ТАУ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛДЫ?
Категориясы: География
Бәлкім, бұл сұраққа сен де жауап іздеп жүрген шығарсың? Шынында да, таңқаларлық нәрсе ғой: бір жерлерде шетсіз-шексіз керіліп дала жатыр, ал енді бір жерлерде өркеш-өркеш таулар тұр. Неге бұлай?
Бәрінің сыры - жер қыртысында. Ол ешуақытта да тыныш жатпайды: кейде дір-дір сілкініп, бетіндегінің бәрін бір шайқап өтеді; кейде төмен ойысып, ал кейде қатпар-қатпар жиырыла қалады. Тау мен дала да, ойпат пен төбе де жер қыртысының осындай қозғалыстары нәтижесінде пайда болады. Түсінген жоқсың ба? Онда қолыңа орамал ал да, теп-тегіс жайылған алаканыңның үстіне төсе... Алдымен келісіп алайық, орамал - бұл жер қыртысы. Енді оның астындағы саусақтарыңды қимылдатып байқашы, жайлап бүгіп көр, әне «жер қыртысы» бірден қозғалысқа келді: жиырыла бастады, бедерлене түсті. Көз алдыңда «таулар» тұлғаланып, олардын арасынан «сайлар» пайда болды.
Осыған ұқсас құбылыс табиғатта да өтіп жатады, тек әрине, дәл осылай теп-тез емес.
Кейде жанартаулар қызметінің нәтижесінде де таулар пайда болады. Қалайша дейсін ғой. Жанартау буырқанған кезде оның аузынан тасқын атқылайтынын білетін боларсың. Жердің терең қойнауында болатын отты сұйық зат - магмамен бірге жоғары қарай тас та, күл де, балшық та ұшып жатады. Олар, әрине, қайтып жерге түседі. Ыстық сел суып қатқан соң, сол орнында кіші-гірім таудың немесе жарқабақтың пайда болғанын көреміз. Жанартаудың әрбір жаңа бұрқанысынан соң, әлгі жарқабақ үлкейіп, биіктей береді, биіктей береді, ақырында, тауға айналады. Осылайша пайда болған тауларды бірден танисың: олар үшкір ұшын қырқып тастаған алып пирамидаларға ұқсайды.
Жарияланған-2016-08-25 16:27:49 Қаралды-40049
БАЯНАУЫЛ ТАС МҮСІНДЕРІ
Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан Баянауыл тауларының табиғаты өте көрікті. Ең биік жері 1046 м болатын (Ақбет тауы) тау жан-жаққа 1-20 шақырымға созылып жатыр. Орталық тұсында орналасқан тау шоғырлары - Жасыбай, Жанбақы, Торайғыр, Жаманаула бірт
ШЕТЕННЕН ӘР ТҮРЛІ ТАҒАМДАР ЖАСАУ
Раушан гүлділердің алма тұқымдас тармағына жататын өсімдік. Жемісі адам организмі үшін өте пайдалы. Оны «витаминдер шығатын бұлақ» десек қателеспейміз.
ТУНДРА – ҚЫРУАР КӨК КІЛЕМ
Егер біздің ұшқыш кілем тундраның үстінен қыста ұшқан болса, Солтүстік Мұзды мұхиттың қай жерден бітіп, тундраның қай жерден басталғанын байқамас едік.
АРАБ ӘЛІПБИІ ЖӘНЕ «ТӨТЕ ЖАЗУ»
Ислам мәдениетінің таралуына байланысты көптеген түркі халықтары араб әліпбиін сайдалана бастаған. Соның ішінде қазақ халқы да сан ғасыр бойы араб әліпбиін пайдаланып келді. Қазақ жазба мұраларының көпшілігі араб әліпбиі арқылы біздің заманымызға жетті.
ӘЛЕМНІҢ БЕСІНШІ МҰХИТ, ОЛ ҚАНДАЙ МҰХИТ?
Дүние жүзінде Атлант, Тынық, Үнді, Солтүстік Мұзды мұхиттардан басқа және олардың бәрінен де үлкен бір мұхит бар.
Ағаш бақасы өзінің тәнін қатырады
Бұндай білгірлік Аляскада жай қажет. Ауаның температурасы төмендеген кезде бақаның қимылдауы қиынға соғады. Осы кезде ол өзін жай ғана қатырады, осы ретте ол тірі күйінде қалады. Ол демалмайды, бірақ жасушадағы сироп тәрізді сұйықтық қатпайды, ол сұйық кү