Құрылыста қоспалы бетондарды қолданудың бүгінгі жағдайы мен келешегі

МАЗМҰНЫ

Аннотация....................................................................................................... 8

Нормалық сілтемелер..................................................................................... 9

Анықтамалар................................................................................................... 9

Белгілеулер мен қысқартулар........................................................................ 10

Кіріспе............................................................................................................. 11

1. Ғылыми-зерттеу бөлімі............................................................................... 13

1.1 Зерттелетін мәселенің қазіргі күнгі жағдайы........................................... 13

1.2 Шикізаттық материалдар олардың негізгі сипаттамалары және үлгілерді сынау әдістемелері..................................................................................................... 23

1.3 Қоспалардың бетонның негізгі сипаттамаларына әсерін зерттеу.......... 25

1.3.1 Пластификациялаушы қоспалар негізіндегі ауыр бетонның құрамын таңдау және бетон үлгілерін қалыптау............................................................................... 25

1.3.2 Қоспаларың бетон араласпасының жылжымалылығына әсерін зерттеу 29

1.3.3 Қоспалардың бетонның беріктік жинау динамикасына әсерін зерттеу......31

1.3.4 Қоспалардың бетонның сусіңіргіштігі мен жібу коэффициентіне әсерін зерттеу 35

1.3.5 Қоспаларды қолданудың техника-экономикалық тиімділігін зерттеу 37

2. Құрылыс орнын технико-экономикалық негіздеу.................... 39

3. Бұйымның сипаттамасы (номенклатура.................................................... 39

4. Кәсіпорынның жұмыс істеу режимі.................................... 41

5. Өндірістік қуаттылық және өндірістік бағдарлама .................................. 41

6. Технологиялық бөлім (қалыптау цехы................................. 42

6.1. Бұйымды өндіру тәсілін техника-экономикалық негіздеу 42

6.2. Шикізаттық материалдар (техникалық сипаттамалары......................... 45

6.3 Қондырғылар мен құралдар–жабдықтардың техникалық сипаттамалары және олардың жұмыс істеу сипаты......................................................................... 46

6.4. Бұйымды өндірудің технологиялық режимдері..................................... 47

6.4.1.Бетон араласпасын дайындау және жайғастыру.................. 48

6.4.2.Виброөңдеу режимі............................................................ 48

6.4.3.Арматуралау режимдері................................................... 48

6.4.4.Бұйымдағы бетонның қату режимдері....................... 48

6.5. Өндірістік технологиялық есеп-қисаптар.............................. 50

6.5.1. Қалыптау посттарының санын есептеу............................. 50

6.5.2 Қалыптарды дайындау және арматуралау посттарының санын есептеу..................................................................................................... 51

6.5.3 Жылумен өңдеу қондырғыларының санын есептеу......... 51

6.5.4. Бұйымды цехта ұстау постарының санын есептеу................ 52

6.5.5. Қалыптардың қажетті мөлшерін есептеу......................... 52

6.5.6. Крандар санын есептеу...................................................... 53

6.6. Өндірістік қондырғы-жабдықтардың жалпы ведомысы........ 54

6.7. Шикізат материалдар мен жартылай фабрикаттар қажеттілігі. 55

6.8. Энергия қорларының қажетті мөлшерін есептеу..................... 56

6.8.1 Электр энергиясы................................................................ 56

6.8.2 Су қажеттілігін есептеу......................................................... 57

6.9. Жұмыскерлердің саны мен құрамын есеп-қисаптары (өндіріс жұмысшылары, ИТЖ, қызметшілер, кіші қызметші персоналдар... 58

6.10. Өндіріс пен дайын бұйымның сапасын бақылау............................... 58

6.10.1 Бастапқы шикізат сапасын бақылау................................................... 59

6.10.2 Бетон араласпасының сапасын бақылау.............................. 60

6.10.3 Өндірістік процестерді бақылау......................................................... 60

6.10.4 Дайын бұйым сапасын бақылау......................................................... 60

6.10.5 Қауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитария............ 61

6.10.6 Өндірістік санитария........................................................ 61

6.11 Цехтың инженерлік-жоспарлау шешімдері.......................... 61

6.11.1 Технологиялық қондырғы-құралдар мен ғимараттарды орналастыру принциптері.................................................................................. 62

6.12. Нақты өнімді өндірудің технологиялық картасы................................. 63

7.Тіршілік қауіпсіздігі..................................................................................... 65

8. Қоршаған ортаны қорғау........................................................................... 79

9. Сәулет құрылыс бөлімі............................................................................... 87

9.1. Өндірістік құрылысқа арналған темірбетон бұйымдарын

өндіретін зауыт............................................................................................... 87

9.2. Технологиялық процестерді суреттеу..................................................... 87

9.3 Көлемдік жобалық шешімдер.................................................................. 87

9.4. Конструкциялық шешімдер..................................................................... 88

10. Экономика бөлімі...................................................................................... 89

10.1. Жобалаған мекеменің сметалық құндылығын есептеу......................... 89

10.2 Бір орташа тізімдегі жұмысшының жұмыс уақытының

балансын есептеу............................................................................................. 90

10.3 Жобаланған кәсіпорынның экономикалық тиімділігі........................... 98

11. Қорытынды............................................................................................... 100

12. Пайдаланған әдебиеттер........................................................................... 101

Аннотация.

Бұл дипломдық жұмыста пластификациялаушы қоспалармен негізгі сипаттамалары қасиеттері жетілдірілген темірбетон бұйымдарын өндіретін шағын цехтың жобасы көрсетілген. Шығарылатын бұйымдар қырлы жабын плиталары. Дипломдық жұмыста пластификациялаушы қоспалардың бетон араласпасының реологиялық қасиеттері мен бетонның негізгі физика-механикалық қасиеттеріне әсері зерттеліп, қоспалы бетонның оңтайлы құрамы таңдалған. Шығарылатын өнімдердің технологиялық нобайы, қалыптау цехының жоспарлары, бұйымдардың технологиялық картасы және негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген. Бұйымдарға қолданылатын шикізаттық материалдардың құрамы, қолданылатын қондырғы-құралдар, технологиялық есеп-қисаптар және бұйымдарға қойылатын талаптар сипатталған.

Дипломдық жұмыс А4 көлемдегі форматта – ____ беттен тұрады, құрамында:___ суреттік схемалар, ____ таблицадан құралған.

Нормалық сілтемелер

Дипломдық жұмыста келесі МеСТ-ға сілтемелер келтірілген:

МеСТ 10178

МеСТ 9179-77

МеСТ 23732-

МеСТ 8735-88

МеСТ 9179-77

МеСТ 10180-90

МеСТ 12730.1-78

МеСТ 12730.2-78

МеСТ 24211-2003

МеСТ 30459-2

Портландцемент и шлакопортландцемент. Технические условия

Известь строительная. Технические условия.

Вода для бетонов и растворов.

Песок для строительных работ. Методы испытания.

Известь строительная. Технические условия.

Бетоны. Методы определение прочности по контрольным образцам.

Бетоны. Методы определение плотности.

Бетоны. Методы определение влажности.

Добавки для бетонов. Общие технические требования.

Добавки для бетонов. Методы определения эффективности.

МеСТ 7473 Бетон араласпасы

МеСТ 102–68–80 Ірі толтырғыштар

МеСТ 8267 – 82 Қиыршық тас

МеСТ 10260 – 82 Шағалдан алынған қиыршық тас

МеСТ 27006 – 86 Бетон құрамын таңдау ережесі

Анықтамалар

Химиялық қоспалар - бетон араласпасының құрамына аз мөлшерде ендірілетін, соған қарамастан араласпаның реологиялық қасиеттері мен дайын бетонның структурасын қалыптастыруға және негізгі қасиеттерін жетілдіруге мүмкіндік беретін заттар.

Бетон дегеніміз – тиімді мөлшерде өлшеніп алынған тас, құм, тұтқыр зат және суды мұқият араласпаның нәтижесінде алынған бетон араласпасының физика – химиялық процестердің арқасында қатуынан пайда болған жасанды тас материалды айтады.

Су сіңіргіштік – материалдың өз бойына су сіңіру, ұстау қасиеті.

Суға төзімділік – материалдың өз қасиеттерін суда сақтау.

Беріктік – материалдың сыртқы күштердің әсерінен күйрету немесе қарсыласу қасиеті.

Қаттылық – материалдың өз бойына өзінен қатты заттың енуіне қарсыласуы.

Қалыпты қоюлық – Цементпен жұмыс істеуге икемді қамыр алу үшін қажет су мөлшері.

Темірбетон – бетон мен болат арматура біріктірілген құрылыс материалы, арматура конструкцияның созылып жатқан аймағында орналасқан әрі созылмалы кернеуді қабылдайды, қысым кернеуі бетонға беріледі.

Арматура – дегеніміз болат стерженьдерді және әртүрлі сымдарды (шеңберлі, профилі периодтық), арқандарды, торларды, каркастарды (жалпақ және көлемдік), темірбетонды конструктивті элементтерінің құрамындағы болатын негізгі бөлікті айтады.

Жұмысшы арматура – ең басты элемент; темірбетон конструкциядағы сыртқы жүк әсерлерден және ішкі кернеулерден пайда болған созу немесе қысу жігерін қабылдаушы арматура.

Белгілеулер мен қысқартулар

СНиП – құрылыс нормасы және ережелері;

мм – миллиметр.

В/Ц – су - цементтік қатынасы.

С_% – жұмысшы ерітіндінің концентрациясы;

м – метр;

м³/сағ – метр куб сағатына;

В, L, Н – ені, ұзындық, биіктік;

МеСТ – мемлекеттік Стандарт;

квт – киловат;

кг – киллограм.

МПа – мега паскаль.

т – тонна.

F – аязға төзімділік.

Мкр – ірілік модуль.

кг/м³ – тығыздық өлшемі.

Кіріспе.

Зерттелетін мәселенің өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы құрылыс индустриясының қарқынды дамуы, құрылысқа қажетті негізгі қасиеттері жетілдірілген және техника-экономикалық жағынан тиімді құрылыс бұйымдары мен конструкцияларын кеңінен өндіруді қажет етеді. Тиімді құрылыс материалдары мен конструкцияларын өндірудің негізігі жолдарының бірі, оларды дайындауда жергілікті шикізаттық материалдарды кеңінен қолдану болып табылады. Құрамалы темірбетоннан жасалынған бұйымдар мен конструкциялар негізінен тұрғын үй, азаматтық және өнеркәсіптік құрылыстарда кеңінен қолданылады. Бұл бұйымдар құрылыс өндірісін индустрияландыру бағытындағы ең қолайлы материалдар. Құрама темірбетонды кең көлемде қолдану бір типті өнімдер мен конструкциялар шығарумен қатар өндірісті жартылай автоматтандыруға, механизациялауға мүмкіншілік тудырады.

Құрылысты одан әрі индустрияландыру жергілікті шикізаттық материалдарды қолдана отырып, техника-экономикалық жағынан тиімді құрылыс материалдары мен бұйымдарын өндіретін зауыттарды салуды көздейді.

Еліміздің 2030 жылдарға дейінгі жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында көрсетілген, атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп, сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын азайту арқылы барлық қасиеттерін жақсартып, құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен конструкцияларды дайындау қазіргі уақыттың басты міндеті болып отыр.

Құрылыс бұйымдарының негізгі сипаттамалары мен қоршаған ортаның түрлі агрессивті факторларына төзімділігін арттыру, құрылыстың тиімділігін арттырудың негізгі жолдарының бірі. Белгілі болғандай бетон араласпаларының жылжымалылығын арттыру үшін негізінен қатаю суы қолданылады. Бірақ араласпадағы судың мөлшерінің артуы дайын бетонның механикалық қасиеттерін төмендетіп жібереді. Осы қарама-қайшылықты шешу бүгінгі күннің өзекті мәселесінің бірі болып табылады. Бұл қарама-қайшылықты шешу мақсатында арнайы пластификациялаушы қоспалар қолданылады. Бұл қоспалар бетон араласпасының сусұранысын төмендете отырып, су-цемент қатынасын төмендетуге және бетонның механикалық қасиеттерін арттыруға және өткізгіштік қабілетін төмендетуге мүмкіндік береді.

Зерттеудің мақсаты – жергілікті шикізаттар негізіндегі ауыр бетонның реологиялық және физика-механикалық қасиеттеріне пластификациялаушы қоспалардың әсерін зерттеу және қоспалы бетонның оңтайлы құрамын таңдау.

Зерттеудің негізгі міндеттері:

пластификаторлардың бетон араласпасының жылжымалылығына әсерін зерттеу;
қоспалы бетонның оңтайлы құрамын таңдау;
қоспалардың бетонның физика-механикалық қасиеттеріне әсерін зерттеу;
қоспалардың цементтің физика – механикалық қасиеттеріне әсерін зерттеу.

Бұл дипломдық жұмыста жергілікті шикізаттық материалдар негізіндегі ауыр бетондардың негізгі сипаттамаларына пластификациялаушы қоспалардың әсері зерттеліп, қоспалы бетонның оңтайлы құрамы және өндірістің тиімді технологиялары ұсынылады.

Зауыт азаматтық көп қабатты қырлы жабын плиталарын шығарады. Жылдық өндірістік қуаттылығы 40 000 м³/жылына.

1. Ғылыми - зерттеу бөлімі

1.1 Құрылыста қоспалы бетондарды қолданудың бүгінгі жағдайы мен келешегі

Қазіргі кездегі құрылыс индустриясының қарқынды түрде дамуы, бетон технологиясының тиімді жолдарын іздестіруді қажет етеді. Бетонның негізгі физика-механикалық қасиеттері мен сыртқы ортаның түрлі агрессивті факторларына төзімділігін арттырудың тиімді жолдарының бірі химиялық қоспалар негізіндегі бетон технологиясын ендіру болып табылады [1].

Қазіргі кезде бетондар мен құрылыс ерітінділерін алу үшін әсер ету механизмі түрліше болған химиялық қоспалар қолданылады. Химиялық қоспаларды қолдану құрылыс материалдарының маңызды технологиялық параметрлері мен негізгі қасиеттерін реттеуге мүмкіндік беретін әмбебап және арзан әдістеріне жатқызуға болады. Заттың құрамына аздаған мөлшерде химиялық заттарды ендіре отырып әсер ету әдісі металлургия, мұнай өңдеу салаларында ежелден белгілі [2].

Құрылыста қоспалар маңызды роль атқарады. Себебі, құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларының қасиеттері тек қана оның құрамына енген тұтқыр зат, ірі және майда толтырғыштарға ғана тәуелді болып қалмастан, сонымен бірге оларды қалыптастыру жағдайына да тәуелді болады. Тұтқыр заттың гидратациясы, ұстасуы мен қатаю жағдайларына химиялық қоспалармен әсер етуге болады. Қоспалар гидратация үрдісін реттеу арқылы, бетонның қатаюы мен ұстасу мерзімін басқаруға мүмкіндік береді.

Технологиялық классификация, яғни олардың әсер ету механизміне сәйкес барлық химиялық қоспалар төмендегідей жіктеледі[3]:

1.Бетон араласпасының реологиялық қасиетін реттеуші қоспалар.

Бұл қоспалардың өзін:

а) бетон араласпасының пластификациялық қабілетін арттырушы (сульфитті-спиртті барда (CСБ), сульфитті-ашытқы бражка),

ә) бетон араласпасын сұйылтатын (тотықтырылған петралатум,асидол т.б.),

в) бетон араласпасын суды ұстау қабілетін арттыратын (ТЭЦ күлі, жанар тауы күлі, опок, трепель т.б.) қоспалар деп жіктейді.

2. Қатаю мен ұстасу үрдісін реттеуші қоспалар. Бұл қоспалар үрдісті жылдамдатушы және баяулатушы қоспалар болып екіге бөлінеді. Ұстасу үрдісін жылдамдатушыларға сілтілік жер металдарының сульфаты және поташ, төмендетушілерге бор қыщқылы (бура), мырыш оксиді, САБ жатады.

Бетон араласпасының қатаюын да тездетуге немесе баяулатуға болады. Оның біріншісіне кальций хлориді және оның негізіндегі қоспалар, ал екіншісіне натрий сульфаты жатады.

3.Бетон құрылымын реттеуші қоспалар. Бұл қоспалардың өзі бірнеше топқа бөлінеді:

a) бетон араласпасының құрамындағы судың мөлшерін төмендетуге мүмкіндік беретін қоспалар (гидролизденген қан, желімді канифоль), пластификторлар.

б) газтүзушілер (алюминий ұнтағы, сутегінің асқын тотығы, кремнийорганикалық қосылыстар)

в) ауа жинақтаушы қоспалар (мылонафт,тотыққан петролатум)

г) тығыздаушы қоспалар (сазды топырақты цемент, алюминий сульфаты, кальций сульфаты, магний тұздары).

Негізінен алғанда бетонның реологиялық қасиеттерін реттеуші барлық қоспаларды судың шығынын төмендетететін, соған сәйкес бетонның құрылымын тығыздайтын қоспа ретінде қолдануға болады.

4. Коррозияның жылдамдығын реттеуші қоспалар. Арматура коррозиясын баяулатушы қоспа ретінде көп қолданылатын химиялық заттар: (ингибиторлар) натрий нитриті, кальций нитрит-нитраты, кальций хроматы, натрий бензоаты.

5.Толықтырғыштар.

а) гидравликалық белсенді қоспалар (диотомит, туф, трепель, домна шлактары)

б) белсенді емес, негізінен микротолықтырғыш-сұйылту қызметін атқаратын қоспалар (известняк, тау жыныстары, саз, ұсақ құм т.б.).

6. Бетонның химиялық төзімділігін арттыратын қоспалар.

а) қышқылға төзімділікті арттыратын (андезит, базальт, диабоз, кварц)

б) бетонның ыстыққа төзімділігін арттыратын қоспалар (известняк, доломит т.б.)

в) бетонның ыстыққа төзімділігін арттыратын қоспалар (андезит, диабоз, хромит, магнезит)

7.Бетонға гидрофобтық қасиет беретін қоспалар. (битум, асфальтит, органикалық полимерлер, натрий силикаты. т.б.).

8.Арнайы бетондар үшін қолданылатын қоспалар.

а) оған бұйымның радиациялық төзімділігін арттыратын кадмий, қорғасын және басқа да ауыр металдардың тұздары;

б) бетонның микроорганизмдерге қарсы тұру қабілетін арттыратын қоспалар.

г) аязға қарсы қолданылатын қоспалар (кальций хлориді негізіндегі қоспалар т.б.) жатады.

Сонымен бірге бір түрлі химиялық заттардың әр түрлі концентрацияда қолдану түрлі әсер ету эффектін және де әр түрлі химиялық заттардың бір түрлі әсер ету эффектін көрсету мүмкіншілігін атап өту қажет.

Сонымен бірге ғылыми тұрғыдан химиялық қоспаларды жіктеудің әдістемесі де қолданылады. Ғылыми зерттеу тұрғысынан алғанда химиялық қоспалар олардың әсер ету механизміне қарай жіктеледі. Әсер ету механизміне сәйкес қоспалардың төрт класы ажыратылады:

1) тұтқыр заттың ерігіштігін арттыратын, бірақ онымен химиялық реакцияға түспейтін қоспалр;

2) тұтқыр заттармен нашар еритін аз диссоцияланатын қосылыстар түзе отырып химиялық әрекеттесетін қоспалар;

3) кристалданудын дайын орталықтары;

4) тұтқыр заттардың дәндерінде адсорбцияланатын қоспалар.

Химиялық қоспаларды бетон технологиясында тиімді қолдану байланыстырғыш заттардың шығынын төмендету, су-цемент қатынасын жақсарту арқылы бетонның физика-механикалық қасиеттерін жақсарту, суық климаттық жағдайларда бетон қалыптастыру мүмкіншілігін беру, бетонның әр түрлі орта жағдайларына төзімділігін арттыру, бетонның реологиялық қасиеттерін жақсарту арқылы тиімділік береді.

