КӨНЕ ТҮРКІ ӘЛІПБИІ НЕМЕСЕ ОРХОН-ЕНИСЕЙ ТАҢБАЛАРЫ
Категориясы: Тарих
Ежелгі түркі халықтары пайдаланған жазу көне түркі әліпбиі немесе Орхон-Енисей жазуы деп аталып жүр. Олардың тастарға қашалып жазылған жазбалары бүгінгі күнге дейін жеткен. Мұндай ескерткіштер Сібірдегі Енисей, Лена өзендерінің аңғарларынан. Моңғолиядағы Орхон, Онгин, Селенга өзендерінің алқабынан, Орта Азия мен Қазақстандағы Талас пен Сыр бойы, Ертіс пен Іле қойнауынан кездесті. Бұл жазуларды алғаш табылған жердегі өзен аттарымен «Орхон-Енисей жазуы» деп атап кеткен. Сонымен бірге Скандинавия руналарына ұқсас болғандықтан, оларды «руна жазуы» (сына) деп атау да қалыптасты.
1893 жылы Орхон-Енисей таңбаларының мағыналарын анықтаған дат ғалымы профессор Вильгельм Томсен еді. 1894 жылы академик В.В. Радлов көне түркі тілінде жазылған Күлтегін ескерткішіндегі жазудың тұңғыш аудармасын жасады.
Көне түркі әліпбиінің құрамында 35 әріп бар. Жазу оңнан солға қарай оқылады.
Көне түркі тіліндегі жазулардың тастарға ғана емес, үй жиһаздарына, түрлі бұйымдарға да ойып жазылғандығы кейінгі уақытта айқындала түсті. Мәселен, Талас алқабынан ағаш таяқшаға, төртбұрышты тас мөр мен дөңгелек тастың жарты сынығына бедерленген, Іле бойынан жартастарға, жүзікке бедерленген ойма жазулар табылды. 1948 жылы Шығыс Қазақстаннан жартасқа қашалған, 1987 жылы бауға тағылған мөрдің табанына ойылған сына жазу белгілі болды. Жайық өңірінен анықталған қола айнадағы сына жазу 1986 жылы жарияланды. Мұның бәрі Қазақстан аумағында орта ғасырларда әліпбилік жазудың кең таралғанын көрсетеді.
Жарияланған-2015-11-19 15:00:52 Қаралды-16494
АБАЙ ЕСКЕРТКІШІ
1960 жылы Алматыда Абай Құнанбайұлына қоладан құйылған ескерткіш қойылды (мүсінші - Х.Е. Наурызбаев, архитектор - Л.И.Белоцерковский). Ескерткіштің жалпы биіктігі - 13,7 м. Трапеция пішімді тұғыры қызыл граниттен қаланған.
ҚЫЗЫЛ КІТАПҚА ТІРКЕЛГЕН ҚАЙЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қазақстанның 1981 жылы жарық көрген Қызыл кітабына қайыңның 3 түрі - қызыл кайың, талас қайыңы және Ярмоленко қайыңы тіркелген. Бұл үшеуі де әрі сирек кездесетін, әрі шағын жерлерде ғана өсетін эндемик түрлерге жатады.
МУСКАТ ЖАҢҒАҒЫ САЛЫНҒАН ПЕЧЕНЬЕ
Қант пен жұмыртқа араластырылып, он бес минут бойы шайқалады. Мұқият тазаланған бадам ұсақтап туралады да оған қосатын басқа заттармен қосып араластырылады.
ЯДРОЛЫҚ ЖАНДЫРҒЬІШ
Ядролық жандырғыш - ядролық энергияның босауымен жүретін бөліну немесе синтез реакцияларына ядролары қатысатын заттар.
«ҚОРҚЫТ АТА КІТАБЫ»
«Қорқыт ата кітабы» (ежелгі түркі тілінде - «Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан») - оғыз-қыпшақ дәуірінің жазба мұрасы. Кітаптың ғылымда он екі нұсқасы белгілі. Дрезденде 12 нұсқа толығымен және Ватиканда осы 12 нұсқаның алтауы сақталған.
