Іазақстан Республикасындағы кәсіпорынныњ қаржылық – шаруашылық қызметіндегі бухгалтнрлік есептіњ шот жоспармен сәйкес келеді.

        Сондықтан ло кез-келген кәсіпорынға толығымен сәйкес келеді . Немесе азын-аулақ тұрлендіруді қажет етеді.

        Бірақ, шот жоспарын толығымен өзгертуге болады . Осы жағдайда есеп беру формалары мен типтік проводкалар стандартты шот жоспарына бағытталатынын ескеру қажет.

         Қолданушымен конфигуратордағы шоттар параметрлерініњ өзгеруі құжаттарда автоматты тұрде қалыптастыру алгоритмдеріне елеулі өзгерістерді талап етуі мүмкін. Шоттар жоспарын өзгертудіњ кейбір әрекеттерін конфигураторсыз да орындауға болады. Мысалы: жања шоттарды немесе тізімде бар шоттар бойынша субшоттарды енгізуге болады.

         Енгізілген шот нумерация тәртібі бойынша тізімге енгізіліп, орын алады. Программа кестедегі бар шот және субшоттарға сәйкес келетін жања шотты , немесе субшотты енгізуге мүмкіндік бермейді. Шоттарды енгізген кезде бірінші кезекте шотты, сонан соњ оған қатысты субшотты енгізу қажет.

          Шотты немесе субшотты жою үшін немесе іс-әрекеттерді орындау қажет:

      1.”Операциялар” “Шот жоспары” командасын орыдау. Экранға шот жоспарын шығару .

      2. Жойылатын шот жолына курсорды қою.

      3. DeІ пернесін басу.

         Шот жоспарын тұзету үшін редакциялау режиміне өту керек. Ол үшін редакцияланатын бағанасына курсорды қойып екі рет тышқанмен басу керек.

          “Бухгалтерлік есеп” компонентасында 1С:Бухгалтерия жүйесінде тек қана синтетикалық емес, аналитикалық есепті жүргізуге мүмкіндігі бар. 1С:Бухгалтерия жүйесінде аналитикалық есеп жүргізу үшін субконта механизмі қолданылады.

         Кез-келген аналитикалық есеп обьектісін  субконта деп атайды: негізгі құралдар, материалдық емес активтер, материалдар, Ұйымдар, есеп беруші тұлғалар және т.б.  Бір текті обьектілердіњ аналитикалық есепті субконта тұрі деп аталады. Мысалы: 1С:Бухгалтерия жүйесінде сатып алушы мен тапсырыс берушініњ тізімі “Ұйымныњ” “субконто  тұрі” деп атайды. Кез-келген Ұйымдарда бұл тізім “субконта” деп аталауы қажет.

     Нақты шот бойынша аналитикалық есепті жүргізу шот жоспарында берілген субконта сипаттамаларымен анықталынады.

      Бір шот үшін, аналитикалық есеп бірнеше субконта тұрлері бойынша жұргізіліу мүмкін. Бірнеше тұрдегі субконтада негіздлген аналитикалық есептіњ көп өлшемдері деп аталады. Бір жағынан аналитикалық есеп көп дењгейлі де болуы мүмкін, егер субконто шоттарыныњ бірі көп дењгейлі анықтамалылық болса.  Мысалы: Кәсіпорын тауарды есепке алу барысында жекеленген тауарлар сонымен бірге топтыњ тауарлар бойынша ақпарат қажет етеді. Бұл жағдайда “Тауарлар” анықтамалығы көп дењгейлі құрылым болып табылады. Шоттар бойынша сандық есеп жұргізілуі мүмкін. Сандық есептіњ өзі конфигурация кезењінде беріледі.

          Нақты шот бойынша сандық есеп жүргізіледі, егер оған шот жоспардан сәйкес жағдайға байланысты тапсырма берілсе. Сандық шоттар үшін, жиналған нәтижелік ақпарат сандық (нақтылай) өлшеммен көрсетіледі. Сандық есеп жүргізу аналитикалық есеппен сәйкес қолданылады. Бұл жағдайда обьектілеріњ аналитикалық есебі бойынша, толығымен ақпараталуға болады. Мысалы: қоймадағы тауарлардыњ саны, негізгі құралдардыњ саны, бір бөлімшеге бекітілген және т.б.

            Шот жоспардағы тұрлендірілген конфигурациясы,”+” қойылымныњ “В” бағанасындағы, ұш шоттар бойынша бекітілген валюталық есеп енгізіледі. Валюталардыњ тізімін жәнеде олардыњ Ұлттық валютаға байланысты бағамдарын жүргізу үшін “Валюталар” анықтамасы қолданады. Валюта тізімін редакциялау жәнеде бағамдарды енгізу үшін, бас мәзірдегі “Анықтамалық” мәзірінен “Валюты” анықтамасын ашу қажет. Валюта бағамыныњ өзгеру тарихын көру үшін, валюта тізім қалпындағы “Тарихы” режимін қолдану қажет. Валюта суммасыныњ шоттары бойынша бекітілген бухгалтерлік жазуды енгізгенде валюта тұрін “Валюта” анықтамасынан тањдауға болады. Ўлттық валютадағы жазулардыњ соммасын программа автоматты тұрде валюта сомасыныњ валютаныњ ағымдағы бағамына көбейтіндісі ретінде есептейді. Валюта есебініњ қалдығы және айналым шоттарыныњ стандартты есептілікті Ұйымдастыру кезінде, әр-бір валюта бойынша және Ұлттық валюта тұрінде көресетуі қажет. Валюта бағамыныњ өзгеруі кезінде, шоттардағы тењгелей қалдығы бекітіліп, валюта есебі қайта есептеледі. Пайда болған бағамдық айырмашылық, есеп саясатына байланысты сәйкес шоттарға жазылады.

              Константаларды енгізу

    “1С: Бухгалтерия” жүйесінде константаныњ қызметі, ақпаратты сақтау болып табылады. Дәлірек айтатын болсақ, қызмет жүйесініњ барысын да мұлдем өзгермейтін , немесе елеулі емес өзгерістер болуы мүмкін . Мысалы: Ұйымныњ немесе кәсіпорынныњ аталуы , зањ бойынша өзгермейді.

     Константаныњ қолдану ыњғайлылығы, кез-келген ақпаратты бір-ақ рет енгізіп, сол бойынша құжаттарды Ұйымдастыруға, есеп айырысуды, есеп беруді құрастыруды бірнеше рет қолдануға болады. Мекемедегі кез-келген аталулар бойынша өзгерістерді жасау керек болса , онда константада бір рет өзгертсе барлық өзгергендер автоматты тұрде , қандай жеде константа қолданылатын болса, барлығы да өзгереді. Конфигурация мәселелерін қалпына келтіру барысында, қажетті кез-келген ақпаратты сақтау үшін, константаныњ шектелмеген санын құруға болады. Барлық константаныњ жұмыстары, арнайы терезедегі “константалар тізімі ” жүргізіледі. Егер соњғы қолданушыныњ константалармен жұмыс істеу мүмкіндігі болса, бұл терезе мәзір пунктімен немесе “операциялар” жүйелі мәзірімен шақырылады. Егерде конфигурациядағы  берілгендері анықталмаса, онда константалар тізімін, программаныњ бас мәзіріндегі “Операция” мәзірінен “Константалар” бөлімін экранға шақыруға болады. Константа тізімініњ терезесі кесте негізінде жасалып, оныњ ішінде ұш бағана болуы тиіс. “Код” бағанасында константаныњ қысқаша атаулары көрсетіледі. Толық атаулары, константаныњ қысқаша атаулары сипаттау үшін, қызмет етеді. ”Мәні” бағанасы константаныњ мағынасын көрсетеді. Константа тізімініњ қойылу тәртібі, “1С.Бухгалтерия” жүйесіндегі конфигураторға тапсырылады.

