ЕТ МҮШЕЛЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ҚАЗАҚША АТАУЛАРЫ
Категориясы: Тағам
Мал етін мүшелеуді біреу біліп, біреу біле бермейді. Сол жөнінде әңгіме болғанда этнограф С. Қасиманов былай деген еді: еттің әр түрлі мүшелері, олардың өзіне тән қазақша атаулары қалыптасқан. Солардың негізгілері мыналар:
♦ бас (ірі қарада екі шеке);
♦ жақ (уақ малда тілімен тұтас жүреді. Ірі малда жақ екіге айырылып, тілі бөлек мүшеге саналады);
♦ жақ ет, ұрт ет (ірі қарада бөлек алынып, қазанға да бөлек түседі); мойын (6 буын, бұл қонаққа, сыйлы адамдарға арналған мүшелі табаққа салынбайды);
♦ мойын ет (ірі қарада бөлек сылынып алынатын ет. Қуырдақ қуырылады);
♦ бұғана (екі жақта 3 талдан - 6 тал. Мүше орнына саналады); қара қабырға (6 тал, мүшелермен бірге өр уақытта табаққа салына береді);
♦ сүбе қабырға (етегімен алынған 6 тал. Таңдаулы мүшелердің бірі); қазы (семіз жылқыдан 20 қазыға дейін айналдырылады. Оның кейбіреуі қабырғасыз тілініп, басқа малдың ішегімен айналдырылады);
♦ телше қазы (жылқының сүбесі. Телшені сүрлемей жас күйінде асады);
♦ төс (күйеулер, кей жерде қыз-келіншектер үшін таңдаулы мүше); төс ет (жылқы, сиырда осылай деп аталады. Кесек еттердің таңдаулысы, көбіне қуырдақ қуырылады, сүрленеді);
♦ төстік, төсқасқа (қойда осылай аталады, терісімен істікке шаншып, отқа қаңтап жейді, салқын ас ретінде де пайдалануға болады);
♦ төсқалдақ (ешкіде осылай аталады. Қой мен ешкінің төстіктерін төсқасқа, төсқалдақ деп те атайтын жерлер бар);
♦ төс етегі (қой, сиырда осылай аталады, қарапайым кесек ет); кеңірдек (әдетте соғым сойған кісінің мойын ет жіберіп алған «қол-кесерін» де кеңірдек дейді. Оны жастай асады);
♦ ауыз омыртқа (соғым сойған күні табаққа міндетті түрде түсетін мүше);
♦ қаржілік (көрі жілік деп те атайды. Әр малда екі-екіден болады. Жілік мүшесіне кіреді);
♦ қаржіліктің ойынды еті (ірі қарада болады. Оның кәрі жіліктің айдар еті де дейді (2 бөлек). Көбінесе қуырдаққа арналған; ортан жілік (2) - мүшелі жілік; ортан жіліктің ойынды еті (2). Жұмсақ ет;
♦ жауырын (2) - жіліктердің ішіндегі төменгі дәрежелісі; жауырынның қақпыш еті (2) - кесек ет санына кіреді;
♦ асықты жілік (2) - жамбастан соңғы таңдаулы мүше; - асықты жіліктің айдар еті (2), ұсақ малда жілігімен бірге келетін майлы ет;
♦ тоқбақ (тоқбас) жілік (2) - қолда болатын жілік;
♦ тоқбақ жіліктің ойындысы (2), оны тобық еті деп те атайды;
♦ жамбас (2) - ірі малдың әр жамбасын екіге бөліп асады. Қойдың, ешкінің жамбасы тұтас болады. Ұсақ малдың ең таңдаулы мүшесі;
♦ жая (ірі малда). Сүрлейді, қақтап кептіреді;
♦ жаяның еті (ірі қарада). Оны 4, 5, 6 бөліп асуға, сүрлеуге болады; белдеме (қой-ешкіде). Оны белдемше, мықын, ұша деп те атайды. Таңдаулы мүшеге жатады;
♦ жалпақ омыртқа (ірі қараның белдемесі). Таңдаулы мүшеге жатады. Сүрлеуге болады;
♦ бәлекей омыртқа (құл омыртқа деп те атайды). Кіші дәрежелі омыртқа;
