ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ ҚАРАТАУ АУЫЛЫН АУЫЗ СУМЕН ЖАБДЫҚТАУ

ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ ҚАРАТАУ АУЫЛЫН АУЫЗ СУМЕН ЖАБДЫҚТАУ

Кіріспе

Су экономикалық процестердің негізінде жатыр. Аумақтың экономикалық өсуі суды тұтынушыларға бар қажетті мөлшерде жеткізіп берілуінде.

Су – әлеуметтік өсімнің факторы. Өмір сүрудің дәрежесі мен сапасы тұрғындарды физиологиялық таза сумен қамтамассыз етілуімен бағаланады.Сонымен қатар, су экологиялық жүйенің негізі болып та табылады. Тірі организмдердің де өмірі сумен тығыз баиланысты. Экологиясыз, өмір сүру процесінің экожүйесінсіз судың тұрақты жағдайын сақтау мүмкін емес. Су ресурстарын басқарған кезде мына жағдайларға аса көңіл бөлу керек: елді – мекен ауыз сумен жеткілікті мөлшерде қамтамассыз етілген, экономика жемісті түрде жұмыс жасалуы, экологиялық жүйе бұзылмауы тиіс.

Қазақстан сумен қамтамассыздандыру және судың ластануы жағынан дамыған елдерден әлдеқайда артта қалған.Осының әсерінен су ресурстарының сапасы тек экологиялық тұрақтылық индексіне ғана емес әрбір кешенді халықаралық индекстің төмендеуіне әсер етеді.

Біздің болжамымыз бойынша, республикамыздың тек 25% су әкету мен су тұтынуды тиімді пайдаланады екен.Сонымен Қазақстан Республикасының барша аймағына судың таралу кезіндегі су шығыны 21%, ал кейбір деректерде ол көрсеткіш судың тұтынылуына байланысты 40% дейін өсетінін көрсетіп отыр [1].

Өткелдің тұжырымдамасы тұрақты дамуға бар дистеңгерімнің таратуына бағыт береді, яғни тұрақты даму концепциясы тіршілік етушілер өз дисбаланстарын ұстанулары тиіс.Қазақстан Республикасының Үкіметінің қарарымен тұрақты дамуға өтудің мақсаттық көрсеткіштері бекітілді.Оның ішінде негізгі мәселе экология мен су гигиенасы болып табылады. Су көздеріне қоқыстар тастау осы уақытқа дейін жылына 0,2 тонна болса, 2024 жылға дейін бұл көрсеткіш 0,08 тоннаға азаюы туралы Жарлық бекітілді. Сонымен бірге, негізгі су обьектілерінде судың ластануының максималды индексін 2,2% - ды 0.4% - ға түсіру бекітілді. Су обьектілерінің органикалық ластануын төмендету үшін судың құрамындағы ерітілген ауаның орташа концентрациясын барлық бекеттерде бирдей мониторингте 10 есеге дейін төмендету керек.Ол үшін су обьектілеріне органикалық ластаушы заттардың түсуін төмендету керек, яғни осы уақытқа дейін 1,59 тонна биологиялық концентрациясы бар зат туссе, оны 2024 жылға дейін 0,34 тоннаға төмендету. Осыған байланысты Қоршаған ортаны қорғау министрлігі 2008 жылдан бастап мемлекет аумақтарындағы ластаушы заттардың түсуіне байланысты квоталар орнатты.Бұл өндірістік жұмыстың іс-әрекеті қоршаған ортаға кері әсерін тигізбейтіндігіне дәлел.

Қазақстан Республикасының президентінің Жарлығында елімізге «лас» технологиялардың келуіне бақылау жасаудың маңыздылығы қаралған. Бұл экологиялық таза, бұзылмаған ескі технологиядан жаңа технологияға өтуде ерекше маңыздылықты қамтамассыз етеді. Бұл табиғат байлық тарын игеру мен альтернативті байлықтарды игеруде жаңа технологиялардың зиян тигізбеуіне дәлел бола алады.

2008 жылдың 28 қараша күні Қазақстан Республикасының Парламент Сенатында «Қазақстан Республикасының тұрғындарын таза, сапалы ауызсумен қамтамассыздандырудың жолдары мен мәселелері және оларды шешу жолдары» тақырыбында Дөңгелек үстел болды.

Жұмыстың жаңашылдығы: Тұрғындарды ауыз сумен қамтамассыз етудегі өзгерістер әлеуметік-тұрмыстық және санитарлы-эпидемиологиялық жағдайларының жақсаруымен қоса тұрғындардың физикалық және рухани дендері сау болады. Сапалы ауыз су тұрғындардың қалада немесе ауылда тұратындықтары мен әлеуметтік жағдайына қарамастан жеткілікті болуы тиіс.

Жұмыстың ғылыми бағыты: Жоғары тарифтік шарттармен жасалған ауыз сумен жабдықтау жуйесіндегі құрылыстық – нормативтік құжаттарына толықтырулар енгізілуді қажет етеді. Соңғы он жылдықта халық санының өсуі, өнеркәсіп пен жаңа технологиялық зауыттардың салынуы, ауыл шаруышылығының дамуы бүкіл әлемді қаймықтырған су қорларының сапасының нашарлауына алып келді. Бұл салалардың бәрі де суды тұтынады және пайдаланады. Суды көптеп пайдалану және ластау бүкіл әлемде судың жетіспеушілігіне әкеп соғады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының саясатында жергілікті тұрғындарды ауыз сумен қамтамассыздандыру саласында мемелекеттік «Ауыз су» бағдарламасының іс-шаралары жұмыс жасап жатыр. Бұл бағдарламалар ауылды көркейтуде негізгі орынды алады [2].

Жұмыстың нәтижесі – Қаратау ауылын сумен қамтамасыз етуде жобаға қатысты әр түрлі бөлімдер қарастырылады. Олар су тұтыну мөлшері және қажетті су мөлшері анықталған, су құбыры торабтарының гидравликасының есептері жүргізілген, скважинаның есептері орындалған, тегеурінді және реттеуші құрылымдардың көлемдері анықталған, судың сапасын жақсарту құрылымдарының технологиялық есептері келтірілген, суды пайдалану шаралары.

Зерттеу объектісі - Қаратау ауылын сумен қамтамасыз ету

Жалпы алғанда, жобалау жұмысының мақсаты - су алып тарату құрылымдарын, орталықтандырылған сумен жабдықтауға арналған су жүйесін, құбырларды жаңарту және жетілдіру.

Теориялық және әдістемелік негізі - ҚР ҚН ж Е 4.01-02-2001. Сумен жабдықтау. Сыртқы тораптар және ғимараттар, ҚР ҚН 8.02-05-2002. Құрылыс жұмыстарына арналған сметалық нормалар және бағалардың жинақтары. 1 – жинақ. Жер жұмыстары, ҚР ҚН 8.02-05-2002. Құрылыс жұмыстарына арналған сметалық нормалар және бағалардың жинақтары. 22 – жинақ. Су құбыры – сыртқы желілер, МСТ 23695 – 94 Санитарлық - техникалық болат эмальді құралдар. Техникалық шарттар, ҚР ҚН ж Е 2.03-10.2002 Су басу және су астында қалу қауіпі бар аймақтарды инженерлік қорғау, Сан ПиН 3.01.067-97 Ауыз суға қойылатын талаптар, МСТ 2874-83 "Ауыз суы", Санитарные правила и нормы: СанПиН 2.1.4.1074-01. Питьевая вода. Гигиенические требования к качеству воды централизованных систем питьевого водоснабжения. Контроль качества, Санитарные правила и нормы: СанПиН 2.1.4.027-95. Питьевая вода и водоснабжение населенных мест. Зоны санитарной охраны источников водоснабжения и водопроводов хозяйственно-питьевого назначения, Строительные нормы и правила. СНиП 2.04.02-84 Водоснабжение. Наружные сети и сооружения. Нормы проектирования, СниП 2.04.01-85 Внутренний водопровод и канализация зданий.

1 Жалпы бөлім

1.1 Объектінің орналасу орны

Жамбыл облысындағы Қаратау қаласынан солтүстік батысқа қарай 180 км орналасқан.

1.2 Климаты

Жоба бойынша су алғыш құрылымдардың және су құбырлары желісін салумен орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесін салу қарастырылып отыр.

Жоба бойынша су алғыш құрылыстарының алаңында орналасқан екі скважинадан су алу қарастырылған.

Ауа температурасы:

Абсолютті максималь +40

Абсолютті минималь -37

Ең жылы айдың орташа температурасы – 30.

Ең суық айдың орташа температурасы – 14.

Суық күндерінің ауа температурасы:

Күндік – 24.

Бескүндік – 20.

Қараша наурыз айының жауын шашын мөлшері – 180мм.

Сәуір қазан айларының жауын шашын мөлшері – 102мм.

1.3 Жер бедері

Топырақ тоңданудың нормативті тереңдігі 1,16-ге тең. Аймақтың бар жерінде жыл бойы жиі және күшті желдер соғады. Желдің негізгі бағыты солтүстік-шығысты және солтүстік. Айлар бойында желдің орташа жылдамдығы 2,9 м/с-тен 3,8 м/с-ке дейін өзгереді [3].

Сейсмикалық аймақтандыру картасы бойынша шаруашылықтың ауласы картасында-8 балл.

1.4 Инженерлі – геологиялық және гидрогеологиялық мәліметтер

Жобаланып жатқан құрылыстың алаңы айтарлықтай жазық тек солтүстік батысқа қарай еңісі бар, аллювиалды жазықтықтың бетінде орналасқан. Ең биік нүктелер 106 ден 118,50м ге дейін аутқып отырады.

Жер асты сулардың орналасу тереңдігі 10 м дейін қазылмаған, ал солтүстік жағында жер бетінен 16 – 10 м қазылған.

Грунтты сулар химиялық құрамына қарасты сульфатты кальцилі. Грунтта 600,4 – 800,0 мг/л

Грунтты суда SO₄–тің саны 506,0 мг/л, HCO3 4,4 – 5,8 мг/л-ге дейін өзгереді, бұл мөлшердің бетонға қатысты қарстырғанда сульфатты әсері бар.

Грунтты сулар портланд цементті бетондарға қатысты әсері күшті, ал шлакопортландцементті әсері аз. CI = 70

1.5 Сумен қамтамасыз етудің қазіргі жағдайы

Шаруашылық орталығында суалғыш скважинаны жобалаудың негізделуі болып, гидрогеологиялық экспедициясымен бұрғыланған скважинаның геолого – геофизикалық және техникалық кесіндісі саналды. Сулар арынды, пьезометрлік деңгейі 8,2 м. тереңдікте тұрақтайды. Пьезометрлік деңгей 16 м – ге түскенде скважина шығыны 2,8 л/с – ке тең. Химиялық құрамына қарасты сулардың жалпы минерализациясы 1,8 г/л – ге дейін сульфатты хлоридтік және гидрокорбонатты – натрийлік.

Сулы горизонттық жату тереңдігі 310м – ден, 380м – ге дейінгі аралықта. Сулы горизонттық қуаты үлкен. Ол сарғыш – сұрлы бояулы майда түйірлі құмдардан құралған. Төрттік сулы горизонт, сұр бояулы майда түйірлі құмдардан құралған. Бөлек қабаттардың қуаты 40м – ге дейін жетеді, оларды сазды топырақтың қуатты қабатына жатады [4,5].

2 Технологиялық бөлім

2. 1 Су тұтынудың есебі

Қаратау елді мекенінде басты су тұтынушылар, жеке мал шаруашылығы, жергілікті кәсіпорындар, өрт сөндіру мекемелері болып табылады.

Кәсіпорын мекемелерінде орталық су құбыры жоқ.

Қаратау елді мекеннің тұрғындарының саны 1621 адам ( келешекте тұрғындардың өсу саны 2000 адам).

Суды көшедегі су тарататын колонкілерден алатын халық үшін су тұтыну мөлшерін 1 адамға 70л/тәул.тең қылып қабылдаймыз, ал ванналармен, канализациямен және су құбырларыменен жабдықталған үйлерде тұратын халық үшін – 1 адамға 50л/тәул.

2.1.1 Су тұтынушылардың құрамы және су тұтыну нормалары

Сумен қамтамасыз ету жүелік жобалағанда су тұтынушылардың келесі құрамын қабылдаймыз: (20,10 жылға дейінгі даму перспективасын ескере отырып):

1. нан заводы

2. қазандық

3. өрттік депо

4. орталық жөндеу шеберханасы -1

5. клуб 100 орындық -1

6. бала – бақша 50 орынға-1

7. орта мектеп 200 оқушыға -1

Су тұтыну нормалары СНиП РК 4.01.02.2001 ж. «Водоснабжение. Наружные сети и сооружения» және Азиялық Банктің бірігуімен қабылданды:

суды көшедегі су тарататын колонкілерден алатын халық үшін су тұтыну мөлшерін 1 адамға 70л/тәул.тең қылып қабылдаймыз, ал ванналармен, канализациямен және су құбырларыменен жабдықталған үйлерде тұратын халық үшін – 1 адамға 50л/тәул;
мал шаруашылығына кеткен орташа тәуліктік су тұтыну нормасын есептеу.

Бір этажды үйлер үшін минимальді еркін тегеурін биіктігі 10м, ал максималь тегеурін 60м. Су тұтынушыларға, жеке мал шаруашылығына кететін орташа тәуліктік су тұтыну мөлшері – 191,525 м³/тәул, ал келешекте тұрғындардың өсу санымен су тұтыну мөлшері 216,278 м³/тәул.

2.1.2 Тәуліктік су мөлшері және жылдық су тұтынудың көлемі

Сумен қамтамасыз ету жүйесін жобалағанда, алдын – ала, тұтынушыға қажетті судың сапасы мен санын бөлу керек.

Судың есептік шығындары бойынша су өткізгіш құрылыстардың өлшемдерін және олардың эконмикалық көрсеткіштерін анықтайды [6].

Сумен қамтамасыз ету жүйесін жобалағанда су тұтынудың негізгі көрсеткіші есебінде орташа тәуліктік шығынды (Q₀,тәул.) қабылдайды. Оны мына формула бойынша анықтайды:

Q_{0тәулік}= q * N / 1000 + q * N / 1000 (м³/тәул) (1)

мұнда: q- су тұтыну мөлшері, л/тәул, ҚНжЕ [1.3] бойынша қабылдаймыз;

N – Тұтынушылардың есептік саны.

Тұрғындар үшін:

Q_{0тәулік}= q * N / 1000 + q * N / 1000 = 1621*70 + 369* 50 = 141,3 м³/тәул

Малдарға керекті су мөлшері:

Q_{0тәулік}== q * N / 1000 + q * N / 1000 = 80* 1206 + 10 * 630 = 102,780 м³/тәул

Орташа тәуліктік су шығындарын әр түрлі су тұтынушыларға анықтайды. Мұндай есептеу тек жалпы көрсеткішті береді. Сондықтан сумен қамтамасыз ету жүйесін жобалағанда, мүмкін болатын тәуліктік су шығынын анықтайды.

Ауылдық жерде жыл, тәулік және сағат бойында су тұтыну қалыпсыз. Сондықтан су құбырларын жобалағанда, оны максимальды тәуліктік су шығынын өткізуге есептейді.

Есептік максимальды тәуліктік су шығынын анықтау үшін тәуліктік қалыпсыздық коэффициентін анықтау керек.

Сумен қамтамасыз ету жүйесін жобалағанда, судың максималды тәуліктік өтімін су өткізгіш құрылыстардың жұмыстарымен сәйкестендіреді. Олардың ауытқуы тәуліктік максималь бірқалыпсыздық коэффициенті К_{max тәул}арқылы анықталады [7].

Кей жағдайда минималь тәуліктік су шығынын Q_minтәул анықтау қажет, оның ауытқуы минималь қалыпсыздық коэффициенті К_{min тәул}арқылы анықталады.

Қалыпсыздық коэффициенттерді ҚНеЖ (2.04.02 - 84) бойынша алынады және мынаған тең К_{max тәул}= 1,1 ... 1,3 және К_{min тәул}= 0,7 ... 0,9 ға. Аулдық жерлер үшін К_{max тәул}= 1,3 және К_{min тәул}= 0,7. Қалыпсыздық коэффициентті формула бойынша анықтайды.