Химиялық қоспалардың әсері тұтқыр заттардың фазалық құрамы мен қасиеттеріне тікелей тәуелді. Сондықтан қоспаларды қолдану кезінде тұтқыр заттың құрамы мен қасиеттерін ескеру қажет[4-8].

Цементті клинкер, шикізаттық қоспаны күйдіру нәтижесінде, бірнеше табиғи минералдар жүйесі түрінде болады. Белгілі бір табиғи минералдардан тұратын гранитпен салыстыру, полиминералдық жүйе ретінде клинкер туралы жалпы түсінік бере алады. Бірақ гранитке қарағанда клинкердің жекелеген бөліктерін қарапайым көзбен ажырату мүмкін емес, өйткені клинкер өте майда түйіршікті кристалдық, сондай-ақ аморфтық фазалардан тұрады.

1.2-кесте

Портландцемент минералдары гидратацияланғанда бөлінетін жылу мөлшері

Минералдардың аттары	Бөлінген жылудың шамасы
Минералдардың аттары	Толығымен гидратацияланғанда, Дж/г/ккал/г	Үш тәулік ішінде, % толық жылу бөлінуінен
Үшкальцийлі силикат	120 (500)	75-80
Екікальцийлі силикат	60 (250)	10 шамасында
Үшкальцийлі алюминат	200 (840)	10-нан аз емес
Төрткальцийлі алюмоферрит	100 (420)	20 шамасында

Айтылған мысалдар белгілі бір салада пайдалану үшін, цементті таңдауды, клинкердің минерологиялық және тотық бейнеленген химиялық құрамымен үштастыру қажет екендігін көрсетеді. Цементті клинкер минералдарының сумен байланысына қатысты мәселені қарауымыздан, құрылыстың түрлі саласы үшін таңдауда, клинкердің минерологиялық құрамын қалай ескеру керектігі анағұрлым айқындала түседі.

Клинкерлік минералдардың сумен әрекеттесуі. Цементті клинкердің минералдары сумен байланысқа түскенде гидратты құрамалар түзеді. Клинкерлік минералдар азды-көпті дәрежеде суда ериді, ал олардың гидратталу өнімі, кальций гидрототығынан басқасы іс жүзінде ерімейді Әйтпегенде, қатқан цемент өзінің беріктігін су ішіп те сақтай алмас еді.

Судың клинкерлік минералдарға әсері кезінде алынатын гидраттық құрамалар, олардың гидролизі мен гидратталуы нәтижесінде түзіледі.

Клинкерде сан жағынан кальцийлі силикаттар басым, олар күшті негіз әлсіз қышқылдан түзілген мұндай тұздар, сулық ерітіндіні гидроксид иондарымен байыта отырып, гидролитті ыдырауға қабілетті.

Иондар арасындағы кез-келген алмасу реакциясы сияқты, гидролиз де орнына келетін процесс, оның тепе-теңдік жалпы иондық алмасу реакциясының тепе-теңдігіне, әсер ететін барлық факторларға байланысты болады. Бұйымды жылу-ылғалды өңдеуде жүретін температураның жоғарылауы кезінде гидролиз дәрежесі де ұлғаяды.

Гидраттауға келсек, ол су молекуласының алынған затпен байланысуына қарайды. Айта кету керек, гидраттауға алынған жинақты қосындылар кешендер көп жағдайда ауыспалы құрамға ие болады. Сондықтан да, төменде құрамалар формулаларында келтірілген, клинкерлік минералдардан түзілген су, шамамен алынған, шартты сипатта болады.

Судың үшкальцийлі силикатқа әсері кезінде оның гидролизінің өнімі гидратталады. Онан соң лайлы гидратты күрделі қосындыларында кешеннің қайта топтасуы жүреді де, осының нәтижесінде лайдан қиындықпен төртсулы қоскальцийлі силикат бөлінеді.

Бұл келтірілген реакция тендігінен төртсулы қоспалы екі гидросиликатпен қатар, еркін кальций гидрототығы да түзілетінін көреміз.

Қоскальцийлі силикаттың құрамындағы кальций тотығы үшкальцийлі силикаттағыдан аз болады, яғни оған қарағанда негізгілігі төмен, сондықтан қоскальцийлі силикаттың гидролизі іс жүзінде үшкальцийлінің
гидролизіне қарағанда көп мөлшерде гидраттаудың сыртқы жағдайларына,
мәселен, кальций гидрототығының лайдағы концентрациясына тәуелді. Бетондар мен құрылыс лайларын дайындаудың қалыпты температуралық жағдайында, қоскальцийлі силикат іс жүзінде гидролиз өнімін түзбейді, бар
болғаны гидратталады:

Бірақ цемент-құмды бұйымдарды автоклавтық өндеу кезінде, қоскальцийлі силикат еркін кальций гидрототығын бөле отырып, гидролизделеді. Соңғысы құмның құрамындағы кремний қостотығымен кальций гидросиликатын түзіп әрекеттеседі.

Үшкальцийлі алюминатқа келсек, оның гидратталуының келесі реакциялық теңдігі жалпы қабылданған:

Үшкальцийлі алюминат гипс бар жерде сумен тіпті басқаша әрекетке түседі. Бұл мәселені жан-жақты баяндаймыз, өйткені ол келесі себептерге байланысты манызды. Біріншіден, қоссулы гипс клинкерді уату кезінде цементтің беку уақытын реттеу үшін енгізілген қоспа ретінде цементте әрдайым шағын мөлшерде кездеседі. Екіншіден, егер кальций сульфатының сулық ерітіндісі бетонға шайып жатқан судан енетін болса, бетонның сульфаттық коррозиясы пайда болуы мүмкін.

Үшкальцийлі алюминаттың суға қарағанда үлкен реакциялық қабілеттілігі нәтижесінде, гипс қоспасыз цементтің өте жылдам қататындығын айтқан болатынбыз; түзілетін алтысулы үшкальцийлі алюминат цемент қамырына шамадан тыс ерте құрылым түзілісін туғызады. Бұл бетон лайын араластыру, орналастыру және тығыздау операцияларын қиындатады, кейде оған мүмкіндік бермейді.

Реакция гипс енгізу арқылы баяулатылады:

Келтірілген теңдіктен гипстің үшкальцийлі алюминатпен реакцияға түскенінде, құрамында судың 31-32 молекуласы бар эттрингит кристализациясынан кальций гидросульфоалюминаты бөлінетінін көреміз. Бұл құрам қалдықпен ериді. Осылайша, цементті сумен араластырғаннан кейінгі басқа кезең ішінде кальций гидроалюминатының байланысуы жүреді. Тек бірнеше сағаттан соң ғана, яғни лайдағы барлық гипс толық жұмсалған соң кальций гидроалюминаты түзіліп, цемент беки бастайды.

Яғни, гипс қоспасы үшкальцийлі алюминаттың бірқатар мөлшерінің бастапқы кезеңде жаңа дайындалған бетон лайындағы сумен реакцияға түсуіне жол бермей, «Тосқауыл қою» үшін қызмет етеді.

Атап көрсетілгендей, үшкальцийлі алюминаттың сулы ортада, гипс бар жерде әрекетке түсуін қарастыруымыздың екінші себебі, цемент тастың аталған сульфаттық коррозияға ұшырау мүмкіндігі болып табылады.

Өзінің түзілуі барысында көп суды қосып алған кальций гидросульфоалюминаты, бастапқы реагенттер мен суға қарағанда көп орын алып тұрады. Егер қатты гидратталған кешенді тұз (эттрингит) әлі де өзінің иілгіштігін сақтап қалған цемент қамыр ортасында түзілетін болса, аумағының ұлғаюы зиянды зардаптарға соқтырмайды. Бірақ бұл тұздың түзілуі агрессивті ортадағы сульфат-иондар әсерімен қатып қалған цементте, яғни қатқан цемент таста жүретін болса, аумағының ұлғаюы қауіпті, сондықтан бетонның сульфаттық коррозиясы кезінде бетонның бетонсуына, онда жарықшақтар пайда болуына және беріктігін жоғалтуға алып келетін күшті ішкі қысымдар пайда болады[5].

1. Термодинамикалық көзқарас негізінде алғанда минералды тұтқыр заттың гидраттациялануы артық мөлшерде бос энергияға ие болған термодинамикалық тұрақсыз тұтқыр заттың, бос энергиясы төмен, термодинамикалық тұрақты гидраттық жаңатүзілімдерге айналу процесі. Сондықтан гидратация үрдісі өздігінен жүретін үрдіс.

2. Бірақ термодинамикалық көзқарас гидратация үрдісін түсінуге мүмкіндік бермейді. Оны түсіну үшін гидратация үрдісінің қандай кезеңдерден тұратынын және әрбір кезеңнің кинетикасын түсіну қажет.

3. Кинетикалық теория тұрғысынан алғанда гидратация үрдісі бір бірімен кезекті жүретін еру және гидраттар түріндегі соңғы өлшемдердің түзілуінен тұратын 2 сатыдан тұрады.

4. Тұтқыр заттың суда еру үрдісі басқа суда аз еритін минералды тұздарға ұқсас жүреді. Оның еруін тұтқыр заттың дисперстік дәрежесімен температураны жоғарлату арқылы арттыруға болады.

5. Портландцемент клинкерін құраушы фазалардың суда диссоциация-лануы:

Бұның нәтижесінде метостабильді фаза алынады.

Жалпы бетонның негізгі қасиеттеріне оның жылжымалылығы ерекше әсер етеді. Бетонның беріктігін жоғарылату үшін, бетондағы судың мөлшерін азайту қажет, ал бетон араласпасының ыңғайлы қалыптастыру үшін оның мөлшерін арттыру қажет. Бұл қарама-қайшылық бетон технологиясында шешуді қажет ететін өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Бұл мәселені шешудің тиімді жолдарының бірі пластификациялаушы қоспаларды қолдану болып табылады[3]..

Цемент толық гидратацияланғаннан кейін де байланыстырған суының мөлшері 20% аспайды. Ал бетон араласпасын ыңғайлы қалыптастыру үшін қажетті судың мөлшері, қолданылатын тұтқыр затпен толтырғыштың түріне байланысты цемент массасының 45-65% құрайды[3]..

Осылайша қатаю суының тек ¼ бөлігі ғана цементпен химиялық байланысқа түседі. Судың тағы да осынша мөлшері цементпен физикалық байланысқан болады (капиллярлық, қабықшалық), ал қалған судың 30% тек бетон араласпасының ыңғайлы қалыптастыруға жұмсалады. Бұл қарама- қайшылық бетонды қалыптастыру кезінде оның құрамына бетон араласпасының жылжымалығын арттыратын пластификациялаушы қоспаларды ендіру арқылы шешіледі.

Пластификациялаушы эффектіне байланысты қоспалар бірнеше топқа жіктеледі[7]:

1. Суперпластификаторлар (С-8, СМФ сұйылтқыштары, Дофен, 10-03 – суперпластификаторлары, НКНС 40-03 суперпластификаторлары, алипласт, изола ФМ – 86. т.т) сынаудың барлық мерзімінде бетонның беріктігін төмендетпей, бетон араласпасының жылжымалығын П1 ден П5 дейін арттырады. ( 2-4 см-ден 21-25см дейін)

2.Күшті пластификациялаушы (Аплассан, Личнопан Б-3, личносульфанат) бетонның беріктігін төмендетпеген оынң жылжымалығын П1 ден П4 дейін арттыратын қоспалар. ( 2-4 см-ден 16-20см)

3.Орташа пластификациялаушы (техникалық личносульфанат, С-1 суда етитін препараты, ВРП-1 суда еритін препараты, монолит М-1 т.б.) бетонның беріктігін төмендетпей оның жылжымалығын П1 ден П3 ке-дейін арттыратын қоспалар ( 2-4 см-ден 10-15 см).

4. Нашар пластификациялаушы (бейтараптанған қара контакт, мылонафт М, синтетикалық пластификациялаушы қоспа). Бетонның беріктігін төмендетпей оның жылжымалығын П1 ден П2 ге-дейін арттыратын қоспалар.

Пластификациялаушы қоспалар бетонның беріктігін төмендетпей, оның жылжымалылығын бірнеше есе арттыру қабілетіне ие.

Пластификациялаушы эффект цементтегі жаңа түзілімдер бөлшектерінің гидратты қабықшасындағы судың өзгеруімен анықталады. Қоспаның қатты фаза бетінде адсорбциялану нәтижесінде гидратты қабықшадағы судың мөлшері азаяды, ал бос судың мөлшері арта түседі. Бұл реологиялық қасиеттердің жақсаруына алып келеді, бірақ цементтің қатаюы мен құрылым түзілу үрдісін біраз нашарлатады[3].

Суперпластификаторлар өзінің табиғаты бойынша анионбелсенді, құрамында хлорлы топтары мол калойдты өлшемдегі органикалық заттар. Сұйылтқыш қоспалар цемент дәндерімен жаңа түзілімдерде адсорбцияланған күйде суды тебу эффектісін тудырады. Гидраттар мен цемент дәндері бетіндегі зарядтың сипатымен тізбектің пішіміне негізделген бұл эффект, бетон және ерітінді араласпаларының ұзақ мерзімді сақталуын қамтамасыз етеді. Суперпластификаторлардың мұндай механикалық әсері бетон араласпасының жылжымалығын 3-4 есе арттырады. Суперпластификаторлардың әсері 2-3 сағатпен шектеледі, бастапқы гидратация үрдісінің баяулауы мен коагуляциялық құрылымының қалыптасуынан соң, бетонның қатаюының жылдамдауы басталады[2-3].

Суперпластификаторларды бетон араласпаларына сулы ерітінді түрінде жұмысшы ерітіндіге, цемент массасының 0,7-1,5% мөлшерінде ендіреді. Оған қосымша жоғары алюминатты цементтер үшін суперпластификаторлардың мөлшері көп болуы тиіс.

Бетон араласпасының уақыт өтуімен жыжымалылығын төмендету тиімділігі де цементтің алюминаттылығына тәуелді болады.

Суперплпстификаторлар негізінен синтетикалық полимерлік заттар, сондықтан қымбат. Бірақ оларды қолдану цементті 50 кг/м³ үнемдеуге мүмкіндік береді.

Орташа пластификациялаушы қоспалар негізінен гидрофильді, тізбектерінің құрамында полярлы топтары көп органикалық заттар.

Цемент бөлшектеріне адсорбцияланған кезде полярлы топтардың негізгі бөлігі қатты фазаға емес, сыртқа бағытталаған болады. Мұндай адсорбциялану негізінен цемент дәнінің бастапқы фазасына әсер етеді. Түзілген қабықша моно немесе бимолекулярлы болуына қарамастан, алысқа әсер ететін Вандер-вальстік күштердің әсерінен өзінің айналасында судың қалың қабатын ұстап тұра алады. Соның салдарынан қатты бөлшектердің арасында үйкелу коэффициентін төмендететін гидродинамикалық смазка пайда болады.

Яғни 0,2-0,25% мөлшерде қосылған ББЗ цемент дәндерін адсорбциялық қабатпен перделеу арқылы цементтің гидратациясы мен қатаюын баяулатады. Егер қоспаны көп мөлшерде қоссақ ортаның тұтқырлығы мен гидратты жаңа түзілімдердегі ББЗ адсорбциялануы артады да олар бетонның қатаю үрдісін баяулатады[2-4].

Қоспалардың цемент клинкерінің жеке минералдарына әсері әр түрлі. Сондықтан оларды қолданғанда олардың цементпен және дисперсті минералды компонентпермен сәйкестілігін ескеру қажет. Гидрофильдік әсері бар пластификаторлардың адсорбциялануы мына сызбамен жүреді.

С₃А > C₄AF> C₃S> C₂S

Сондықтан бұл қоспаларды жоғары алюминатты цементтерге қолданған тиіміді.

4) Гидрофобты заттар болып есептелетін әлсіз пластификацалаушы қоспалардың әсері бетон араласпасына ауа көпіршіктерін ендірумен цемент дәндерінің айналасында гидрофобты қабықша түзеуге бағытталған. Қоспаның мұндай әсері цемент дәндерінің сумен шайылуын күрт төмендетіп, гидратация реакциясының және клинкерлік минералдардың гидролизденуінің жылдамдығын баяулатады, соның салдарынан тұтқыр заттың қамыры бастапқы тұтқырлығын біршама уақытқа дейін сақтайды.

Ауа көпіршіктерінің енуінен цемент қамырының көлемі ұлғаяды да пластификациялық эффект пайда болады.

Бетон қоспасын араластыру барысында цемент дәндерінде адсорбцияланған ББЗ қабықшасы сырылып, гидрация үрдісі жылдамдайды. Әлсіз пластификациялаушы қоспалар, гидрофильдеуші қоспалар сияқты құрылым түзілудің бастапқы сатысын ұзартады, бетонның уақыт өтуімен пластикалық беріктігінің өсуін баяулатады.

Әлсіз пластификациялаушы қоспалар, гидрофильдеуші қоспалардан өзгеше силикатты минералдарға жақсы адсорбцияланады[1].

С₃S > C₂S > C₄AF > C₃A

Пластификаторларды бетондармен құрылыс ерітінділерінде қолданған кезде, портландцементтің клинкерлік минералдарында С₃S мөлшері 40 % аз, ал C₃A мөлшері 10 % жоғары болса, оларды қолдану тиімсіз екендігін ескеру қажет.

Осылайша ғылыми-техникалық әдебиеттерді талдау пластификациялаушы қоспаларды қолдану тек бетон араласпасының реологиялық қасиеттері мен дайын бетонның негізгі сипаттамаларын жақсартып қана қоймастан, бетон технологиясын жетілдіруге және экономикалық тиімділікке қол жеткізуге мүмкіндік беретіндігін көрсетті. Бірақ химиялық қоспалардың әсері тек жалпылама түрде келтірілген. Ал әрбір аймақ үшін жергілікті шикізаттар негізіндегі бетон араласпаларына қоспалардың әсерін зерттеу өзекті мәселе болып қалуда. Сондықтан біз бұл дипломдық жұмыста жергілікті шикізаттар негізінде өндірілген бетон араласпалары мен дайын бетонның негізгі сипаттамаларына пластификациялаушы қоспалардың әсерін зерттедік.

1.2 Шикізаттық материалдар олардың негізгі сипаттамалары және үлгілерді сынау әдістемелері

Шикізаттық материалдар және қоспасыз және қоспалы бетондар сәйкес МемТ талаптарына сәйкес сыналды.

Цементтің негізгі сипаттамалары (тығыздығы, қалыпты қоюлығы, белсенділігі т.б.) МеСТ 10178 талаптарына сәйкес анықталды.

Құм мен ірі толтырғыштардың дәндік құрамы, нағыз, орташа және үйме тығыздықтары, ірілік модулі МеСТ 102–68–80 және МеСТ 8735-88 талаптарына сәйкес анықталды.

Қоспалы және қоспасыз бетондардың құрамы МеСТ 27006 – 86 талаптарына сәйкес есептеліп, лабораториялық зерттеулер нәтижесінде реттелді.

Құрамы таңдалған бетон араласпалары негізінде МеСТ 7473 «Бетон араласпасы» талаптарына сәйкес бақылау және зерттеу үлгілері қалыптанды.

Қоспалардың бетон араласпалары мен бетонның негізгі қасиеттеріне әсерін зерттеу және оларды қолданудың тиімділігін анықтау мақсатында, қоспалардың бетон араласпасының жылжымалылығына, бетонның орташа тығыздығына, беріктік жинау динамикасына, ылғалдылығына, сусіңіргіштігіне және жібу коэффициентіне әсері зерттелді. Зерттеулер қоспаларды әр түрлі шығыны жағдайында жүргізіліп, қоспа мөлшерінің әсері зерттелді.