       Терезедегі бір Ұяшық, әр қашан ерекшеленіп “Активті” немесе ағымдағы деп атайды. Константаныњ мағынасын өзгерту үшін, мағынасы өзгеретін таблица Ұяшығына курсорды бекітіп, Enter  немесе  Shіft+Enter клавишасын бекіту қажет. Ўяшық редакциялау режиміне өтіп және соныњ ішінде  текстік курсор пайда болады.

        “1:СБухгалтерия“ жүйесінде қорытындыларды жүргізу. Кәсіпорынныњ кез-келген бухгалтерлік қызметтіњ есебін алмас бұрын, керекті кезењ уақыт қорытындылардыњ есеп айырысуларын жасау қажет. Бұл бас мәзірдегі “Сервис”, ”Бухгалтерлік нәтижелерді басқару” бөлімі арқылы жүргізіледі. Экранда терезе пайда болады. Бұл терезеде есеп айырысу нәтижелері үшін керекті параметрлер бекітілген.

          “Есептеуді бекіту” терезесінде, тышқан арқылы жоғары немесе төмен қажетті кварталдар тањдалынады. Жоғары терезесінде “Нәтижені есптеу” бойынша тањдалынған квартал бекітіледі.”Нәтижені толығымен қайта есптеу” тетігін басу арқылы нәтижелерді қайта есептеу кезењі жүргізіледі. Содан соњ терезені жабуға болады. Программа есептілікті ұйымдастыру үшін дайын болып табылады  

          

2          Операциялар журналы

1. Операциялар журналыныњ арналымы.
2. Операциялар журналы терезесі.
3. Журнал операциясын тексеру.  Операцияларды жіктеу.
4.  Журнал операциясында қажетті мәліметтерді іздеу.
5. Операцияларды енгізу және редакциялау. Журнал операциясындағы бухгалтерлік жазуларды тексеру.

 Кәсіпорынныњ барлық шаруашылық операциясыныњ мәліметтері, 1С:Бухгалтерия жүйесінде операция тұрлерінде сақталады. Әрбір операция бір немесе бірнеше бухгалтерлік жазулардан тұрады. Жәнеде толығымен бухгалтерлік есепте шаруашылық операцияны көрсетеді.

       Әрбір бухгалтерлік жазу, өз кезегінде бір немесе бірнеше корреспонденттен тұрады. Бірнеше корреспонденттен тҰратын бухгалтерлік жазуды күрделі деп атайды. Күрделі жазуда бір шоттыњ дебеті , бірнеше шоттыњ кредитімен корреспонденцияланады немесе керісінше.

         Операциялар тек қана бухгалтерлік жазулардан тұрып қана қоймай, сонымен бірге оларды бұтіндей сипаттайтын жалпы бөлімнен тұрады. Олар конфигуратормен анықтайтын- операциялардыњ мазмұны, оныњ жалпы сомасы , уақыты , нөмірі, және т.б. мәліметтерін қамтиды.

          Операциялар автоматты тұрде құжаттармен Ұйымдастырылады, немесе қолымен енгізуге болады.

           Іолымен енгізген операциялар, “Операция” тұріндегі арнайы құжаттар болып табылады. Бұл құжаттар басқа операцияларға қарағанда тек операциясы ғана болып, мәліметтері болмайды.

          1С:Бухгалтериядағы операцияларды қарап шығу үшін журнал операциясы қарастырылған. Операциялар журналы арқылы операция тізімдерін көріп шығуға болады. Сонымен қатар әр бір операция бір қатарда көрсетіледі. Ол қатардағы ақпарат мазмұндары, яғни идентифицияланған операциялар, уақыты, құжат тұрі, мазмұны, операциялардыњ суммасы және т.б. өте мањызды болады.

         Операциялар журналы ағымдағы операциясыныњ бухгалтерлік жазуларын көріп шығуға мүмкіндік береді. Олар журнал операциясыныњ терезеніњ төменгі бөлігінде, сонымен бірге бөлек терезеде шыға алады. Журнал, әр тұрлі критериялары бойынша, операцияныњ  тањдалу мүмкіндігі бар.

         Журнал - операциясы, берілген операцияларды тізім ретінде көру үшін арналаған. Журнал операциясында барлық немесе тањдаулы операциясын көріп шығуға болады.

          Журнал операциясын экранға шығару үшін, мына жағдайларды қолдануға болады: бас мәзірдегі “Журнал” арқылы ”Журнал операция” бөлімшесіне; құралдар панеліндегі ”Операция” тетігін басу, және басқа да жағдайлар конфигураторда анықталады.

          Операциялар журналын алу үшін бас мәзірдегі “Операции” арқылы ”Операция журналы” бөлімін тањдау шарт. Осы жағдайдан соњ экранға терезе шығады, бұл терезеде операциялар туралы негізгі мәліметтерден тұрады, ал журналдағы әр бір қатар белгілі бір операцияға сәйкес болады.

           Операциялар журналы терезесініњ тұр сипаты , конфигурациялау кезењінде беріледі. Операциялар журналы терезесіндегі тақырыпшасында интервал көрсетіледі. Ол бойынша журналдағы операциялар қарастырылады. Егер кез-келген бір тањдау шарты бойынша тапсырма берілсе , онда ол журнал операцияныњ тақырыпшасында шығарылды. Операциялар журналы кесте сипатында көрініс алады, ал оныњ ішіндегі бағаналар  операция туралы негізгі мәліметтерді көрсетеді. өйткені әр бір операция құжатқа жататын болғандықтан, барлық операция мәліметтері (мысалы: уақыты, нөмірі) құжаттыњ мәліметі болып табылады.  Сонымен бірге операцияға тиісті, журналға басқа да мәліметтер шығады.

          Операциялар журналы бағаналарыныњ аталуы мен мазмұны:

   Уақыт мерзімі - Операцияныњ уақыт мерзімі. (құжаттыњ)

   Сағат уақыты – Операцияныњ сағат уақыты (құжаттыњ)

   Іұжат – Операцияға тиісті, құжат тұрініњ аталуы. Егер операция      қолымен енгізілетін болса, онда ол “Операция” – деген тұрдегі арнайы құжатқа жатады.     