Максимальды тәуліктік су шығынын мына бойынша анықтаймыз:

Q_maxтәул = Q₀тәул* К_maxтәул, м³/тәул (2)

Тұрғындар үшін:

Q_maxтәул = Q₀тәул* К_maxтәул = 1,3 * 121,63 =158,119м³/тәул

Малдарға керекті су мөлшері:,

Q_maxтәул = Q₀тәул* К_maxтәул = 1,3 * 102,780 = 133,614м³/тәул

Тұрғындар мен малдарға керекті су мөлшерін қосқандағы тәуліктік максималь су мөлшері.

Q_maxтәул = 158, 119 + 133,614 = 291, 733 м³/тәул

Минимальды тәуліктік су шығынын мына бойынша анықтаймыз:

Q_minтәул = Q₀тәул* К_minтәул, м³/тәул (3)

Тұрғындар үшін:

Q_minтәул = Q₀тәул* К_minтәул = 0,7*121,63 = 85,141 м³/тәул

Малдарға керекті су мөлшері:

Q_minтәул = Q₀тәул* К_minтәул = 0,7* 102,780 = 71,946 м³/тәул

Жылдық су тұтыну мөлшерін анықтау кезінде тұрғындардың құрамының өзгеруіне және өсу санына көңіл аудару қажет.

Кесте 1 – дің мәліметі бойынша жылдық су тұтыну графигін саламыз. Осы график бойынша елдімекеннің су тұтынуының жылдық көлемін табамыз. Ол тең:

Q_жыл= Q_{0 тәул}*Т_і, м³/жыл (4)

мұнда: Т_і – есептік мерзімнің ұзақтылығы, тәулік.

Q_жыл= 365 * (121,63 + 102,780) = 81909, 65 м³/жыл.

Орташа тәуліктік және максимальды тәуліктік шығындарды 1-ші кестеде анықтаймыз.

Кесте 1 - Тәуліктік су шығындарын анықтау

№	Су тұтынушылардың тізімі.	Тұтынушылар саны n	Су тұтыну мөлшері q,N тәул	Орташа тәуліктік шығындар Q₀тәул, м³/тәул	Тәуліктік қалыпсыздық коэф – ті K_{max.тәул.}	Максимальды тәуліктік шығын Q_{max тәул м}³/тәул.	Тәуліктік қалыпсыздық коэф – ті K_{min.тәул.}	Максимальды тәуліктік шығын Q_{min.тәул м}³/тәул.
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.	Су жылытқыш бар ваннамен, канализациямен және су құбырларымен жабдықтал ған үйлерде тұратын халық, адам	1474	70	103,18	1,3	134	0,7	72,23
2.	Суды көшедегі су таратқыш колонкілерден алатын халық, адам	369	50	18,45	1,3	23,99	0,7	12,92
3.	Халық қолындағы мал бас: а)сиырлар; б)қойлар, ешкілер;	1206 630	80 10	96,48 6,3	1,3 1,3	125,42 8,19	0,7 0,7	67,54 4,41
	Қортынды			224,41		291,6		157,1

2.1.3 Су тұтыну режимі. Сағаттық және секундтық су мөлшері

Тәулік және сағат бойында тұтынушылардың су шығындауы қалыпсыз. Әр сағаттың ішінде де су тұтыну қалыпсыз. Бірақ, сыртқы су құбырларын есептегенде бұл тербелістер есепке алынбайды, өйткені сағат бойындағы шығынды тұрақты болады деп есептейміз.

Сағаттың су шығындары, су тұтыну графиктері бойынша анықталады, онда сағаттық шығындар максимальды тәуліктік шығыннан проценттеп берілген. Сағаттың шығындарды формула бойынша анықтаймыз:

Q_сағ= P * Qmax.cel / 100; м³/сағ (5)

мұнда: P – сағаттық шығын, Q_maxтәул – ден %

Сағаттық шығындардың есебін кесте 2.2 – де жүргіземіз. Кесте 2.2 –нің мәліметі бойынша елді мекеннің барлық су тұтынуының суммалары графигін және секторлар бойынша су тұтынудың графиктерін саламыз (сурет:2,2; 2,3).

Кесте 2 – ден анықтадық, максимальды су тұтыну сағаты 19 – бен 20 – сағаат аралығына келеді.

Бұл сағатта елді мекеннің максимальды сағаттық шығыны тең:

q_max _сағ=291,733м³/сағ.

Орташа сағаттық шығын тең:

q _{0 сағ}= Qmax.cут / 24; м³/сағ (6)

q _{0 сағ}= 291,733 ∕ 24 = 12,16 м³/сағ

Су тұтыну құрылыстары қалыпсыз су беру шығындары( мысалы, су беру желілері, су мұнаралары, екінші көтерімділік сорғыш станция ), сағаттық су шығындарымен есептелінеді.Бұл құрылысиарды есептеген кезде, сағаттық максималь және сағаттық минималь су шығындарын білу қажет.

Q_{сағ max}= К_max.сағQ_maxтәул ∕ 24 (7)

Q_{сағ min}= К_{min .сағ}Q_maxтәул ∕ 24 (8)

мұнда: К_max.сағжәне К_{min .сағ} қалыпсыз коэфиценттер.

Q_{сағ max}= К_max.сағQ_maxтәул ∕ 24 = 2,21* 12,16 = 26,87 м³/сағ

Q_{сағ min}= К_{min .сағ}Q_maxтәул ∕ 24 = 0,06 * 12,16 = 0,73 м³/сағ

Сағаттық қалыпсыздық теңсіздік көп болған сайын, су тұтыну аз болады. Селолар мен ғимараттардың жағдайы көтерілген сайын, оның мәні төмендейді. Селолар үшін сағаттық қалыпсыз теңсіздік жобаны нормаға алып келеді және мына формуламен анықталады.

Максимальды сағаттық қалыпсыздық коэффициенті тең:

К_max.сағ= α _max β_max (9)

Су тұтылу қалыпсыздығының минимальды сағаттық шығынға қатынасы, сағаттық қалыпсыздық коэффициентімен сипатталады.

К _{min .сағ}= α_min β_min(10)

мұнда: α - коэффициент, үйлердің жағдайы мен олардың санына байланысты анықталады, α _max= 1,2 … 1,4 α_min = 0,4 ...0,6. β – коэффициент тұрғындардың санына байланысты, ол ҚЖеН 2.04.02 – 84.

Кесте 2

коэффициент	0,5	1	1,5	2
β_max	2,5	2	1,8	1,6
β_min	0,05	0,1	0,1	0,1

Максимальды сағаттық су шығынын сағаттық ауысу арқылы анықталады.

Бақылаулардың көрсеткіштеріне байланысты максимальды сағаттық қалыпсыздық коэффициенті К_max.сағжағдайы жақсы селолар үшін – 1,4...1,6; колонколары бар кішігірім селолар үшін – 1,8...2; улкен малшаруашылығы үшін 1,9; тек сиырлар үшін 2,2...2,5 тең болады.

Кесте 3 - Елді мекеннің сағаттық су тұтыну мөлшері

Тәулік сағаттары	Коммунальды сектор		Өндірістік сектор		Қыстақ бойынша барлығы		Интергалды қисықтың ординатасы.
Тәулік сағаттары	%	М³/сағ	%	М³/сағ	М³/cағ	%	%
₁	₂	₃	₄	₅	₆	₇	₈
0...1	0,75	2,19	-	-	2,19	0,68	0,68
1...2	0,75	2,19	-	-	2,19	0,68	1,36
2...3	1	2,92	-	-	2,92	0,91	2,27
3...4	1	2,92	25	7,293	10,21	3,18	5,45
4...5	3	8,75	-	-	8,75	2,73	8,18
5...6	5,5	16,05	-	-	16,05	5	13,18
6...7	5,5	16,05	-	-	16,05	5	18,18
7...8	5,5	16,05	-	-	16,05	5	23,18
8...9	3,5	10,21	25	7,293	17,50	5,45	28,63
9...10	3,5	10,21	-	-	10,21	3,18	31,81
10...11	6	17,50	-	-	17,50	5,46	37,27
11...12	8,5	24,8	-	-	24,8	7,72	44,99
12...13	8,5	24,8	25	7,293	32,09	10	54,99
13...14	6	17,50	-	-	17,50	5,46	60,45
14...15	5	14,59	-	-	14,59	4,56	65,01
15...16	5	14,59	-	-	14,59	4,56	69,57
16...17	3,5	10,21	-	-	10,21	3,18	72,75
17...18	3,5	10,21	-	-	10,21	3,18	75,93
18...19	6	17,50	-	-	17,50	5,45	81,38
19...20	6	17,50	-	-	17,50	5,45	86,83
20...21	6	17,50	25	7,293	24,79	7,73	94,56
21...22	3	8,75	-	-	8,75	2,72	97,28
22...23	2	5,83	-	-	5,83	1,81	99,09
23...24	1 100	2,92 291,733	- 100	- 29,17	2,92 320,90	0,91 100	100

максимальды су тұтыну сағатындағы есептік секундтық шығын тең болады:

q _с= q_max_.сут / 3,6; л/с (11)

Максимальды секундтық су мөлшері:

q _с= q_max_.сут / 3,6 = 26,87 / 3,6 = 7,46л/с

Минималь секундтық су мөлшері:

q _с= q_max_.сут / 3,6 = 0,73 / 3,6 = 0,2 л/с

Ауылдық жерде су тұтынудан басқа мал шаруашылығы, өндіріс орны бар, олардан жалпы график құрылады. Содан шығарда көшелерді жууға және көгеріп тұрған ауланы суғаруға кететін суды минимальді сағатқа (50...80 %) немесе орташа сағатқа(20...50 %) қосып жазамыз. Максимальды сағаттық су тұтыну бұл уақытта жалпы барлық қосынды графиктер арқылы анықталады.

2.2 Су көзін таңдауды негіздеу

Берілген шаруашылық үшін сумен қамтамасыз етудің табиғи су көзін таңдауды су көзіндегі су сапасына оның қуатына объектіден алыс болуына, су көтеру мен тазартудың құнына байланысты жүргізеді.

Сондықтан, шаруашылық жанында сумен қамтамасыз ететін сенімді жер беті көздері жоқ болғандықтан жобада жер асты суларын пайдалану қарастырылған.

Практикадан байқалып отыр, өлшемдеріне қарасты кішкене және орташа елді мекендердің көбісінің сумен қамтамасыз етуі жер асты суларын пайдалануда негізделеді.

Жерасты көздері – грунттық және артезиан сулары және бұлақтар.

Жобаланып жатқан объектіде арынды артезиан суларын пайдаланамыз. Артезиан сулары жоғарыдан су өткізбейтін жыныстармен жабылып жер бетінен өтетін лас сулардан қорғанған және сондықтан ол сулардың санитарлық сапасы биік болады.

Жер асты суларында көбінесе жүзінді бөлшектер болмайды (яғни, өте мөлдір) және олар түссіз болады.

Сумен қамтамасыз ету көзі келесі талаптарға жауап береді.

тұтынушыларға тоқтаусыз су беруді қамтамасыз етеді;
берілетін судың сапасы ГОСТ.пен (5) және тұтынушылармен қоятын талаптарға жауап береді.

2.3 Сумен қамтамасыз ету жүйесі мен схемасын таңдау

Сумен жабдықтау жүйесін өртке қарсымен біріктірілген шаруашылық ауыз су арнауындағысын қабылдаймыз.

Сумен жабдықтаудың схемасын қайнар көзге байланысты және жер беті және жер асты қайнар көзден су қақпасымен болуы мүмкін.

Үстіңгі қайнар көзден су қақпасы кезінде су құбырлы құрылыс құрамы келесідей болады:

су қақпалы құрылыс;
I – ші көтергіш сорғыш станциясы;
I – ші көтергіш су ағызғыштар;
су сапасын ақсарту станциясы;
таза су резервуарлары;
II – ші көтергіш сорғыш станциясы;
айдаушы су ағызғыштар;
су қысымды мұнара

Су құбырлы құрылыстарды не су қақпалы құрылыс есебінен, не су құбырлы желіден бастап түрлі кезектілікте сенуге болады.

Құбыр диаметрін анықтап және желідегі талап етілген қысымды анықтай келе су құбырлы желіден әдетте бастайды. Алынған нәтижелерді сорғыштардың қысымдарын және басқа да қысымды қондырғыларды анықтау кезінде қолданылады [8,9].

Сумен қамтамасыз ету жүесінің өртке қарсы жүйемен біріккен ауыз су – шаруашылықты етіп қабылдаймыз.

Суды жер асты көзінен алатын сумен қамтамасыз ету жүйелерін қабылдаймыз.

Сумен қамтамасыз ету жүйесінде суды тасымалдаушы құрылғылар су ағызғыштар болып табылады. Су ағызғыштар ішкі және сыртқы су құбырлар жүйесін бөледі [10].

Су ағызғыштар сумен қамтамасыз ету жүйесін жеке бөліктерін (элементтерін) байланыстырады. Елді мекендер су алғыштардан ара қашықтығы алыс болған жағдайда, олардың ұзындығы ауқымды болуы мүмкін.

Ажырататын су құбырларының желісі суды елді мекен территориясына, мал өсіру фермасына, суды тікелей ғимараттарға жеткізеді.

Ішкі су құбырларының желісі суды сыртқы желісінен ғимаратқа бөліп, тікелей қолдану орнына жеткізеді.

2.4 Су құбыры тораптарын жобалау

Су құбырлары желісі – сумен қамтамасыз ету жүйесінің негізгі элементтерінің бірі, ол басқада су құбырлары құрылыстарымен үзіліссіз байланған. Ол келесі негізгі талаптарға жауап беруі керек. Суды қажетті көлемде және қажетті орынмен беру; берілістің сенімділігін және тоқтатпаусыздығын қамтамасыз ету; экономикалық тиімділік болуы.

Су құбырлары желісін суды тұтынушыларға ең қысқа жолмен жеткізу шартына қарасты жобалап саламыз. Көздің орналасуы және жер рельефі өтетін резервуарлы су құбырлары желісін қабылдауға мүмкіншілік береді, яғни желіге су желі басында орналасқан су айдағыш мұнара арқылы насос станциясымен беріледі.

Су құбырлары желісінің сызықтарының орналасуы байланысты;

сумен қамтамасыз ететін объектінің тегістік сипаттамасына;
бөлек су тұтынушылардың орналасуына, жолдардың орналасуына;
мекемелердің, цехтардың, тұрғын үйлердің өлшемдері мен формасына;
көгалдандыру түрлеріне және т.б.;
жоспарда желінің сызылуына (тұйық немесе сақиналы).

Сумен қамтамасыз етудің іс сынында желінің екі негізгі түрін пайдаланады: тармақталған (тұйық) және сақиналы.

Сақиналы желілердің тұйықтыларға қарағанда жеткіліктері бар. Сақиналы желіде қай учаскеде де апат болса (және жабылса) тұтынушыға су паралельді орналасқан сызық арқылы айналып беріледі. Осындай кезде тек ғана жабылған учаскеге қосылған тұтынушылардың сумен қамтамасыз етілуі бұзылады.

Су құбыры желісін трассалау оған белгіленген геометриялық сызбасын сызудан тұрады. Ол елді мекнді жоспарлауға, жеке ірі тұтынушылардың орналасуына, құбырларды орнату барысында табиғи және жасанды кедергілердің болуына (өзендер, каналдар, жыралар, темір жолдар және т.б.) аумақьтың рельефтеріне байланысты. Трассалау ережелері су құбыры желісіне қойылатын талаптарынан туындайды [11].

Сенімділік шартына байланысты су қозғалысының негізгі бағыттарында (насос станциясынан және су айдағыш мұнарадан желіге дейін) құбыр желілерін екі сызықты қылып қабылдаймыз. Жобалау кезінде, елді мекеннің архитектуралық жобалануын және ірі тұтынушылардың орналасуын ескеріп, елді мекеннің тұрғын аймағында сақиналы желіні және алыста бөлек тұрған тұтынушыларға тұйық тармақтарда қабылдаймыз [12].

Желінің гидравликалық есебін есептік шығынды өткізу кезіндегі құбырлардың диаметрін және олардағы арын ысыраптарын анықтау үшін орындаймыз. Су құбырлары желісін максимальды су тұтыну сағатындағы секундтық шаруашылық шығынды q_ес.с өткізуге есептейміз.

2.5 Су құбыры тораптарының есебі

Гидравликалық есептеулер құбырдың диаметрі мен судағы тегеурінің жоғалуын анықтау үшін жасалады.