Дайындалған үлгілердің орташа тығыздығы МеСТ 12730.3-78 «Бетоны. Методы определение плотности», беріктігі МеСТ 10180 «Бетоны. Методы определение прочности по контрольным образцам», сорбциялық ылғалдылығы МеСТ 17177.6 сәйкес, сусіңіргіштігі МеСТ 24452 талаптарына сәйкес анықталды.

Тұтқыр зат ретінде Шымкент цемент зауытының М400 маркалы порт-ландцементі қолданылды. Цементтің химиялық құрамы 1.2.1-кестеде көрсетілген. Меншікті бетінің ауданы 3000-3500см²/г. Ұстасу мерзімінің басталуы – 2сағ. 18 мин, аяқталуы – 3 сағат 39 мин. Қалыпты қоюлығы 29%, 28 тәуліктегі белсенділігі 350 кгс/см². Бұл цемент барлық көрсеткіштері бойынша цемент МеСТ 10178 талаптарын қанағаттандырады.

1.3-кесте

Тұтқыр заттың негізгі сипаттамалары

Материалдың

аталуы

қ.к.ж.

SiO₂

Al₂O₃

Fe₂O₃

CaO

MgO

SO₃

K₂O

Na₂O

Портланд-цемент

2,45

22,3

4,65

5,21

61,24

1,61

1,8

0,20

0,35

100

Ірі және майда толтырғыш ретінде Келес және Бадам кен орындарының қиыр тасы мен құмы қолданылды. 1.4 кестеде қиыр тастың физика-механикалық қасиеттері ал 1.5 кестеде түйіршіктік құрамы көрсетілген.

1.4-кесте

Келес қиыр тасының физика-механикалық қасиеттері

№	Көрсеткіштің аталуы	МемСТ талабы	Нақты нәтиже
1	Нағыз тығыздық, г/см³		2,61
2	Үйме тығыздығы, кг/м³		1442,3
3	Қуыстылық , %		43,45
4	Түйіршіктің сынуы, %	80	82,32
5	Шаң және сазды қосымшалардың үлесі, %	1	1,23
6	Пластинкалы және ине тәрізді дәндер, %	15	-
7	Түйіршікті саздың үлесі, %	0,25	0,3
8	Сынуы , %	10	8,52
9	Сусіңіргіштігі , %		2,1

1.5- кесте

Келес қиыр тасының дәндік құрамы

Кен орнының аталуы

Қалдықтың аталуы

Көрсетілген өлшемдердегі електерде қалған қалдықтар %

2,5

1,25

Келес өзені

жеке

толық

10,92

86,24

97,16

2,37

99,53

0,41

100

Майда толтырғыш ретінде Келес кен орнының құмы қолданылды. 1.6 кестеде құмның,тастың физика-механикалық қасиеттері ал 1.7 кестеде түйіршіктік құрамы көрсетілген.

1.6-кесте

Келес құмының физика-механикалық қасиеттері

№	Көрсеткіштің аталуы	МемСТ талабы	Нақты нәтиже
1	Ірілік модулі		2,7
2	Нағыз тығыздығы, г/см³		2,71
3	Үйме тығыздығы, кг/м³		1513
4	Қуыстылық, %		38,97
5	Шаң және сазды қосымшалардың үлесі , %		2,3
7	Түйіршікті саздың үлесі , %		0

1.7- кесте

Келес құмының түйіршіктік құрамы

Кен орнының аталуы

Қалдықтың аталуы

Көрсетілген өлшемдердегі електерде қалған қалдықтар %

0,16 електен өтуі, г

Ірілік модулі

2,5

1,25

0,63

0,315

0,16

Келес өзені

жеке

толық

23,4

6,85

30,25

24,12

54,37

18,36

73,73

0,39

80,7

248,6

2,7

1.8-кестеде Бадам қиыр тасының физика-механикалық қасиеттері ал

1.9-кестеде түйіршіктік құрамы көрсетілген.

1.8-кесте

Бадам қиыр тасының физика-механикалық қасиеттері

№	Көрсеткіштің аталуы	МемСТ талабы	Нақты нәтиже
1	Нағыз тығыздық, г/см³		2,60
2	Үйме тығыздығы, кг/м³		1311
3	Қуыстылық , %		49,58
4	Түйіршіктің сынуы, %	80	–
5	Шаң және сазды қосымшалардың үлесі, %	1	0,51
6	Пластинкалы және ине тәрізді дәндер, %	15	–
7	Түйіршікті саздың үлесі, %	0,25	0
8	Сынуы , %	10	12,58
9	Сусіңіргіштігі , %		–

1.9-кесте

Бадам қиыр тасының дәндік құрамы

Кен орнының аталуы

Қалдықтың аталуы

Көрсетілген өлшемдердегі електерде қалған қалдықтар %

2,5

1,25

Бадам өзені

жеке

толық

–

69,4

29,41

98,81

–

Майда толтырғыш ретінде Бадам кен орнының құмы қолданылды. 1.10- кестеде құмның тастың физика-механикалық қасиеттері ал 1.11-кестеде түйіршіктік құрамы көрсетілген.

1.10-кесте

Бадам құмының физика-механикалық қасиеттері

№	Көрсеткіштің аталуы	МемСТ талабы	Нақты нәтиже
1	Ірілік модулі		2,64
2	Нағыз тығыздығы, г/см³		4,16
3	Үйме тығыздығы, кг/м³		1532
4	Қуыстылық, %		42,84
5	Шаң және сазды қосымшалардың үлесі , %		2,680
7	Түйіршікті саздың үлесі , %		3

1.11- кесте

Бадам құмының түйіршіктік құрамы

Кен орнының аталуы

Қалдықтың аталуы

Көрсетілген өлшемдердегі електерде қалған қалдықтар %

0,16 електен өтуі, г

Ірілік модулі

2,5

1,25

0,63

0,315

0,16

Бадам өзені

жеке

толық

17,37

13,65

31,02

18,6

49,62

22,87

72,49

21,32

93,81

5,57

2, 64

Сынған дәндердің мөлшері бойынша Келес қиыр тасы Бадам қиыр тасымен салыстырғанда жоғары сапалы бетондарды алу үшін тиімді болып саналады. Оның құрамындағы сынған түйіршіктердің мөлшері 82% құрайды.

Түйіршіктердің пішіні бойынша Келес қиыр тасы бірінші топқа ал Бадам қиыр тасы екінші топқа жатады. Екі қиыр таста да ол 35% шамасында.

Ұсақталу дәрежесі бойынша Бадам қиыр тасы 800 маркадағы шағалдан ал Келес қиыр тасы 1000 маркалы шағалдан алынған және В30, В40 кластағы бетондарды алу үшін қолдануға болады.

Құрамындағы шаң және сазды қосымшалардың үлесі бойынша Келес қиыр тасының көрсеткіштері жоғары.

Екі қиыр тастың негізгі сипаттамаларын салыстыру арқылы Келес қиыр тасы нормативті талаптарға толық жауап беретіндігі анықталды.

Қолданылған құмдардың негізгі сипаттамаларын МеСТ 8736-93 талаптарына сәйкес талдау, ірілік модулі бойынша Келес және Бадам құмдарын ірі құмдар қатарына жатқызуға болатындығын көрсетті (ірілік модульдері сәйкесінше 2,7 және 2,65).

Құрамындағы шаң және сазды қосымшалардың үлесі бойынша қолданылған құмдар екінші кластағы құмдар қатарына жатады, себебі 1 кластағы құмдар үшін шаң мен сазды қосымшалардың үлесі 2 % аспауы тиіс.

Құмдардың негізгі сипаттамаларын талдау қырлы плиталарды өндіру үшін Келес және Бадам құмдарын да қолдануға болатындығын көрсетті.

Пластификациялаушы қоспа ретінде BASF компаниясының RHEOBUILD 561 және RHEOBUILD 181К қоспалары қолданылды.

RHEOBUILD 561 қоспасы бұл синтетикалық полимер негізіндегі бетон араласпасына аса аққыштық және бетонға реопластикалық қасиет беретін, бетонның шөгу деформацияларын төмендететін суперпластификатор.

RHEOBUILD 181К қоспасы құрамында хлор иондары жоқ, бетонға реопластикалық қасиет беретін қоспа. Қоспалардың негізгі сипаттамалары 1.12- кестеде көрсетілген.

1.12-кесте

Пластификациялаушы қоспалардың негізгі сипаттамалары

р/с	Қоспаның аталуы	Жұмысшы ерітіндінің концентрациясы,%	Ерітіндінің тығыздығы, г/см³	Қоспаның цемент массасына байланысты шығыны, %
1	RHEOBUILD 561	25	1,16	0,8-1,4
2	RHEOBUILD 181К	30	1,15-1,21	0,8-1,4

1.3 Қоспалардың бетонның негізгі сипаттамаларына әсерін зерттеу

1.3.1 Қоспалар негізіндегі ауыр бетонның құрамын таңдау және оңтайландыру

Қоспалы бетонның құрамы, қоспалардың бетон араласпасы мен бетонның қасиеттеріне әсерін ескере отырып, бетон араласпасы мен бетон алу технологиясын ескеру арқылы таңдалады.

Қоспаларды ауыр және ұсақтүйіршікті бетондарда қалдану төмендегі технологиялық мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:

- байланыстырғыш заттың шығынын төмендетуге;

- ірі толтырғыштың шығынын төмендетуге немесе майда толтырғыштармен алмастыруға;

- бетон араласпасының технологиялық және реологиялық қасиеттерін жақсартуға;

- уақытқа байланысты бетон араласпасының жылжымалылығы мен қатаю және ұстасу процестерін реттеуге;

- жылуылғалды агрегаттарда бетонды жылуылғалды өңдеу уақытын төмендетуге;

- бетонды табиғи жағдайда кептіру кезінде қалыпсыздандыру мерзімін төмендетуге;

- бетонның беріктігін және газ және су өткізбеу қабілетін арттыруға;

- бетон мен темірбетонның аязға төзімділігі мен коррозиялық төзімділігін арттыруға;

- бетонның арматураға қатысты қорғаныш қасиеттерін арттыруға мүмкіндік береді.

Ең алдымен RHEOBUILD 561, RHEOBUILD 181К қоспасының цементтің негізгі сипаттамаларына әсері зерттелді. Зерттеу нәтижелері 1.13- кестеде көрсетілген.

1.13-кесте

Қоспаның цементтің негізгі қасиеттеріне әсері

№ п/п	Қоспаның аталуы	Қалыпты қоюлығы, %	Ұстасу мерзімі		беріктігі, кгс/см²
№ п/п	Қоспаның аталуы	Қалыпты қоюлығы, %	басталуы	аяқталуы	иуге	сығуға
1	ПЦ 400	25,9	2с 18 мин	3с 39мин	67,63	349,8
2	RHEOBUILD 561	21,95	3с 62 мин	6с 43мин	88,5	469,8
	RHEOBUILD 181К	20,8	2с 01 мин	3с 36мин	87,2	486,3

1.1 сурет – Қоспаның цементтің негізгі қасиеттеріне әсері

Қоспалардың цементтің ұстасу мерзіміне әсерін зерттеу МеСТ 10178 талаптарына сәйкес жүргізілді. Алынған мәліметтер RHEOBUILD 561 қоспасы цемент ұстасуының басталуы мен аяқталу мерзімін де ұзартатындығын көрсетті. Ал RHEOBUILD 181К қоспасы керісінше цементтің ұстасу мерзімін төмендетті.

Ауыр бетонның құрамын таңдау «Бетон құрамын таңдау ережесі. МеСТ 27006–86» талаптарына сәйкес есептеу және эксперименттік зерттеулердің нәтижелері негізінде жүргізілді, мұнда бетон компоненттерінің шығыны график, номограмма немесе таблицалық мәліметтер негізінде тиісті формулаларға сәйкес есептеліп, соңғы эксперименталдық тексерулермен реттеледі.

Бетон құрамының есептемесі абсолюттік көлемдік тәсілмен жүргізілді, яғни барлық бетон компонентерінің жалпы көлемі 1000л тең деп алынады.

Цемент-су қатынасы бетон беріктігіне сәйкес Боломей-Скрамтаев формуласы негізінде анықталады.

Дәндерді қозғалту коэффициентін төмендегі формулалармен немесе 3-кесте негізінде анықтауға болады.

Жылжымалы араласпалар үшін:

α = 0,88 + 0,0011Ц + 0,018·ОК, (7)

Қатаң араласпалар үшін:

α = 1 + 0.45 ∙ 10^-3 ∙ Ц (8)

Құмның шығыны төмендегі формуламен есептеледі:

П = (1000 – ((Ц/ρ_ц) + (Щ/ρ_щ) + С))^.ρ_қ, (9)

Мұнда: ρ_ц, ρ_щ - құм мен цементтің тығыздықтары, кг/дм³.

Бетон араласпасына ендірілетін қоспаның мөлшері [] (Пособие по применению химических добавок при производсве сборных железобетонных конструкций и изделий (к СНиП 3.09.01-85) НИИЖБ. – М: Стройиздат 1989.-39с) әдебиетте көрсетілген әдістемеге сәйкес есептелді.

Мәселен, араласпаға ендірілетін қоспаның мөлшері 2% шамасында болсын.

100кг цемент үшін қажетті қоспаның мөлшерін есетейміз:

100 кг – 100%

X кг – 2%

Қоспаның табиғи ылғалдылығы болады, сондықтан қоспаның табиғи ылғалдылығын 5% болған жағдайда, қоспаның шығыны мынаған тең:

кг құрғақ қоспа

2. Қоспалар негізінен жұмысшы концентрациядағы ерітінді түрінде қолданылады, сондықтан қоспа ерітіндісінің көлемін табу қажет (М: ƿ = 1,14г/см³, С = 25%):

2,11кг - 25%

Х - 100% х = (2,11 ∙ 100%) : 25% = 8,44кг жұмысшы концентрациядағы қоспа ерітіндісі қолданылады.

V = m : ƿ = 8,44 : 1,14 = 7,4л, яғни 100кг цемент үшін 7,4л жұмысшы концентрациядағы қоспа ерітіндісі қолданылады.

Қоспалы бетондардың құрамын есептеу қоспалардың бетонның негізгі физика-механикалық қасиеттеріне әсерін ескеру арқылы қоспасыз бетондардың құрамын есептеудің дәстүрлі әдістемесі негізінде жүргізілді.

Қоспалы бетон араласпасын дайындаудың дәстүрлі бетон араласпасын дайындаудан негізгі ерекшелігі, бетонараластырғышқа қатаю суымен бірге, бетон құрамын таңдау кезінде анықталған қоспа мөлшері ендіріледі. Суда еритін қоспаларды араласпаға ендіру үшін, алдын ала қоспалардың жұмысшы концентрациядағы ерітіндісі, ал суда ерімейтін қоспалар үшін сулы суспензиялар емн эмульсиялары дайындалады.

Жұмысшы ерітіндінің концентрациясы төмендегі формула көмегімен анықталады:

C = 2Д / n, %,

Мұндағы Д – цементтің ең аз шығыны кезінегі, құрғақ зат массасына есептегендегі қоспа мөлшері, n – үлестегіштің мүмкін болған қателігі.

1м³бетон үшін жұмсалатын жұмысшы концентрациядағы қоспа ерітіндісінің шығынын төмендегі формула бойынша есептейді:

А = Ц · w / (ƿ ·C), л

Мұндағы: Ц - 1м³бетон үшін цемент шығыны, кг;

w – қоспа мөлшері, цемент массасына шаққанда %;

C – жұмысшы ерітіндінің концентрациясы, %;

ƿ – жұмысшы ерітіндінің тығыздығы, г/см³;

1м³бетонды қатайту үшін жетпейтін қалған судың мөлшерін, төмендегі қатынас негізінде есептейді:

Н = C – А · П(1-0,01К), л

Мұндағы В – 1м³бетон үшін есептелген судың мөлшері, л.

Егер қоспаның жұмысшы концентрациядағы ерітіндісі, сұйық қоспалар негізінде дайындалса, онда сұйық қоспаның мөлшері төмендегі формула негізінде есептеледі:

Р = Q · D₁ / D, л

Мұндағы Q – дайындалатын ерітіндінің көлемі, л;

D₁– 1л дайындалған ерітіндідегі сусыз заттың мөлшері, кг;

D – 1л сұйық өнімдегі сусыз заттың мөлшері, кг.

Бұл жағдайда араласпаны қатайту үшін қажетті судың мәлшерін төмендегі формула бойынша есептейді:

A = Q – Р, л

Қоспалы бетонның құрамы алдын ала бетонның қажетті жылжымалылығы негізінде есептелген қоспасыз бетонның таңдалған құрамын реттеу негізінде, немесе тікелей қоспалы бетон үшін есептеледі.

Қоспалы бетонның құрамы зертханалық және өндірістік жағдайларда зерттеліп, шикізаттық материалдардың ерекшеліктері мен қолданылатын технологияларға сәйкес таңдалады. Ең алдымен қоспалардың бетон араласпасының жылжымалылығына әсері зерттелді. Ол үшін жылжымалылығы П1 қоспасыз бетонның құрамы таңдалып, оның құрамы лабораториялық зерттеу нәтижелеріне сәйкес реттелді. Реттелген қоспасыз бетонның құрамына сәйкес, пластификатордың белгілі мөлшеріне сәйкес қоспалы бетонның құрамы есептеліп, бетон жылжымалылығына сәйкес реттелді. Алынған нәтижелерге сәйкес қоспалардың бетон араласпасының жылжымалылығына әсері анықталды.

1.14-кесте

1 м³ бетонға жұмсалатын шикізаттық материалдардың шығыны

Бетон маркасы	Құрғақ күйіндегі шикізаттық материалдардың шығыны, кг
Бетон маркасы	Цемент	Құм	Қиыр тас	Су
300	325	593	1339	142

Бетон араласпасы төмендегі әдіспен дайындалды: алдымен бетонның есептік құрамы негізінде өлшеп алынған құрғақ компоненттер 2-3 мин көлемінде біртекті араласпа түзгенше араластырылды. Біртекті араласпаға қатаю суының 60% құйған соң, судың қалған бөлігіне өлшеп алынған пластификатордың жұмысшы концентрациялы ерітіндісін құйып, оны бетон араласпасына құйдық. Араласпаны тағы да 2-3 мин. көлемінде араластырып, оның жылжымалығын сәйкес әдістеме негізінде анықтадық. Қоспасыз бетон мен қоспалы бетонның жылжымалығын салыстыра отырып, қоспалардың бетон араласпасының жылжымалығына әсерін зерттедік. Бетон араласпасының жылжымалығы (ОК) берілген нормаға сәйкес келмесе, бетонның есептік құрамына сәйкес өзгертулер енгіздік. Дайын бетон араласпасын дайындалған қалыптарға құйып, қалыптарды 1-2 мин. көлемінде дірілалаңында ұстап, араласпаны тығызадық.

Дайындалған үлгілерді арнайы ваннада кептіріп, олардың негізгі сипаттамаларын арнайы МеСТ талаптарына сәйкес сынадық. Зерттеулерде қоспалардың бетон араласпасының жылжымалылығына, бетонның беріктік жинау динамикасына, ылғалдылығы мен сусіңіргіштігіне және жібу коэффициентіне әсері анықталды.