    Нөмірі -  операцияныњ нөмірі (құжаттыњ) операцияға тиісті, операция нөмірі құжаттыњ нөмірі болып табылады.

    Мазмұны - Операцияныњ мазмұны. Операция мәліметтердіњ мазмұны қысқаша тұрде бір қатарда көрініс табады.

    Суммасы – Операция суммасы – операция суммасыныњ жалпы немесе негізгісін көрсететін сандық мағына.

      Аталған бағаналардан басқа, журнал операциясында басқа да бағаналар болуы мүмкін. Ал бұл бағаналар конфигурация мен анықталынады. Операцияға тиісті олар құжаттар немесе операцияныњ  қосымша реквизитін көрсетеді.

     Журнал операцияны көріп шығу үшін жалпы жағдай жұмыстары қолданылады. Журналдыњ басына немесе аяғына тез арада өту үшін Home және End клавишасы қолданылады.

      Одан басқа журнал операцияға курсорды орналастыру үшін келесі клавишалары қолданылады:

    CtrІ +) – операцияға келесі уақыт мерзімін орналастыру үшін

     CtrІ+ ( - операцияға өткен уақыт мерзімін орналастыру үшін

    Журналда операциялар әр қашан хронологиялық тізбекте шығарылады. Операциядағы уақыт мерзімдері өз кезегімен реттелген. Журналда шығарылғандарды қарап шығу үшін, операциялардыњ көлемін екі әдіспен көріге болады:

• интервал көрінісі;
• тањдалу шарты;

Интервалды көрініс . ағымдағы интервалды көрінісі , журнал терезесініњ тақырыпшасындағы , журнал аталуынан соњ жақшаға алынып шығарылады. Интервалды көрініс екі әдіспен көрінеді: олар - автоматтандырылған және қолдан.

 Журнал операция терезесін экранға шығару үшін, интервал көрінісі журнал параметрлермен қҰрылған  автоматты тұрде бекітіледі.(бас мәзірдегі “Журнал” қойылымдағы ”Сервис” мәзірінен, ”Параметрлер” бөлімшесі ) . Журналдағы интервал көрінісі өзгерту үшін, программаныњ бас мәзіріндегі ”Әрекет” мәзірінен, “Интервал” бөлімшесін тањдау қажет. Экранға ”журналдыњ параметрлері” сұрауы жіберіледі. Бұл сұрауға сәйкес, операцияныњ интервал көрінісіне  бастапқы және соњғы уақыт мерзімін, бекіту қажет. Интервалды бекіту үшін уақыт мерзімін енгізгеннен соњ “ОК” тетігін басу қажет.

    Интервал көрінісінен кейін журнал терезесініњ тақырыпшасында тањдалған ағымдағы шарттар шығарылады.

     Операциялар тањдалулары, тањдалу тұрімен тањдалу мағынасымен сипатталады. Тањдалу тұрі, конфигурация кезењіндегі анықталатын критериялар  деп атайды. Іолданушы , тањдауды орындау барысында , конфигурация кезењінде анықталатын тањдалу тұрін қолдануға болады. Тањдалу тұрі болып, мысалы: “Операциялар суммасы”, құжаттардыњ реквизиттері және т.б.  Іандай жағдайда болмасын, тањдалу тапсырмасы кезінде, тањдау тұрініњ өз аты  болады.

 Мысалы, нақтылай операция сомасы немесе нақты мекеме. Тањдалу тұрімен тањдалу мәні, шартты тањдалуды қҰрайды.

   Журнал операция үшін тањдалу шарты нақтылай уақыт кезењі  тек қана біреу ғана болады.

      Журнал операцияны іздеу үшін мына әдістер қолданылады:

1. Тездетілген іздеу;
2. Іұжаттар нөмірі бойынша іздеу;
3. өз еркімен іздеу.

      Тездетілген іздеуді орындау үшін, клавиатурадан керекті мәнді теріп , клавишамен немесе тышқанмен журналдағы бағанаға курсорды орналастыру керек.

      Уақыт мерзіміне қарай құжаттардыњ (операциялар) тездетілген іздеу, журнал операция санына қарамай, өте жоғары жылдамдықта іздеуі қамтамасыз етілген. Уақыт мерзімі бойынша іздеу барысын ењ басты жыл, одан соњ, айы, және ењ соњғы күнін белгілеу қажет, мысалы: 01.03.24 (24 наурыз 2001ж)

       Егер журналдан табылған мән сәйкес келмесе, онда тездетілген іздеуді жалғастыруға болады. Ол үшін төмен деген стрелкасын клавишасымен басып, келесі қатарға өтіп, қайтадан керекті символды клавиатурамен теру қажет. Іұжаттарды нөмірі бойынша іздеу үшін, программаныњ бас мәзірдегі  ”Әрекет” мәзірінен ”Нөмір бойынша іздеу” бөлімшесін тањдап немесе CtrІ+F5  клавишасымен басу қажет.  Экранға сұрау шығады.

   Сұрау терезесініњ жоғарғы бөлігінде операциялар журналында болатын, құжат тұрлерініњ тізімі шығады. “Іұжаттыњ нөмірі” терезесіне керекті мәнді табу үшін номер енгізу қажет.

    Іздеу шартын орындау үшін “Іздеу” тетігін басу қажет.

Іздеу шарты орындалып болған соњ, ”ізделетін құжаттар”    тізім тұріндегі табылған құжаттар шығады. Бұл тізімде қажетті құжатты тышқанмен белгіленеді. Бұл тізімде тек бір ғана қатарды тањдауға болады. өз еркімен іздеу режимі жан-жақты мүмкіндік жағдайы бар. Бұл іздеудіњ ерекшелігі кез-келген мәндер бойынша, тек екі жақты бағыттада іздеу жұмысын жұргізеді.

     Барлық тізім үшін өз еркімен іздеу стандартты орындалады.

    Журнал операцияға, операцияны енгізу үшін бірнеше әдістер қолданылады.

• операцияларды көшіру;
• типтік операцияларды көшіру;
• құжаттарды енгізу;
• құжаттар негізінде операцияларды енгізу;

Операцияны  тікелей енгізу үшін џns клавишасын басып, немесе программаныњ бас мәзіріндегі  ”Әрекет” мәзірін ашып,  ”Жања/Жања” бөлімін мәзірден тањдау қажет.

    Бір типті операцияны қолымен енгізу үшін, операцияны көшіру мүмкіндігі қарастырылған. Журнал операцияныњ мазмұны, журнал операциядағы, операцияныњ біреуіне сәйкес келетін болса ғана, бұл режимді соған лайықты деп қолдануға болады.

     Операцияны көшіруді орындау үшін, журнал операциясындағы көшірілетін операцияға курсорды орналастырып, және де мына жағдайдыњ бірін орындауы шарт:

F9 клавишасын басып, немесе программаныњ бас мәзіріндегі ”Әрекет” мәзірін ашып, бұл мәзірден ”Көшіру” бөлімін тањдау шарт.

    Егер көшірілетін операция құжатпен қалыптасса (жасалса) онда көшіру режимін шақыру кезінде операцияны қалыптастырған, құжатты көшіреді.