Су құбырының торабынның жұмысын қарастырғанда оларды насос станция мен құрылымдардың тегеурінді таратқыштар арқылы анықталады.

Су құбыры тораптарының қоректену схемасы екі жолмен жүреді:

Біржақты қоретену су құбырға су мұнарасынан өтіп сорғыш станциясынан беріледі, ал егер су бірнеше станциялардан қоректенсе, онда ол екі жақты су тұтыну деп атайды.

Жүйе басында су кернеуіш мұнарасы бар су жүретін жүйелерді максимальді суды қолдану сағатында секундтық шаруашылық шығынының өлшеміне q _{жүйе есеп}есептейді.

Жүйе есебіне арналған суды алу сызбасын шындыққа жақын етіп бейнелейтіндей етіп құрастырады. Егер су жүйеден жеке ірі тұтынушылармен өндірістік мекемелер, ірі шаруашылық мекемелер, мал шаруашылық фермалар, шеберханалармен т.с.с. алынатын болса, онда судың нүктелері мен оны алу шамаларын белгілеу оңай. Судың мұндай алымдарын жинақталған шығындардың Q_минкатегориясына жатқызады [13].

Тұрғын тығыздығы әртүрлі кезінде меншікті шығындарды әр бір аудан немесе мөлтек аудандар үшін жеке есептейді.

2.5.1.Жолдық және түйіндік су мөлшерін анықтау

Егер тұрғын пунктерінің жүйемен тән көптеген нүктелерде су таралса, онда жүйе учаскіне көптеген енгізулер қосылып судың таралуы анықталуы өте күрделі. Бұл жағдайда судың шынайы жинақталған шығындарын ескеру мүмкін емес. Сондықтан да, су ұзындық бойымен тегіс жұмсалады, яғни әрбір учаскеге берілетін судың мөлшері ұзындыққа пропорционалды болатындай етіп суды таратудың қысқартылған есептелген сызбасы қолданылады. Мұндай шығындар бір тегіс таратылғандардың категориясына жатқызады. Суды алу қарқыны, яғни ұзындық бірлігіне келетін судың шығының меншікті деп атайды [14,15].

Су алу қарқынын, яғни ұзындық бірлігіне келетін су шығынын үлесті деп атайды және формуламен анықтайды:

q _үл.= q_max.сут / SI; л/с (12)

мұнда: q _тар– желі бойында таратылатын шығыны, л/с; l - тұрғын жерден өтетін учаскілердің суммалы ұзындығы, м; q _үл.=8,92 / 5970 =0,0015 л/с

q _тар= q _ес.с- _{q б.ж.} (13)

мұнда: _{q б.ж.}– ірі тұтынушылардың шығыны, л/с.

q _с= q_max_.сут / 3,6 =32.09 / 3.6 = 8.92 л/с

Әр учаскімен беретін су шығынын жолай деп атайды және мына формуламен есептейді:

q _{ж =} q _үл *l; л/с (14)

мұнда: l – учаске ұзындығы, м. шығындарды анықтауда кесте 4 – де орындаймыз... учаскілер ұзындық бойында бірқалыпты тарайтын жолай шығындарды түйінді жиналған шығындармен алмастырамыз. Түйінге келетін әр түйінге шығындалады деп санаймыз.

Кесте 4 - Жолдық шығындар мына кестеде келтірілген

Учаске	Ұзын дығы, l,м.	Учаскідегі меншікті есептік шығын, q _үл л/с	Учаскідегі жолдық есептік шығын, q _ж л/с
1-2	360	0,0015	0.54
2-3	340	0,0015	0.51
3-4	340	0,0015	0.51
4-5	350	0,0015	0.525
5-6	360	0,0015	0.54
6-7	360	0,0015	0.54
7-8	350	0,0015	0.525
8-9	340	0,0015	0.51
9-10	340	0,0015	0.51
10-1	360	0,0015	0.54
1-11	340	0,0015	0.51
11-12	340	0,0015	0.51
12-6	350	0,0015	0.525
3-11	360	0,0015	0.54
11-9	360	0,0015	0.54
4-13	360	0,0015	0.54
12-8	360	0,0015	0.54
	= 5970м		= 8.92 л/с

Су таралымын анықтай және түйіндерді, учаске ұзындықтарын, шоғырланған және жолдама шығындарды енгізе отырып жүйеден суды алу сызбасының есеп жүйесін құрастыра отырып учаске шығындарын табады, ол бойынша құбырларын диаметрлерін таңдайды және және кернеуіш шығынын есептейді.

Учаскелердегі, әсіресе сақиналы жүйедегі есептеу шығындарын анықтауды қысқарту үшін жолдама шығындарды түйіндерге келтіреді.

Жаплпы жағдайда келтірілген учаскелердің жолдама шығындарының жарты суммасына тең.

Түйіндік шығындарды мына формуламен анықтаймыз:

q _ж=0,5 q _ж.е.=q _б.ж; л/с (15)

мұнда: q _ж – түіндер келетін кезіндегі жолай шығындар санына байланысты; q _ж.е– түіндер бір жерде шығындардың салмағы л/с.

Жоғарыда айтылған әдіспен жолдама және түйіндік шығындарды анықтау тупиктік сияқты сақиналы жүйеде де есептеуге дайындық этабына кіреді. Жолдама шығындарды түйіндікке тек түйіндік шығындары бар есептеу жүйесі бойынша ауыстыра отырып учаскелердегі есептеу шығындарын есептейді. Бұл кезде түйінге тұйықталу суммасы одан шығу суммасына тең деген түйіндегі шығын балансының ережесін қолданады.

Сурет 1. Су шығындарның графигі

Сурет 2. Су берудің біріктіріліген графигі

2.5.2 Сақиналы тораптар учаскелеріндегі есептік су мөлшерін анықтау

Сақиналы жүйелердің есебі тармақталған жүйелер сияқты учаскелердегі құбырлардың экономикалық диаметрі мен кернеуіштің шығынын анықтаумен жасалынады. Сақиналы жүйелердің ерекшелігі түйінге суды әр түрлі бағыт брйынша беруге болатындығында және шығындарды тарату нұсқалары бірнеше болуында [16].

Т.йіндік шығындарды анықтап болғаннан кейін, сақиналы су жүру жүйелерінің төмендегідей ретпен орындайды:

1. су қозғалысының бағытын кез келген нүктеге қысқа жолмен жүретіндей етіп тағайындайды;

2. ағының бастапқы таралуын белгілейді, яғни екі шарттан бастау ала отырып, учаскелердегі жуық есептік шығындарды анықтайды: түйіндердегі шығын балансын және өзара алмасу жолдарын сақтау, яғни учаскелердегі шығындар бір жол өшіріліп қалған жағдайда, екінші жол бойымен шығынды қамтамасыз ететіндейетіп орналасуы керек. Ол үшін түйінге тіркелген учаскелерде диаметрлердің өлшемдері жақын құбырлар болуы тиіс;

3. жүйе учаскелердегі құбыр диаметрлерін жуық шығындар бойынша анықтайды:

4. сақиналардағы кернеуіш шығынның алгебралық суммасын табады, ол нөлге тең болуы керек.

2.5.3 Құбырлардың экономикалық тиімді диаметрін анықтау

Жүйе учаскелердегі құбырлардың диметрлері орташа жкономикалық жылдамдыққа байланысты, ол құрылыстың және тасымалдаудың минимальді шығындарына сәйкес келеді. Жылдамдық кең аумақта өзгеретін болғандықтан есеп дәл болмайды. Ауыл шаруашылықты сумен қамсыздандыру жағдайлары үшін құбырдың диаметрлерін Н. А. Карамбиров ұсынған сандық мәні бар формуламен анықтауға болады [17].

Практикада экономикалық тиімді диаметрлерін мен шығындарды анықтау барысында сумен қамсыздандыру жүйелерін жобалауда Ф. А. Шевелевтің кестесі арқылы анықтайды.

Учаскелердегі құбырлардың диаметрін нақты соңғы реттаңдау үшін жүйенің жұмысына анализ жүргізу қажет, бұл кезде бір диаметрден екінші диаметрге өтулер болмауы керек, сондай ақ қозғалыс жылдамдықтарында айтарлықтай айырмашылық болмауы тиіс. Шаруашылық ауыз сумен қамсыздандыру жүйесіндегі өртке қарсы құбырлармен жалғанған құбырлардың минималь диаметрі 140 мм қабылдаймыз. (СНиП бойынша 2.04.02 – 84 )

Кесте 5 - Максимальды су тұтыну сағатындағы түйіндік шығындарды анықтау

Түйін номері	Түйінге келетін учаскілер	Түйіннің жолай шығындарының соммасы q _ж, л/с	0,5 q_ж, л/с	Толық түйіндік шығын, q_т, л/с
1	2	3	4	5
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.	1 -2;10 -1;1-11 1 -2 ;2-3 2-3; 3-4,3-11 3-4; 4-5;4-12 4-5;5-6 5-6;6-7,6-12 6-7;7-8 7-8; 8-9;12-8 8-9;9-10;11-9 9-10;10-1 1-11;11-3 9-11;11-12 11-12; 4-12 12-8;12-6	1.59 1,05 1.56 1.575 1,065 1,605 1,065 1.575 1.56 1,05 2.1 2,1	0.785 0.525 0,78 0,788 0,5 0,803 0,5 0,788 0,78 0,52 1.05 1,05	0.8 0.52 0,78 0.79 0,52 0,8 0,52 0,79 0,78 0,52 1.05 1,05
				=8.92

Емес қылып қабылдаймыз. Учаскідегі шығындар және оларға сәйкес диаметрлер кесте 6 келтірілген.

2.5.4 Сақиналы су құбыры тораптарының гидравликалық есебі

Су құбырлы желісінің учаскілеріндегі арын ысырабын анықтау үшін келесі формуланы қолданамыз:

h=A*K*l*q²=S*q²=i*l; (м) (16)

мұнда: А-үлесті кедергі, құбыр түріне және диаметріне байланысты V=1 м/с болғанда қабылданады; К-түзетү коэффициенті.

Құбыр түріне және учаскідегі орташа жылдамдыққа арын ысырабының квадраттық емес байланыс есепке алады.

l-учаске ұзындығы. (м)

q-учаскідегі есептік шығын. (м³/с)

i-гидравликалық еңіс.

С,А,К –мәліметтерін Шевелев Ф.А.-ның кестелерінен [21] қабылдаймыз.

Арын шығының сонымен қатар Ф.А.Шевелевтің құрастырған кестесі бойынша анықтауға болады, ол жерде шартты өту диаметрлері d үшін 1000i мәндері берілген, ол әр түрлі шығын кезінде 1м немесе 1км ұзындықтағы арынның шығынына мм сәйкес келеді. Осы кесте бойынша учаскелердегі судың қозғалу жылдамдығын табуға болады [18].

Жүйе учаскелеріндегі шығындарды құбыр диметріне дейінгі мәндермен белгіленгендіктен де шығар, сақиналардағы ағын шығынының балансының шарттары ескерілмеген болуы керек. Сондықтан да баланс шарты бұзылған h =0 нөлге.

h = ± ▲ h (17)

мұнда: h – үйлеспеушілік, м.

Егер арын шығыны нөлге тең болмаса, онда қабылданған диаметрлерде жүйе учаскелері бойынша судың шығының қабылданғаннан басқаша етіп орнатады.

Учаскелердегі арын шығының жуық шығындармен есептейді, одан кейін әрбір сақина үшін су ағының бағытын ескере отырып алгебралық сумманы анықтайды. Егер, ең болмағанда бір сақинадағы үйлеспеушілік мүмкін болатынан жоғары болса, онда әрбір түзету кезіндегі түзету шығындарын ▲q енгізе отыорып, шығындарды қайта бөле отырып жүйені байлайды.

Көбіне Лобачев Кросс бойынша байлау әдісін қолданады [19].

Әрбір сақинадағы түзету шығының төмендегі формуламен анықтайды.

▲q= h / 2SSq; (18)

мұнда: h - берілген сақинадағы үйлеспеушілік; 2Sq - Учаскелер кедергісінің берілген сақинадағы шығының екі еселінген туындысы.

Үйлеспеушілік заңы бойынша ▲ q белгісін орнатады, ол ▲ h белгісіне кері болуы тиіс. Үйлеспеушілік белгісі қагдай учаскелер артық жүктелегенің көрсетуі керек. ▲ q енгізе отырып есептелегн шығының мәнін жүктелегн учаскелерінің шығынан алып, бітпеген учаскенің шығынына есептелген шығынды түзетеді. Көршілес учаскелердегі түзету шығындарын әрбір көршілес сақина тораптарындағы түзетулердің алгебралық шығыны сияқты есептейді. Түзетілген шығын (л/с)

q _түз= q ± ▲q (19)

Түзетілген есептік шығындар бойынша қайтадан ағыс шығының анықтап, есептеуді үйлеспеушілік әр бір сақинада мүмкін болғанша қайталайды. Көбінесе ▲ h = 0.3 … 0.5 м қабылдайды. Жүйені үйлестірудің Лобачев- Кросс әдісі бойынша есебін кесте формасында жүргізеді. Сақиналы су жүру жүйесіндегі гидравликалық есеп мысалда қарастырылған. Сақиналы жүйелердің есебі қиын болғандықтан, көп сақиналы жүйелерді үйлестіру үшін ЭВМ қолданылады [20,21].

Желіні үйлестіруді итерация әдісімен жүргізімез. Оны әр сақинадағы түюсіздік ∆h_ш=±0,3м – ге,ал көлемді контур бойынша ∆h_конт =±1,0м – ге тең, немесе аз болмағанша жүргіземіз. Дұрыс шығындарды және арын ысырабтарын анықтауды кесте 2.7 – де жүргіземіз.

2.5.5 Су құбыры торабынан өрттік су мөлшерін өткізудің есебі

Тұрғын пунктерде шаруашылық ауыз су құбырына жалғасқан өртке қарсы су құбырлары қарастырылады (СНиП 2.04.02 – 84). Өрт кезінде су жүргізу жүйесі жылдамдытылған режимде жұмыс жүргізеді. Бұл жағдайдағы жүйенің есебі тексеруші болып табылады: жүйенің өткізу қабілетін тексереді,олардың диаметрлері шаруашылық шығынды өткізу шартынан және құбырдағы қысымнан жиналған.

Өрт кезіндегі есептелген шығынды (л/с) өрт суды максимальді қолдану сағатында пайда болады деген болжамнан бастау ала отырып анықтайды:

Q_өрт= q_{ис +}n*q_сырт+q_іш; л/с (20)

мұнда: q _ес.с– шаруашылықтың су тұтынудағы желінің есептік шығыны, л/с; n – бір мезгілде болатын өрттердің саны; q _сырт– сыртқы өрт сөндіруге нормативтік су шығыны, л/с; q _іш – ішкі өрт сөндіруге нормативтік су шығыны, л/с.

Өрт нүктесін сорғыш станциясынан қашықтау жерде орналастырады. Шаруашылық және өртке қарсы қажеттіліктерге өрт кезінде жүйеге су насостармен жеткізіледі. Өрт кезіндегі гидравликалық есептеу шаруашылық су тұтыну кезіндегі шығынды өткізу есебіне ұқсас, бірақ ол өртке кететін суды ескереді. Бұл кезде учаскелердегі судың берілу жылдамдығымен құбырдағы қысым мүмкін мәндерден жоғары болуы тиіс.

Кесте 6 - Желі учаскілеріндегі диаметрлерді анықтау

Учаскілер

Учаскідегі есептік шығын, л/с

Қабылданған стандартты диаметр, мм.

Учаскідегі жылдамдық, м/с.

1 – 2

2 – 3

3 – 4

4 – 5

5 – 6

6 – 7

7 – 8

8 – 9

9 – 10

10 – 1

11 – 12

12 – 6

11 – 3

11 – 9

12 – 4

12 – 8

2.87

2.35

1.22

0.78

0.26

0,78

1.22

2.35

2.87

2,03

0.28

0.35

0,35

100

0,37

0,3

0,045

0,099

0,033

0,099

0,155

0,3

0,37

0,259

0,036

0,045

Өрт кезінде сыртқы су жүру жүйесінің бас ағындары өрт сөндірудің қабылданған жүйесіне тәуелді болады. Жоғары қысымды жүйе (оны тұрақты және тұрақсыз етіп екіге бөледі) және төмен қысымды деп бөледі. Жоғары қысымды жүйелерде жүйеде орналасқан гидранттар тікелей өртті сқндіруге жеткілікті ағын түзетеді. Өрттік гидранттардағы нормативтік еркін арын 10м – ден кем емес болу керек, қосымша арын өрттік машиналарда қондырылған жылжымалы өрттік насостармен қамтамасыз етіледі [22].