1.15-кесте

RHEOBUILD 561 қоспасымен оңтайлы құрамын анықтау нәтижелері

мөлшер, %	Жайға. КШ,см	Құрғақ күйіндегі шикізаттық материалдардың шығыны, кг					Сығуға беріктігі, кгс/см²
мөлшер, %	Жайға. КШ,см	Цемент	Құм	Қ. тас	Су	Қоспа	3 тәу.	7 тәу.	28 тәу.
0	2	325	593	1339	142	0	105,3	216,1	315,4
0,8	12	325	593	1339	142	2.56	109,8	215,9	387,2
1,0	14,5	325	593	1339	142	3.84	106,2	208,4	401,5
1,2	14,5	325	593	1339	142	5.12	111,6	219,1	399,6
1,4	17	325	593	1339	142	6.4	118,3	241,2	396,2

1.2 сурет – RHEOBUILD 561 қоспасы мөлшерінің бетонның беріктік жинау динамикасына әсері

1.15 - кестеден және 1.1 - суреттен көрінгендей RHEOBUILD 561 қоспасы бетонның бастапқы қатаю кезіндегі жылдамдығын аздап баяулататындығы байқалады. Бірақ 28 тәуліктегі беріктігі 0,8% қоспамен, бақылау үлгісімен салыстырғанда 23%, 1% қоспамен 57, 1,2% қоспамен 61 және 1,4% қоспамен 62% артты.

1.3 сурет – RHEOBUILD 561 қоспасы мөлшерінің бетонның беріктігіне әсері

Қоспа мөлшерінің бетонның беріктігіне әсерін талдау, бетоның 28 тәуліктегі беріктігі қоспа мөлшері артқан сайын, артатындығын көрсетті. Бірақ бетон араласпасының ең жоғары жылжымалығы және беріктігі қоспаның мөлшері 1,2% болған жағдайда алынды. Сондықтан RHEOBUILD 561 қоспасымен бетонның оңтайлы құрамы ретінде құрамында 1,2% қоспасы бар құрам таңдалды.

1.16 кесте

RHEOBUILD 181К қоспасымен оңтайлы құрамын анықтау нәтижелері

мөлшер, %	Жайға. КШ,см	Құрғақ күйіндегі шикізаттық материалдардың шығыны, кг					Сығуға беріктігі, кгс/см²
мөлшер, %	Жайға. КШ,см	Цемент	Құм	Қ. тас	Су	Қоспа	3 тәу.	7 тәу.	28 тәу.
0	2	325	593	1339	142	0	105,3	216,1	315,4
0,8	8	325	593	1339	142	2.56	123,3	203,2	361,2
1,0	11,5	325	593	1339	142	3.84	138,2	232,1	392,5
1,2	13,5	325	593	1339	142	5.12	149,6	246,5	386,6
1,4	16	325	593	1339	142	6.4	148,3	251,3	383,2

1.4 сурет – RHEOBUILD 181К қоспасы мөлшерінің бетонның беріктік жинау динамикасына әсері

1.16 - кестеден және 1.2 - суреттен көрінгендей RHEOBUILD 181К қоспасы бетонның беріктік жинау динамикасына RHEOBUILD 561 қоспасынан өзгеше әсер етеді, яғни қоспа бетонның ерте беріктік жинауын қамтамасыз етті. Мәселен 3 тәулік мерзімдегі 0,8% қоспамен бетон беріктігі бақылау үлгісімен салыстырғанда 15%, 1% қоспамен 29, 1,2% қоспамен 39 және 1,4% қоспамен 38% артық. Сонымен бірге 28 тәуліктегі бетон беріктігі 0,8% қоспамен, бақылау үлгісімен салыстырғанда 26%, 1% қоспамен 56, 1,2% қоспамен 55 және 1,4% қоспамен 57% артты.

1.5 сурет – RHEOBUILD 181К қоспасы мөлшерінің бетонның беріктігіне әсері

RHEOBUILD 181К қоспасы мөлшерінің бетонның беріктігіне әсерін талдау, бетонның 28 тәуліктегі беріктігі қоспа мөлшері артқан сайын, артатындығын көрсетті. Бірақ бетон араласпасының ең жоғары жылжымалығы және беріктігі қоспаның мөлшері 1% болған жағдайда алынды. Сондықтан RHEOBUILD 181К қоспасымен бетонның оңтайлы құрамы ретінде құрамында 1% қоспасы бар құрам таңдалды.

1.3.2 Қоспаларың бетон араласпасының жылжымалылығына әсерін зерттеу

Пластификациялаушы қоспалардың негізгі әсерлерінің бірі бетон араласпасының сусұранысын төмендете отырып, бетонның жылжымалылығын сақтап қалады. Ғылыми-техникалық әдебиеттерді талдау пластификаторлардың әсері төмендегідей екендігін көрсетті. Қоспаның дифильді молекулалары цемент бөлшектеріне адсорбцияланған кезде полярлы топтардың негізгі бөлігі қатты фазаға емес, сыртқа бағытталған болады. Мұндай адсорбциялану негізінен цемент дәнінің бастапқы фазасына әсер етеді. Түзілген қабықша моно немесе бимолекулярлы болуына қарамастан, алысқа әсер ететін Вандер-вальстік күштердің әсерінен өзінің айналасында судың қалың қабатын ұстап тұра алады. Соның салдарынан қатты бөлшектердің арасында үйкелу коэффициентін төмендететін гидродинамикалық смазка пайда болады. Бұл қабықша бетонның қатты құраушыларының арасындағы үйкелісті төмендетіп, бетон араласпасының жылжымалылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Қоспалардың бетон араласпасының жылжымалылығы мен су-цемент қатынасына әсері зерттеу мақсатында жылжымалылығы П1 (ОК 2-4см) тең бетон араласпасы дайындалып, түрлі мөлшердегі қоспалардың бетонның жылжымалылығына әсері анықтадық.

Зерттеулер қолданылған қоспалардың бәрі де бетон араласпасының жылжымалылығына оңды әсер ететіндігін көрсетті. Қоспаларды бетонның жылжымалылығына әсері 1.17 кестеде көрсетілген.

1.17-кесте

Қоспалардың бетон араласпасының сусұранысына әсері

р/с	Қоспа түрі	Бетон класы, В	Қоспаның мөлшері, %	Араласпа жылжымалылығы	Тұрақиты С/Ц Конус шөгуі, см	1м³бетонның құрамы,кг				С/Ц қатнасы
р/с	Қоспа түрі	Бетон класы, В	Қоспаның мөлшері, %	Араласпа жылжымалылығы	Тұрақиты С/Ц Конус шөгуі, см	Ц	С	Ш	Қ	С/Ц қатнасы
Бадам кеншарының шикізаты негізінде
1	Қоспасыз	20	-	П1	3	325	142	1339	593	0,43
2	RHEOBUILD 561	20	1,2	П1	4	325	113	1339	593	0,35
3	RHEOBUILD 181К	20	1,0	П1	4	325	121	1339	593	0,37

Кестеден көрінгендей RHEOBUILD 561қоспасы жылжымалылығы бірдей бетон алу кезінде су/цемент қатнасын төмендетуге мүмкіндік береді, яғни судың шығынын 21%, ал RHEOBUILD 181К қоспасы 22% төмендетеді.

Тұрақты С/Ц қатнасы кезінде беріктігі бірдей бетон алу кезінде қоспалар тұтқыр заттың шығынын төмендетеді.

Қорытынды және ұсыныстар

RHEOBUILD 561 және RHEOBUILD 181К қоспасының жергілікті шикізаттар негізінде алынған бетондардың физика-механикалық қасиеттеріне әсерін зерттеу, қоспаларды қолданудың техника-экономикалық тұрғыдан алғанда тиімді екендігін көрсетті. Зеррттелер нәтижесі бойынша төмендегідей қорытынды жасауға болады:

Қолданылған толтырғыштардан Келес өзені қиыр тасы мен құмы негізгі сипаттамалары бойынша қырлы жабын плиталарын өндіру үшін тиімді екекндігі анықталды;
Пластификациялаушы қоспалар негізінде В20 кластағы бетонның оңтайлы құрамы таңдалды. Зерттеулер қоспаның оңтайлы мөлшері 1,2%, ал RHEOBUILD 181К қоспасы үшін 1% екендігін көрсетті;
RHEOBUILD 561 қоспасы тұтқыр заттың ұстасу мерзімінің басталу уақытын 69% төмендететіп, 28 тәуліктегі беріктігін орташа 34% артыратындығы анықталды;
RHEOBUILD 181К қоспасы тұтқыр заттың ұстасу мерзіміне елеулі әсер етпейді, ал 28 тәуліктегі беріктігін орташа 39% арттыратындығы анықталды;
RHEOBUILD 561 қоспасының бетонның беріктігіне әсерін зерттеу, қоспа бетонның беріктік жинау динамикасына аздап баяулататынын көрсетті. Қолданылған қоспа, С/Ц қатнасын 21% төмендетеді және бетонның тығыз қалыптануын қамтамасыз ету арқылы бетонның 28 тәуліктегі беріктігінін 26 % арттыратындығын көрсетті;
RHEOBUILD 181К қоспасы бетонның беріктігіне әсерін зерттеу, қоспа бетонның беріктік беріктік жинауын керісінше жылдамдатады. Қолданылған қоспа, С/Ц қатнасын 20% төмендетеді және бетонның тығыз қалыптануын қамтамасыз ету арқылы бетонның 28 тәуліктегі беріктігінін 18 % арттыратындығын көрсетті;
RHEOBUILD 561 және RHEOBUILD 181К қоспаларын қолдану, бетон технологиясна қосымша технологиялық өзгертулер енгізуді қажет етпейді, қоспа ерітнді түрінде қатаю суымен бірге ендіріледі;
RHEOBUILD 561 және RHEOBUILD 181К қоспаларының негізгі сипаттамаларын қоладану нәтижесінде алынған нәтижелерді салыстыру, қырлы плиталарды өндіруде RHEOBUILD 181К қолдану тиімді екендігін көрсетті. Біріншіден RHEOBUILD 181К қоспасы RHEOBUILD 561 қоспасымен салыстырғанда аз жұмсалады, екіншіден қоспаның бетонның ерте беріктік жинауын қамтамасыз етуі, қалыптардың жылдам айналуын қамтамасыз етеді, үшіншіден қоспаны қолдану 20% дейін тұтқыр заттың шығынын төмендетуге мүмкіндік береді.

2. Құрылыс орнын технико-экономикалық негіздеу.

Алматы қаласы Қазақстанның ең ірі өнеркәсіптік және мәдени орталығы. Ірі темір жол торабы, автомобиль, әуе жолдар торабы бұл қаланы еліміздің барлық өңірлерімен байланысын қамтамасыз етеді және шикізаттық материалдардың кең таралуы, қалада темірбетонды бұйымдар шығаруға мүмкіншілігін арттырады.

Соңғы жылдары Алматы қаласында өнеркәсіптік және тұрғын үй құрылысы өте қарқынды дамуда. Бұл өз кезегінде қалада құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларын өндіретін кәсіпорындарына деген қажеттілікті арттырды. Қалада 100-ден астам республикалық маңызға ие ірі машина жасау, химия, энергетика, құрылыс материалдары, тамақ және жеңіл өнеркәсіп орындары бар. Қала экономикасының негізгі саласы – машина жасау зауыттары; жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарынан тұрады.

Соңғы жылдары урбандалу үрдісі мен басқа елдерде жасайтын қандастарымыздың елге оралу үрдісіне байланысты қала халқының саны қарқынды өсті. Бұл өз кезегінде қаладағы азаматтық құрылыс пен жекеменшік тұрғын үй құрылысының өркендеуіне алып келді. Сонымен бірге елімізді индустриалды инновациялық дамыту бағдарламасына сәйкес қала аумағында өнеркәсіптік құрылыс қарқынды дамуда. Бұның құрамында 30-ға жуық құрылыс материалдар кәсіпорындары: төрт темірбетон комбинаты, үй құрылыс комбинаты, кірпіш зауыттары, асфальт – бетон зауыттары, бірнеше құрылыс басқармалары бар.

Аталған мекемелердің шығарған құрылыс материалдары мен бұйымдары өсіп келе жатқан құрылыс қарқынын қанағаттандыра алмай отыр. Сондықтан жоғары деңгейдегі механикаландырылған, тиімді құрылыс материалдарын шығаратын қуаттылығы 40000 м³/ж темірбетон бұйымдарын өндіретін шағын - зауыттың салынуы осы күннің өзекті мәселесі болып табылады. Алматы қаласында мемлекетіміздің ең ірі техникалық оқу орындары, атап айтқанда Қазақ ұлттық техникалық университеті мен Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы, сонымен қатар құрылыс және құрылыс материалдарын өндіру бағытында мамандар дайындайтын бірнеше техникалық колледждер орналасқан. Ұйымдастырылатын кәсіпорынның білікті мамандарға деген қажеттілігін жоғарыда аталған оқу орындарының 050730 – «ҚМБжәнеКӨ» мамандығын бітірген студенттер өтей алады.

3. Бұйымның сипаттамасы (номенклатура)

Бұл дипломдық жұмыста негізінен өндірістік құрылыста кеңінен қолданылатын қырлы жабын плиталарын өндіру технологиясы келтірілген.

№	Бұйымның түрі және атауы, эскизі.	Бетонның маркасы	Өлшемдері, мм			Бұйымның салмағы, тн	Бұйымның шығыны				ГОСТ,ТУ
			L	B	h		Бетон		Болат,кг
							Марка	Көлемі, м³	бұйымға	Бұйымның 1м³
1	Қырлы жабын плиталары	ПК 01-74/62	5970	2980	300	2,33	300	0,93	98,7	106,1	ГОСТ 22701.5-77
2	Қырлы жабын плиталары	ПК44- IV-Т	5970	2980	300	2,33	300	0,93	106,7	114	ГОСТ 22701.5-77

3.1 сурет - Бұйымның жалпы көрінісі

4. Кәсіпорынның жұмыс істеу тәртібі.

Өнеркәсіптің жұмыс режимі жылдың жұмыс күні санымен, тәуліктегі сменалар санымен және жұмыс сменасындағы жұмыс сағатымен анықталады. Цехтағы негізгі агрегаттардың жұмыс түрін, сменалық жұмысты, құрал – жабдықтардың өтпелі және жобалық жөндеу үшін қажетті уақыт резервін және де темірбетон және бетон бұйымдарын өндіретін өнеркәсіптерді техникалық жобалау нормаларын ескере отырып, келесі жұмыс режимін қабылдаймыз:

1. Жылдағы тәулік саны -365

2. Мейрам күндері мен демалыс күндерінің саны -103

3. Жылдық есептік тәуліктер саны -262

4. Апталық жұмыстың ұзақтығы, тәулік -5

5. Тәуліктегі жұмыс сменаның саны -2

6. Ылғалды жылумен өңдеудің жұмыс сменасының саны -3

7. Шикізат пен материалдарды қабылдау және

бұйымдардың шығарылуы:

А) темір жол көмегімен -3

Б) автокөлікпен -2

8. Жұмыс сменасының ұзақтығы, сағат -8

9. Негізгі технологиялық қондырғыны пайдалану коэффициенті:

255/262≈0,95

Негізгі техникалық құрал – жабдықтардың жұмыс уақытының жылдық қоры агрегат – ағымды технология үшін – 255.

5. Өндірістік қуаттылық және өндірістік бағдарлама

Өндірістік қуат – осы номенклатура бойынша берілген бұйымның түрлерін максималды шығарудың мүмкіндігін көрсетеді.

Өндірістік бағдарлама - нормаланған уақыттағы бұйымның әрбір түрін шығарудағы өндірістік қуат. Есеп-қисап негізінде құрылыста қолданылатын темірбетон элементтерінің жиынтығы таңдалып алынған.

Өндіріс орнының жылдық қуаттылығы-40 000 м³/ж.

5.1-кесте

Цехтың жылдық өнімділігі

№	Бұйымның атауы	Жоба бойынша жылдық өнім шығару		Негізгі бұйымның көлемі, м³
№	Бұйымның атауы	м³	дана	Негізгі бұйымның көлемі, м³
1	Қырлы жабын плиталары	20 000	21505,4	0,93
2	Қырлы жабын плиталары	20000	21505,4	0,93

Жобалық қуат бойынша өндірістік бағдарлама.

5.2-кесте

Жобалық қуат бойынша өндірістік бағдарлама

№	Бұйымның атауы	Бұйымның шығарылуы
		жылдық		тәуліктік		сменалық		сағаттық
		м³	дана	м³	дана	м³	дана	м³	дана
1	Қырлы жабын плиталары	20 000	21505,4	78,43	84,3	39,22	42,16	4,9	5,27
2	Қырлы жабын плиталары	20000	21505,4	78,43	84,3	39,22	42,16	4,9	5,27

6. Технологиялық бөлім (қалыптау цехы).

6.1. Бұйымды өндіру тәсілін техника-экономикалық негіздеу.

Бұйымды өндіру тәсілі мен техника-экономикалық тиімділігі және қалыптау посттарының өнімділігі қалыптау технологиясының дұрыс таңдалуына байланысты. Құрылыс бұйымдарын шығаруда 3 өндіру тәсілдерін қолданады:

- стендті

- конвейрлік

- ағынды-аграегаттты

Стендті әдіс кезінде бұйымды қалыптау қозғалмайтын стационар қалыптарда жүргізіледі, ал қондырғылар бір қалыптан екінші қалыпқа қарай қозғалып жүреді. Бұл әдісті негізінен консрукцияның массасы мен өлшемдері дірілалаң мен крандардың жүк көтеру мүмкіндігінен артық балған жағдайда қолданылады.

Ағындық әдіс кезінде бұйымды қалыптау, қатаю және шегенсіздендіру процестері технологиялық ағынның құрамына енетін арнайы посттарда жүргізіледі. әрбір пост қажетті машиналар және қондырғылармен жабдықталған, ал қалыптар мен бұйымдар постардың арасында қозғалып жүреді.

Конвейерлік әдіс кезінде бұйымдар бір посттан екінші постқа қажетті ритм бойынша (мысалы, 15 мин).

Бұл әдістің артықшылықтары: барлық операцияларды бір мезгілде орындаудың үздіксіздігі мен ритмінің анықтығы, босқа тұруды болдырмайды; технологиялық процестері стандартты арнайы постарға бөліп беру және тар мамандандыру жоғары еңбек өнімділігі мен процестерді кешенді автоматтандыру мен механизациялындыруға мүмкіндік береді; процестердік үздіксіздігі технологиялық қондырғыларды пайдалану коэффициентін арттырады т.б. Конвейерлік технологияның кемшіліктері: өндірісті механикаландыру дәрежесінің жоғары болуына байланысты капиталдық шығындардың жоғары болуы; механизмдерге қызмет көрсету шығындарының артуы т.б.

Ағындық – агрегатты әдіс кезінде қалыптар мен бұйымдар нақты сол операцияларға тән интервалмен постан постқа қозғалады.

Ағындық – агрегатты әдіс өзінің универсалдығы мен линияны бір бұйымды өндіруден, басқа бұйымды өндіруге өте тез қайта құрастыру мүмкіндігіне байланысты кең қолданысқа ие. Оның негізігі кемшілігі өнімділігінің төмен болуы мен барлық технологиялық процессті автоматтандыру мен механизациялау мүмкіндігінің жоқ болуында.

Ағындық – агрегатты әдістің негізігі артықшылығы технологиялық қондырғыларды қолдану бағытында өте икемді, конвейерлік технологиямен салыстырғанда аз капиталдық шығындармен кең номенклатурадағы бұйымдарды шығару мүмкіндігі. Сонымен бірге қозғалатын агрегаттарға негізделген ағындық-агрегатты технология бұйымды бірнеше сатыда қалыптауға мүмкіндік береді.

Келтірілген темірбетон бұйымдарының өндіріс тәсілдерін салыстыруда олардың негізгі техника – экономикалық көрсеткіштері арқылы өнеркәсіптік ғимараттар үшін технологиялық процесті ұйымдастырудың негізгі бағытын таңдап алуға болады.

Жоғарыда келтірілген технологиялық әдістердің мінездемелерін ескере отырып және жасалынатын бұйымдардың өлшемдерін еске алып отырып жертөле үшін темірбетонды блоктарды өндіру үшін агрегатты – ағымды технология таңдап алынды.