    Стандартты немесе көп қолданылатын операцияны автоматты тұрде енгізу үшін типтік операция режимі қарастырған. Типтік операцияны енгізу үшін, CtrІ+ клавишасын басып немесе программаныњ бас мәзіріндегі  ”Әрекет” мәзірін ашып , “ Типтік операцияны енгізу” бөлімін тањдауы қажет.

      Типтік операцияныњ тұп нұсқалық жазуды шығару үшін , ”Типтік операциялар” тақырыбынан алуға болады. бухгалтерлік операцияны енгізудіњ ењ кұшті әдісі болып , автоматты тұрде құжаттарды Ұйымдастыру. Бұл тәсіл арқылы қолданушы тек қана құжаттардыњ мәліметтерін толтырылады. Ал барлық керекті бухгалтерлік жазулардыњ құжаттарын Ұйымдастыруы бойынша, жағдайларды  жүргізу барысында автоматты тұрде енгізіп отырады.

        Құжаттардыњ жиынтығы, операцияны Ұйымдастыру құрамы мен алгоритімі , толығымен конфигурация кезењінде көрсетіледі.

       Журнал операцияға құжатты енгізу үшін, Shіft+f 9 клавишасын басып немесе программаны бас мәзіріндегі “Әрекет” мәзірінен  “құжатты енгізу” бөлімін тањдау қажет.  Іұжатты енгізу режимін шақырған соњ,бухгалтерлік құжаттар тұрлерініњ тізім терезесі шығады. Бұл тізімнен керекті құжат тұрлерін тањдау керек.

      1С: бухгалтерия жүйесіндегі операциялар құжаттарға жататын болғандықтан, журнал операциясындағы алып тастау және алып тастау белгісі құжат үшін орындалады. ІҰжат тікелей алып тастауға белгіленуі мүмкін. Құжаттарды алып тастау , конфигуратор кезењіне тапсырылуы мүмкін . Егер мұндай мүмкіндік болатын болса , онда қолданушыныњ жұмысы барысында , алып тастау режимін бекітуге болады. Немесе құжатты алып тастау, немесе оны алып тастауға белгілеу қажет ”Сервис” мәзіріндегі ”Параметры” бөлімін, ”Жалпы” қойылымға, “Обьектілерді алып тастау режимі” параметры.

        Алып тастау белгі режим жүйесі ақпарат базасыныњ бұтіндей аударылғанын қолдайды. Яғни берілген режимде тікелей құжаттарды алып тастау жұргізілмейді. Тек алып тастау белгісі белгіленеді. Алып тастауға белгіленген, алып тасталынатын құжаттар, ”Операция” мәзіріндегі ”Белгіленгенді алып тастау” бөлімін тањдау арқылы жүргізіледі.

        Қолымен енгізілген операцияны белгілеуі кезінде, оныњ бухгалтерлік жазулары алып тасталынбайды, тек бухгалтерлік нәтижелерден босатылады.

         1С: Бухгалтериясы журнал операциясындағы бухгалтерлік жазуларды тексеруде, “Корректные проводки” деген арнайы режимі болады. Ол бойынша синтетикалық есеп дењгейіндегі өткізілген бухгалтерлік жазулардыњ тізімін анықтауға мүмкіндік беріп және содан барып операциядағы бухгалтерлік жазуларды тізімге енгізуіне сәйкес тексереді. Журнал операциядағы бухгалтерлік жазуларды тексеру үшін ”Әрекет” мәзіріндегі “Проводокаларды тексеру” бөлімін қолданып шақыруға болады. 

  Типтік операциялар

1. Негізгі мүмкіндіктері. Типтік операциялардыњ тізімі, топтары.
2. Операциялар тізіміндегі іздеу.
3. Типтік операцияларды редакциялау.
4. Типтік операциялардыњ реквизиттерін толтыру ережелері.
5.  Типтік операциялардыњ формулалары.

 

1. Негізгі мүмкіндіктері. Типтік операциялардыњ тізімдері, топтары.

Кәсіпорында орын алып отыратын көптеген операциялар бухгалтерлік есеп тұрғысынан бір типті сипатқа ие болып, бірдей бухгалтерлік жазулардыњ көмегімен көрсетіледі.

         Есепте стандартты жағдайларды көрсету үшін “1С:Бухгалтерияда” типтік операциялар қолданылады. Олардыњ көмегімен стандартты немесе жиі қайталанатын операцияларды автоматтандыруға болады. “1С:Бухгалтерия” бухгалтерге өздігінше типтік операцияларды құруға, жүйені өзініњ талабына икемдеуге  мүмкіндік береді. 

         “1С:Бухгалтерияға” орын алған шаруашылық операциялар туралы ақпаратты енгізу үшін екі негізгі режим қарастырылған: операцияларды қолмен енгізу және операциялардыњ құжаттардыњ негізінде автоматты тұрде енгізілуі.

         Операцияларды қолымен енгізген жағдайда қолданушы енгізілетін операцияныњ барлық реквизиттерін толтыру қажет: операцияныњ сомасы, операцияныњ мазмұны және басқа да реквизиттер. Сонымен қатар бухгалтерлік қорытындыларда  шаруашылық актілерді көрсету үшін бухгалтерлік жазуларды да қолымен енгізу қажет.

         Операцияларды қолымен енгізу режимі иілгіштігімен ерекшеленеді – кез-келген операцияныњ реквизитін жазып, қажетті бухгалтерлік жазуларды енгізуге болады. Сонымен қатар оны игеру барысы қарапайым болып келеді.

         Бухгалтерлік құжаттарды пайдаланған кезде (1С:бухгалтерия жүйесіндегі электронды құжаттар), қолданушы тек қана құжатпен жұмыс істейді, ал операция атоматты тұрде қалыптасады. Операцияны қалыптастыру алгоритмі Конфигуратормен анықталынады, ал толтырылған құжат операциялардыњ реквизиттерін толтырудыњ және бухгалтерлік жазу берудіњ бастапқы ақпарат базасы болып табылады. Операцияларды қолымен енгізуге қарағанда бұл режим операцияны қалыптастыруды толығымен   автоматтандырады: қолданушы осы операцияныњ реквизиттерін және құрастырылған бухгалтерлік жазуларды тұзете алмайды.

         Типтік операцияларды екі режим арасындағы байланыс ретінде қарастыруға болады. Бір жағынан, типтік операциялар қолдануда қарапайым болып келеді және арнайы тілді игеруді талап етпейді. Сонымен қатар, күрделі бухгалтерлік жазулар  типтік операцияларды енгізген кезде автоматты тұрде енгізіліп отырады.  Екінші жағынан, типтік операциялар, нақты алғанда, операцияларды енгізуді тек ұлгі болып табылады. Операциялар реквизиттерініњ мазмұны және бухгалтерлік жазулардыњ құрамы операцияны енгізген кезде немесе кейінірек, операцияны редакциялау режимінде тұзетілуі мүмкін. Осы жағдайда типтік операцияларды қолдану иілгіштігі операцияларды қолымен енгізу режимімен салыстыруға келеді.