Сонымен мәжбүрлік нүктедегі гидранттың бос ағыны:

Нбос = Нм + 10м + h (21)

мұнда: Нм - ең биік нүктедегі мекеменің биіктігі; 10м - мекеменің ең биік нүктесіндегі ағатын шағын ағыстың биіктігі; h - өртке қарсы жерлердегі, брантспойттегі және жуудағы ағын шығындарының суммасы, м.

Егер осындай ағын жүйеде әрдайым ұсталып тұрса, онда мұндай жүйені тұрақты жоғары қысым жүйесі деп атайды, егер де ағын периодты түзілсе, онда тұрақсыз жоғары қысымды жүйе деп атайды.

Төменгі қысым жүйесі кезінде өртті жүйеде орналасқан өрт гидранттарымен өрт насостарын қоса отырып сөндіреді, олар өрт машиналарында орналасқан қондырғылардың құрамына кіреді. Төменгі қысым жүйесінде мән бірлік нүктедегі гидранттың бос ағыны СНиП ке сәйкес 10м кем болмауы керек. (жеке, ерекше қолайсыз нүктелерде 7 метрге дейін рұқсат етіледі.)

Өрт сөндіруге нормативтік су шығындарын үйлердің қабаттылығына және халықтардың санына байланысты ҚНжЕ (13) сәйкес қабылдаймыз.

Төмен қысымды өрт сөндіру жүйесін қабылдаймыз.

Өрт кезіндегі желінің есептік жүйесі сурет 2.7.-де көрсетілген. Су қозғалысының бағытын өрт болған жағдайда (II – ші көтергіш) насос станциясынан өрт нүктесіне бағыттаймыз. Сонан соң алдын – ала шығындарды қабылдап, желіне Лобачев – Кросс әдісіменен үйлестіреміз. Шектелген түйіспеушілікті (∆h_ш) =0,5м – ден қабылдаймыз. Алдын – ала қабылданған шығындарды есептік жүйеде көрсетеміз арын ысырабтарының.

Кесте 7 – Максимальды су тұтыну сағатында шаруашылықтың шығынды өткізуге желінің гидравликалық есебі

Сақина

№

Учаске

Ұзын

дығы,

l,м.

Алдын-ала шығын q_с,л/с

Диаметр

d,мм.

Жыл. Дам

Дық V,м/с.

Түзету коэф-ті

К.

Үлесті кедергі А,х10^-6

Учаске

S*q

көбейтіндісі

Арын ысырабы К,м.

Түзету шығыны ∆q, л/с.

Q₄= q_а±∆q л/с

S*q₁

S*q₁² м.

Сақинада

Көрші сақинада

Жал

пы

1-2

2-3

3-11

1-11

360

340

360

340

2,87

2,35

0,35

2,38

100

0,37

0,3

0,045

0,3

1,252

1,313

2,016

1,313

166,7

75135

74418

120984

74418

216

175

177

S*q = 610

+0,62

+0,41

+0,02

-0,42

∆h=+0,63

-0,52

+0,52

+0,59

- 0,19

-0,52

+0,07

+0,33

2,35

1,83

0,42

2,71

185

145

195

+0,43

+0,27

+0,02

-0,53

∆h=+0,19

II.

3-11

3-4

4-12

11-12

360

340

360

340

0,35

1,22

0,35

2,03

100

0,045

0,155

0,045

0,259

2,016

1,522

2,016

1,357

166,7

120984

86264

120984

76912

105

156

S*q = 345

-0,02

+0,128

-0,02

+0,317

∆h=+0,41

+0,59

-0,59

+0,59

-0,59

-0,52

-0,21

-0,33

+0,07

-0,59

+0,38

-0,92

0,42

0,63

0,73

1,11

-0,02

+0,04

-0,06

+0,098

∆h=+0,058

III.

4- 12

4-5

5-6

12-6

360

350

360

350

0,35

0,78

0,26

0,28

100

0,045

0,099

0,033

0,036

2,016

1,686

2,16

2,119

166,7

120984

98370

129626

123633

S*q = 188

+0.02

+0,06

+0,01

- 0,01

∆h=+0,21

-0,21

+0,21

+0,59

-0,32

+0,38

-0,21

-0,011

0,73

0,57

0,05

0,17

+0.06

+0,03

+0,01

-0,004

∆h=+0,087

Сақина

№

Учаске

Ұзын

дығы,

l,м.

Алдын-ала шығын q_с,л/с

Диаметр

d,мм.

Жыл. Дам

Дық V,м/с.

Түзету коэф-ті

К.

Үлесті кедергі А,х10^-6

Учаске

S*q

көбейтіндісі

Арын ысырабы К,м.

Түзету шығыны ∆q, л/с.

Q₄= q_а±∆q л/с

S*q₁

S*q₁² м.

Сақинада

Көрші сақинада

Жал

пы

IV.

10-1

1-11

11-9

9-10

360

340

360

340

2,87

2,38

0,35

2,35

100

0,37

0,30

0,045

0,3

1,252

1,313

2,016

1,313

166,7

75135

74418

120984

74418

216

177

175

S*q = 610

-0.62

+0,42

-0,02

+0,41

∆h=+0,19

+0,19

-0,19

+0.19

-0,19

+0,52

-0.33

+0,19

+0,33

-0,11

-0,19

3.06

2,71

0,21

2,16

226

195

163

-0,69

+0.53

-0,006

+0.35

∆h=+0,184

11-9

11-12

12-8

8-9

360

340

360

340

0,35

2,03

0,35

1,22

100

0,045

0,259

0,045

0,155

2,016

1,357

2,016

1,522

166,7

120984

76912

120984

86264

156

105

S*q = 345

+0,02

+0,32

+0,02

-0,13

∆h=+0,23

-0,33

+0,33

+019

-0,59

+0,11

-0,14

-0,92

-0,22

+0,33

0,21

1,11

0,13

1,55

126

-0,006

+0.098

+0,005

-0,2

∆h=-0,093

VI.

12-8

12-6

6-7

7-8

360

350

360

350

0,35

0,28

0,26

0,78

100

0,045

0,036

0,033

0,099

2,016

2,199

2,16

1,686

166,7

120984

123633

129626

98370

S*q = 188

-0,02

+0,01

-0,01

+0.06

∆h=+0,21

+0.11

-0.11

+0,11

-0,11

-0,33

+0,21

-0,22

+0,11

-0,11

0,13

0,29

0,37

0,67

-0.003

+0.01

-0,02

+0,05

∆h=-0.037

7 – кестенің жалғасы

Сақина

№

Учаске

Ұзындығы,

l,м.

Алдын-ала шығын

q_с,л/с

Диаметр

d,мм.

ЖылДам

Дық V,м/с.

Түзету коэф-ті К.

Үлесті кедергі

А,х10^-6

Учаске

S*q

көбейтіндісі

Арын ысырабы

К,м.

Түзету шығыны ∆q, л/с.

Q₄= q_а±∆q л/с

S*q₁

h=S*q₁² м.

Сақинада

Көрші сақинада

Жал

пы

1-2

2-3

3-11

1-11

360

340

360

340

6,91

6,39

0,35

5,7

100

0,90

0,81

0,045

0.73

1,024

1,049

2,016

1,074

166,7

61452

59455

120984

60872

425

380

347

S*q = 1194

+2,9

+2,4

+0,02

-2

∆h=+3.32

-1,38

+1.38

+2,32

- 0,62

-1,38

+0,94

+0,76

5,53

5.01

1,29

6,46

185

145

195

+1,99

+1,57

+0,15

-2,47

∆h=+1.24

II.

3-11

3-4

4-12

11-12

360

340

360

340

0,35

5.26

0,35

5,35

100

0,045

0,67

0,045

0,68

2,016

1,095

2,016

1,091

166,7

120984

62062

120984

61836

326

331

S*q = 741

-0,02

+1,7

-0,02

+1,77

∆h=+3.43

+2.32

-2,32

+2.32

-2.32

-1.38

-0,72

-0,07

+0,94

-2,32

+1,6

-2,39

1,29

2,94

1,95

2.96

177

221

160

209

-0,15

+0,65

-0,31

+0,61

∆h=+0,8

III.

4- 12

4-5

5-6

12-6

360

350

360

350

0,35

4,12

3,6

100

0,045

0,525

0,46

2,016

1,157

1,192

166,7

120984

67505

71534

69547

278

258

250

S*q = 828

+0.02

+1,15

+0,93

- 0,9

∆h=+1,2

-0,72

+0,72

+2.32

-0,66

+1.6

-0.72

-0,72

+0.06

1.95

3.4

2.88

3.66

160

240

217

254

+0.31

+0,82

+0,62

-0,93

∆h=+0,082

Кесте 8 - Максимальды су тұтыну сағатында өрттік шығынды өткізуге желінің гидравликалық есебі

8-кестенің жалғасы

Сақина

№

Учаске

Ұзындығы,

l,м.

Алдын-ала шығын

q_с,л/с

Диаметр

d,мм.

ЖылДам

Дық V,м/с.

Түзету коэф-ті

К.

Үлесті кедергі

А,х10^-6

Учаске

S*q

көбейтіндісі

Арын ысырабы

К,м.

Түзету шығыны ∆q, л/с.

Q₄= q_а±∆q л/с

S*q₁

h=S*q₁² м.

Сақинада

Көрші сақинада

Жал

пы

IV.

10-1

1-11

11-9

9-10

360

340

360

340

6.91

5.7

0,35

6.39

100

0,90

0,73

0,045

0,81

1,024

1,074

2,016

1,049

166,7

61452

60172

120984

59455

425

347

380

S*q = 1194

-2.9

-0,02

+2.4

∆h=+1.48

+0.62

-0,62

+0.62

-0,62

+1.38

-0.07

+0.62

+0,76

+0,55

-0,62

7.53

6.46

0.9

5.77

456

383

350

-3.4

+2.5

-0,08

+2.02

∆h=+1.04

11-9

11-12

12-8

8-9

360

340

360

340

0,35

5.35

0,35

5.26

100

0,045

0,68

0,045

0,67

2,016

1,091

2,016

1,095

166,7

120984

61836

120984

62062

331

326

S*q = 741

+0,02

+1.77

+0,02

-1.7

∆h=+0,11

-0,07

+0,07

+0.62

-2.32

+0,66

+0.55

-2.39

+0.59

+0,07

0,9

2.96

0,94

5.33

221

329

+0,008

+0.009

+0,15

-1.75

∆h=-1.43

VI.

12-8

12-6

6-7

7-8

360

350

360

350

0,35

3.6

4.12

100

0,045

0,46

0,525

2,016

1.192

1.157

166,7

120984

69547

71534

67505

250

258

278

S*q = 828

-0,02

+0,9

-0,93

+1.15

∆h=+1.1

+0.66

-0.66

+0,66

-0,66

-0,07

+0,72

+0.59

+0,06

+0,66

-0,66

0,94

3.66

4.26

3.46

254

294

244

-0.15

+0.93

-1.25

+0,84

∆h=+0.37

2.5.6 Су жеткізетін құбырдың есебі

Су жеткізгіштер сумен қамтамасыз ету жүйесінің бөлек элементтерін қосу үшін қызмет етеді. Таза су резервуарларынан су құбырлары желісінің басына дейін II – ші көтергіш су жеркізгіштің ұзындығы 113м-ге тең. Су жеткізгіш үшін тоқтаусыз су беру шартына сүйеніп, екі сызықты қылып жатқызып, полиэтилен құбырларды қабылдаймыз. Су жеткізгіш есебінің мәнісі оның диаметрін және ысырабын анықтауда.

Учаскедегі есептік шығынды анықтаймыз м³/с

q = qec,c / 2 = 37.84 / 2 = 18.92л/с (22)

Стандартты диаметр қабылдаймыз: d_ст =140мм.

Өрт кезінде суды екі құбырмен береміз, сондықтан

Q_өрт^с.ж= q_opm / 2=18.92 / 2 =9.46л/с =0,00946м³/с (23)

Өрттік шығынды өткізу кендегі арын ысырабы (тер-нан 1-ші нүктеге дейін) тең.

H_{өрт тер-1}=54.40+10+0.3+0.2+0.3+1.0+1.4+1.03-54.00 = 14.63м.

2.6 Пьезометрлік сызықтардың белгілерін және еркін тегеурінді анықтау

Су жүру жүйелерінің есептеу нәтижелерін жүйе басында және оның барлық торабында ағынды анықтау үшін қолданылады.

Қоректену нүктелерінде ағынды анықтау үшін су тұтынушылардың талап ететін ағындарын білу керек.

Тұтынушылар суды негізінен жер бедерінен кей биіктікте таратады, мекемелерге су таратын құралдарды әр бір пәтерге су жеткізу үшін орнатады. Суды ең жоғарғы пәтерге жіберу үшін сыртқы жүру жүйесінде еткізу барысында мекеменің пәтерлігіне тәуелді пьезометрлік биіктігі болуы керек [23].

Сумен қамсыздандыру жобалау практикада ыңғайлы және қарапайым болуы үшін пьезометрлік биіктік жер бетінен есептейді және оны бос ағын деп атайды.

Нб = Но + ha + h (24)

Мұндағы: Но – жер бетінен суды таратудың ең жоғарғы нүктесінің орналасуының геометриялық биіктігі,м; ha - бос ағын, ол төгілу барысында су тарату құралдарымен қамтамасыз етілуі тиіс, м; h - сыртқы жүйеден су тарату нүктесіне дейін ағын шығыны, м.

Шаруашылық ауыз су жүрудің сыртқы жүйедегі минимальді бос ағын нормаға сәйкес мекемелердің пәтерлігіне байланысты және бір пәтерлі мекемелер үшін -10 м, екі қабатты – 14м, үш қабатты 18м және т.с.с. құрайды, яғни әр бір қабатқа 4м қосады.

Тұтынушылардың максимальді ағыны 60м аспауы керек. Өндірістік су жүйелеріндегі бос ағынды қондырғының технологиялық сипаттамасына қарай енгізеді.

Тұтыну нүктелеріндегі арындарды анықтау үшін су тұтынушыларға қажетті арындарды білу керек. Сумен қамтамасыз ету жобалауының іс сынында ыңғайлы және жеңіл болу үшін пьезометірлік биіктікті жер бетінен санайды және еркін арын деп атайды [24].

Су құбыры жұмыс істеуінде желінің барлық нүктелерінде нормативтіден келе емес еркін арын қамтамасыз етілу керек.

Желінің қай – бір нүктесіндегі еркін арынды пьезометрлік сызықтың және жер беті белгілерінің айырмашылығы сияқты қылып анықтайды. Барлық есептік жағдай үшін пьезометрлік белгілерді су құбырлары желіге нүктелерінің орналасуының геодезиялық белгілерін және учаскілеріндегі арын ысырабтарының есепке алып бас нүктеде нормативті еркін арынды қамтамасыз етумен есептейміз.

Бас нүкте дегеніміз қажетті арынды қамтамсыз ету.V ең қиын болатын алаңдағы ең биік және су көзінен ең алыс орналасқан нүкте. Бас нүкте есебінде нормативтіге тең арынды қабылдаймыз.

Елді мекендегі үйлер бір қабатты болғандықтан, Н_ор=10м өрт сөндіру үшін төмен қысымды жүйе қабылданған, сондықтан желідегі өрттік гидранттардағы еркін арын 10м – ден кем болмауы керек.

Жер беті белгілерін жоспардан аламыз.Желідегі еркін орындарды және пьезометрлік сызықтың белгілерін анықтауды кесте 3.6. және 3.7 – де жүргіземіз.

2.6.1 Су құбыры тораптарын бөлшектеу

Желінің бөлшектенуі сызуда орындалған, онда шартты белгілермен құбырлар, фасонды бөлшектер және су құбырлары арматурасы көрсетілген. СНиП – ке [13] сәйкес полиэтилен құбырларды қабылдаймыз. Фасонды бөлшектерді және арматураны шойыннан қабылдаймыз.

Желіде келесі су құбырлары арматурасы қабылданған:

ысырмалар, оларды барлық тармақтарда, құбыр желістерінің қиылысу жерлерінде, және учаскелердің жабылатын жерлерінде қондырады;
өрттік гидрандар, 100...150м аралығында қондырылады;
су таратқыш колонкілер, 100...150м аралығында қондырылады.