6.1 сурет – Қырлы жабын плиталарын өндірудің технологиялық сызбасы.

6.2. Шикізаттық материалдар (техникалық сипаттамалары)

Бетон араласпасы. Үй құрылысында қолданатын қырлы жабын плиталарын өндіру үшін бетонның М-300 маркасын қолданамыз. Бетон араласпасы жайғасымдылық қасиетімен сипатталады. Оны конустық шөгуімен анықтаймыз. Конустың шөгуі қырлы плиталар үшін 2-4 см.

Ірі толтырғыш ретінде МеСТ 10260-82 бойынша қиыршық тас қолданылады. Ірі толтырғыштың ірілігі Д_тех< δ (мұнда δ – бұйымның қалындығы, мм) формуламен анықталады, δ =1460 кг/м³.

Қиыршық тас – әртүрлі тау жыныстарының бұзылуынан пайда болған шағал тасты майдалау арқылы алынатын құрылыс материалы. Оның өлшемдері 5-10мм және 10-20мм, қырлары тегіс жұмырға жақын пішіні бар.

Орташа тығыздығы 600-1800кг/м³, қиыршық таста дөңгелектеу, ине тәріздес, жұмыртқа сияқты және жұқа пластина пішінділері кездеседі. Табиғаттағы қиыршық тастар ішінде жұмыр тастар жиі кездеседі.

Аязға төзімділігі жағынан тасты материалдар аязға төзімділігі бойынша мына маркаларға бөлінеді: Ғ10, Ғ15, Ғ35, Ғ100, Ғ200.

Біздің өндірісімізге өлшемдері 5-10 және 10-20мм қиыршық тас таңдалды.

Майда толтырғыштар ретінде МеСТ 8736-85 бойынша орта іріліктегі құм қолданылады ∂ =1700 кг/м³. Майда толтырғыш, оның түйіршіктері цемент қамырымен өте жақсы жабысады, яғни бетон араласпасын жасауға қолайлы. Құмның үйме тығыздығы 1500кг/м³.

Түйіршіктік құрамы стандарттық електер арқылы анықталады. Құмның түйіршіктік құрамы үздіксіз болғаны дұрыс.

МеСТ-10268-80 талаптарына сәйкес 0,14мм електен 10% артық өтпеуі қажет. Түйіршіктік құрамы ірілік модулімен сипатталады. Ірілік модулі теориялық тұрғыдан қарағанда 0-ден 5-ке дейін болады.

МеСТ-8736-85 талабы бойынша құмдар ірілік модулі 0,63 електегі толық қалдықпен сипатталады.

МеСТ-10268-80 талабы бойынша маркасы М200 бетондарға қолданылатын құмның ірілік модулі 1,5-3,25 дейін болуы шарт.

Темірбетон өндірісінде тұтқыр зат ретінде портландцемент қолданылады.

МеСТ 10178-85 талабы бойынша цементтің майда ұнтақтығы оны d=0,08мм електен (85% аз емес) елеу жолымен немесе меншікті қырын сипаттайтын көрсеткіш арқылы анықталады.

Цементтердің меншікті қырлары 300-350м²/кг дейін жетеді. Цемент ұнтақтығындағы бөлшектердің өлшемдері 5-10нан 30-40мкм-ға дейін.

Цементтерде ұстасудың басталуы яғни қатудың басталуы 45мин ерте емес, ал ұстасудың аяқталуы 12 сааттан кеш емес болуы шарт.Цементтер 300, 400, 500, 550 және 600 маркаларға бөлінеді.

Соның ішінде біздің бұйым үшін М400 маркасы таңдалынды.

Арматуралық элементтер: сеткалар, каркастар МеСТ 8478-82 бойынша жасалынады. Қолданылатын арматуралардың класы А-I, А-II, А-III, A-IV МеСТ 5781-82 бойынша және кәдімгі сым класы В-I МеСТ 6727-80 бойынша жасалынады.

Көтергіш ілгіштерді арматураның класы А-I Ст3 маркісінен МеСТ 5781-82 бойынша жасалынады.

Монтажды ілгіштер класы А-I маркасы ст3 жұмыр дөңгелек болаттан жасалынады МеСТ 5781-61.

Майлайтын материалдар.

Майланатын материалдар төмендегі талаптарға жауап беру керек.

Майлауды механикалық жүргізу мүмкінділігі, поддон бетін бетон қалдығынан тазалағанда қалып коррозияға ұшырмауы керек: өрт жағынан қауіпсіз болуы тиіс. Қалыптың темір бөлігін майлағанда ОЭ-2 эмульсияны қолданамыз.

6.1-кесте.

ОЭ-2 эмульсияның құрамы.

№	Майлағыш зат	% - тік құрамы
1	Синтетикалық қышқыл эмульсия (ЭКС)	20
2	Т=60^оС қаныққан әк ерітіндісі	70 – 75
3	Солярлы май	5 – 10

6.3 Қондырғылар мен құрал–жабдықтардың техникалық сипаттамалары және олардың жұмыс істеу сипаты.

1. СМЖ -200Б дірілдеткіш қондырғысының техникалық сипаттамалары.

Салмақ көтергіштігі – 8 тн.

Тербетіліс амплитудасы - 0,4 -0,6 мм.

Жиілік тербетілісі 1 мин. – 3000 ±200

Кинематикалық моменті - 45 кгс · м

Виброблоктың саны - 2 дана

Электродвигателдердің типі -АО -2-52-2

Қуаты - 13 кВт

2. Бетонжайғастырғыштың техникалық сипаттамалары.

СМЖ -166 А.

Бункердің саны - 2 дана.

Бункердің көлемі - 2,11 м³.

Бетон араласпасын жіберетін лентаның ені - 900 мм.

Жүру жылдамдығы - 4,6 – 29,7 м/мин.

Тұрақты қуаты - 20 кВт

Қалыптау циклі - 12-30 мин.

Негізгі өлшемдері:

ұзындығы - 6200 мм.

ені - 6300 мм.

биіктігі - 3100 мм.

салмағы - 11 тн.

3. Көпірлі крандардың техникалық сипаттамалары.

Жүк көтергіштігі - 20 тн

Көтеру биіктігі -6 м.

Кранның ұзындығы - 17,5 м

Көтеру жылдамдығы -10 м/мин.

Арбаның жүру жылдамдығы -40 м/мин.

Көпірдік жүру жылдамдығы - 85,4 м/мин.

Электр қозғағыштардың қуаты:

а) көпірдің жүру механизмінің - 5 кВт.

б) арбаның жүру механизмінің -5 кВт.

в) жүк көтеру механизмінің - 22 кВт.

4. СМЖ-216 өздігінен жүретін арбаның техникалық сипаттамалары.

Салмақ көтергіштігі - 20 тн.

Арбаға қойылатын бұйымның ұзындығы - 6 м.

Электродвигательдердің типі - ГМЖ -40.

Электродвигательдің қуаты - 3,2 кВт.

Арбаның жүру жылдамдығы - 35 м/мин

Негізгі өлшемдері:

ұзындығы – 7190 мм.

ені - 2500 мм.

биіктігі - 1700 мм.

салмағы - 4,85 т.

6.4. Бұйымды өндірудің технологиялық режимдері.

Темірбетон конструкциясын дайындаудың технологиялық процесін: қалыпты дайындау, бетон араласпасын дайындау, қалыптау, жылумен өңдеу, жылуөңдеуден соң ұстау, шегенсіздендіру және тағы да басқа өндірістік операциялардан тұрады. Осы процесстер белгілі бір жұмыс орнында технологиялық посттарда жүргізіледі. Элемент циклының ұзақтығы, элементтің процесстердің құрамына кіретін операцияларының ұзақтығы мен орын ауыстыруы арқылы анықталады.

6.4.1. Бетон араласпасын дайындау және жайғастыру.

Бетон араласпасын дайындау арнайы бетонараластырғыштың көмегімен жүзеге асырылады. Бетонаралыстырғышқа бетонның таңдалған құрамы негізінде, алдымен құрғақ компоненттері араластырылып, содан соң қатаю суының 70% құйылады, қалған суға қажетті қоспа мөлшері қосылып ендіріледі. Бетонды жайғастыру бетон жайғастырғыштың көмегімен жүргізіледі. Бетонжайғастырғыштың бос жүргендегі жылдамдығы 20-40 м/мин аралығында, жайғастырғышта орналасқан бункерлердің көлденең жүрісінің жылдамдығы 6-8 м/мин. Қалыпқа бетон араласпасын жайғастырғанда бетонжайғастырғыштың жұмыс жүрісінің жылдамдығы 10-12 м/мин. БАЦ дайындалған бетон араласпасы қалыптау цехына бетон тасымалдағыш арба эстокадосында тасымалданады. Кейін бетон араласпасы бетонжайғастырғыш бункерлері арқылы қалыпқа жайғастырылады.

6.4.2. Виброөңдеу режимі.

Виброөңдеу режимі қалыптанатын бетон араласпасының түріне, қолданылатын құрал-жабдықтардың түріне байланысты анықталады. Бетон араласпасын жайғастыру қабат бойынша 30 – 35 см жүргізіледі. Жайғастыру үш рет салу арқылы жүргізіліп кейін оны тығыздайды.

Бетон араласпасын тығыздау агрегатты-ағымды технология бойынша тербелгіш алаңында жүргізіледі. Тербелгіш машинасының екі түрі бар, біз соның вертикальды тербелісте жұмыс істейтін машинаны таңдадық. Оның жиілік тербелісі f=3000 рет/мин, тербеліс амплитудасы А = 0,4-0,6 мм.

6.4.3. Арматуралау режимдері.

Арматуралық қаңқалар мен қойылатын бөлшектерді орнату тек қана қалыпты тазалап және майлап болғаннан кейін жүргізіледі.

Қалыптағы қаңқалардың жобалық орны арматураның өзекте орналасқан фиксаторлар көмегімен орнатылады.

Конструкцияларды арматуралау режиміне кернелетін арматураны керу кіреді. Арматураны керу электротермиялық әдіспен жүргізіледі.

Алдын – ала кернеудің электротермиялық әдісінің мәні: кернелетін арматураны трансформатор көмегімен электр тогын өткізіледі. Арматуралық өзек арқылы аз кернеулі (35-50В) үлкен күшті (500-1500А) электр тогы өткен кезде олар қажетті күшті ұзарту қамтамасыз ететіндей есептік температураға дейін қыздырып және оған сәкес ұзартылған өзектер метал қалыптың бүйір жағына анкермен бекітіледі Ат-V өзекті арматураны қыздыруға ұсынылатын температура Т=350^оС қыздыру уақыты 3 мин. Арматураны қыздыру қалыптан тыс электротермиялық қыздыруға арналған мамандандырылған қондырғылар көмегімен жүргізіледі. Өнімділігі бір сағатта 30 өзекті арматураны қыздырады.

6.4.4. Бұйымдағы бетонның қату режимдері.

Бұйымды жылумен өңдеу отын энергетикалық ресурстардың шығынын төмендедетуге мүмкіндік беретін және бетонның жобалық беріктігіне жетуін қамтамасыз ететін режимдер қолданылатын жылу агрегаттарында жүргізіледі. Қолданылған қоспалар бетонның беріктік жинау қабілетіне әсер ету арқылы, бұйымды жылуылғалды өңдеу уақытын төмендету мүмкіндігін береді.

Бұйымды жылумен өңдеудің жалпы циклы сағатпен өрнектеледі және келесі периодтардан тұрады:

а) жылумен өңдеу алдында алдын-ала ұстау.

б) температураны көтеру.

в) изотермиялық қыздыру.

г) салқындату

Қырлы плиталарды өндіру үшін: жылуылғалды өңдеуден алдынғы ұстау – 1 сағ, температураны көтеру – 2 сағ, изотермиялық қыздыру – 6 сағат, суыту -2 сағат.

6.1 сурет - Бұйымдарды жылуылғалды өңдеу режимдері

6.2 кесте

Бұйымды өндірудің операциялық графигі

	Операциялар	Операцияны4ң ұзақтылығы, мин	Уақыт , минут Қалыптау циклы, 15 минут
	Операциялар	Операцияны4ң ұзақтылығы, мин	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	750
1	Қалыатарды орналастыру	3
2	Арматуралық элементтерді орналастыру	3
3	Бетон араласпасының бірінші қабатын салу	2-3	-	-
4	Дірілдету	1			-
5	Бетон араласпасының екінші қабатын салу	2-3				-	-
	Дірілдету	1						-
7	Жоғарғы торды орналастыру	2							-	-
8	Бетон араласпасының үшінші қабатын салу	2-3									-	-	-
9	Жүктемені орналастыру	1-2												-	-
10	Дірілдету	1														-
11	Жүктемені көтеру	1															-
12	Жылуылғалды өңдеу	600 минутқа созылады

6.5. Өндірістік технологиялық есеп-қисаптар.

6.5.1. Қалыптау посттарының санын есептеу.

Технологиялық бойлықтардың саны, өндірістің өнімділігіне сәйкес анықталады. Қырлы жабын плиталары үшін агрегатты-ағымды технологиялық бойлықтарда өндіріледі, сондықтан бұйымдардың басты агрегаты тербелгіш машинасы болып есептеледі. Мамандан-дырылған қалыптау постында, агрегатты-ағымды техноло-гияда жылдық өнімділік төмендегі формуламен анықталады:

6.5.3 Жылумен өңдеу қондырғыларының санын есептеу.

Қырлы жабын плиталары үшін темірбетонды блоктарды жылумен өңдеу арнайы шұңқыр каметаларда жүреді.

Алдымен камераны толтыру уақыты анықталады:

t_т = t_ф · п_т ; мин.

Мұндағы: t_ф – қалыптау циклы, мин.

П_т –камерадағы қалыптардың саны, дана.

П_т = 15 · 6 = 90 мин.

Бұйымдардың қалыптау негізгі үш қалыптау-құю постынан тұрады, сондықтан толтыру уақыты екі есе қысқарады,

t_т =30 мин.

Шұңқыр камерасының жұмыс циклының ұзақтығы:

τ = 1+2+6+2+0,8 = 11,8 сағ.

Осы уақыт бойынша номограммадан шұңқыр камерасының шартты айналымының ұзақтығын анықтаймыз.

T_айн =21,3 сағ.

Сонан соң, камера айналымдылығының коэффициентін мына формуламен есептейміз.

6.5.4. Бұйымды цехта ұстау постарының санын есептеу.

Агрегат-ағымды технология бойынша бұйымдарды жылумен өңдеу процесінен кейін ұстау постында 12 сағат тұрады. Ұстау постының санын есептеу үшін 12 сағатта жасалған бұйымдардың санын олардың штабельдегі санына бөлу арқылы анықталады.

6.5.5. Қалыптардың қажетті мөлшерін есептеу.

Конструкциялар үшін керекті қалып мына формуламен есептеледі:

Ф=N_T n_T+ N_ф+ N_пост

Мұндағы: N_T-бумен өңдеу камераларының саны, дана:

n_T –бумен өңдеу камерасындағы қалыптардың саны, дана;

N_ф –қалыптау – құю постындағы қалыптардың саны, дана;

N_пост- дайындау және арматуралау постарындағы қалыптардың саны, дана;

Ф = 7 18 + 2 + 1 = 129 дана.

Қалыптардың жалпы қажетті мөлшері келесі формуламен анықталады:

N=1.05Ф

мұндағы: 1,05 – қалыптардың 5% жөндеудегі санын есепке алатын коэффициент.

N=1.05129 = 136 дана

Қалыптардың қажетті мөлшері қырлы жабын плиталары үшін t_.ф= 15 мин болғандықтан олардың саны N= 29 дана алынды.

6.5.6. Крандар санын есептеу.

Агрегатты-ағымдық өндіріс әдісі үшін кранның жұмыс істеу циклы қалыптау-құю циклына және бойлықтардың санына байланысты алынады. Крандар санын есептеу үшін бір бұйымды шығарудың технологиялық циклына кіретін барлық крандық операциялардың толық тізімін жасау қажет. Кран операцияларына кететін уақыт шығыны келесі элементтерден тұрады:

мин.

Ілгішті түсіру 1,5 м-ге - 0,15

Бұйымды ілу - 0,30

Ілгішті 3 м-ге көтеру - 0,30

Кран арбасының 10 м-ге жылжуы - 0,25

Кранның 125 м-ге жылжуы - 1,56

Ілгіштің 3 м-ге түсіруі - 0,30

Бұйымды ілгіштен босату - 0,35

Ілгішті 3 м-ге көтеруі - 0,30

Кранның алғашқы орнына қайтуы - 1,56

Барлығы: - 5,12 мин.

Агрегатты ағымды өндірісте кранның санын есептеу кранның циклы қалыптау – құю циклына байланысты анықталады. Мысалы екі бойлық болса, онда кран операциялары уақытының жыйынтығы жартысына азайтылуы керек. Ол формула төмендегідей:

Крандардың санын есептеу кезінде олардың жұмыс бастылығының біркелкі еместігін крандарды уақыт бірлігінде пайдалану коэффициентінің (К_пайд) көмегімен есепке алады:

аралықта І кран болса – 0,8;

аралықта ІІ кран болса – 0,7:

Аралыққа толық қызмет көрсету (арматураны жинақтау, қоқыс шығару және т.б.) бойынша крандық операциялар пайдалану коэффициентімен есепке алынады.

Крандардың саны келесі формуламен есептеледі:

Әртүрлі авриялық жағдайлар мен кранның істен шығуын ескере отырып 2 кран таңдалынды.

Мұндағы: Р₁ – аралықтың бір кезектегі өнімділігі, дана.

К_пайд – пайдалану коэффициенті.

6.6. Өндірістік қондырғы-жабдықтардың жалпы ведомысы.

6.3 кесте

Өндірістік қондырғы жабдықтардың тізімі

№ р/с	Қондырғылар мен құрал-жабықтарың аталуы	типі	Салмағы, тн	Қозғалтқыш		Қысқаша техникалық сипаттама	саны
№ р/с	Қондырғылар мен құрал-жабықтарың аталуы	типі	Салмағы, тн	типі	қуаты, кВт	Қысқаша техникалық сипаттама	саны
1	2	3	4	5	6	7	8
1	Тербелгіш (виброалаң) машинасы	СМЖ 200Б	8	АО-2-52-2	13		3
2	Бетон жайғастырғыш машинасы	СМЖ 166А	11		20	Негізгі өлшемдері: 62000 х 6300х 3100	2
3	Шұңқыр камералары	СМЖ 129 М	1,6		40	Қыздыру Т =400°С	17
4	Көпірлі кран Q=20тн		20		32		2
5	Өздігінен жүретін арба	СМЖ 216	4,85	ГМЖ -40	3,2
6	Майлағыш дайындағыш қондырғы	СМЖ 18			28	q=75 л.
7	Бетон таратқыш машинасы	СМЖ 166А	11		20	Габарит размері: 62000 х 6300х 3100	1

6.7. Шикізат материалдар мен жартылай фабрикаттар қажеттілігі.

а) Бетон араласпаларының қажетті мөлшерін өндірістік бағдарлама арқылы анықтайды. Алдымен араласпаларды маркаларына бөліп, сонан соң қалыптау – құю кезіндегі ысырабын 1,5 % етіп есепке ала отырып, қажетті мөлшерін есептейді.

Қырлы жабын плиталары үшін:

М300 40 000·101,5=40600м³

6.4 кесте

Бетон араласпасының шығыны

Бұйымның атауы	Материалдардың шығыны, м³3
	Жылына		Жылына ысырабымен есептегендегі
	ысырабын есептемегендегі	ысырабымен 1.5%	тәулігіне	ауысмда	сағатына
Қырлы жабын плиталары	20 000	20300	79,6	39,8	4,9
Қырлы жабын плиталары	20000	20300	79,6	39,8	4,9
Барлығы	20000	40600	159,6	79,8	9,97

б) Болат арматураның қажетті мөлшерін қалдықтарды 3 % мөлшерде есепке ала отырып есептейді.

