ӘБІЛҚАЙЫР ХАН

Категориясы: Тарих

---

Әбілқайыр хан (1693-1748 жж.) - ірі мемлекет қайраткері, қолбасшы, мәмілегер, Кіші жүз ханы. Шыңғыс хан әулетінің кіші буыны - Өсекенің (Үсек) ұрпағы.

Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін Әбілқайыр қазақ елінің бас хандығына таласады. Бірақ мұрагерлік жолмен таққа Тәукенің ұлы Болат отырады. Ол кейін өзінің күшімен, айласымен, шабуылды ұйымдастыра білетін әскери қолбасшылығымен, батырлығымен, ақылдылығы және саясаткерлігімен танылып, Кіші жүзге хан болып сайланады.

Әбілқайыр хан сайланбай тұрған кезінде қалмақ билеушісі Аюханның қол астында қызмет етіп, орыс князьдігіне қарсы башқұрттар көтерілісіне қатысады. Кейін ол Аюханмен де, башқұрттармен де шайқасқа түседі. Көтеріліс кезінде көрсеткен ерлігі оны әйгілі етеді.

1723 жылы Еділ қалмақтарына соққы беріп, олардың жоңғарлармен бірігуіне кедергі жасайды. Одан соң жоңғарларды басып тастап, қазақтарға Түркістанды қайтарып алып береді. Оның мұндай батырлығы мен соғысты ұйымдастыру қабілетіне көзі жеткен халықтың оған сенімі артады. 1726 жылы болған Құрылтайда қазақтың үш жүзі бірігіп, Әбілқайырды жоңғарларға қарсы бастайтын бүкіл қазақ әскерінің бас қолбасшысы етіп тағайындайды. Ол халықтың сенімін ақтай білді. Әбілқайырдың басшылығымен қазақтар өз жерлерінен жоңғарларды қуып шықты.

Қазақстандағы көптеген тарихи жағдайлар Әбілқайыр ханның есімімен байланысты. 1729 жылы Аңырақайдағы ойраттарды талқандаған соғыста әскерді үйлестіру Әбілқайырдың қолында болады. Бұл қазақтардың жоңғарларды бас көтере алмастай етіп күйреткен, Қазақ хандығының қуатты ел екенін көрші елдерге паш еткен ірі жеңісі еді. 1731 жылы Әбілқайыр хан Кіші жүздің Ресей империясының қол астына кіргендігі жөнінде ант береді. Осылай Қазақстанның Ресейге бірігуінің ұзақ та, қиын жолы басталды.

  Жарияланған-2015-11-13 17:56:19     Қаралды-14755

Мәлімет сізге көмек берді ма