♦ ұзын омыртқа (6). Мұны да кейде ұша дейді, жалпақ омыртқаға тең, сүрленеді;
♦ арқа (омыртқа) - қой-ешкіде алтау. Мұның еті өте жұмсақ, сондықтан оны көбінесе мипалауға турайды;
♦ жүрек - көбінесе қыз-келіншекке, балаларға берілетін мүше;
♦ үлпершек - жүрек қабына салынған, жұмырлардың бірі;
♦ бауыр - семіз майлы етке, әсіресе құйрыққа қосып жеуге жақсы;
♦ көк бауыр (талақ). Отқа көміп, асып, табаға пісіреді;
♦ бауырет (ірі малда) - асып, қақтап жеуге, қуыруға, жөргемге қосуға борша жасауға тиімді саналған;
♦ бүйрек (2) - балалар сыбағасы;
♦ кісіге - жылқының жүрек майы. Жұмырлардың бір түрі;
♦ ұлтабар - ұсақ малдың таңдаулы, ең майлы мүшесі. Ешкінің жамбасымен бірге табаққа түседі;
♦ қарта (жылқыда) - жылқы етінің таңдаулы мүшесінің бірі;
♦ қима (сиырда) - сиырдың майымен айналдырып, шумақтаған тоқ ішегі;
♦ тоқ ішек (қой, ешкіде) - оның ет, өкпе, шажырқай қосып өрмелеген түрін «Жөргем» дейді;
♦ тік ішек - тоқ ішектің ұшы. Қонақ табағына салынбайды; желін (желін май). Уызға қосып асылады;
♦ өркеш (2) - түйенің май жинайтын мүшесі. Оны көбінесе шыжғырады;
♦ қомдық (2) - түйенің мүшесі. Бұл да шыжғырылады;
♦ қарын - жас қарын семіз қойдың етімен бірге табаққа түседі. Қуырылады. Жылқы қарыны қарта орнына бас табаққа да салынады;
♦ өкпе - сый табаққа түспейді, қуырдаққа жарамды;
♦ өңеш - сыйлы мүше саналмайды, оған тұз, бұрыш салып, майлы ет тығып түйреп пісірген;
♦ жал (6 кертпе) - жылқы етінің таңдаулы мушесі. Ол көбінесе сүрленеді;
♦ сирақтар (қой-ешкі сирағын, кейде тайынша-торпақтардың сирағын үйтеді. Балалар сыбағасы);
♦ жалбыршақ қарын (сиырда) - қыз келіншектер сыбағасы;
♦ таз қарын (жылқыда) - қыз-келіншектер сыбағасы; қарын (барлық мал түлігінде) - қыз-келіншектер сыбағасы;
♦ бүйен (бүйендерге май, ет тығып түйреп, әсіп, меңіреу, жұмыр, түймеш дейтін тағамдар жасаған) - көбінесе қыз-келіншектер сыбағасы.
Жарияланған-2016-09-23 15:24:28 Қаралды-22758
ВАЛЮТАЛАР ТУРАЛЫ ҚЫЗЫҚТЫ ДЕРЕКТЕР
Ақша – бұрыннан ойлап табылған әмбебап айналым құралы.
ҒАРЫШ ТУРАЛЫ ЕҢ ҚЫЗЫҚТЫ ДЕРЕКТЕР
Шексіз кеңістік кейде тіпті қорқынышты болса да, зерттелмеген және әдемі құбылыс.
БЮСТ
АДАМДАРДЫҢ кеудеден жоғарғы тұлғасын ғана бейнелейтін мәрмәр, қола немесе ағаш мүсіндерді бюст деп атайды.
ӨШІРГІШ НЕЛІКТЕН ӨШІРЕДІ?
Алдына қағаз жайып, қолына қарындашты алса болғаны, көп кешікпей-ақ бір тамаша сурет дайын тұрады.
ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ «КӘРІ» АҒАШ ТАБЫЛДЫ
Швейцариядағы бір унивөрситеттің ға лымдары сол елде өсетін ағаштарға санақ жургізу кезінде қылқан жапырақты ең «кәрі» шырша ағашын тапқан. Бұл ағаштың жасын ғалымдар қазіргі кезде қолданылатын радиокөміртегі сараптамалық әдіс бойынша анықталған.
ТАЙГА – ЖАСЫЛ МҰХИТ
Орманның өзі әр түрлі: шырша, қарағай, самырсын өсетіндерін - қылқан жапырақты, ал қайың, көк терек, жөке өсетіндерін жапырақты орман дейді.