         Типтік операциялар – программаныњ соњғы қолданушысына арналған режим. Ол жиі кездесетін шаруашылық операцияларды енгізуді автоматтандыруға мүмкіндік береді. Типтік операцияларды қолдану есептеулерде және корреспонделінетін шоттарды көрсетуде қателесуге жол бермейді.

         1С:Бухгалтерия жүйесінде типтік операцияларды пайдалану үшін алдын-ала типтік операцияныњ шаблонын құру қажет. Типтік операцияны енгізген кезде қолданушыға толтыру үшін толығымен немесе жартылай толтырылған реквизиттерді қамтитын операцияныњ нұсқасы беріледі. Корреспонделінетін шоттар, сома, талдамалы есеп объектілері (субконто) және т.б. реквизиттер толтырылып шығарылады. Іолданушы тек автоматты тұрде енгізілген мәліметтерді тұзетіп немесе жетіспейтін ақпаратты енгізіп, операцияны” Операциялар журналына”: жазады.

         Типтік операцияныњ шаблоны дегеніміз - белгілі бір шаруашылық әрекетті рәсімдеу үшін бухгалтерлік жазуларды қалыптастыру  сценарийі. Шаблон келесілерді қамтиды:

• операцияныњ реквизиттерін толтыру ережелері: мерзімін, номерін, сомасын және мазмұнын;
• операцияныњ формасында қарастырылған қосымша реквизиттерін толтыру ережелері;
• операцияға берілетін бухгалтерлік жазулардыњ тізімі;
• бухгалтерлік жазулардыњ реквизиттерін толтыру ережелері: корреспонделінетін шот, сома, субконто, саны, валюталар және валюталардыњ сомасы;
• бухгалтерлік жазулардыњ сомасын есептеу формулалары.

Типтік операциялар бухгалтерлік операцияларды енгізу үшін пайдаланған жағдайда шаблонға сәйкес енгізілетін операция үшін автоматты тұрде бухгалтерлік жазулар қалыптасады. Операцияны енгізген кезде Ұсынылған проводкаларды және реквизиттердіњ мәндерін өзгертуге болады.

“1С:Бухгалтерия” типтік операцияларды кез келген мөлшерде құруға мүмкіндік береді. Типтік операцияларды қарап шығу және редакциялау үшін олар қолданушыға тізім ретінде беріледі. Типтік операциялардыњ тізімін ашу үшін 1С:Бухгалтерия жүйесініњ бас мәзірінен “Операциялар” мәзірінен “Типтік операциялар” нұктесін тањдау қажет. Тізімдегі типтік операцияларды көріп шығуды және іздеуді ыњғайлы ету үшін оларды топтарға біріктіруге болады. Әр топ, өз кезегінде, тікелей типтік операцияларды немесе басқа да топтарды қамтуы мүмкін. Типтік операциялар тізіміндегі топтардыњ күрделілігі  10 дењгейге дейін болуы мүмкін. Тізімдегі операциялар алфавит бойынша реттеліп отырады.

           Типтік операцияныњ аталуын өзгерту үшін “Әрекет” мәзіріндегі “өзгерту” нұктесін тањдау немесе Shіft – Enter пернелерін басу қажет. Осы жағдайда жүйе ағымдағы жолдыњ аталуын редакциялау режиміне өтеді.

         Enter пернесін басудан кейін редакциялау аяқталады. өзгерістерді енгізген кезде атаудыњ ерекшелігі бақыланып отырады. өзгерістерді енгізуден бас тарту үшін Esc пернесін басу қажет.

 

Типтік операциялар тізіміне жања топты енгізу үшін аспаптар тақтасындағы “Типтік операциялар” терезесін тышқанмен басу немесе CtrІ+F9 пернелерін басу қажет. Егер типтік операциялар тізіміне енгізіліп отырған типтік операциялардыњ жања тобы тізімніњ белгілі бір тобына тұсуі тиіс болса, енгізу алдында осы топқа өту қажет.

Жедел іздеуді орындау үшін типтік операцияныњ атын теру

қажет.

         Еркін іздеу режимі аса кењ мүмкіндіктерге ие. Ол іздеуді бағаналардыњ кез келген мәндері бойынша екі бағытта жүргізуге мүмкіндік береді. Еркін іздеу барлық тізімдер үшін стандартты тұрде орындалады.

         Жоғарыда аталған әрекеттерден басқа типтік операциялардыњ тізімінен операцияларды Операциялар журналына енгізуге болады.  Операцияны енгізу үшін тізімнен ұлгі ретінде пайдалануға болатын типтік операцияныњ атын тањдап, аспаптар тақтасындағы “Типтік операциялар” терезесін басу қажет. Осы әрекеттерді орындағаннан кейін экранға операцияны енгізу диалогы шығады.

         Типтік операцияларды енгізген кездегі нұсқа қолымен енгізілген операцияныњ нұсқасынан ерекшеленеді.  Операция нҰақасыныњ атауында “Жања” сөзінен кейін жақшаныњ ішінде типтік операцияныњ аты шығады, ал аспаптар тақтасына 2 нұкте қосылады (“автотолтыру” және  “енгізуді жалғастыру”). Типтік операцияныњ нұсқасын ашқан кезде автотолтыру режимі автоматты тұрде шығады.

         Типтік операция проводкаларды қамтуы мүмкін. Осы жағдайда операцияныњ реквизиттері типтік операцияныњ шаблонында анықталынған мәндермен толтырылады. Іолданушы Ұсынылған шаблонды пайдалана отырып бухгалтерлік жазуларды толықтыра алады.

         Типтік операцияларды автотолтыру режимін қосу жағдайында енгізген кезде тек жетіспейтін мәндер мен реквизиттер шығады.

         Тиісті формулалар типтік операциялар шаблонында  көрсетілетін болса, проводкалар мен басқа да мәндердіњ сомалары автоматты тұрде есептелініп отырады.

         Типтік операцияны енгізгеннен кейін ол әдеттегі операциямен бірдей болады.

         Типтік операцияны редакциялау барысында операцияныњ реквизиттерін толтыру ережелері сипатталып, операциялар проводкаларыныњ тізімі қҰрылады. Типтік операцияныњ шаблонын редакциялауға байланысты барлық жұмыстар арнайы редакциялау терезесінде орындалады.

         Редакциялау терезесін шақыру үшін типтік операциялардыњ тізімінен редакциялауға қажетті операцияныњ атын тањдап, аспаптар панеліндегі “Типтік операциялар” терезесініњ  “Редакциялау” нұктесін немесе Ѓ5 пернесін басу қажет.

Экранға типтік операцияныњ шаблонын редакциялау терезесі шығады.

Терезе екі бөлімнен тұрады. Терезеніњ төменгі бөлігінде

Конфигураторда қҰрылған операцияныњ нысаны беріледі. Операцияныњ нысаны   “қолымен” енгізу кезінде пайдаланып, операцияныњ келесі реквизиттерін енгізуге мүмкіндік береді: мерзімі, номері, сомасы, операцияныњ мазмұны, проводкалар.