Қырлы жабын плиталары үшін:

20300 · 98,7 =2003610 кг.

20300 ·106,7 =2166010 кг.

Арматураның жылдық қажеттілігі:

4169620 кг немесе 4169,6 тн.

в) Қалыптарды майлайтын май, қалыптың ашық бетіне бір шаршы метрге 0,2кг мөлшерінде жұмсалаы деп есептейміз.

майланатын қалыптың жалпы бетінің ауаны:

Қырлы жабын плитасы І ауданы: S= 23,12м²,

Қырлы жабын плитасы ІІ ауданы: S= 23,12м².

6.5 кесте

Майдың шығыны.

Бұйымның атауы	Бұйым-ның ауданы, м²	Бұйым-ның жылдық өнімділігі, дана	Майланатын майдың шығыны, кг
Бұйымның атауы	Бұйым-ның ауданы, м²	Бұйым-ның жылдық өнімділігі, дана	1 бұйымға кететін май	жылына	тәулігіне	кезегіне	сағатына
Қырлы жабын плиталары	17,6	21505	3,52	75697	296,8	148	18,5
Қырлы жабын плиталары	17,6	21505	3,52	75697	296,8	148	18,5
Барлығы	35,2	43010	7,04	151395	593,7	296	37

Су буының шығыны. Шұңқыр камераларда пардың шығыны 1м³ бұйымға 200 кг кетеді. Жылдық пардың шығыны:

G_пар=40000·0.200=320000 т.

6.8. Энергия қорларының қажетті мөлшерін есептеу.

Электр энергиясы.

Зауыттың электр энергиясына деген қажеттілігі төмендегі формула негізінде анықталады:

W = К_с × Р_уст× F_в × m × h_з + Р_о × k (кВт/жыл),

мұндағы: К_с – сұраныс коэффициенті (0,8);

Р_уст – Цехтағы қондырғылардың қуаттылығы (46,5 кВт/сағ);

F_в – Қондырғылардың жылдық жұмыс фонды (255 сут);

m – қондырғының бір тәулікте жұмыс істеу уақыты (16);

h_з – коэффициент загрузки оборудования по времени (0,7);

Р_о – Цехты жарықтандыруға жұмсалатын қуаттылық (6,4 кВт/сағ);

k – өндірістік бөлмелерді жарықтандырудың жылдық уақыты 2400 сағ.

W = 0,8 × 46,5 × 255 × 16 × 0,8 + 6,4 × 2400 = 136780 кВт/жыл,

Өндірістік жайдың бір шаршы метрін жарықтандыру үшін қажетті қуаттылық – 5кВт, ол кәсіпорынның сыртқы территориясында – 0.5 кВт етіп алынады.

Су керектігін есептеу.

Өндіріс үшін су шығыны мына формуламен анықтаймыз.

Судың жалпы шығыны:

Q_жалпы= Q_тех+ Q_ш=587,55+ 1452,2 = 2039,75 м³

6.9. Жұмыскерлердің саны мен құрамын есеп-қисаптары (өндіріс жұмысшылары, ИТЖ, қызметшілер, кіші қызметші персоналдар).

6.6 кесте

Жұмысшылардың құрамы

№ р/с	Мамандық атауы	Тариф, разряд.	Жұмысшылардың саны		Барлығы
№ р/с	Мамандық атауы	Тариф, разряд.	І	ІІ	Барлығы
1	Бетоншы	ІV	1	1	2
2	Бетоншы	ІІІ	1	1	2
3	Бетоншы	ІІ	1	1	2
4	Бетонжайғастырғыш машина операторы	ІV	2	2	4
5	Краншы	V	2	2	4
6	Такелажшы	ІІІ	2	2	4
7	Арматурашы	V	2	2	4
8	Жылумен өңдеуші	ІІІ	1	1	2
9	Өздігінен жүретін машинаның моторисі	ІІ	1	1	2
Барлығы:					26

6.10. Өндіріс пен дайын бұйымның сапасын бақылау.

Темірбетонды бұйымдарды зауыт жағдайында дайында технологиялық процесс, ал темірбетонды бұйымдар соңғы өнім болып табылады және олар МемСТ және ТЖ талаптарына жауап беруі тиіс.

Темірбетонды бұйымдарды өндіру кезінде кіріс, операциялық және қабылап алу бақылаулары жүргізіледі.

Кіріс бақылау ретінде зауытқа келіп түсетін және ұялы бетонды өндіруге қажетті шикізаттық материалдар мен жартылай фабрикаттардың сапасын бақылауды айтады.

Операциялық бақылау дегеніміз бұл белгілі бір операцияларды орындау кезіндегі технологилық процесстерді бақылауды айтады.

Қабылдау бақылау дайын бұйымның сапасын бақылау үшін қолданылады және оның нәтижесінде бұйымды қолданушыға жіберу жайлы қорытынды жасалады. Қабылда бақылауының негізгі мақсаты бұйым сапасының МемСт талаптары мен бұйымды өндіру жобасына жауап беру деңгейін анықиау болып табылады.

Сапалы темірбетонды бұйымдарды өндірудің негізі, өндірудің барлық кезеңдерінде және барлық технологиялық процестерді (дайындық кезеңі, бұйымдарды қалыптау, автоклавта өңдеу, сақтау, тұтынушыға жеткізу)операциялық бақылау болып табылады.

Бұйымдар цехтарда ең жоғарғы дәлдікпен өндірілуі тиіс.

Дайын темірбетонды блоктарды бақылау өз ішіне қалыптарды және олардың өлшемдерін тексеру, және сыртқы түрін тексеруді қамтиды. Бетонның беріктігі бойынша нақты маркасының жобалық маркасына сәйкестілігі тексеріледі. Бетонның тығыздығы мен ылғалдылығы тексеріледі.

Техникалық бақылау бөлімі дайын бұйымдарды қабылдау және ақаулардың себебін анықтау жұмыстарын жүргізеді.

6.10.1 Бастапқы шикізат сапасын бақылау

Бастапқы шикізаттың сапасы МемСТ талаптарына сәйкес реттеледі.

Тұтқыр зат ретінде Шымкент цемент зауытының М400 маркалы порт-ландцементі қолданылды. Цементтің бетінің ауданы 3000-3500см²/г. Ұстасу мерзімінің басталуы – 45 мин, аяқталуы – 3 сағат 40 мин. Қалыпты қоюлығы 29%, 28 тәуліктік мерзімдегі белсенділігі 400 кгс/см². Бұл цемент барлық көрсеткіштері бойынша автоклавты ұялы бетонды материалдарды өндіру кезінде тұтқыр заттарға қойылатын талаптарға жауап береді. Мынандай минерологиялық құрамға ие: C₃S – 62, C₂S–15, C₃A –4, C₄AF –16, C₃A + C₄AF –20. Басқа қасиеттері бойынша цемент МемСТ 10178 талаптарын қанағаттандыруы тиіс.

Майда толтырғыш ретінде құм және ірі толтырғыштар ретінде қиыр тас қолданылды. Майда толтырғыштар МемСТ 8736-85 ірі толтырғыштар МемСТ 10260-82 талаптарын қанағаттандыруы тиіс.

Пайдаланылған су МемСТ 23732-95 «Вода для бетонов и растворов» талаптарына қанағаттандыруы тиіс.

Шикізаттық материалдардың МемСТ талаптарын қанағаттандыруын, зауытқа әкелінген шикізаттық материалдардың әр партиясынын сынау арқылы бақылайды.

6.10.2 Бетон араласпасының сапасын бақылау

Әртүрлі жағдайға байланысты өндірістік процестер кезінде нормаланған параметрлерден немесе керекті жоспарланған көрсеткіштерден ауытқу болуы мүмкін. Егер ауытқу орын алған жағдайда дайын бұйым сапасы өзгереді, демек МемСТ талаптары орындалмайды.

Мекеменің лабораториясы, оған келіп түскен материалдар мен жартылай фабрикаттардың сапасын тұрақты бақылап талдау жасауға міндетті.

Шикізаттар мен жартылай фабрикаттар партия-партиясымен қабылданады. Бұл ретте әрбір партиядан, өздеріне сай келетін МемСТтар мен техникалық шарттардың және басқа да нормативті құжаттарда көрсетілген методикамен тексеріліп төменгі көрсетілген сапасы анықталады:

- құмның ірілік модулі, тығыздықтары, құрамындағы шаң мөлшері, балшық қоспаларды 8735-75 және 5382-73 МемСТтары бойынша;

- Өндірістік процестерді бақылау кезінде мына лаборатория мыналарды тексереді.

- технологиялық картада көрсетілгендей құм мен ірі толтырғыштардың негізгі сипаттамалары, сменада міндетті түрде бір рет одан аз емес тексереді;

Өндірістегі технологиялық процестердің тұрақтылығын бағалау үшін өндірістік процестер мен материалдар сапасын бақылау қорытындысын әрбір ай сайын статикалық өңдеуге салып, олардың нормаланған көрсеткіштерге келуін салыстырып бағалайды.

6.10.3 Өндірістік процестерді бақылау

Өндірістік процестерді бақылау кезінде лаборатория мамандары төмендегілерді тексереді:

- шикізаттық материалдардың ылғалдылығын әр айналымда кемінде бір рет тексереді;

- бетон араласпасының жылжымалылығын;

- жылуылғалды өңдеу режимін;

- қалыптарды тазалау мен майлаудың дұрыстығын және қалып борттарын бекіту беріктігін;

- қорғау және әрлеу жабындарының қасиеттерін;

Технологиялық процестердің тұрақтылығын бағалау үшін бақылау нәтижелеріне әр айда кемінде бір рет статистикалық талдау жасап, МемСТ талаптарына сәйкестілігі жайлы қорытынды жасалады.

Шикізаттық материалдар өзгергенде лаборатория қызметкерлері, араласпаның құрамы мен технолгоиялық процестерге сәйкесінше өзгерістер енгізеді.

6.10.4 Дайын бұйым сапасын бақылау

Бұйымдардың сапасын бақылауға бақылаудың келесі түрі жатады:

Кірме (шикізат сапасын тексеру, құрылыс материалдардың дайындаған бөлшектерді, жартылай полуфабрикаттарды тексеру).

Шығатын кездегі бақылау, бұл бақылауды тексеру үшін ГОСТ 18321-83 және ТУ бойынша ОТК лобароторияларында жүргізіледі.

Бақылаудың міндеті:

- бұйымдардың паспорты бойынша тексеру;

- материалдармен полуфабрикаттардың сапасын кірме бақылау журналдарға

тіркеу керек.

- қабылдау нәтижелерін журналға тіркеп, маркілеп, өлшемдерін өлшеп қоймаларға жіберу туралы хабарлау керек.

6.10.4 Қауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитария.

Машина, механизмдер, құрал-жабдықтар зауыт құрамына кіретін техникалардың паспорттары болуы тиіс. Олар арнайы журналдарға жазылады. Жүк көтеру крандары арнайы ескерту автоматтандырған прибормен және сигналдармен жабдықталуы тиіс. Барлық жұмыс істеу жағдайларында кран жүргізушісі ескерту сигналдарын беріп отыруы тиіс. Краншы бұйымды көтерген кезде, бұйым кем дегенде жерден 0,5 м көтерілуі тиіс. Ілгіштер, іліп алынатын құралдар сол көтерілетін жүк салмағына сай жұмыс істеуі қажет. Бұл кезде көтеру жіптің бұрышы 90 градустан аспауы қажет. Әрбір он күн сайын көтергіш жіптерді, қондырғыларды тексеріп тұру қажет.

Бетон араласпаларын жайғастыру кезінде бетонжайғастырғыш машинасының бункерінің төменгі жағынан қарамау керек және сигнал қондырғылары болуы тиіс.

6.10.5 Өндірістік санитария.

Цехтың жұмыс істеу аймағында микроклиматына мынадай факторлар әсер етеді:

шаң-тозаңдардың бөлінуі.
қалыптау цехында: будың және жылудың бөлінуі.

Осындай теріс факторларды болдырмау үшін, жұмысшылардың жұмыс істеу технологиялық процесстеріне әсер етулері үшін мынадай жағдайлар жасаған:

цементке пневмотранспортерлерді пайдалану, ол цемент тасымалдағанда шаңды болдырмайды.
жабдықтардан шығатын газдар мен шаңдарды шығарып жіберу үшін қондырғы бар.
жылу қондырғыларын, құбырларды жылуоқшаулағышпен оқшаулау.

6.11 Цехтың инженерлік-жоспарлау шешімдері.

Қалыптау аралығы құрылыс бөлімі бір этажды унифицирленген типтік аралыққа УТП-1 сәйкес етіп аламыз. ГОСТ 23858. Цехтың размері: ені – 18 м, ұзындығы -144 м, кран асты жолдарының биіктігі -8,15 м, ұстындар қадамы -12 м. Осы жобада негізгі өндірістік қанқа екі униферленген технологиялық аралықтан тұрады. Әрбір аралық бір типті бұйым шығаруға мамандандырылған.

6.11.1 Технологиялық қондырғы-құралдар мен ғимараттарды орналастыру принциптері.

Бойлықты технологиялық жоба машиналар және құрал-жабдықитарды қолданудағы техника қауіпсіздігін ескере отырып жобаланған.

Машиналар мен құрал-жабдықтардың арасында өткел-жолдар мен машина жүретін жолдар қалдырылған. Арматура торларын, қаңқалар жинайтын және қалыпты жөндейтін қажетті көмекші алаңдар ескерілген. Құрал-жабдықтар технологиялық өндіріс кезінде қиылыстар болмайтындай етіп орналастырылған. Бұйымды дайындауға қажетті құралдар ең жақын жолмен жеткізілу жағдайын ескерілген.

Өндірістік алаңдар.

Қалыптау цехының өндірістік алаңы шеткі ұстындардың осімен анықталады. Технологиялық бойлықта екі аралық бар, сондықтан өндірістік алаң:

Ғ_а=18 · 144 = 2592 м²

Жылумен өңделген бұйымды ұстау посты келесі формуламен анықталады:

3.Өндіру технологиясы: агрегатты – ағымды.

4.Қолданылатын шикізаттар:портландцемент М400,

қиыршық тас, d=10-20мм.

құм, М_кр≥ 0,14мм

су

5.Қолданылатын болат арматуралары: АІ, АІІІ, АІV, В1.

6.Қолданылатын бетонның түрі және маркасы: П1. М300.

7.Виброөңдеу режимдері: 60-80сек – 4мин.

8.Бумен өңдеу режимі: 2-6-2сағ.

9.Қолданылатын қондырғылар:виброалаң, шұңқырлы камера, бетонжайғастырғыш, бетонтасығыш эстакада.

10.Шикізаттар шығыны:цемент – 268 кг

су – 121кг

қиыршықтас - 1339кг

құм – 593кг

қоспа ерітіндісі – 3,84кг немесе 4,64л ерітінді

7.Тіршілік қауіпсіздігі.

Кіріспе

Тіршілік әрекеттерінің қауіпсіздігінің деңгейі осы қоғамның жан-жақты жетілуін, рухани және психологиялық қалпын, төтенше жағдайға тән қауіпті факторлардың ықпалын басу, мүмкін болатын ең төменгі деңгейіне түсіру қабілетін сипаттайды.

"Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік басқару, бақылау және қадағалауды Қазақстан Республикасының Үкіметі,еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган және өзгеде уәкілетті мемлекеттік органдар өз құзыретіне сәйкес жүзеге асырылады, сонымен қатар дүниежүзілік қоршаған орта және еңбек қорғау стандартына сәйкес" (OHSAS 18001). Төтенше жағдайлар үш ортада пайда болады: өндірісте (техногендік) табиғатта және экологиялық ортада, сонымен бірге болуы мүмкін қарқынымен (көлемділігімен) сипатталады.

2007 жылдың 22 мамырда Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі қабылданды.

Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының конституциясына негізделеді. Осы заңнама Қазақстан Республикасының заңдарымен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының басқа заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғау қатынастарын реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепілдіктерін белгілеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары тараптары ммүдделерінің теңгеріміне, зкономикалық өсуге қол жеткізуге, өндіріс тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Еңбек қауiпсіздігі және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттік басқаруды, бақылау мен қадағалауды Қазақстан Республикасының Үкіметі, уәкілетті орган және оның аумақтық бөлімшелері, сондай-ақ өнеркәсіп қауіпсіздігі саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен өзге де уәкілетті органдар жүзеге асырады.

Дипломдық жобадағы цемент зауытындағы күйдіру цехының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы негізгі бағыттары:

  - Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық актілерін, мемлекеттік стандарттарды, ережелерді, нормаларды әзірлеу мен қабылдауға;
      - еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік, салалық (секторлық) және аймақтық бағдарламаларды әзірлеуге;
      - еңбек жағдайларын, қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды әзірлеу мен жақсарту, қауіпсіз техника мен технологияларды әзірлеу және енгізу, еңбекті қорғау, қызметкерлердің жеке және ұжымдық қорғану құралдарын шығару жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру жүйесін құруға және іске асыруға;
      - еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мониторингті жүзеге асыруға;
      - Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы заңдары талаптарының сақталуын мемлекеттік қадағалау мен бақылауға;
     - еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында қызметкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыруға жәрдемдесу;

- өндірістегі жазатайым оқиғалар мен кәсіби аурулардан зардап шеккен қызметкерлердің, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерінің заңды мүдделерін қорғауға;
- өндірістің және еңбекті ұйымдастырудың қазіргі заманғы техникалық деңгейінде жойылмайтын ауыр жұмыс үшін және еңбек жағдайлары зиянды және қауіпті жұмыс үшін өтемақылар белгілеуге;

- еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғауды жақсарту жөніндегі жұмыстың отандық және шетелдік озық тәжірибелерін таратуға;

- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі мамандарды даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға;

- еңбек жағдайлары туралы, сондай-ақ өндірістік жарақат, кәсіби ауру туралы және олардың салдары туралы мемлекеттік статистикалық есептілікті ұйымдастыруға;
- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында бірыңғай ақпараттық жүйенің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге;

- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа бағытталған.

Еңбек жағдайына әсер ететін технологиялық процестер мен қондырғы құрылымдарын жетілдіру дәрежесі, оларды механикаландыру мен автоматтандыру деңгейінің сипаттамасы

Өндірісті механикаландыру — бұл энергияның түрлі әдістерін пайдалана отырып, қол еңбегін машинаға және механикаға ауыстыру болып табылады. Цемент өндірісі қондырғыларының механикаландыру мен автоматтандыру деңгейі жоғары.Технологияның барлық сатылары механикаландырылған, ал өндірісті басқару оператор пультімен орындалады. Шикізатты және өнімді тасымалдау сатылары құбыр өткізгіштер арқылы орындалады. Шикізатты аппараттарға жүктеу автоматтандырылып, жоғары деңгейде механикаландырылған. Қондырғыны іске қосу және тоқтату қол көмегімен іске асырылады. Бұл сәтті ғана қол еңбегіне жатқызуға болады. Оператор осылайша өз ауысымында негізінен құралдарды қадағалап отырады.

Еңбекті механикаландыру деңгейі төмендегідей формуламен анықталады:

мұндағы: А - механикаландыру дәрежесі, %;

Б - механикаландырылған адам-сағат еңбегінің қосындысы;

В - адам-сағат қол еңбегінің қосындысы.

Дипломдық жобадағы күйдіру цехындағы бір ауысымға 10 адам – сағат қажет. Олардың ішіндегі cегізі механикаландырылған адам - сағат еңбегіне қажет: пештің машинист – операторы, машинисттің көмекшісі, мұздатқыштың машинисті және шламқоректендіргіштің операторы.