Желіде су құбырлары арматурасын бақылауда құдықтарында орналастырады. Олардың жобадағы өлшемдері монтаждық және жөндеу жұмыстарының өткізілуін ескеріп, фасонды бөлшектердің және арматураның орналасу шартына байланысты анықталады.

2.7 Реттеуші және су қорын сақтаушы құрылымдар

Сумен қамтамасыз ету жүйесінде қор және реттеуіш құрылыстарға келесілерді жатқызады: су айдағыш мұнара, жер беті және жер асты резервуарлар, пневматикалық арынды – реттеуіш қондырғылар.

2.8 Реттеуші және су қорын сақтаушы құрылымдар

2.8.1 Су мұнарасы және оның есебі

Сумен қамтамасыз ету жүйесінде суайдағыш мұнара арынды – реттеуіш құрылыстың рөлін атқарады. Оның негізге конструтивтік элементтері – бас және діңгек.

Суайдағыш мұнараның есептік элементтері биіктігі және бак көлемі.

Суайдағыш мұнараның багінде су тұтынуды тәулік бойында реттеу үшін және 10 минут бойында өрт сөндіру үшін қажетті су қоры болу керек.

Бак көлемін анықтау.

Багтің толық көлемін анықтау үшін реттеуіш W_ретөрттік W_өрткөлемдерді есептеу керек. Реттеуіш көлемді кестелік тәсілмен анықтау су тұтыну мен су беру режимдерін сәйкес келтіруде негізделген.

Реттеуіш көлемді формуламен анықтаймыз:

W_рет= P_max.рет* Q_max.сут / 100 (25)

мұнда: F_{max рет}– ең үлкен реттеуіш көлем.

W_рет=8.17 * 291.733 / 100 = 23.83м

Багте қарастырылған өрттік көлемді СНиП – ке [13] сәйкес 10 минут бойында ең үлкен шаруашылықтың су шығынын қамтамасыз ете отырып, өрт сөндіруге су қорын сақтау шартына байланысты анықтаймыз. Формуламен анықталады.

W_өрт=q_орт * t * 60 / 1000; (м³) (26)

мұнда: q _өрт- өрт болу уақытындағы желінің шығыны м³/с; t – насос станциясындағы өрттік насостардың қосылуының нормативті уақыты, СНиП [13] бойынша қабылдаймыз, t =10минут.

W_өрт=(8.92 + 10) *10 * 60 = 11352л = 11.35 м³

Багтің толық көлемі тең;

W_б=W_рет+W_өрт;м³ (27)

W_б=23.83 + 11.35 = 35.18 м³

Суайдағыш мұнараның биіктігін анықтау.

Суайдағыш мұнараның нүктені анықтағанда бас нүктедегі қажетті еркін орын қамтамасыз етілуі керек. Сонымен қатар, суайдағыш мұнарадан қос нүктеге дейін су қозғалысындағы алып ысырабтарының суммасын және суайдағыш мұнараның және бос нүктенің орналасуының геодезиялық белгілерін ескереміз.

Суайдағыш мұнараның биіктігін формуламен анықтаймыз:

Н_с.м=Н_ер+h_сн- бн+(Zсм-Zсм) м (2.28)

мұнда: Н_ер – еркін арын, м; Z_сн– бас нүктенің орналасуының геодезиялық белгісі, м; Z_см – суайдағыш мұнараның орналасуының геодезиялық белгісі, м:\; kем – бн - суайдағыш мұнараның бас нүктесіне дейінгі жыл ысырабтарының салмағы, м.

Н_см.см=54.40 + 10 + 0.001 + 0.03 + 0.04 + 0.27 + 0.43 + 0.122 + 0.29 – 56.50 =9.08м.

Н_см=56.50 + 9.08 + 0.03 – 57.00 =12.61м.

Инж. Рожковский жүйесінің металды суайдағыш мұнарасын қабылдаймыз. (2 дана) Багтің стандартты диаметрі тең;

Д_б=3,02м.

Онда суайдағыш мұнарадағы су көлемі тең;

Кесте 9 - Суайдағыш мұнара багінің реттеуіш көлемін анықтау

Тәулік сағат

Тары

Су тұтыну

II көтергіш насос станция-

сының су беруі

Су беру артық-

шылығы

Су беру кемшілігі,

Бактегі су көлемі,

Бактегі нақтылы су көлемі

0...1

1...2

2...3

3...4

4...5

5…6

6…7

7…8

8…9

9…10

10…11

11…12

12…13

13…14

14…15

15…16

16…17

17…18

18…19

19…20

20…21

21…22

22…23

23…24

0.68

0.91

3.18

2.73

5,45

3.18

5.46

7.72

5.46

4,56

3.18

5.45

7.73

2.72

1.81

0.91

5.56

5,56

5,55

2.83

0.56

0,56

0,11

2.38

0,1

0.1

0,99

0.99

2.37

0.1

2.83

0.68

0.91

3.18

2.16

4.44

2.18

1,81

0.91

-0.68

-1.36

-2.27

-5.45

-2.62

-2.06

-1.5

-0.94

-0.83

+1.55

+1.65

-0.51

-4.95

-4.85

-3.86

-2.87

-0.5

+1.87

+1.97

+2.07

-0.11

+2.72

+0.91

0.00

4.77

4.09

3.18

0.00

2.83

3.39

3.95

4.51

4.62

7.1

4.94

0.5

0.6

1,59

2.58

4.95

7.32

7.42

7.52

5.34

8.17

6.36

5.45

W_б= П * Д_б² / 4 * h,м; (29)

мұнда: h – бактегі су қабатының биіктігі, м;

Осыдан:

h= 4W_б / П * Д_б²;

h = 4*35.18/3.14*3.02²= 4.9 м.

Суайдағыш мұнара су құбырлары желісіне ауыстырып қосатын камера арқылы диаметрі 140 мм – лі полиэтилин құбырлы екі сызықпен қосылады.

2.8.2. Таза су резервуарының есебі

Қордық – реттеуіш құрылысы есебінде таза су резервуарларын қабылдаймыз.

Таза су резервуарларында реттеуіш көлемінің, өрттік және апаттық су қорларының сақтауын. Сонымен қатар су құбырының өз мұқтаждарына қажетті су көлемінің орналасуын қарастырамыз.

Таза су резервуарының көлемін анықтау үшін реттеуіш өрттік және апаттық көлемдерді, сонымен қатар сүзгілерді шаюға су көлемін анықтау керек.

W_рет кестелік тәсілмен анықтаймыз. М³ – қа аудару үшін формуланы қолданамыз;

W_рет =Р рет.max * Qmax.сут / 100 ; м³ (30)

W_рет =25*291.733 / 100 =72.93м³

Резервуарлардағы жүргізілмейтін өрт сөндіру су қосымша ең үлкен су тұтынуды қамтамасыз еті отырып,өрт сөндіру үшін су беруді есептік анықтаймыз СНиП(13) нормалары бойынша өрт сөндірудің есептік ұзақтығын тең:

T_өрт =3 сағат Өрттік көлем тең;

W_рет=[(q₁-q₂+q₃)-t_-өрт*q_n]+(n*q+q)+t_өрт,м³/с. (31)

мұнда: q_1,q_2,q₃ – ауыз су – шаруашылықтың мұқтаждарға жұмсалатын қатарынан үш сағат бойындағы ең үлкен су тұтынудың шығындары м³/сағ кесте 2.2 – ден аламыз); Q_р – жасыл көгалды және m – суаруға су шығыны егер ол максимальды су тұтыну сағатына сәйкес келетін болса,м³/сағ.; N – бір мезгілде болатын өрттердің саны; Д_сылт,д_іш– сыртқы және өрт сөндіруге су шығындары, м³/сағ.

W_өрт =(24.8+32.09+17.5)+10*3*3.6=182.39м³

Онда резервуарлардың жалпы көлемі тең:

W_тер^ж =W_рет+W_өрт,м³(32)

W_тер^ж =72.93+182.39 =255.32м³

Сумен қамтамасыз ету жүйесінде су құбырының сенімді тоқтаусыз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін екі резервуар қабылдаймыз. Онда бір резервуардың көлемі тең:

W_тер =255.32/ 2=127.66 (33)

Көлемі 150м³ – ты 2 резервуар қабылдаймыз. Олар тікбұрышты, құрама темірбетоннан жасалған (2.3)

F_тср =а*в, м²(34)

F_тср =6*12 =72м²

Резервуардағы су қабатының биіктігі тең:

h = W_тер / F_тер, м (35)

h =127.66/72 =1.77м

Өрттік көлемге сәйкес келетін су қабатының биіктігі тең:

H_өрт = W_орт / F_тер, м (36)

H_өрт =91.195 / 72=1.3.

Резервуардағы су деңгейінің белгісі:

Z₁ = Z_жер+0,5м (37)

мұнда: Z_жер – резервуардың жер беті белгісі, м 0,5м – резервуардағы су деңгейінің жер беті белгісінен асуы, м.

Z₁ =56.50+0,5 =57,00м.

Өрттік қордың деңгей белгісі.

Z₂ = Z₃+h_өрт,м

Мұнда: Z₃ =резервуар түбінің белгісі, м.

Z₃ = Z₁- h₁, м (38)

Z₃ =57.00-3,14 =55,23м.

Z₂ = 55.23+1.3=56.53м.

Резервуардағы ауа алмасуы екі сүзгі – тұтқыш арқылы жүргізіледі.

Кесте 10 - Таза су резервуарының (Т.С.Р) реттеуіш көлемін анықтау

Тәулік сағат тары	II – ші насос станция берілісі %	II – ші н.с. берілісі %	Т.С.Р – на келуі, %	Т.С.Р – нан судың шығын Далуы %	Т.С.Р – ғы судың қалуы %	Т.С.Р – ғы судың фактілі қалуы, %
1	2	3	4	5	6	7
0...1 1...2 2...3 3...4 4...5 5...6 6...7 7...8 8...9 10 10...11 11...12 12...13 13...14 14...15 15...16 16...17 17...18 18...19 19...20 20...21 21...22 22...23 23...24	4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,17 4,16 4,16 4,16 4,16 4,16 4,16 4,16 4.16	- - - - 5.56 5.56 5,56 5,56 5,56 5,56 5,56 5,56 5,56 5,55 5,55 5,55 5,55 5,55 5,55 5,55 5,55 - - -	- - - - 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.38 1,38 1,39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 - -	4.17 4.17 4.17 4.17 - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4.16 4.16	-4.17 -8.34 -12.51 -16.68 -15.29 -13.9 -12.51 -11.12 -9.73 -8.34 -6.95 -5.56 -4.17 -2.78 -1.4 -0.02 1.37 2.76 4.15 5.54 6.93 8.32 4.16 000	12.51 8.34 4.17 0.00 1.39 2.78 4.17 5.56 6.95 8.34 9,73 11.12 12.51 13.9 15.28 16.66 18.05 19.44 20.83 22.22 23.61 25 20.84 16.68
	100	100

Резервуарлар беретін, сорғыш үрлегіш және тастағыш құбыр тегістеріменен, сонымен бірге насос агрегаттарының автоматикалық жұмыс істеуін қамтамасыз ететін деңгей сигнализациясымен жабдықталады [25,26].

2.9 I – ші көтергіш сорғыш станциясы

Насостың есептік өнімділігін формуламен табамыз.

Q_н.с^I= Q_max.сеп /t; м³/сағ (39)

мұнда: t-насостың жұмыс істеу уақыты, сағ:t= сек

Q_н.с^I= 291.733 / 24 = 12.15л/с

Жобаланатын скважинаның мәліметтері бойынша оның есептік дебеті 4.5л/с немесе 16,2м³/сағ, есептік деңгей түсуі 15м, скважинадағы судың статикалық деңгейі 41.60м. Скважинанаң меншікті дебиті:

Q_м.д.= 16.2/15 = 1.08 м³/сағ (40)

Қажетті су мөлшері q_н^I_.с=12.15 м³/сағ. Скважинадан суды сорғышпен айдап шығарған кездегі судың деңгейінің түсуі.

S = q_н^I_.с/ q_м.д= 12.15/ 1.08 = 11.25 м (41)

Скважинадағы судың динамикалық деңгейі 41.60 – 11.25 = 30.35м. Жер бетінің белгісі 56.60, резервуардағы судың максималь деңгейі

Z₁ = 56.60 + 0.5 = 57.10м

Сорғышты динамикалық деңгейден 1.5 м төмен орналастырамыз.

Z₂= 30.35 – 1.5 = 28.85 м

Сорғышпен су көтерудің геометриялық биіктігі тең:

Н_геом=Z₁+ Z₂= 57.10 – 28.85 = 28.25м (42)

Қажетті су мөлшері q_н^I_.с= 3.37 л / сек.

Скважинадан резервуарға су беретін құбырдың диаметрін d = 60 мм деп қабылдаймыз. Қажетті су мөлшері және қабылданған құбырдың диаметрі бойынша [21] судың жылдамдығын V = 0,87м/с және 1000i = 27 анықтаймыз, I =27/1000 = 0.027.

Насостан резервуарға дейінгі құбырдағы тегеурін шығынын анықтаймыз.

h = il = 0,027 * 53,25 = 1.44м (43)

l = Н_геом+ l₁= 28.25 + 25 = 53.25 м.

l₁- скважинадан резервуарға дейінгі аралық, l₁= 25м.

Сорғыштың толық тегеуріні:

Н_сор = Н_геом+ h = 28.25 + 1.44 = 29.69м. (44)

Қажетті су мөлшері q_н^I_.с=12.15 м³/сағ және тегеурін шығыны Н_сор= 29.69м бойынша каталогтан 2ЭЦВ6 – 16 – 50 маркалы сорғышты таңдаймыз. Сумен қамтамасыз ету үшін резервті скважина қарастырамыз.

Насос станциясының ғимараты үлгілі – павильон түрлі диаметрі 1,5м, үлгісі КС15-2-1А, биіктігі 1,87м.

2.10 II-ші көтергіш сорғыш станция

II-ші көтергіш насос станциясының жұмыс істеу режимін су тұтыну графигін байланысты қабылдаймыз. II-ші көтергіш насос станциясы суды су құбырлары желісіне және су тұтыну су берудің аз болғанда суайдағыш мұнараға береді. Егерде насос станциясының берілісі су тұтынудан аз болса, онда су құбырлары желісіне су насос станциясынан және суайдағыш мұнарадан келеді [27].

Елді мекеннің тәуліктік су тұтыну графигіне қарасты II – ші көтергіш насос станциясының жұмыс істеу режимін бір сатылы етіп қабылдаймыз: сағат 4-тен 22-ге дейін t₁ =18 сағат уақытында бірінші топ насостарының сағаттық су мөлшері тең:

Q_нас = Q_maxтәул /t₁,% (45)

Q_нас= 158.119/18 = 8.78 %

Бір жұмыстың насос және бір резервті насос қабылдаймыз.

II – ші көтергіш насос станциясы таза су резервуарлардың суайдағыш мұнараға және су құбырлары желісіне су ару үшін қызмет етеді.

II – ші көтергіш насос станциясын таза су резервуарынан 30м жерде бас құрылыстар алаңында орналастырамыз. Онда шаруашылықтың және өрттік насостарды қондырамыз.

Шаруашылық ауыз су сорғыштардың есебі.

Q_сор= 17.84 л/с

Q_сор¹ = 17.84/3.6 = 4.96 л/с

Q_сор²= 4.96/2 = 2.48 л/с

Сорғыш станциясының биіктігін анықтаймыз:

H₁=A*K*l*q²

Жылдамдықты табамыз:

V=4q/ Пd²м/с

V=2.48*4/3.14*0.125²*1000 = 0.2м/с

Бұдан шыққан мәннен К табамыз.

К = 1.439

H₁=A*K*l*q²= 1.439*166.7*65*0.00248² = 0.03м

Мұнараның биіктігін анықтаймыз:

Н_с.м=▲ с.н +Н_ер+h_сн + h₂+ h₃- ▲ с.м, м (46)

Н_см.см=54.40 + 10 + 0.001 + 0.03 + 0.04 + 0.27 + 0.43 + 0.122 + 0.29 – 56.50 = 9.08м.