Нысанныњ сыртқы көрінісі Конфигураторда қалыптасып, тұрлі болуы мүмкін. Бірақ, операцияныњ нысаны әрдайым операцияныњ реквизиттері қамтылған  операцияныњ аталуынан тұрады.

  “1С:Бухгалтерия” жүйесінде бухгалтерлік есепті жұргізген кезде талдамалы, сандық және валюталық есептерді жүргізу мүмкіндіктері кењінен пайдаланады.  Осы жағдайда операция нысаныныњ проводкалары тізіміне бухгалтерлік жазулардыњ  тиісті реквизиттерін толтыру үшін бағаналар қосылады: аналитикалық есеп объектілері, саны, валюта тұрі, валютадағы сомасы.

         Операцияныњ реквизиттерін редакциялау осы реквизиттерді толтыру ережелерін анықтаудан тұрады. Жалпы, операцияныњ нысанында:

• операцияныњ мерзімі;
• операцияныњ номері;
• операцияныњ сомасы;
• операцияныњ мазмұны орын алып отырады.

Бұдан басқа, операция нысаны тұрлі ақпараттарды енгізу үшін

қосымша реквизиттерді қамтуы мүмкін.  Операция нысанындағы қосымша реквизиттердіњ құрамы мен орналасуы Конфигурация кезењінде анықталады.

Реквизитті тањдау үшін жай ғана оны тышқанмен басу қажет – тањдап алынған реквизитте курсор пайда болады. Шаблонды редакциялау терезесініњ жоғары жағындағы басқарушы элементтер тањдап алынған реквизит үшін ережелерді көрсетеді.

         Типтік операциялардыњ проводкалары типтік операциямен рәсімделетін шаруашылық әрекеттердіњ нәтижелерін бухгалтерлік қорытындыларда есепке алуға мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, типтік операцияныњ шаблоны типтік операцияны енгізген кезде енгізуге болатын реквизиттер мен проводкалардыњ тобын қамтиды. Типтік операция шаблоныныњ бухгалтерлік жазулар тізімін редакциялау екі кезењде орындалады: бірінші проводка қҰрылады, екінші кезењде реквизиттердіњ мәні енгізіледі.

Жања проводканы құру үшін жања проводка қҰрылатын жолға курсорды орнатып џns пернесін басып немесе аспаптар тақтасындағы типтік операциялардыњ шаблонын редакциялау терезесінен “Жања проводка” нұктісен басу қажет.

Типтік операция проводкасыныњ тізіміне корреспонденциялар тобы тұріндегі күрделі проводкалар да енгізілуі мүмкін. Әрбір күрделі проводка проводканыњ дебеттік (немесе кредиттік) шоттын белгілейтін бас корреспонденциядан және бірнеше (99999 дейін)  оған тәуелді корреспонденциялардан тұрады. Күрделі проводканыњ негізгі шарты – бас корреспонденцияныњ сомасы барлық тәуелді корреспонденциялардыњ сомасына тењ болуы тиіс.

         Жања корреспонденцияны құру үшін корреспонденция  қҰрылатын жолға курсорды орнатып џns пернесін басып немесе аспаптар тақтасындағы типтік операциялардыњ шаблонын редакциялау терезесінен “Жања корреспонденция” нұктісен басу қажет.

         Операцияныњ өзін енгізген кезде күрделі проводкалардыњ корреспонденциясы автоматты тұрде проводкалар шоттарыныњ толтырылуы негізінде бөлініп отырады.

          Жања проводканы немесе типтік операцияныњ корреспонденциясын бар проводкалар мен корреспонденциялардыњ ұлгі ретінде қолдана отырып құруға болады. Әсіресе, бұл реквизиттерінде елеулі айырмашылық жоқ бірнеше проводкалар мен корреспонденциялар құру қажет болған кезде ыњғайлы.

Көшіру үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:

• типтік операциялар тізімінен ұлгі ретінде пайдалануға болатын проводканы немесе корреспонденцияны тањдау қажет;
• Ѓ9 пернесін немесе аспаптар тақтасындағы типтік операцияныњ шаблонын редакциялау терезесініњ нұктесін басу қажет.

Типтік операциялар тізіміне реквизиттері ұлгіден көшірілген мәндермен толтырылған жања проводка немесе корреспонденция қосылады.

         Жања проводкаға көшірген кезде реквизиттердіњ мәндері ауыспайды – оларды енгізу қажет.

           Проводканы немесе корреспонденцияны жою үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:

• типтік операциялар проводкаларыныњ тізімінен жойылатын проводканы немесе корреспонденцияны тањдау қажет;
• DeІ пернесін немесе аспаптар тақтасындағы типтік операцияныњ шаблонын редакциялау терезесініњ тиісті нұктесін басу қажет.

Экранға жою қажеттілігі туралы сұрау шығады. “Ия” жауабынан кейін тањдап алынған проводка немесе корреспонденция жойылады.

 

Типтік операция шаблоныныњ әрбір реквизиті үшін сол реквизитті автоматты тұрде толтыру немесе мәндерін есептеу ережелерін сипаттауға болады. Ол үшін типтік операциялар шаблонын редакциялау терезесініњ жоғары жағында орналасқан басқару элементтері қолданылады.

         Терезеніњ төмен жағынан реквизит тањдап алынғаннан кейін ережелерді редакциялау үшін терезеніњ жоғары бөлігіндегі қажетті басқару элементін тышқанмен басу керек.

         Терезеніњ жоғары бөлігінен төменге өту үшін Shіft+F6 пернелерін басады.

         Тањдап алынған реквизитте курсор пайда болады, ал терезеніњ төменгі бөлігінде редакциялау үшін тањдап алынған реквизит көмескі жазумен белгіленеді.

         Басқару элементтерініњ әрқайсысын сипаттап өтейік:

өріс. Бұл элемент ақпараттық болып есептелінеді – мҰнда типтік операциялар шаблонын редакциялау терезесініњ төменгі бөлігінде тањдап алынған реквизиттіњ аты көрсетіледі.

Белсендету (активизация). Бұл басқару элементі редакцияланатын реквизит үшін операцияны енгізген кезде редакциялау режиміне өтуді Ұйғарады.

         Типтік операцияны енгізген кезде бағдарлама қолданушыны толтыруды талап ететін операцияныњ реквизиттері бойынша “жұргізеді”. “Белсендету” элементі үшін келесі мәндердіњ бірін тањдап алуға болады:

Авто – реквизит бұрынғы операциялардыњ реквизиттерін          

           редакциялау нәтижелеріне тәуелді белсендетіледі;

Егер типтік операцияны енгізу барысында реквизиттіњ мәні автоматты тұрде енгізілмесе, реквизит редакциялау режиміне өтеді.

Белсендету – реквизит мәнніњ көрсетілуі-көрсетілмеуіне

                   байланыссыз белсендетіледі;

өткізу – мәнініњ көрсетілуіне тәуелсіз реквизит өткіліп отырады;

өзгертпеу – типтік операцияны енгізген кезде реквизит редакцияланбайды.