Смазчиктердің жұмысы механикаландырылмағандықтан адам – сағат қол еңбегіне екі адам қажет. Ол құрал – саймандарды сүртуді, өндірістегі тазалықты қолмен атқарады.

Осыған байланысты цехтағы қол еңбегі 20% құрайды.

Механизациялық еңбек деңгейі жоғары көрсеткішке 80% тең. Бұл күйдіру процесінің технологиялық түрі механикаландырылғанын және автоматтандырылғанын көрсетеді.

Өндірістегі санитарлы техникалық іс-шаралар

Цемент өнеркәсібінде тиімді санитарлы-техникалық жағдайларды жасау – еңбек ұжымдарының денсаулығын, қауіпсіздік жағдайларды, еңбектің өнімділігін және жалпы өндіріске байланысты жоспарлау. Өндірістік бөлмелерге, жұмыс орындарымен микроклиматқа қойылатын жалпы тазалық сақтау талаптары санитарлы нормалары мен ережелері өнеркәсіп бөлімі үшін арналған санитарлы нормаларында көрсетілген.

Адам ағзасына әсер ететін өндірістік жағдайларды комплексті зерттеу, сонымен қатар оларды жақсартуда жүргізілетін шараларды өңдеуді және енгізуді еңбек тазалығы және өндірістік саниртария қамтамасыз етеді.

Осы факторлардың адам организміне әсер ету дәрежесін анықтау, ұйымдастыру және техникалық шараларды өңдеуді арнайы еңбек гигиенасымен өндірістік санитария пәні үйретеді.

Өндірістік санитария - санитарлы-техникалық және гигиеналық шаралар жүйесі. Оның мақсаты өндірістегі еңбек жағдайының жоғары болуымен қамтамасыз ету. Өндірістік санитарияның негізгі тапсырмалары: жұмысшыларға зиянды әсер ететін өндірістік құрал-жабдықтар мен технологиялық процестердің техникалық элементтерін төмендету, санитарлы техникалық еңбекті қорғау шараларын өңдеу болып табылады.

Өндірістік бөлмелерді желдету

Күйдіру цехындағы бөлмелердің бәрі өндірістік кәсіпорындардың жобалауының санитарлық нормаларына сәйкес желдету үшін жабдықталған. Цемент шығару өндірісі үшін жабдықтауға арнайы шығарылып жатқан құралдардың бәрі герметикалық және аспирациялық болып қарастырылған.

Агрегаттар мен жабдықтар жергілікті желдетумен қамтамасыздандырылып, желдету құрылғыларын жұмыс істеуімен монтаждау мен қабылдау, жобалау ерекшеліктерінің талабына жауап береді. Жергілікті желдетуден тартылатын ауаның шаңдылығы егер ауа шаңы 75мг/м³ аспаса алынып тасталады. Ауаның сыртқа тасталуын 3 м биіктіктен кем емес. Механикалық желдету құрылғылары қажетті бақылау - өлшеу құрылғыларымен жабдықталған.

Желдету және шаңсыздандыру құрылғылары жұмыс істету мен жөндеу желдету құрылғыларын жөндеумен эксплуатациялау құрылғысымен сәйкес жүргізіледі. Ауаны тазартушы сүзгілерден шыққан қалдықтар бункерге бағыт алады да шығарылып тасталынады. Өндірістік бөлімдердегі ауа температурасы өндірістік бөлімдер мен қоғамдық тұрмыс бөлімдеріндегі жұмыс аймақтағы метерологиялық норма параметрлеріне сәйкес қабылданады.

Жылулық

Адам қауіпті жағдайда қоршаған ортаға үздіксіз жылуын беріп отырады. 18 - 20 °С кезіндегі жалпы жоғалтқан жылу энергиясының мөлшерінен 45% радиацияға, 30% -ті конвекцияға, 25%-булануға кетеді. Температураның, ылғалдылық пен қоршаған ортадағы ауаның қозғалу жылдамдығының өзгеруі кезінде жұмыс жағдайы едәуір өзгереді. Температура 30°С -тан аспауы керек. Себебі, осы температурада адам организмінің булануына кеткен жылумен теңеледі. Ал адам жоғары температурада жылу тек булану есебінен кетеді. Булану негізінен тері арқылы жүреді. Бұл процесс көбінесе қыздырылатын аппараттарда кездеседі. Температураның жоғарлауы ауаның ылғалдылығына зор әсер етеді. Оптималды температура (16-25°С) кезінде ауаның ылғалдылығы 40-45% шамасында болады. 80%-ке дейін ылғалдылығының жоғарлауы жағымсыз жылу сезінушілікті, 85%-тен жоғары ылғалдылықта организмнің термореттелуінің бұзылуына әкеліп соғады.

Жылдың суық және ауыспалы кезеңдерінде (сыртқы ауа температурасы 10 С -тан төмен) жұмыс категориясына байланысты оптималды температура 12-22°С аралығында болады, ал ауаның салыстырмалы ылғалдылығының қозғалу жылдамдығы 0,2-0,3 м/с кезінде 30-60% құрайды. Жылдың жылы кезеңінде (сыртқы ауа температурасы 10°С -тан жоғары) жұмыс категориясына тәуелді оптималды температура 18-25°С-қа жоғарлайды, ал ауаның қозғалу жылдамдығы 0,2-0,7 м/с дейін, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 30-60% деңгейінде қалады.

Ауаның қозғалу жылдамдығы жоғары температураның жағымсыз әсерін күшейтеді, ауаның ылғалдылығының жоғарлауы жоғарғы және төменгі температураның әсерін ұлғайтады. Кейбір жағдайда метеорологиялық жағдайлар ағзаның тіршілік функцияларының орташа ағымына арналған жағымды жағдайлар мен ағзаның термореттелуінің бұзылуына әкеліп соғады.

Жарықтандыру

Цемент өндірісіндегі күйдіру цехында жасанды жарықты табиғи жарық жетіспеген кезде жұмысқа комфорттық жағдай жасау үшін, тәуліктің түнгі уақытында, сонымен қатар табиғи жарығы жоқ ғимараттарда қолданылады. Жарық адам ағзасын сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз ету үшін маңызды зат болып табылады. Сапалы жарықтану кезінде, еңбекті қорғау талаптарына сәйкес, еңбек қабілеттілігі өседі, организмнің шаршауы төмендейді, көрудің қабілеттілігі жоғарылайды, жарақат алу азаяды.

Жасанды жарық функционалді белгілеумен екі түрге бөлінеді: жұмыстық және авариялық.

Авариялық жарық – эвакуациялық, қорғаулық болып бөлінеді. Жұмыстық жарығы сөніп қалғанда, егер де содан өрт, жарылыс, не болмаса заводтағы технологиялық процесстері ұзақ тоқтап қалса авариялық жарығымен қолданылады. Авариялық жарық тағыда эвакуациялық жолдарында қолданылады, адамдарды авария кезінде эвакуациялау үшін. Жұмыстық жарығы – барлық ғимараттарда және территорияларда жұмыс жүруі үшін қолданылады, жұмысқа арналған ашық жерде, адамдардың жүретін жрлерінде, транспорттың жолдарында.

Кезекше жарық – жұмыстан бос уақыттағы жарық.

Жасанды жарық екі жүйеде жобаланады:

жалпы, бірқалыпты жарық;
құрастырылған (жалпы жарыққа жергілікті жарық қосылады).

Құрасырылған жарықталуда жалпы жарықтың сәулесі 10% кем болмауы тиіс. Ондай болмаса жұмыс орнындағы жарықталудың және қоршаған кеңістіктің жарықталуы арасында үлкен айырмашылық пайда болады, ол жұмысшының тез (көздері) шаршағандыққа әкеледі және жұмысшылардың бір жерлеріне зақым, жарақат болуына себепкер болады. Сондықтан тек қана жергілікті жарықты жұмыс орындарында пайдалануына тиім салынады.

Жасанды жарық үшін электрлік қыздыру лампалары және газоразрядтарыланған жарық қолданылады (люминисценттік лампалар, жоғары қысымды – сынап лампалары – ДРЛ, натрийлық, ксеон және басқа; Жарық ағыны қыздыру лампаларының (жалпы жарыққа арналған) – 7-20 лм/Вт, люминесценттік лампалардікі – 40-75 лм/Вт, жоғары қысымды-снап лампалардың – 60 лм/Вт, натрийлық 100 лм/Вт-ке дейін. Бөлмелерді жарықтандыру үшін электрлік жоғары және төменгі қысымды газоразрядтік лампалар қолданылады. Қыздыру лампаларды қолдану тек қана техникалық-экономикалық қолайсыз немесе газоразрядтық жарық көздерін қолдану мүмкін емес болған жағдайда рұқсат етіледі. Жасанды жарық жұмыс орындарын жарықтандыру қамтамасыз ету үшін СНиП П-4-79 талаптарына сәйкес болуы тиіс. Жарықтың қажетті мөлшері өндіріліп, істеген жұмыстың мөлшеріне байланысты, фонына, қайсысында жұмыс деталімен қарама-қарсылық деталі қарастырылады.

Егер жұмыс жарақат алу қауіп-қатері артуымен байланысты болса, немесе қызу көз жұмысы жұмыс күні бойы орындалса, онда жарық нормасы арнайы жарықтық шкаласында сәйке бір сатыға артады.

Жұмыс кіші дәлдікпен орындалғанда және адамдардың бөлмеде уақытша болуы, сонымен қатар жабдықтардың бар болуы, тұрақты қызмет көрсетуді талап ететін болса, онда жарық нормасын сол шкалада бір сатыға төмендету керек.

Жарықты нормалауды пайдаланатын лампа немесе жарық жүйесіне тәуелді өндіреді. Жарықтың ең аз мөлшерін көз жұмысшының шарттарына сәйкес келесі параметрлер бойынша белгілерді ажырату объектінің шамасы, фонның мінезіне, фон мен объектінің қарама-қарсылығына (К), жарықтың көзіне және жарықтың жүйесіне.

Жарық жүйесін таңдау технологиялық процесстердің талабына, ажырату объектісінің шамасына және көз жұмысының мінезіне тәуелді болады.

Жасанды жарықты есептеу

Жарық жүйесін таңдау технологиялық процесстердің талабына, ажырату объектісінің шамасына және көз жұмысының мінезіне тәуелді болады, СНиП П-4-79.

N –шырақтын саны

m – шырақтың ішіндегі люминисцентті лампаның саны.

Қорыта келгенде күйдіру цехындағы жасанды жарықтағы есептегенде люминсцентті лампалар саны 16 шт екені есептелінді. Бұл аталған цехтағы жасанды жарықты қамтамасыз ете алады.

Шу және дірілден қорғану

Интенсивтілігі мен жиілігі әртүрлі тәртіпсіз дыбыстардың үйлестірілуі шу деп аталады. Оның түрлері: соқпалы, механикалық, аэро-, газо- және гидродинамикалық шу. Цемент зауытында машина бөлшектері мен механизмдер және түйіндердің соғылуы және үйкелісі кезінде механикалық шу болады. Шу жиілікпен, қуаттылықпен және дыбыс күшімен анықталады.

Адамның есіту органы 16 – 20 мың Гц жиіліктер аралығында тербелмелі дыбыстарды қабылдайды. Сұйықтар, газдар және ауа қозғалыстары жүретін айналмалы және қозғалмалы бөліктердің нашар біріктірілуінен туатын өндірістік құрал жабдақтар мен құбыр өткізгіштердің тербелмелі бөліктерін вибрация деп атаймыз.

Дірілдің физикалық сипаттамасы айналу жиілігімен (Гц), амплитудамен (мм), жылдамдығымен (мм/с) анықталады.

Айналу жиілігі 16 – 20 Гц жоғары болғанда діріл шуға айналады.

Шу және дірілмен күресу шаралары 3 негізгі бағытқа бөлінеді; шу мен діріл түзілу көзінің кемуі және жойылуы; олардың таралуы жолындағы интенсивтілігінің төмендеуі; шу мен дірілдің адам организміне зиянды әсерінің кемуі.

Шу мен вибрацияның интенсивті әсерінен шаршағандық және қолайсыздықтың жоғарлауы, нашар ұйқы, бас ауру, есте сақтау қабілетінің нашарлауы, көрудің нашарлауы және еңбек өнімділігінің төмендеуіне (10 – 15%) әкеп соқтырады.

Адам организміне зиян әсерінен басқа, діріл өндірістік құрал жабдықтарға, коммуникацияға және ғимараттарға әсер етеді. Ол машина және механизмдерінің ПӘК –нің төмендеуімен өрнектеледі және бөліктер тозуға ұшырайды. Діріл әсерінен ұзақ уақыт сілкінуі машинамен ғимараттар фундаменттерінің бұзылуына әкеп соғады.

Осы тұрғыда шу мен дірілді төмендету шаралары санитарлық мөлшер мен МЕСТ бойынша іске асырылады.

Санитарлы-тұрмыстық бөлмелер

Цемент зауытындағы күйдіру цехында өндірістік ортаға әртүрлі зиянды факторлар: цементтен шығатын шаң және қолайсыз метеорологиялық жағдайлар, шу және жылудың жоғарылығы, жарықтың жетіспеуі потенциалды әсер етеді. Осы факторлар адам ағзасына әсер етеді.

Жоба бойынша бөлек тұрған ғимаратта орналасқан тұрмыстық бөлме қарастылған. Барлық жұмыс орындары дәрі-дәрмек қобдишасымен және алғашқы медициналық көмек көрсетуге қажетті құралдармен жабдықталған. Өндіріс территориясында медпункт қарастырылған. Өндірісте жұмысшылардың тамақтануына арналған асхана бар. Арнайы жуынатын бөлмелері және қол жуғыштар қарастырылған. Өндірістегі санитарлық- тұрмыстық бөлмелердің болу мақсаты өндірістегі еңбек жағдайының жоғары болуымен қамтамасыз ету.

Жеке қорғану құралдары

Цемент өнеркәсібіндегі жұмысшылар тәртіпте орнатылғандай арнайы киіммен, арнайы аяқ киіммен, арнайы жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз етіледі және стандартқа сай болады. Зиянды шаң бөлінуі мүмкін бөлімдерде жұмысшыларға жеке қорғану құралдары беріледі. Олар: каска, шлем, қорғаныс көзілдерігі және т.б.

Жеке қорғаныс құралдарын алған жұмысшылар бұл құралдардың қолдану ережесін білуі керек, сонымен қоса бұл құралдардың жөнделгені және жөнделмегенін білуі тиіс. Жеке қорғаныс заттарынсыз, арнайы киімсіз және арнайы аяқ киімсіз жұмысқа жіберілмейді. Жеке және ұжымдық қорғану құралдары еңбек қауіпсіздігінің сәйкесінше стандарттарының талаптарына сәйкес болу керек.

Өртке қауіпті аумақтағы объектілерге статикалық электр зарядын жинайтын темір шегелі аяқ киіммен және киіммен шығуға рұқсат етілмейді.

Одан бөлек қондырғы зақымданушыға бірінші көмек көрсетуге арналған қажетті медикаменттердің медициналық қорапшасымен жабдықталған. Жану аумағы кіші кезінде және өрт аумағының төмен температурасында бастапқы сатыда өрт сөндірудің біріншілік құралдары қолданылады: киіз, өрт сөндіргіштер, су буы, сөндіру көбігі.

Өндірістің зиянды және қауіпті жағдайларға талдау жасау

Цемент өндірісінде ең негізгі ластаушы болып шаңды атауға болады. Цемент өндірісінде пайда болатын шаңдардың 80 % күйдіру кезінде пайда болып, түтінді газдармен бірге шығады. Құрғақ әдістің циклонды жылу алмастырғышты пештеріндегі түтінді газдардың шаңдану дәрежесі 4-25 г/м³аралығында болады. Пештен шығатын шаң дайын өнім мен жартылай фабрикаттың қоспасы болып табылады. Шаңның негізгі бөлігін күйген саз бен ыдырамаған әктас бөлшектері құрайды. Сонымен қатар оның құрамына 2-14 % кальций тотығы, 1-8% сілтілер, 8-10% екі кальцийлі силикат, 10-12% ферриттер мен алюмоферриттер кіреді. Көптеген цемент зауыттарында газдармен бөлінетін шаңды қайтадан пешке жібереді. Адам денсаулығына шаңның әсері МЕУП-12.1005-76 бойынша аз қауіпті деп саналады. Шаң әсерінен адамдардың өкпе ауруларына, бисинозаға шалдықтырады.

Негізгі қауіп цехта электр қондырғысымен және электрожүйесі бар болуымен сипатталатын электрлі токпен зақымдану қаупі және механикалық қондырғылардың бар болуымен сипатталатын маханикалық жарақат алу қаупі.

Жоғарыда айтылғандай цементті дайындауда қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізетін әртүрлі шаңдар атмосфераға бөлініп шығады. Шаңның адам денсаулығына зияндылығы аз мөлшерде болғанымен ол жұмысшыларды өкпе ауруларына және құрғақ жөтел, бисинозаға шалдықтырады. Бұл шаңдар желдің әсерінен зауыт маңындағы елді мекендерге жайылады және адамдардың тыныс алу органдарының түрлі ауруларға әкеп соғады.

7.1 – кесте

Зянды факторлар

№	Зиянды және қауіп факторы	Адам ағзасына зиянды әсері	ШМК (шекті мүмкіндік концентрациясы)	Алдын – алу іс – шаралары
1	Шаң (силикат материалдарының шаңы)	Шаң зиянды қауіп-қатердің бірі, оның әсерінен адамдар түрлі ауруға шалдығуы мүмкін.	0,2 мг/м³	Шаңнан тазарту үшін әр түрлі тазартқыштар, аспирация жүйелері, желдеткіштер, циклондар қолданылады.
2	Шу	Шу адамға кері әсерін тигізіп, нерв жүйесін тозырады.	70 – 80 Гц	Шу болдырмаудың жолдарына барынша өндірісте шу шығармайтын қондырғыларды шығару.
3	Діріл	Діріл барлық нерв жүйесіне әсер етуші факторлырдың бірі. Дірілдің әсері аданың бас ауруына әкеліп соғады.	63 Гц	Дірілді болдырмау жағдайларын қарастыру қажет.

Электр қауіпсіздігі

Жобаланып жатқан цехта электр қауіпсіздікке көп назар бөлу қажет. Қызмет көрсететін жұмысшыларды электр тоғынан зақымданудан қорғау үшін жерге тұйықтау қарастырылған. Қауіпті жерлерде қауіпті белгілейтін плакаттар ілінген. Электро қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін кәсіпорында еңбектің қауіпсіздік әдістеріне үйрету және нұсқаулау жүргізіледі.

Электрлік токтың қауіпті әсері адамның электро қондырғылардың ток жүретін бөліктермен тікелей контактісі кезінде көрінеді.

Электрлік ток адам денесі арқылы өткенде келесідей әрекеттерді жасайды: термиялық – терінің қызуына және күюіне, қан жүретін жолдардың және қанның қызып кетуі; электролиздік – қанның және плазманың жіктелуіне; биологиялық – ағза терісінің тітіркенуі. 0,05 А электрлі ток күші адам өміріне қауіпті деп саналады. 40-60 Гц-ті айнымалы ток аса қауіпті.

Электр тоғымен зақымдану жергілікті электрожарақаттар (электрлі күю, электрлік таңба, терінің металдауны, электроортальмия) және электрлі соққылар (жалпы адам ағзасының зақымдануы).

Адамның электр тоғымен зақымдану дәрежесі токтың күші және жиілігіне, адам денесінің кедергісі, электр токтың өту ұзақтығы, қоршаған ортаның жағдайларына байланысты болады.

Электрлі күю – 1-2 кВ кернеулі электро қондырғылардың ток жүретін бөліктермен дененің контактісі жерінде терінің күюі деп аталады.

Электрлі таңбалар – токтың әсерінен пайда болған адамның терісіндегі сұр түсті дақтар, жаралар.