2 учаскеге су беру мөлшері:

Q= 8.92 /2= 4.46л/с

H₂=A*K*l*q²

H₂=A*K*l*q² = 1.259*166.7*27.5*0.0046² = 0.122м

Жылдамдықты табамыз:

V=4q/ Пd²м/с

V=4.96*4/3.14*0.125²*1000 = 0.36м/с

Бұдан шыққан мәннен К табамыз.

К = 1.259

участкге су беру мөлшері:

Q= 8.92 – 4.96 = 3.96л/с

H₃=A*K*l*q² = 1.291*166.7*85.5*0.00396² = 0.32м

Жылдамдықты табамыз:

V=4q/ Пd²м/с

V=3.96*4/3.14*0.125²*1000 = 0.32м/с

Бұдан шыққан мәннен К табамыз.

К = 1.291

Сорғыш станциясының биіктігін анықтаймыз.

Н_сор=▲ с.м +Н_сор+Н_б+H₁+▲ рсд = 56.50+9.08 + 0.03 – 57.00 =12.61м. (47)

участкге су беру мөлшері:

Q= 4.96л/с

H₃=A*K*l*q² = 1.291*166.7*85.5*0.00496² = 0.03м

Жылдамдықты табамыз:

V=4q/ Пd²м/с

V=3.96*4/3.14*0.125²*1000 = 0.32м/с

Бұдан шыққан мәннен К табамыз.

К = 1.291

Табылған мәліметтер бойынша (q_сор^шар =17,84м³/сағ және Н_сор =12.61м) 2к-9 N= 2.2 квт маркілі шаруашылық насосты қабылдаймыз.

Бір жұмыстық және бір резервті насостарды қабылдаймыз. Өрттік насостарды таңдағанда, олар өрт уақытында шаруашылықтың мұқтаждарға және өрт сөндіруге бір мезгілде су бердік, қамтамасыз етуін ескереміз, яғни

q_н^ерт = q_өрт =18.92/2 =9.46 л/с.

Өрттік насостың орыны тең:

Н_сор=▲ с.н + 10 + Н_б+ H₁+ ▲ рсд = 54.40 + 10 + 0.3 + 0.2 + 0.3 + 1.0 + 1.4 + 1.03 – 54.00 =14.63м.

Сорғыш станциясының биіктігін анықтаймыз:

H₁=A*K*l*q²

Жылдамдықты табамыз:

V=4q/ Пd²м/с

V=9.46*4/3.14*0.125²*1000 = 0.77м/с

Бұдан шыққан мәннен К табамыз.

К = 1.06

H₁=A*K*l*q²= 1.06*166.7*65*0.00946² = 1.03м

Табылған мәліметтер бойынша (q_сор^өрт =68,11м³/сағ және Н_өрт =14,63м) 4к - 12 маркілі N= 17 квт өрттік насосты қабылдаймыз.

Автоматизация және басқару.

Насос станциясының жұмысы тұрақты қызмет етілетін персональсыз қарастырылады. Шаруашылықтық – ауыз су және өртке қарсы насостардың басқаруы – арақашықтық, жергілікті диспетчерлік пункті бөлмесінен немесе телемеханикалық басқару.

2.11 Санитарлық қорғау аймақтары

Санитарлық қорғау аймақтары су қоймаларында жасалынады. Жобаланып және соғылып жатқан су қоймаларда, және барлық су беру кәсіпорындарда санитарлық қорғау аймақтары болу шарт.

Санитарлық қорғау аймағы белгілі аумақта қамту қажет және ол жерде су қойма мен бассейн болуы керек. Бұл аумаққа әртүрлі қоқыстар мен кір заттарды ұстап қолу үшін белгілі режим жасалынады. Санитарлық қорғау аймақтарғы екі белдеуге бөлінеді [28].

Бірінші белдеу қатаң белдеу деп аталады. Бұл белдеуге су қойма мен аумақтағы орналасқан негізгі су жеткізетін құрылымдар жатады. Бірінші белдеудеге бөгде адамдардың кіруіне рұқсат етілмейді және көгалдар отырғызылмайды. Адамдардың тұрғылықты тұруы рұқсат етілмейді.

Екінші санитарлық қорғау белдеуге су қойма мен оның қоректенетін бассейн кіреді, қысқаша айтқанда судың сапасын жақсартатын барлық құрылымдар жатады. Екінші белдеудің аумағын керекті су бөлімдерімен анықтайды.

Жер асты суларды пайдаланған уақытта санитарлық қорғау аймағы екі белдеуге бөлінеді.

Бірінші белдеуге аумақта орналасқан құдықтар мен скважиналар және резервуар мен суды тазалайтын сорғыш станциялар мен қондырғылар орналасады. Бірінші белдеудің шекарасы жергілікті бедер мен құмдардың құрамымен анықталады. Бұл белдеудің аумағындағы бар лас суларды шекарадан алыс тастау үшін дайындалады. Бұл белдеуде де адамдардың тұруы, мал шаруашылық дамытуға, органикалық химикаттарды қолданып көктерді отырғызуға рұқсат етілмейді.

Екінші белдеуге аумақтағы орналасқан суды пайдалану кезінде ластамауын қадағалап отырады. Екінші белдеудің шекарасы гидрологиялық мәліметтермен анықталады. Екінші белдеуде келесі шаралар болу қажет: ескі скважиналарды анықтау ме жөндеу, құдықтарды жөндеу жұмыстары, белдеуде орналасқан жергілікті халықтардың жағдайын жақсарту жатады [29].

Санитарлық қорғау аймағын бақылау Мемлекеттік санитарлық бақылау мекемесімен жүргізіледі.

2.12 Суды заласыздандыру

Су көзінен үлгі алуды және су сапасын бағалауды ГОСТ-қа (5) сәйкес жүргізеді.

Комплексті гидрогеологиялық спенциясы жасаған химиялық анализдерінің мәліметтері және гидрогеологиялық мәліметтері бойынша 311342 м тереңдіктегі горизонттық скважинамен алынатын суы ГОСТ талаптарына жауап береді. Суды толық заласыздандыру үшін суды хлорлау және бактерицидті сәулелеу қарастырылады. Гидрогеологиялық экспедицияның қорытындысы бойынша скважинадан алынатын судың химиялық құрамы сульфатты – хлоридті гидрокорбанатты – натриилі – камейлік, жалпы минерализациясы 1,5г/л –ге тең. Суды бактерицидті сәулелеу кезінде шығыны 4,5м³/сағ дейінгі және қысымы 10атм-ге есептелген (екі жұмыстың және бір резервті) ОВ – 1П – РНС арынды қондырғыларды қолданады. Бактерицидті әсер етуді кварцты құндақта орналасқан РКС – 2,5 маркілі сынапты – кварцтық лампалардың ультрофиолетті сәулелерімен жүргізеді.

Суды хлорлау үшін сұйық хлорды пайдаланады. Хлорлау процесі хлоридтер ғимаратында жүргізіледі.

Хлоратор

Хлоратор дегеніміз насос және венткамерадан, хлор мөлшерлігіштен, қоймадан құралатын, пролеті 6м-лі ғимарат. Хлордың сыйымдылығы 55 л-лі баллондарды әкеледі.Булануды буландырғыштарда өтеді.

Сұйық хлорлы баллондары бар автокөлікті қойма қақпасындағы монорельстің астындағы ашық алаңға тоқтатады. Баллондарды мольдің көмегімен анаға біртіндеп түсіреді, сонан соң қоймаға кіргізіп ұстағыштар ячейкасына тік қылып орнатады. Сонан соң хлор-газ лас тұтқыштар (3) өтіп хлораторлар (4) арқылы эжектрлерге беріледі. Эжектрлерден кейін хлорлы су сөлек құбыр жемістерімен хлоратордан шығарылады. Жобада диаметрі 25мм – лі поливинилхлоридте үш хлор құбырлары қабылданған. Оның екі тізбегі таза су резинкаларына барады, ал бір тізбегі – II-ші көтергіш насос алуына сорғыш құбырға барады. Суға хлорды еңгізгенде хлорды және тұзды қышқылдықтар пайда болады:

Сl₂+H₂O =H₀Cl+HCl

Сонан соң пайда болған хлорды қышқылдық диссоциациясы өтеді.

H₀Cl^←_→H⁺+OCl

Хлорды қышқылдық диссоциациясы арқасында пайда болған гипохлорид иондарының (OCl^-)микроорганизмдерін жоятын бактерицидті қасиеттері бар. Сl₂+ H₀Cl+ OCl^-cоммасын бас активті хлор деп атайды. Хлор мөлшерінің дұрыс қабылдануының көрсеткіші болып суға еңгізілген мөлшерден ондағы заттардың қышқылдануынан кейін қалған қалдық хлордың мөлшері саналады. ГОСТ(5) талаптарына сәйкес, судың желіге берілу алдында ондағы қалдық хлордың концентрациясы 0,3мг/л шамасында болу керек [30,31].

Жер асты суларын хлорлағанда хлор мөлшері көбінесе 1...1,5 мг/л-ден аспайды. Хлораторлар және эжекторлар I-ші қабат еденінен 3,5м биіктікте орнатылған және 2,4м белгідегі алаңнан қызмет етіледі. Хлоратордағы жалпы арын I-ші қабат еденінің деңгейінен 6,5м-ге тең.

3 Тіршілік қауіпсіздігі

3.1 Кәсіби қауіпсіздікті және денсаулықты басқару мен бағалау

Қазақстан Республикасында шыққан «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау» туралы заңы Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және еңбек қызметі процессінде еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді. Бұл заң 2004 жылдың 28-ақпанында қабылданып, 7-тараудан 34-баптан тұрады. Заңда еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғаудың негізгі және аса күрделі мәселелері қарастырылған [32].

Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңдары Қазақсатн Республикасының Конститутциясына негізделеді және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Заңның күші Қазақтан Республикасының азаматтарына, еңбек қызметін Қазақстан Республикасында жүзеге асыратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қолданады. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауды ұйымдастыру осы заңның 5-тарауы, 21-бапта анықталған. Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі қызметкерлері саны елу адамнан асатын өндірістік ұйымдарды еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыс беруші еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметін құруға міндетті. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі негізгі өндірістік қызметтердей бағаланады.

Осы заңның 16-бапта:

- Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқытуды, нұсқаулық беруді, білімдерін тексеруді жұмыс беруші өз қаражаты есебіне жүргізеді.

- Қызметкер еңбек міндеттерін атқарған кезде оның денсаулығы мен өміріне зиян келтірілген жағдайда оған келтірілген зиянды өтеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

- Қызметкер жеке-жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киімдермен қамтамасыз етілмеген жағдайда жұмыс берушінің қызметкерден еңбек міндеттерін орындауды талап етуге құқығы жоқ және сол себептен бос тұрып қалған уақытқа орташа жалақысы мөлшерінде ақы төлеуі тиіс [33].

- Қызметкерде еңбек жарақаты, кәсіби ауру немесе зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың әсері салдарынан денсаулығына немесе өзге де зақымдалу белгілері байқалған жағдайда жұмыс беруші медициналық қортынды негізінде қызметкердің келісімімен денсаулығына теріс әсерін тигізбейтін басқа жұмысқа ауыстырылады.

Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңдарын бұзуға кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылықта болады.

3.2 Скважиналарды пайдаланудағы қауіпсіздік техникасы

Жамбыл облысы Қаратау ауылын сумен қамтамасыз ету жүйесінде скважиның міндетті қауіпсіздік шаралары. Ол үшін ғимарат қызметкері қауіпсіздік шараларын білу керек және барлық құралдар, арнайы өрт сөндіру бұрыштарын пайдалану ережелерімен таныс болуы қажет. Жер асты суы кезінде жөндеу жүмыстарына 3 адамнан кем болмайтын бригада құрылады [34].

Су астына түскенде I көтеру станциясының жұмысы тоқтатылып, басқару қосқыш қасына арнайы ескерту белгілері жазылуы тиіс.

3.3 Сорғыш станцияларын пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы

Жамбыл облысындағы Қаратау ауылыңда сорғыш станциясы жүйелі түрде жұмыс істеуі үшін жылыту, желдеткіш жүйелері, жарық толық жеткілікті болу керек. Ауа ылғалдығы 50%-60% температура 18°С-тан төмен болмау қажет. Электр жабдықтары сондай-ақ носостар жермен байланысып түрады. Ғимарат ішінде схемалар, қызметкерлер тізімі, кезекшілік кестесі, техника қауіпсіздік ережелері, сағат және т.б. заттар ілінеді. Өрт сөндіру жабдықтары, кұм арнайы қорғаныш киімдері, алғашқы көмек жағдайына қажетті дәрі-дәрмек қобдишасы болуы міндетті. Әр смендегі кезекші өзіне берілген сағатта тиянақты жұмыс істеуі міндетті. Сорғыштарды қараусыз тастап кетуге немесе бұл іске қатысы жоқ адамға қалдырып кетуге құқы жоқ.

3.4 Санитарлы – техникалық іс шаралар

Өндірістік санитария дегеніміз – ұйымдастырушылық, гигиеналық және санитарлы – техникалық шаралардың, құралдардың және қауіпті аймақтарда жұмыс істейтін жұмысшыларға қауіпті әсердің алдын – алу жүйесі.

Жобаланып отырған нысан құрылысын жүргізу кезінде өндірістік санитария талаптарын орындау және осыған сәйкес өндірісті жүргізу қарастырылған. Өндірістік санитарияның негізгі көңіл бөлетін мәсмелелері адамға әсер ететін қауіптіліктен қорғау.

Құрылыс мерзімі 19 айға созылғандықтан, құрылыс алаңына жақын жерде уақытша тұрмыстық - санитарлы үйлер кешенін орналастыру қарастырылған. Бұл ғимараттардың ішіне жұмысшылардың жататын бөлмелері, демалатын жері, киім ауыстыратын жері, жуынатын жері, кептіру орындары кіреді.

Құрылыс аумағына ең жақын, қауіпсіз жерде, яғни крандар жұмыс алаңының сыртында жедел медициналық көмек көрсету бөлімі орналастырылған. Ішуге жарамды сумен де қамтамасыздандырылған. Ол сыйымдылығы 3000 литр болып келетін су тасығышымен, құрылыс алаңына жеткізіледі [35].

3.5 Жабдықтарды құру, пайдалану, жөндеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы

Құрылыс алаңында жұмысшылардың қауіпті заттармен немесе шаңды жерлерде жұмыс істеу барысында жеке қорғағыш заттармен қамтамасыз етілуі тиіс.

Құрылысты жүргізу кезіндегі негізгі мәселенің бірі шаңның әсерін азайту болып табылады. Ол үшін төмендегі шаралар орындалуы тиіс:

- Уақытша жолдарда шаңның көтерілуін төмендету үшін жол жабыны құм аралас шағал таспен жобаланған және жылдың шаңды мезгілдерінде (күз, жаз, көктем) осы жолдарға ауық – ауық су сеуіп шаңын басып отыру қажет. Ол үшін өрт гидранттарын пайдалануға болады.

- Шаңды көп қоздыратын құрылыс процестерін орындағанда (жер жұмыстары, жұмыс орнын күл – қоқыстан тазарту, цемент – құм аралас процесстер) жұмысшыларды арнайы жұмыс киімдерімен қамтамасыз ету қажет.

Кесте11- Қауіпті заттар мен жеке қорғаныш киімдерінің мінездемесі.

№	Зиянды заттың аталуы	Қауіптілік дәрежесі (ГОСТ 12.007 – 76)	ШМК (мг/м) жұмыс аумағында	Жеке қорғаныш киімдері ГОСТ 12.4.011-75 12.4.090-80)
1	Цемент, топырақө	4	6 мг/м	Тыныс жолын қорғайтын құралдар
2	Әктеу	4	6 мг/м	Тыныс жолын қорғайтын құралдар
3	Түйіскен жерлерді асбестоцементті ерітіндімен бітеу	4	6 мг/м	Тыныс жолын қорғайтын құралдар
4	Шаң	4	2 мг/м	Тыныс жолын қорғайтын құралдар

Жұмыс орнындағы шу деңгейін есептеу.

Жұмыс орнындағы шу көздерінің дыбыс қысымының октавалық деңгейін келесі тәсілде есептейміз:

L1=Lр+10 lg (k х Φ/S + ψ/B)=39+10 lg,(0,58/4,52+0,92/18,62)=37,3 Гц. (48)

мұнда: к – төменгі акустикалық алаңға есер ету коэффициенті; Lр – шу көздеріндегі дыбыс қуатының октавалық деңгейі; Φ – Шу көздерінің бағытталу факторы; S – Есептеме нүктесінен және қоршаған орта көздерінен өтетін, дұрыс геометриялық пішіннің ауданы; ψ – ортадағы дыбыс алаңындағы диффузиялық бұзылу коэффициенті .