Типтік операцияны енгізген кезде реквизитті редакциялау Enter  пернесін басумен аяқталса, келесі редакцияланатын реквизитке өту автоматты тұрде іске асып отырады.

Көшіру. ‘Көшіру” элементі типтік операциялардыњ реквизиттерін басқа реквизиттерді көшіру арқылы толтыруды Ұйғарады. Бұл берілген реквизиттіњ мәндері басқа реквизиттермен сәйкес келіп, автоматты тұрде толтырылады деген сөз. Бұл режим, әдетте, типтік операция бірнеше проводкалардан тҰрған жағдайда қолданылады.  Көшіру режимі типтік операцияны пайдаланған кезде бірінші проводкадағы субконтоныњ нақты мәнін тањдап, басқа мәндері автоматты тұрде енгізуге мүмкіндік береді. “Көшіру” элементі көшіру режимін тањдаумен байланысты тізім қамтылған өріс тұрінде болады. Келесі мәндерді тањдап алуға болады:

Авто	Жоғарыда тҰрған проводканыњ реквизиті толтырылған                                               жағдайда жүйе берілген реквизитті толтыруды автоматты тұрде іске асырып отырады. Яғни, “Авто” жағдайында бағдарлама өзініњ Ұйғаруы бойынша мүмкін болатын мәндерді қойып отырады.
Көшірмеу	Берілген өрістіњ мәндерін көшіру орындалмайды;
Реквизиттіњаталуы	Мәні редакцияланатын реквизитке көшірілетін операцияныњ немесе проводканыњ аталуы. Осы нұсқа берілген реквизиттіњ мәндерін көшіруге мәжбұр етеді.

 

Көшіру үшін ұлгіні тањдаған кезде жүйе тањдап алынған реквизиттер үшін осы операцияныњ орындалу мүмкіндігін қарастырады.

Типтік операциялар реквизиттерініњ мәндері еркін тұрдегі формулалар бойынша есептелінуі мүмкін. Ол үшін 1С:Бухгалтерия жүйесініњ арнайы орнатылған тілі қолданылады.

         Типтік операцияныњ формуласы типтік операцияныњ белгілі бір өрісініњ мәнін есептеу үшін арналған. Ол өзара ұтірмен бөлінген бір немесе бірнеше белгілерден тҰруы мүмкін. Формуладағы белгілер ретімен солдан оњға қарай есептелінеді. Әрбір есептемеден кейін нәтиже өріске шығарылып отырады. Формуланы орындау барысында өріске соњғы амал шығарылады.  Амал  – мән есептелінетін математикалық амал. Амал сандардан,  функциялардан, мерзімдік мәндерден, атрибуттардан, символдардан тұрады.

Формулаларда келесі арифметикалық амалдар орын алуы мүмкін:

Іосу                   (Оп1+Оп2)

Алу                     (Оп1-Оп2)

Көбейту               (Оп1*Оп2)

Бөлу                    (Оп1/Оп2)

Бөлуден қалған

қалдық                 (Оп1%Оп2)

Минус                  (-Оп1).

 

3.1.Операциялар журналы

1. Жалпы параметрлерді орнату.
2. Интерфейстіњ параметрлерін орнату.
3. Іолданушы мониторыныњ параметрлерін орнату.

1.Жалпы параметрлерді орнату.

Жұмыс мерзімін орнату. Нақты мерзім көрсетілмеген жағдайларда, оны анықтау үшін жұмыс мерзімі (дата) қолданылады. “1С:Бухгалтерия” бағдарламасын қосқан кезде жұмыс мерзімі компьютердіњ жадысынан шығарылады. Жұмыс мерзімін өзгерту үшін енгізу өрісіне КК.АА.ЖЖЖЖ (күн, ай, жыл) форматтаға жања мерзімді енгізу қажет. Бөлу нұктелерін енгізу міндетті емес.

         Бағдарламаныњ бас мәзіріндегі “Сервистен” “Күнтізбе” нұктесін басу арқылы күнтізбені экранға шығаруға болады. Күнтізбе парағын тышқанмен баса отырып жұмыс мерзімі енгізіледі. Жұмыс мерзімін енгізу өрісінен оњға қарай  тұнжарымда жұмыс мерзімін ауыстыру режимі орнатылады. Орнатылған режим бойынша тұнжарымда жұмыс мерзімін өзгерту туралы Ұсыныс шығады. Бірақ, жұмыс мерзімі тұнжарымда автоматты тұрде өзгеріп отыратын режимді тањдауға да болады.

  Объектілерді ашу режимі. Іұжаттар, операциялар журналдарымен, анықтамалық тізімдерімен жұмыс істеген кезде нақты құжат, операция немесе анықтамалық   элементі редакциялау немесе көріп шығу үшін ашылуы мүмкін. Редакциялау үшін құжатты ашу “Әрекет” мәзіріндегі “Ашу”, ал көріп шығу үшін “Көріп шығу” нұктелерін  басу арқылы орындалады. Осы екі режимніњ айырмашылықтары келесіде. Редакциялау үшін ашқан кезде объектіні тұзету және сақтау мүмкін болады. Көріп шығу режимінде объектіні ашқан кезде оған өзгерістерді енгізуге болмайды. Егер “Объектілерді ашу” режимі “Редакциялау” мәніне  орнатылса, объектілер өзгеру мүмкіндігімен ашылады.

Объектілерді жою режимі. “Объектілерді жою режимі” – жүйені басқарудыњ қҰрамдас бөлігі. Әдетте, ол үшін “Жоюға белгілеу” мәні қарастырылған. Объектілерді бірден жою мүмкіндігі конфигурацияға енгізілуі мүмкін. Осы жағдайда берілген параметрді өзгертуге мүмкіндік болмайды.

Калькуляторды тањдау. “Формулалық калькуляторды” қолдану опция CtrІ+Ѓ2 пернелерін басу арқылы шақырылатын калькулятордыњ тұрін тањдауға мүмкіндік береді. Опция қосылған жағдайда формулалық калькулятор, ал қосылмаған жағдайда сандық калькулятор шығарылады.

2. Интерфейс параметрлерін орнату. “Интерфейстіњ” басқару

элементтері экранда қолданылып отырған шрифттерді анықтап, терезелердегі аспаптар тақтасыныњ орналасуын белгілеуге мүмкіндік береді.

 Шрифттерді орнату. 1С:Бухгалтерия жүйесініњ экранындағы шрифтті орнату үшін тізімнен “Шрифтті тањдау” нұктесін басу қажет. Экранға шрифтті тањдауға байланысты стандартты диалог шығады. Осы диалогта шрифттіњ атын, стилін және өлшемін көрсету қажет. Тањдап алынған шрифтті айқындау үшін “Ок” нұктесін басады.

         Белгілі бір режим үшін шрифттіњ сипаттамасы  “Орнатылған шрифт” өрісіне шығарылып отырады. Бағдарламадағы режимдер тізіміндегі жолдар келесі мағынаны білдіреді.

