КӨНЕ ТҮРКІ ӘЛІПБИІ НЕМЕСЕ ОРХОН-ЕНИСЕЙ ТАҢБАЛАРЫ
Категориясы: Тарих
Ежелгі түркі халықтары пайдаланған жазу көне түркі әліпбиі немесе Орхон-Енисей жазуы деп аталып жүр. Олардың тастарға қашалып жазылған жазбалары бүгінгі күнге дейін жеткен. Мұндай ескерткіштер Сібірдегі Енисей, Лена өзендерінің аңғарларынан. Моңғолиядағы Орхон, Онгин, Селенга өзендерінің алқабынан, Орта Азия мен Қазақстандағы Талас пен Сыр бойы, Ертіс пен Іле қойнауынан кездесті. Бұл жазуларды алғаш табылған жердегі өзен аттарымен «Орхон-Енисей жазуы» деп атап кеткен. Сонымен бірге Скандинавия руналарына ұқсас болғандықтан, оларды «руна жазуы» (сына) деп атау да қалыптасты.
1893 жылы Орхон-Енисей таңбаларының мағыналарын анықтаған дат ғалымы профессор Вильгельм Томсен еді. 1894 жылы академик В.В. Радлов көне түркі тілінде жазылған Күлтегін ескерткішіндегі жазудың тұңғыш аудармасын жасады.
Көне түркі әліпбиінің құрамында 35 әріп бар. Жазу оңнан солға қарай оқылады.
Көне түркі тіліндегі жазулардың тастарға ғана емес, үй жиһаздарына, түрлі бұйымдарға да ойып жазылғандығы кейінгі уақытта айқындала түсті. Мәселен, Талас алқабынан ағаш таяқшаға, төртбұрышты тас мөр мен дөңгелек тастың жарты сынығына бедерленген, Іле бойынан жартастарға, жүзікке бедерленген ойма жазулар табылды. 1948 жылы Шығыс Қазақстаннан жартасқа қашалған, 1987 жылы бауға тағылған мөрдің табанына ойылған сына жазу белгілі болды. Жайық өңірінен анықталған қола айнадағы сына жазу 1986 жылы жарияланды. Мұның бәрі Қазақстан аумағында орта ғасырларда әліпбилік жазудың кең таралғанын көрсетеді.
Жарияланған-2015-11-19 15:00:52 Қаралды-18055
БАРЕЛЬЕФ
МҮСІН өнерінің бір түрін рельеф деп атайды. Оған бір тегіс аядан бөліне шығып тұратын бедерлі мүсіндер жатады. Рельефтің екі түрі болады.
ҮҢГІРЛЕР
Үңгір дегеніміз - ерігіш тау жыныстарының бұзылуы, мүжілуі салдарынан пайда болатын жер қыртысындағы қуыстар. Ерігіш тау жыныстарына көбіне әктас, гипс, доломит, т.б. жатады. Үңгірлердің ұзындығы ондаған, жүздеген метрден, кейде бірнеше ондаған километрге
БАДАМ ҚОСЫЛҒАН ДӨҢГЕЛЕК ҚУЫРМА-ҚАТТАМА (печенье)
Бадам іріктеліп алынып, үккішке салынып ұнтақталады. Арнайы бадам үккіш болмаса, бадамды қантпен және екі жұмыртқаның ағымен араластырып, көзі кішкентай ет тартатын машинкадан 2-3 рет өткізу қажет.
ЕЛ БАСҚАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ ЛАУАЗЫМДАР
Тәңірқұт - Ғұн мемлекетінің ең жоғары билеушісінің лауазымы. Қытай тарихи еңбектерінде «тәңірқұт» сөзі «Тәңір ұлы», «Көктің ұлы» мағынасын білдіреді.
ТУНДРА – ҚЫРУАР КӨК КІЛЕМ
Егер біздің ұшқыш кілем тундраның үстінен қыста ұшқан болса, Солтүстік Мұзды мұхиттың қай жерден бітіп, тундраның қай жерден басталғанын байқамас едік.