Тұрақты жай мына формула арқылы есептеледі;

В = В1000* μ=26,6*0,7=18,62 Гц. (49)

мұнда: В1000 – орта геометриялық 1000 Гц жиіліктегі тұрақты жай; μ –көбейткіш жиілігі.

Жай көлемін: Vн = 362м³деп алсақ, онда тұрақты жайды келесі өрнек бойынша анықтаймз:

В1000 = Vн /11,

Сонда В1000 = 32,9. Гц.

Ψ- Коэффициентін былай анықтаймыз:

В/Sорг.

Жай үшін: Sорг =437кв.м.

Елестету бетінің ауданы: S = 4πR²,

мұнда: R – жабдықтар арасындағы минимальді ара-қашықтық:

Есептесек: S = 4 х 3,14 х 0,6² = 4,52м².

Бірнеше щу көздерінің дыбыс қуаттарының октавалық деңгейін былайша анықталады:

L = L1 + 10lg х n=43,5Гц.

Кесте 12 - Шудың күту деңгейінің нәтижесін кестеге орналастырамыз

Ак-е в	Акустикалық биіктіктін октавалық деңгейі, Гц.
Lp	43	43	39	38	28	25	28	24
Μ	0,8	0,75	0,7	0,8	1	1,4	1,8	2,5
B1000	26,6	26,6	26,6	26,6	26,6	26,6	26,6	26,6
B	21,28	19,95	18,62	21,28	26,6	37,24	47,88	66,5
B/Sopг	0,09	0,081	0,078	0,09	0,112	0,157	0,202	0,28
Ψ	0,9	0,91	0,92	0,91	0,88	0,84	0,798	0,72
L1	41,2	41,25	37,3	36,2	26	22,6	25,2	20,5
L	47,4	47,45	43,5	42,4	32,2	28,8	31,4	26,7
LПДУ	79	70	63	58	55	52	50	49

4 Қоршаған ортаны қорғау

Қазіргі кезде адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы ерекше маңызға ие болып отыр. Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген елдердің индустриалды дамуы табиғи ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа әсерінің көлемін өсіре түсуде.

Соңғы жылдары пайдалы қазба қорларының азаюы, жер бетінен өсімдік және жануарлар дүниесінің көптеген өкілдерінің жойылуы және сондай-ақ табиғи ортаның шектен тыс ластануы айрықша белең алып отыр. Кейбір елдерде, әсіресе дамыған елдерде қоршаған орта бұзыла бастады. Оның бәрі қоғамды, қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау және қалпына келтіру мәселелерімен жақсырақ айналысуға, сондай-ақ оның ресурстарын тиімді пайдалануға итермелейді. Сондықтан жыл сайын жерлерді суландыру, ормандарды қалпына келтіру, өндірістік қалдықтар мен техникалық лас суларды тазарту, топырақтың құнарлылығын сақтау және топырақ эрозиясына жол бермеу төңірегіндегі жұмыстар кең көлемде жүргізілуде [36].

Адамзат табиғатқа тек оның жағдайын нашарлату арқылы әсер етпеуі керек. Табиғи ортаға деген тұтынудан туындайтын қатынас қазіргі және болашақ ұрпақтар мүдделері үшін тиімділікті, байыптылықты және саналылықты қажет ететін қатынас пен ауысуы қажет.

Табиғат ресурстарына баю мен пайда табу көзі ретінде қарамау керек, шамалы табысқа бола оларды жыртқыштықпен жұмсауға, қоршаған ортаны адамдар мен барлық тіршілік үшін зянды қалдықтар мен ластауға болмайды.

Ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерінің бірі әлем кеңістігін игеру қазіргі экологиялық дағдарыстың себепшісі деп есептейтін көзқарасты жақтайтындар да кездеседі. Шынтуайтқа келгенде, ғылыми – техникалық адамдарды табиғи ортаға әсер етудің, кең ауқымды мүмкіндіктері және құралдары мен жарықтандырып қана қоймай, сонымен бірге бұл ортаны сақтау мен қалпына келтірудің тәсілдері мен жолдарын көрсетіп берді.

Қорыта келгенде қазіргі экологиялық дағдарыстар мен тоқыраулардың түпкі тамыры адам баласының табиғаттың қарапайым даму, зат және энергия, алмасу заңдарын, оның теориялық негіздерін оқып үйренбеуі болса керек. Осыған орай ұсынылып отырған еңбекте болашақ ұрпақтар үшін маңызы бар экология ғылымының кейбір көкейтесті мәселелері қысқаша баяндалды.

Айнала ортаны қорғау шараларының ішіне кіреді:

суалғыш құрылыстар алаңы бойында батпақтану мүмкіншілігін болдырмайтын шаралар;
су жеткізгіштер шаю таза сулармен жүргізіледі, сондықтан бұл сулардың жер бетіне шығуы зиян келтірмейді.

Барлық құрылыстар санитарлық талаптарды ескеріп жобаланған және айнала ортаны ластандырмайды.

Жобадағы негізгі табиғат қорғау шешім су құбыры трассасын қыстақ көшелерінің бойында орналастыру. Су құбырының мұндай трассировкасы линейлі құрылыстардың көп жылдық пайдалануынан келген зиянға қарағанда айнала ортаға қосымша зиян келтірмейді. Осыған қоса ауыз су құбыры жобалануының спецификасы СНиП мөлшеріменен қатты шектелді. Осының өзі құрылыстардың айнала ортаға минимальды әсер етуін қамтамасыз етеді.

Су құбыры трассасының табиғат қорғау эффектісін күшейту үшін жобадағы қарастырылған.

су құбыры құрылыстарының алаңының айналасында санитарлық қорғау аумақтарының поястарының ұйымдастыру:
құбыр желісін бекіту үшін траншел қазғанда жерлердің рекультивациясы қарастырылады, яғни топырақтың өсімдік қабаты бульдозормен кавальорге итеріледі.
құбыр желісін траншеяға бекітіп, оны гидравликалық сынақтан өткізгеннен кейін траншеяны жергілікті топырақпен көшеді, тығыздайды және бульдозормен топырақтың жоғарғы өсімдік қабаты орнына келтіріп шөппен себіледі.
кавальерлердің құмды топырақтарының үшеуін және әртүрлі малдардың терең қозбаларға түсуін болдырмау үшін жұмыстарды жүргізу кезінде траншеяны қазып көшу арасындағы уақытты минимумге дейін қысқарту керек;
су құбырының санитарлы – қорғау жолағының ішінде грунтты суларды ластандыратын көздер болмау керек.

Ауыз сумен қамтамасыз ету көздерінің санитарлық қорғалуы көздің айналасында санитарлық қорғау аймақтарын ұйымдастырумен жүргізіледі. Жер асты суларын пайдаланғанда санитарлық қорғау аймақтары екі поясқа бөлінеді:СНиП.

Бірінші пояс (Қатал режим аймағы) жерасты сулары үшін суалғыштан 15м-ге дейінгі арақашықтықта гидрогеологиялық шарттарға және сулы горизонттық жоғарыдан ластануынан қорғану дәрежесіне байланысты орнатылады. Бірінші пояс режимінің мақсаты суалғыш құрылыстың орналасу орнында сумен қамтамасыз ету көзін байқау сызда немесе әдейі ластандыру мүмкіншілігін немесе тұтынушылырға берілетін судың сапасы жақсы болуын қамтамасыз ететін бас құрылыстарының бірқалыпты жұмыс істеуін бұзуын жою.

Бірінші пояс скважина және онымен байланысты насос станцияларының, суды өңдейтін қондырғыштардың жиі резервуарлардың орналасатын алаңын қоршанды.Бірінші поястың шекарасын грунттық ағынның бағытын және жергілікті рельефті ескеріп белгілейді. Бірінші поястың алаңы жер бетіндегі ағынды суларды аймақ шекарасынның сыртына буруға мүмкіншілік жасап жобалану керек [37,38].

Сумен қаныққан жыныстарды сулы қатпар дейді, оның жоғарғы деңгейін – жер асты сулары деңгейі. Жерасты сулардың ионды құрамы олардың жатуына және пайда болу шартына тәуелді. Тіс гидрохимиялық аймақтар схемасына қарасты жерасты сулары жату тереңдігіне байланысты үш аймаққа бөлінеді:

1) активті су айналым аймағы (жоғарғы);

2) су айналыма қиындау аймағы (орта);

3) тұрақты сулар аймағы (төменгі).

Жерасты суларының ластануы, көстессе, жер бетінен лас сулардың өтуінің нәтижесінде болады.

Кестеде жерасты суларының ластану көздері берілген.

Кесте 13 - Жерасты сулардың ластану көздері

Ластану түрі

Нүктелі көздер

Аудандық көздер

Тұрмыстық лас сулар

Ауыл шаруашылық қалдықтары

Пайда болуы әртүрлі лас заттар

Қазба шұңқырлар канализация жүйесінен ағулар.

Фермалар (топырақ арқылы ластықтардың сүзілуі)

Құдықтарға немесе скважиналарға байқаусызда түсетін лас заттар.

Тазартылмаған тұрмыстық ағындар арығынан судың сүзілуі.

Тыңайтқыштармен және улы химикаттармен тыңайтылған жаңбырлық және ирригациялық сулар.

Артығыменен сорудың нәтижесінде мұхиттардан немесе басқа да сулы қатпарлардан тұзды судың енуі.

Су сапасына талаптарды ГОСТ[5] бойынша қояды. Ол ауыз су шаруашылықтық техникалық және коммунальды – тұрмыстық мақсаттарға пайдаланатын су құбырларыменен және орталықтандырылған ауыз су – шаруашылықтың жүелеріменен берілетін ауыз суына тарайды. Ал тұщыландырылған суларға және құбырлы тарату желісі жоқ жергілікті су көздерінен орталықтандырмай пайдаланатын суларға тарамайды.

ГОСТ [5] бойынша нормативті талаптар үш тапқа бөлінеді: бактериологиялық көрсеткіштер, судың таксикалық заттарының көрсеткіштер, судың таксикалық заттарының көрсеткіштері, судың органалертикалық көрсеткіштері.

Жамбыл облысы Қаратау ауылында су өткізгіш станциясындағы су өңдеудің тәсілі сумен қамтамасыз ететін көздегі су сапасына байланысты анықталады. Суды заласыздандыру үшін хлорлауды, бактерицидті қондырғыларды қолданады.

Ауыз су – шаруашылықтың су құбырлары үшін жерасты суларын өңдеу схемасына тек ғана суды заласыздандыруға арналған құрылыстар кіреді. Егер де жерасты суларының кермектілігі үлкен болса немесе құрамында темір бар болатын болса, онда оларды өңдеу схемасына суды жұмсартатын немесе темірді жоятын құрылыстар кіреді. ГОСТ –қа [5] сәйкес таратқыш желідегі және су өткізгіш станциядағы су құбырлары әкімшілігі, мекемелік лабаратория күшіменен және құралдарыменен қамтамасыз етеді.

Су құбырлары желісіне берілетін ауыз су сапасының лабараториялы - өндірістік бақылауы ГОСТ – пен [5] шектеледі. Үлгілерді алудың минимальды желісі су құбырларының қуатына (қамтамасыздалатын халықтың саны бойынша), бақылайтын көрсеткіштердің (бактериологиялық, химиялық және органолертикалық) сипатына, тазарту процесіне және сумен қамтамасыз ету көзінің түріне (беттік немесе жерасты) байланысты қабылданады. Су сапасының бақылауын су құбырларындағы өндірістік лабараториялармен жүргізеді. Көрсеткіштер тізімін және үлгілерді алу жиілігін СЭС органдарыменен сәйкеске келтіреді. Жерасты су көздерінің пайдаланатын су құбырларында суды желіге беру алдында оның лабораториялы - өндірістік бақылауын бактериологиялық құрамына байланысты жүргізеді.

Су құбарларының пайдалануының бірінші жылында екі реттен кем емес, ол әрі қарай анализ көрсеткіштеріне байланысты, бірақ жылына бір реттен кем емес.

Суды хлормен заласыздандыру тиімділігін бақылау кезінде жерасты су көздерін қолданалатын су құбырында контактісі 30 мин-тан кем емес судағы қалдық бос хлордың кондентрациін 0,3мг/л кем болмай және 0,5мг/л көп болмау керек немесе резервуардағы бір сағаттан кем емес контактіде 0,8...1,2 мг/л болу керек [39].

Санитарлы – лабораториялық бақылау бактериологиялық және химиялық құрамы бойынша, органолертикалық көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Бактериологиялық анализді тәулікте бір реттен кем емес қылып алады, қалдық хлорды анықтауды – тәулік бойында әр сағат сайын, соның ішінде суды бактерияларымыз зерттеуге алумен бірге бір рет. Халық саны 15000 адамға ауылдық су құбырларында, сонымен бірге бар су кезіндегі су сапасы өзгерген жағдайда зерттеуді қалдық хлорды анықтаулы бірге айына бір рет жүргізеді.

Су таратқыш жайда су сапасын бақылауды көрсеткіштер бойынша жүргізеді: Судың индексі немесе коли – титрі, 1 м-ге бактериялардың жалпы саны, лайлығы түсі, иісі және судың өзі. Егер мына ториялық ластығы шектелген мөлшерден көп болса, онда үлгілерді қайта алып хлоридтер, нитриттер және бактериялар бар болуына зерттеу жүргізеді.

Тарату желісінде үлгілерді ішкі су құбырлары желісінің крандарының және көлемін су таратқыш құрылғыларының орналасу орнынан (ерекше желінің биік және тұйық учаскілерінен ) алады. Сумен қатар жергілікті суайдағыш мұнарасы бар үйлердің ішкі су құбырлары желісінің крандарынан үлгілер алады. Үлгілердің жалпы санын санитарлы – эпидемиологиялық қызметінің органдарымен келістіреді және келесі талаптарға сәйкес келу керек. Халықтың саны 10000 адамға дейін болғандықтан үлгілердің минимальды саны айына екеу.

5. Экономика

Дипломдық жұмыста Жамбыл облысы Қаратау елді мекенін сумен қамтамасыз ету жүйесінің жобасы қарастырылыған. Сумен қамтамасыз ету жүйесінің жобасы 1 жылға,яғни 12 айға созылған.

Сумен қамтамасыз ету жүйесінің қуат есебі келесі формуламен анықталады:

ӨҚ = К∙ Н ∙ Т эф (50)

мұнда: К – жетекші қорлар саны; Н – жетекші өндірістік қорлардың тәуліктік техникалық мәлімдемесі; Тэф – қондырғы жұмысының эффективті қоры

Сумен қамтамасыз ету жүйесінің қуат есебінде жетекші қорлар санына бір су жібергіш құбыр К = 1, су жібергіш құбардан ағатын тәуліктік су мөлшері Н = 107510,75 м³/ жыл. Ал құбыр жұмысының эффективті қорын су жібергіш құбырдан ағатын судың күндер санын табу арқылы анықтаймыз. Су жібергіш құбырдан су Тэф = 365 күн бойы яғни жыл бойы үздіксіз ағады.

Алынған мәліметтерді жоғарыдағы формулаға қойып есептейміз.

ӨҚ = 1∙ 291,73 ∙ 365 = 106481,45 м³/ жыл

Күрделі шығындар

Сумен қаматамасыз ету жүйесінде 22 адам қызмет етеді. Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі 22 жұмысшыға арналған тұрғын үй ғимаратын құрылыс алаңына жақын орналасқан жерден құрылыс аяқталғанша 450.000 теңге беріп жалға аламыз. Сонымен қатар құрылысқа қажетті көлектер мен зат қоймасында зат құрылысында жоба құрылысыбіткенше 80100 теңгеге жалға аламыз. Сонда ғимараттар мен қондырғылардың жалпы жалақы құны 530100 теңгені құрайды.