нысандар	Конфигурация кезењінде қалыптасқан барлық экрандық формалар.
Кестелік құжаттар	Барлық кестелік құжаттар (есеп берулер, бастапқы құжаттардыњ баспа нысандары), егер конфигурацияда олар үшін стандартты шрифті қолдану қарастырылса.
Мәтіндік құжаттар	Бағдарламаныњ бас мәзіріндегі “файл” мәзірініњ “жања мәтін” функциясыныњ көмегімен қҰрастырылған құжаттар.
модульдер	1С:Бухгалтерия жүйесіндегі бағдарламалық модульдер конфигураторда қолданылады
табло	“табло” терезесіндегі мәтін.
Хабарлама терезесі	Хабарлама терезесіндегі мәтін
сипаттау	Сипаттама терезесіндегі мәтін.

 

Мәзірдегі пиктограммалар. Жиі орындалатын әрекеттер бойынша жауап беретін мәзірдіњ көп нұктелері тиісті аспаптар тақтасында қайталанып отырады. Осындай әрекеттер пиктограммалар тұрінде көрініс табады. Бағдарлама пиктограммаларды мәзірдіњ тиісті нұктелерінде көрсетуге мүмкіндік береді. Ол үшін “Мәзірдегі пиктограмманы көрсету” жалауын орнату қажет.

 “Монитор” бөлімініњ басқару элементтері “Белсенді қолданушылар” және  “Тіркеу журналы” режимініњ параметрлерін орнату үшін арналған.

Интервал.   Басқару элементтерініњ осы тобы тіркеу журналын ашу үшін интервалды орнатуға мүмкіндік береді.

Ағымдағы күн – журнал ағымдағы мерзімдегі оқиғаларды қамтып отырады.

Ағымдағы апта – журнал ағымдағы апта оқиғаларын қамтиды.

Ағымдағы ай – журналда ағымдағы айдыњ оқиғалары көрсетіледі.

Соњғы…. күн – журнал ағымдағы күннен бастап бірнеше күнніњ оқиғаларын қамтиды.

Барлық ағымдағы журнал – мҰрағатқа жіберілген кезењнен басқа барлық кезењ мәліметтерін қамтиды.

“Интервал” нұктелерініњ көмегімен журналды көріп шығу үшін тиімді интервал орнатылады. Нақты журналмен жұмыс істеген кезде интервалды өзгертуге болады.

Әрбір … сек. жањарту. Бұл параметрлер белгілі бір уақыт мезетіндегі белсенді қолданушылар тізімі мен тіркеу журналын автоматты тұрде жањарту режимін орнатады. Интервал секундтарда беріледі. Жалау орнатылмаған жағдайда автоматты тұрде жањарту іске аспайды.

Ашқан кезде соњына өту. Егер тиісті жалау орнатылса, тіркеу журналын ашқан кезде курсор тањдалған интервалдыњ соњғы жолында тұрады.

Ашқан кезде сұзгішті Ұсыну. Тиісті жалау орнатылған жағдайда тіркеу журналын ашқан кезде сұзгішті орнату диалогы экранға шығады. Егер жалау орнатылмаса, журнал сұзгішсіз ашылады.

Екі жолда орнату. Егер жалау орнатылса, ашылатын тіркеу журналындағы барлық ақпарат екі жолмен беріледі.

Негізгі шот жоспары. “Негізгі шот жоспары” параметрі конфигурациямен бірнеше шот жоспарын қолдану қарастырылған жағдайда қолданылады. Ол барлық бар шот жоспарларыныњ ішінен ағымдағы пайдалану үшін негізгі шот жоспарын тањдауға мүмкіндік береді. Осы параметрдіњ мәні бірінші кезекте операциялар бойынша шоттардыњ корреспонденциясын енгізген кезде қолданылады.    

 

Қорытынды

Бұл дипломдық жұмыста “Бухгалтерлік есепті компьютерлендіру” пәні бухгалтерлік есептіњ тұрлі бөлімдерінде компьютерді қолдану мүмкіндіктерімен таныстырдым.

        Кез-келген кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті автоматтандыру ондағы бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді құруды қамтамасыз етеді.

         Іазіргі кезењде бухгалтерлік ақпараттық жүйелер кәсіпорынныњ ішінде жазылмай, көбінесе сырттай сатып алынады. Бірақ дайын бухгалтерлік программалар кәсіпорынныњ барлық ерекшеліктерін ескеруі мүмкін емес.

Бухгалтерлік ақпараттық жүйелердіњ құрылымы иілгіш және ашық болуы тиіс, яғни, жүйелердегі қажетті тұзетулерді енгізу мүмкіндігі жоғары болуы керек. Бухгалтерлік ақпараттық  жүйені тањдау көп факторларға байланысты: меншік формасына,кәсіпорынныњ көлеміне және т.б Есеп мәліметтерін өњдеудіњ аса тиімді формасы- автоматтандырылған жұмыс орнын Ұйымдастыру. Олар иілгіш және сенімді бухгалтерлік жүйелерді құрып, ақпараттық ресурстарға деген қажеттіліктерді қамтамасыз етеді. Автоматтандырылған бухгалтерлік есепті жүргізуде арналған ақпараттық жүйелерді шартты тұрде 3 топқа бөліп қарастыруға болады:                    

1. Мини жүйелер;                                                                                    

2. Кіші және орта кәсіпорындарға арналған әмбебап жүйелері;              

3. Ірі кәсіпорындарға арналған кешенді жүйелер.                           

    Ірі кәсіпорындырға бағытталған кешенді жүйелер локальді есептеу  тораптарын құрып, автоматтандырылған жұмыс орындарыныњ тобымен сипатталады. Автоматтандырылған жұмыс орындары белгілі  есеп учаскелеріне  бағытталған: Негізгі  құралдар, банк операциялары,касса,ењбек ақы, материалдар,қойма және т.б. Осы жүйелердіњ тобына “Лука-Про”, Интегратор”, “Босс 10” ,”RS Баланс”, “Супер менеджер” жүйелері жатады. Іазіргі кезењде Іазақстанда әлемдік тәжірибиеге бағытталған бухгалтерлік есепті реформалау процесі  белсенді жұріп жатыр. Оныњ айқын  көрінісі-бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізу керек.

 

Әдебиеттер

4. “1С:Бухгалтерия” пакеті бойынша құжаттаулар.
5. Ковалев В.В. Организация бухгалтерского учета на совместных предприятиях. М.: Финансы и статистика, 1990
6. Ковбасюк М.Р., Соколовская З.Н. Анализ финансовой деятельности предприятия с использованием ПЭВМ. М.: Финансы и статистика, 1993.
7. Подольский В.И., Дик В.В. Бухгалтерский учет на персональных ЭВМ. М.:, 1993
8. Умнова Э.А., Чистов Д.В. Бухгалтерский учет на ПЭВМ. М.:, 1995.
9. Чистов Д.В. Основы компьютерной бухгалтерии. М.: Компьютер-пресс, 1997
10. Радостовец В.К., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы, Экономика, 1998.
11. Журнал “Бухгалтерский учет и аудит” 1998-2002