Кесте 14- Күрделі шығындардың салыстырмалы сметасы

№	Статьялардың аталуы	Күрделі шығындар
1	Өндірістік мақсаттағы обьектілер
а)	Ғимараттар мен үйлер	530100
б)	Құрал жабдықтар мен қондырғылар	1204000
	Барлық негізгі қорлар	1743100
2	Көлемнен тыс күрделі шығындар (10%)	174310
	Құрылыстың толық құны

Кесте 15 - Қондырғылар құрылысының құны және амортизациялық бөлінулер кестесі

№	Қондырғылардың аталуы	Қондырғылардың біолік саны	Жабдық құны		Санитарлық техник алық және электротехникалық жұмыстар құны		Сметалық құны	Амортизация лық бөлінулер
№	Қондырғылардың аталуы	Қондырғылардың біолік саны	Кэф.ескеретін Айлық	Жалпы құны	%	Жалпы құны	Сметалық құны	Норма	Сомасы
1	Сыйымдылығы 8м³ болатын жер қазғыш және тегістегіш көлік	3	80.000	240000	40	96000	336000	8	26880
2	Бульдозер 96квт	3	80.000	240000	40	96000	336000	8	26880
3	Сыйымдылығы 0,4м³ алатын эксковатор	3	70.000	210000	40	84000	294000	8	23520
4	Кран	1	90.000	90000	40	36000	126000	8	10080
5	Тасмалдаушы көлік	1	40.000	80000	40	32000	112000	8	8960
	Барлығы:	11					1204000		32480

Кесте 16- Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі жұмысшылар санын аныктау

№	Мамандықтың аталуы	Маманның разряды	Жұмысшының саны	Смена саны	Тәулікте келу саны	Қайта есептеу коэфиценті	Тізім бойынша саны
1	Жұмысшылар саны
1	Сыйымдылығы 8м³ болатын жер қазғыш және тегістегіш көлік	III	3	1	2	1	3
2	Бульдозер 96квт	III	3	1	2	1	3
3	Сыйымдылығы 0,4м³ алатын эксковатор	IV	3	1	2	1	3
4	Кран	IV	1	1	1	1	1
5	Дәнекерлеуші	IV	1	1	1	1	1
6	Тасмалдаушы көлік жүргізушісі	II,III	1	1	1	1	1
7	Қарапайым жұмысшылар	I,II,III VI	9	1	7	1	9
8	Слесарь	IV	1	1	1	1	1
	Барлығы:		22				22

Кесте 17 - Бір жұмысшының жұмыс уақытының балансы (күдер бойынша)

№	Уақыт шығындарының аталуы	Үзіліссіз күндер
№	Уақыт шығындарының аталуы	8 сағаттық жұмыс сменасы
1	Календарлық уақыт	458
2	Демалыс күдер саны	85
3	Жұмыс уақытының номиналды қоры	373
4	Бір жұмысшыға жалпы күндер саны	373

Кесте 18 - Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі жұмысшылар мен басшылардың еңбек ақы қорын есептеу

№	Қызметтер мен категория ларының аталуы	Адам саны	Аудандық коэф.ескере тіндегі айлық оклад,теңге	Оклад бойынша жылдық қор	Премия		Барлық жылдық еңбек ақы,теңге
№	Қызметтер мен категория ларының аталуы	Адам саны	Аудандық коэф.ескере тіндегі айлық оклад,теңге	Оклад бойынша жылдық қор	Норма мөл,%	Соммасы, теңге	Барлық жылдық еңбек ақы,теңге
1	Кәсіпорын директоры	1	120000	1800000	40	48000	1848000
2	Бас инженер	1	100000	1500000	35	35000	1535000
3	Есепші	1	80000	1200000	30	24000	1224000
4	Прораб	3	80000	3600000	30	72000	3672000
5	Сыйымдылығы 8м³ болатын жер қазғыш және тегістегіш көлік	3	40000	120000	-	-	120000
6	Бульдозер 96квт	3	40000	120000	-	-	120000
7	Сыйымдылығы 0,4м³ алатын эксковатор	3	40000	120000	-	-	120000
8	Кран жүргізушісі	1	50000	50000	-	-	50000
9	Тасмалдаушы көлік жүргізушісі	1	40000	60000	25	10000	610000
10	Дәнекерлеуші	1	35000	70000	-	-	70000
11	Қарапайым жұмысшылар	9	40000	4725000	25	78750	4803750
12	Автомеханик	1	35000	30000	-	-	30000
	Барлығы:	28					14202750

Кесте 19 - Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі өзіндік құнының калькуляциясы

№	Калькуляция Баптары	Өлшем Бірлігі	Саны	Бір өлшемнің бағасы, теңге	Жылдық өнімге кеткен шығын
№	Калькуляция Баптары	Өлшем Бірлігі	Саны	Бір өлшемнің бағасы, теңге	Жылдық өнімге кеткен шығын
1	Скважина	Шт	2	2151940	4303880
2	I- ші көтерілімді сорғыш станциясы	Шт	1	2024860	2024860
3	II- ші көтерілімді сорғыш станциясы	Шт	1	2365400	2365400
4	Арынды су мұнарасы (50м³)	Шт	1	2475860	2475860
5	Су құбыры желісі 125	М	5970	1800	10746000
6	Пластмассалық трубалар 150	М	200	2200	440000
7	Хлоратор	Шт	1	986100	986100
8	Вентиль 32	Шт	16	600	9600
9	Ысырма жапқыш 100	Шт	12	5600	67200
10	Құдықтар (М – 75)	Шт	45	28000	1260000
11	Фланец 100	Шт	4	1300	5200
12	Үштік өрт қойылымдары	Шт	1	40000	40000
13	Төрттік өрт қойылымдары	Шт	8	50000	40000
14	Цемент ертіндісі	Т	2	8630	8630
15	Бензин	Т	3300	63	207900
16	Солярка	Л	4200	65	278000
17	Реагент	М³	370	480	177600
18	Резервуар (150м³)	Шт	2	2538300	5076600
	Барлығы :				30867830

Кесте 20 - Сумен қамтамасыз ету жүйесінің жалпы сметасы

№	Статьялардың аталуы	Күрделі шығындар, теңге
1	Өндірістік мақсаттағы обьектілер
а)	Ғимараттар мен құрылыс үйлер (жалпы құны)	530100
б)	Құрал жабдықтар мен қодырғылар	1204000
2	Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі басшылар мен қызметкерлердің еңбек ақы қоры	14202750
3	Сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі барлық шикізаттардың материалдық және энергетикалық ресурстардың құны	30867830
	Барлық негізгі қорлар	1733100
4	Көлемнен тыс күрделі шығындар (10% негізгі қорлардан)	173310
	Құрылыстың толық құны:	54876990

Сумен қамтамасыз ету құрылысының жылдық экономикалық тиімділігі келтірілген шығындар бойынша төмендегі формуламен анықталады:

Э=((С_д + Е_н ∙ К_д ) – (С_{пр за.ед} + Е_н ∙ К_пр)) ∙ ӨҚ; (51)

мұнда,С_д,С_пр – нақты және жобаланушы өнімнің өндірістік өзіндік құн бірлігі, теңге К_д,К_пр – нақты және жобаланушы нысынның меншікті капитал салмағы Е_н – каптитал шығындарының нормативтік тиімдік коэффициенті, 0,15 – ке тең.

Э=((30867926 + 0,15 ∙ 0,005) – (30867830 + 0,15 ∙ 0,0041) ∙106481,45 = =10199998

Сумен қамтамасыз ету жобасына кеткен капиталдық құйылымның мерзімдік құйылу уақыты келесі формуламен анықталады:

Т = К / Э (52)

мұнда,К – сумен қамтамасыз ету жобасы құрылысының жалпы сметалық құны, Э – жылдық экономикалық тиімділік көрсеткіші

Т = 54876990 / 10199998 = 5 жыл

Қорытынды

Біздің жобалап отырған сумен қамтамасыз ету объектіміз экологиялық апат аймағына және де ауыз судан тапшылық көріп отырған аймаққа жатады. Сондықтан да қазіргі таңдағы біздің міндетіміз осы аймақтағы суға мұқтаж болып отырған ауыл тұрғындары, олар таза ауыз сумен үздіксіз қамтамасыз етілу керек. Ал бұл көздеп отырған бағытымыз осы объектідегі іске жарамсыз болып отырған ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесін, жаңа жүйемен айыналтау арқылы іске аспақ.

Осының нәтижесінде дипломның жобалау кезінде мен мынадай есептер мен шешімдер қабылдадым. Жобалауға алған елді мекенімдегі су пайдаланушылар саны 1843 адам. Олардың су тұтыну мөлшері тәулігін G_max=291,733м³/тәу.

Жобаланып жатқан елді мекенгі алынды артезиан суларын пайдаланамыз. Ол суды алу үшін айнымалы құрбылауды пайдаланамыз. Суды скважинадан таза су резервуарына дейін бері үшін 2ЭЦВ 16-50 маркілі насосты қолданамыз. Су құбырлары желісін полиэтиленді құбырларын жобалаймыз.

Құбырлардың диаметрі 140мм ден кем емес қылып қабылдаймыз. Құбыр желісінің гидравликаның есеп нәтижесінде желі учаскелеріндегі арын ысыраптарды анықтадым.

Су құбыры жұмыс істеуінде желінің барлық нүктелерінде талапқа сай еркін арынымыз Н_ер=10м, соған сай пьезометрлік сызықтың белгілерін анықтаймыз.

Елді мекеніндегі су тұтыну режимін және 2 – ші көтеру насос станциясын жұмыс істеу режимін сәйкес келтіру үшін арынды реттеуіш құрылыс есебінде суайдағыш мұнарасын пайдаланамыз.

1-ші және 2-ші көтеру насос станциясының жұмыс істеу режимдерін сәйкес келтіру үшін қор реттеуіш құрылыс есебінде көлемі 150 м³-ты екі таза су резервуарларын қабылдаймыз.

2-ші көтеру насос станциясында су тұтынушыларға беру үшін бір 2К – 9 маркілі шаруашылық насостарды орнатамыз.

Өрт кезінде елді мекенге суды беру үшін 2-ші көтеру насос станциясында 4К - 12 маркілі өрттік насостарды орнатамыз.

Қорытынды есеп ретінде техника – экономикалық есепті жүргіздік. Есеп бойынша судың 1 м³өз құны 17,2 теңге, өтеу уақыты 11 жыл.

Негізгі тарауларға қоса судың сапасына қай кезде, қалай бақылау жүргізу керек екенін және судың сапасын химиялық зақымданудан қорғау шаралары қарастырылып енгізілген.

Дипломдық жобалау барысында мен әртүрлі СНиП – термен, ГОСТ – термен, оқулармен пайдалана отырып жобалау жөніндегі өз білімімді арттырдым, инженерлі – механикалық шешімдерді қабылдауды үйрендім. Әртүрлі техникалық құжаттарды көрнектеуді үйрендім.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Тоғабаев Е.Т., Тойбаев К.Д. Сумен жабдықтау және канализация.-Алматы: ҚМСҚА, 1998.
Абрамов Н.Н. Водоснабжения.-М.: Стройиздат,1982.
Басс Г.М. Водоснабжения. Техника – эканомические расчеты.-Киев.: Вища школа, 1987.
Қыдырбаев С. Гидравлика негіздері және ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету.-Алматы: Білім, 1996.
Оводов В.С. Сельскохозяйственное водоснабжение.-М.: Колос, 1986.
Смагин В.Н., Небольсина К.А., Беляков В.М. Курсовое и дипломное проектирование по сельскохозяйственному водоснабжению.-М.: Агропромиздат, 1990.
Жұмағұлов Н: Сумен жабдықтау.-Алматы: Білім, 1995.
Киселев П.Г. Справочник по гидравлическим расчетам.-М.: Энергия, 1984.
СНиП ҚР ҚНжЕ 4.01-02-2001 «Сумен қамтамасыз ету». Алматы. 2001ж.
Достайұлы Ж. Жалпы гидрология.-Алматы: Білім, 1996.
Кеншибаев Ю.Б., Сарсембаев Т.Т. Централизованное сельскохозяйственное водоснабжение.-Алматы: Қайнар, 1998.
Отарбаев Ш.М. Ауыл шаруашылығын сумен қамту жүйелері мен құрылымдары. – Тараз: 2006.
Усаковский В.М. Водоснабжение в сельском хозяйстве.-М.: Колос, 1987.
Атақұлов Т.А., Кененбаев Т.С. Ауыл шаруашылық мелиорациясы.-Алматы: Білім, 2003.
Тугай А.М., Прокопчук И.Т. Водоснабжение из подземных источников. Справочник. – Киев:Урожай, 1990.
Карамбиров Н.А. Сельскохозяйственное водоснабжение. – М.: Агропромиздат, 1986.
Хоружий П.Д., Шарков М.В. Реконструкция сетей водоснабжения. Расчет и проектирование. – Киев: Будивельник, 1983.
Ильин Ю.А. Надежность водопроводных сооружений и оборудования. – М.: Стройиздат,1985.
Карамбиров Н.А. Сельскохозяйственное водоснабжение. – М.: Агропромиздат, 1986.
Усаковский В.М. Водоснабжение в сельском хозяйстве. – М.: Агропромиздат, 1989.
Карамбиров Н.А. «Сельскохозяйственное водоснабжение». Москва. Колос. 1982г.
Ильин Ю.А. Надежность водопроводных сооружений и оборудования. – М.: Стройиздат,1985.
Безменов А. И. Сельскохозяйственная мелиорация. –М.: Колос, 1974.
Айдаров И. П. Оросительная мелиорация. –М.: Колос, 1982.
Безменов А. И. Курсовое и дипломное проектирование. –М.: Колос, 1982.
Багров М. Н., Кружилин И.П. Оросительные системы и их эксплуатация. –М.: Агропромиздат, 1988.
Справочник. Устройство закрытых оросительных сетей, водопроводов, арматур, оборудований /Под ред. В.С.Дикаревского. -М.: Агропромиздат, 1987.
Маслов Б. С. и др. Справочник по мелиорации. –М.: Росагропромиздат, 1989.
Ерхов Н.С. и др. Сельскохозяйственная мелиорация и водоснабжение. - M.: Колос, 1980.
Гончаров С.М. Сельскохозяйственные и гидротехнические мелиорации. - Львов: Вища школа, 1988.
Исабаев С. И и др. Методические указания по проектированию режима орошения сельскохозяйственных культур. - Шымкент: Союзгипрорис, 1978.
Шуравилин А. В., Кибека А. И. Мелиорация. Учебное пособие. – М.: ЭКСМОС, 2006.
Беляев А.Б.Мелиорация почв.-Воронеж, 2003.
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі: Ресми мәтін. – Трудовой кодекс Республики Казахстан: официальный текст. – Алматы: Жеті жарғы, 2007. – 344 бет.
Қ.Р. 12.0.001 – 2005. «Мекемеде еңбекті қорғаудағы басқаруда жалпы талаптар», МОD, Астана. 2002ж. – 36 бет.
Маханов Б.Б., Сатаев М.И., Сатаева Л.М., Тіршілік қауіпсіздігі. Электрондық кітап. Шымкент, 2004.
Саудабеков К.Е., Алманиязов Э.А., Луханова Л.Ю. Безопастность жизнедеятельности и формирование здорового образ жизни.-М.: Стройиздат, 1997.
Бейсенова Ә., Есполов Т., Самақова А., Шілдебаев Ж. Экология негіздері және табиғатты тиімді пайдалану.-Алматы: Ғылым, 1997.
Әлімбетов Қ., Оспанова Р. Табиғатты пайдалану және оны қорғау.-Алматы: Ғылым, 2008.
Николадзе Г.И. Технология и очистка природных вод. – М.: Высшая школа,1987.
Бежиховский Р.А. Гидролого – экологические основы водного хозяйства. – Л.: Гидрометеоиздат,1990.
Акжанов А.А., Аймен А.Т. Су шаруашылығы экономикасы.- Тараз, 2000.

Мәлімет сізге көмек берді ма

Жарияланған-2023-12-26 14:06:22 Қаралды-119

ЕРТЕДЕ БОЯУЛАР НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ІНЖУ ҚАЙДАН АЛЫНАДЫ?

КҮН НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ДЫБЫС ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ЛАСТАУЫ МҮМКІН БЕ?

БҰЛТТАРДЫҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР ЖӘНЕ ОЛАР НЕНІ ХАБАРЛАЙДЫ?

ПЛАСТМАССА ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

ПЛАСТМАССА ЫДЫРАУЫ МҮМКІН БЕ?

СУ ҮЙДІ ЖАРЫП ЖІБЕРУІ МҮМКІН БЕ?

МҰНАЙ НЕДЕН ТҰРАДЫ?