Электроофтальгия – электр токтың әсерінен бұлшық еттердің қысқарулары (сокращение) нәтижесінде көздің сыртқы қабатының ісінуі.

Электр тоғынан жарақат алу қауіпінен қорғану.

Кернеу жүйесіне қосылған электро қондырғылармен жұмыс істеу кезінде электр тоғынан жарақат алу қауіпінен қорғану үшін жалпы және жеке қорғану құралдарын қолдану қажет. Жалпы қорғану құралдары деп қоршаулар, жерге қосулар нольге қосу және электроқондырғылардың корпустарын өшіру, қауіпті жерлерде ілінетін ескерту плакаттары және т.б. Изоляцияның жоғарғы деңгейлі күйі – қауіпсіздіктің негізгі талаптарының бірі. Изоляцияның тағайындалуы – сымдардың қыстқа тұйықталуларын және өрттердің пайда болуын алдын алу үшін. Изоляцияның кедергісі жүйеде кернеуді белгілейтін саннан мың есе көбейтілген болуы қажет.

Электр қондырғылардың ток жүретін қорғалмаған бөліктерінің барлығы (сымдар, шиналар, рубилниктер және т.б.) қоршауға алынуы қажет.

Қорғағышты жерге тұйықтау

Қорғағышты жерге қосу электр оқшаулаудың бұзылу жағдайында, кернеу астында қалған электр құрылғының ток жүрмейтін бөліктеріне тиіп кету (жанасу) кезінде электр тогымен зақымданудан қорғау үшін тағайындалады. Қорғағышты жерге қосудың физикалық мәні болып қорғағышты құрылғының металды корпусының арасында алдын – ала құрылған және жермен арасындағы электрлік қосылу адам денесімен салыстырғанда аз, ол шектеп берілетін мәнге дейтін адам денесі арқылы ток күшін төмендетуге мүмкіндік береді.

Жерге қосылғыштар. Бір ұшы жерге қосылғыштар байланыстырушы құрылғылардың негізгі конструктивті және есептік элементі болып табылады. Жерге қосылғыштардың табиғи және жасанды түрлері болады.

Табиғи жерге қосылғыштар. Табиғи жерге қосылғыштар ретінде келесілер қолданылуы мүмкін:

Жерге көмілген су құбырлары және басқа да оқшаулаумен қоршалмаған металл құбырлар жатады, оған жанғыш және жеңіл тұтанатын сұйықтықтар құбырлары, жанғыш және жарылғыш газдар мен қоспалар, шойын құбырлар және құрылыс алаңдарындағы уақытша құбырлар кірмейді;

- әр түрлі мақсаттағы обсадты құбырлар;

- жермен тікелей байланыстағы ғимараттар және құрылғылардың темір бетонды және металды конструкциялары;

- жерге көмілген кабельдердің қорғасын қабыршақтары және т.б.

Жасанды жерге қосылғыштар. Жасанды жерге қосылғыштар ереже бойынша тік және көлденең электродтар болып табылады. Тік электродтар ретінде диаметрі 10 – 16 мм, ұзындығы 4...5 м болатын стержендер немесе тақтаның қалыңдығы 4мм және ұзындығы 2,5 ... 3 м үшбұрышты болаттар қолданылады.

Айналмалы күйдіру пештерінің электрқозғалтқышының жерге тұйықтау қорғанысының схемасы: Р_з– қорғаныс релесі; К₃ – ток ұратын байланыстар Р_з; АВ – автоматты өшіру; К_н – бақыланатын кнопка; R₃ – жерге тұйықтау қорғанысы; R_в – қосымша жерге тұйықтау.

Өртке қарсы іс шаралары

Өнеркәсіптік өндірісте өрттен қорғау үш бағытта жүреді: мемлекеттік, ведомствалық және қоғамдық. Әрқайсысының өз ерекшелігі бар. Зауытқа жаңадан келген әрбір жұмысшы өртке қарсы инструктаж алуы керек.

Өрт және жарылыс нәтижесінде адамдарға әсер ететін қауіпті және зиян факторларға мыналарды жатқызуға болады: жалын, жабдықтардың құлауы, коммуникация, ғимараттар конструкциясының құлауы және олардың жарықшақтары, соққы тербелісі, өрттен зақымдалған аппараттардан зиянды заттардың шығуы және т.б.

Ал өрттің тұтану көздеріне жататындар: ашық от, жабдықтар мен аппараттар қабырғасының ысуы немесе қызуы, электр жабдықтарының от жарықшасы, машина немесе жабдық бөлшектерінің соққысынан пайда болатын от жарықшалары. Өртті тоқтату үшін амалдар мен әдістерді ГОСТ 12.1.003-81 ССБТ өртті өшіруді де осы ГОСТ анықтайды.

Өрт сөндіргіштерді пайдалану тәртібі: Ұнтақты ОП-1, ОП-2; ОП-3, ОП-5, ОП-8, ОП-10, ОП-50, ОП-80 өртсөндіргіштері қатты заттардан, шығу тегі органикалық бықсыған материалдардан, жанғыш сұйықтықтардан, газдар мен 1000В кернеуде тұрған электр қондырғыларынан, сондай-ақ көлік құралдарынан шыққан өрт ошақтарын сөндіруге арналған.

Маркілеріне байланысты әрекетті мерзімі 6 дан 25 секундқа дейінгі уақытты құрайды, сөндіру ауданы 0,41 ден 4,5 м² дейін, ағынның ең кіші ұзындығы 3 тен 10м². Барлығының жұмысшы қысымы 14 атм. тең.

Өртсөндіргішті әрекетке келтіру үшін пломбасын алу керек, сонан соң мұрындығын жұлып алып, шлангіні алып ыстық бетке бұрып рычагты басу керек. Рычакты басқан кезде ұнтақ күйіндегі масса газбен итеріліп, сифон түтікшесі арқылы саптамасы бар шлангіге өтеді. ОУ-2 (ОУ-5) көмір қышқыл өрт сөндіргіштері жанармай материалдарды өшіруге арналған. Құрғақ құм және кошма жаңа басталған кішігірім өрт көзін өшіруге арналған.

Әрбір қызметші өрт қауіпсіздігі нұсқауымен ережелерін айқын және дәл біліп оны сақтауға және өртке қарсы шараларды орындауға міндетті.

Зауыт аумағында темекі шегуге өрт күзетімен келісілген «Темекі шегетін орын» деген жазуы бар арнайы белгіленген орындарда ғана рұқсат етіледі.

Өндірістің өрт қаупі технологиялық процестердің одақтық нормалары ОНПП 24 – 86 бойынша 5 категорияға бөлінеді: А, Б, В, Г және Д бөлінеді. Цемент зауыты өрт қауіпсіздігі бойынша В категориясына жатады. Себебі цемент өнеркәсібі жанғыш, жануы қиын заттар мен материалдар өртену қауіпіне жатады.

8. Қоршаған ортаны қорғау

Құрылыстың кең түрде дамуы, құрылыс саласындағы заводтар мен цехтардың көптеп салынуын қажет етеді. Өндіріс, яғни өнеркәсіп орны көбейген сайын атмосфераны, су көздерін және топырақтың өндіріс қалдықтарымен ластануы, бүлінуі көбейе түседі. Құрастырмалы темірбетон заводтары қоршаған ортаны ластаушы көздердің бірі. Зауыттар мен өндірістік мекемелерден шыққан шаңды және улы заттар, шаң тозаңдар атмосфераны улап экологиялық жағдайды күрт нашарлатып жатыр. Қазіргі құрылыс саласындағы өзекті мәселенің бірі қоршаған ортаны қорғау, оны ластанудан сақтау болып отыр.

Құрылыс дамыған сайын құрылыс материалдарына, бұйымдарына және конструкцияларына деген сұраныс та өседі. Соның ішінде, ірі толтырғышы жоқ, ұсақ түйіршікті бетондардан жасалған өнеркәсіп қабырғалық бұйымдары да бар. Қабырғалық бұйымдарды өндіру барысында қоршаған ортаны қорғауға көп көңіл бөлу керек.

Темір бетоннан жасалған қабырғалық бұйымдар өндіру үшін жергілікті шикізат материалдары, тұтқыр зат ретінде (портландцемент) ұсақ толтырғыш (құм), химиялық қоспалар және су қолданылады. Қабырғалық бұйымдар өндірісінде цемент шаңы, құм шаңы болады, шаңдар цементті массаи дайындау цехындағы бункерге артқанда және шикізат материалдарын мөлшерлеу орнына тасымалдағанда пайда болады.

Жобаланатын өнеркәсіпте физикалық ластанудың келесі түрлері болады:

Жылулық (термалды), ортаның температурасын жоғарылату нәтижесінде пайда болатын, басты негізде қыздырылған ауаның, газ және судың қалдықтарымен байланысты өнеркәсіптік қалдықтар.

Шу, шудың интенсивтілігінен және қайталануының нәтижесінен пайда болатын табиғи деңгейінен жоғары болатын.

Қоршаған ортаның шаң (цемент) қалдықтарымен ластануы.Жобаланатын өнеркәсіптің зиянды қалдықтарынан қоршаған ортаны қорғау мақсатында өнеркәсіптік қабырғалық бұйымдар бұйымдарын өндіруде қалдықтарды және зиянды заттардың концентрациясын төмендетуде іс-шаралар қарастырылады (цемент шаңы және тағы басқа).

Қалаларды және елді мекендерді жобалау, құрылыс, қайта жабдықтауда,олар адам өміріне, еңбекке және демалысқа ең қолайлы жағдайлар туғызуы керек, сонымен бірге экологиялық, санитарлы-эпидемиологиялық талаптарды және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуі керек.

Жобаланатын темірбетон зауытында технологиялық процестер жүргізілген кезде материалды өңдеудің барлық стадияларында қауіпті және зиянды өндірістік факторлар пайда болуы мүмкін.

Темірбетон конструкцияларын дайындау қиыршық тас, құм және цемент материалдарын өңдеумен байланысты болады.

Цемент қоймаларында инертті және бетон араластыру цехтарында рұқсат етілетін шаң концентрациясы жұмыс зонасындағы ауа құрамындағы бос кремнезем санына байланысты регламенттеледі.

Құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негізде қоршаған ортаны қорғау үшін Қазақстан Республикасының 1997жылдың 15 шілдеде “Қоршаған ортаны қорғау” заңы қабылданған.

Цехты жобалауда қоршаған ортаны қорғау мәселелерін шешуде тапсырмалар мен мақсаттар.

Бұл цехты жобалау барысында қалдықсыз технологияны қамтамасыз ететін тапсырма тұр. Қазірдің өзінде құрылыс материалдары өнеркәсіптерінде түрлі басқа шаруашылық қалдықтары көптеп қолданылады, сонымен қатар зиянды қалдықтарды шығару минимумға келтірілген.

Мақсатымыз жаңа энерго және ресурсқорғаушы және экологиялық таза құрылыс материалдарын, бұйымдарын және конструкцияларын өндіретін технологиямен айналысатын кәсіпорындар салу және де сондай материалдар өндіру.

Негізгі бөлім

Темірбетон бұйымдары өндіріс зауыты негізгі – қалыптау цехынан және қосалқы цехтар, арматура және бетон араластыру, цемент және толтырғыштар қоймасынан тұрады.

Қоршаған ортаның ластаудың негізгі көзі болып цемент қоймасы және бетон араластырғыш болып табылады.

Цемент қоймасы және БАЦ жоғары шаң бөлетін бөлмелерге жатады. Бетон араластырғыш цехы келесі бөлімдерден тұрады. бункерлі мөлшерлегіш және бетонараластырғыш.

Бетон араласпасын дайындау келесі операцияардан тұрады:

- шикізат бункер үсті бөлімше тасымалдау және бункерлерге бөліп жайғастырады.

- салмақты өлшеу.

- материалды араластыру.

- бетон араласпасын жіберу.

Транспортерлер көмегімен шикізат материалдарын тасымалдағанда жұмыс аймағының ауасы едәуір шаңдалады. Сондықтан нормальді жұмыс жағдайын қамтамасыз ету үшін жұмыс орнын дыбыс – қорғаныс, вибрация, жергілікті сору және вентиляция қондырғыларының жұмысының және монтажының сапасын тексеру басты маңызы болу керек.

Бетон араласпасы қалыптау цехына келгеннен кейін сонда дірілді алаңда бұйым қалыптанады, қалыптау барысында гуілдер пайда болады. Қалыпталған бұйымды көпірлі кранмен көтеріп шұңқырлы булау камерасына салады. Онда бұйымның қату процесі жүреді, яғни бұйым онда 3,5 сағат қыздыру процесінде, 6,5 сағат изотермиялық ұстап тұру процесі және 2 сағат суыту процесінде болады. Шұңқырлы камерадағы температура 80-85 ⁰С құрайды

ТБ жасалатын қабырғалық бұйымдар өндірудің технологиялық нобайы.

Қабырғалық бұйымдар өндіруде қоршаған ортаға келтірілетін залалдың экологиялық-экономикалық есептеулері

Жаңа кәсіпорындарды жобалау барысында атмосфераның төменгі қабатының тазалығын қамтамасыз ету үшін қоршаған ортаға келтірілетін атмосфераны ластаушының әрбір көзіне шекті-мүмкінді тастамалар белгіленеді.

Шекті-мүмкінді тастамалар (ШМТ) дегеніміз ластаушы заттардың концентрациясы ауаның төменгі қабатында қарастырылып отырған көздерден тұрғындар, өсімдіктер мен жануарлар әлемі үшін ауа сапасының нормативтерінен аспайтын жағдайлармен белгіленген ғылыми-техникалық нормативті атайды (ШМК).

Қауіпті заттың шекті-мүмкінді концентрациясы (ШМК) дегеніміз ұзақ уақыт әсер ету барысында адамзатқа ешқандай ауру тудырмайтын оның ауадағы мөлшері..

Шар (дөңгелек) формадағы трубадан шығып жатқан газ қоспалары, бір көзбен қарағанда, оның жерге қону концентрациясы С (мг/м³)

мұнда: А - ауаның температуралық статификациясына байланысты коэффицент.

M (г/с) - бір кездегі, ауаға лақтырылып жатқан ластықтың салмақ (масса) мөлшері.

Ғ - ауадағы ластықтың қону жылдамдығын көрсететін өлшемсіз коэффицент.

m, n - газ қоспаларының бастапқы шығып жатқан кездегі жағдайларына байланыстығын коэфицент .

Н(м) - газ көздерінің биіктігі.

Заттардың мүмкіндігі шекті концентрациясы МШК оның зәрілілігін сипаттайды. МШК төмен болған сайын оның зәрілігі төмен болады. Біз өз жобамызға сай қондырғылар бөліп шығаратын көмір тотығының (СО), зияндылығын есептейміз:

Қоршаған ортаны ластандыратын лықсыма көздерінің зәрлілігін салысты-руды салыстырмалы зәрілілік индексі (СЗИ) арқылы салыстыруға болады. Олай болса:

СО үшін I_CO =.

Есептелген мәндерге сәйкес тастамалардың қоршаған ортаға тигізер әсері анықталады:

У_СО = 1495*I_CO*М_CO= 1495*1*110,35 = 164973 теңге/жыл.

Отынның жануынан бөлек қарастырылып отырған жобада қоршаған ортаға келтірілетін цемент зияны технологиялық процесте көрсетілген.

Цемент қалдықтарынан келетін экологиялық- экономикалық зиянның есептеуі.

Шикізат материалдарының қажеттілік бағдарламасына сәйкес, портландцеменке деген қажеттілік М_ц=4740 тоннаны құрайды.

Қажетсіз цементтің қалдықтары, қоршаған ортаға тасталатын, жылдық қажеттіліктен 1% құрайды.

М_i таст=4740×0,01 = 47,4 т/ж

Цемент қалдықтарынан залал мына формула бойынша есептеледі:

У_ц=(1/ШШК)* M_i *2,2*МРП

У_ц=(1/0,5)х47,4х2,2*1495=311797 теңге/жыл

Мұндағы:

У_ц – цемент қалдықтарының залалы, теңге/жыл.

I_o– 1/ ШШК – токсиндіктің салыстырмалы индексі;

ШШК – зиянды заттардың шектелген шекті концентрация – 0,5;

M_i– атмосфераға тасталынатын зиянды заттардың массасы, т;

2,2-түзету коэфициенті

МРП: 2010 ж -1495 теңгені құрайды ;

Арматура цехындағы дәнекерлеу салдарынан пайда болатын NO тастандыларынан ластануының есебі

Ресурсты смета бойынша -198,6 т арматура қажет, электродтар- 2,6т

1кг электродка есептеу бойынша - 2-4грамм NO;

Дәнекерлеу кезінде NO тастандысынан залал:

М_i таст =2600х0,004=10,4 кг/ж

У_NO =(1/ШШК)* M_i *2,2*МРП

У_NO =(1/0,085)*0,01*2,2*1495=3894 теңге/жыл.

мұндағы

I_o– 1/ ШШК – токсиндіктің салыстырмалы индексі;

ШШК – зиянды заттардың шектелген шекті концентрация – 0,5;

M_i– атмосфераға тасталынатын зиянды заттардың массасы, т;

2,2-түзету коэфициенті

МРП: 2010 ж -1495 теңгені құрайды ;

У_NO – NO тастандысынан залал, теңге/жыл.

Атмосфера ластануының эколого-экономикалық залалы бөлек-бөлек элементтер қосындысымен есептеледі.

У = У_СO +У_ц +У_NO=164973+311797+3894=480664 теңге/жыл

мұндағы

У_ц – цементті тасымалдау мен түсіру кезіндегі ластануының залалы;

У_NO – дәнекерлеу кезіндегі NO тастандысынан ластану залалы.

У_СO – отынның жануы кезіндегі СO тастандысынан ластану залалы

Қоршаған ортаға қатты қалдықтардың тастандысынан

туындаған залалдың есебі

Темірбетон қабырғалық бұйымы жоба бойынша - 20000м³ (18000т ресурсты смета бойынша)

Барлық массасынан 0,5-1,2% қалдық болып табылады: М=18000х0,05=90т

Қатты қалдықтардың залалы мына формуламен есептеледі:

У_с = q×Y_n×M_n=0,5х2396х90=215640теңге/жыл

мұндағы

q – жер ресурстарын есепке алатын коэффициент ( Тараз қаласы үшін q =0,5);

Y_n– 1 тонна ластауыш тастандысының залал бөлігі, кесте -1;

M_n – бір жылдағы жерге түскен қалдықтардың массасы, т.

Қалдықтардың қауіптілік дәрежесі	Төлемақы тенге/т
1	38336
II	19168
III	4792
IV	2396
V	1198

Қоршаған ортаның ластану залалының экология-экономикалық есебі

У =( У_СО +У_ц+У_NO)+У_с=164973+311797+3894+215640=696304 (теңге/жыл)

Тастамаларды қысқарту бойынша іс-шаралар

Нақты жобада келтірілген цехтағы тасымалдаудан және бетон араласпасын дайындаудан бөлінетін шаңдардан атмосфераны ластанудан қорғаудың негізгі шаралары болып шаңұстағыш аппараттар мен жүйелер қолдану ұсынылады. Шаң ұстағыш жүйелер классификациясына сәйкес шаңтазартқыш қондырғыларды бірнеше топқа бөлуге болады: құрғақ шаңұстағыш, ылғалды шаңұстағыш, электрофильтрлер, фильтрлер.

Құрғақ механикалық шаңұстағыштарға, әртүрлі тұндыру механизмдері бар аппаттар жатады. Гравитациялық шаңұстағыш камералар: инерциялық газ ағынының жылытуының бағытын немесе оның жолына кедергі қою мен шаңда ұстайтын камералар (және центрге тепкіш айналарды және динамикалық шаңұстағыштар, жалғыз топты циклон батареялары).

Цехта ерекше көңіл аударатын арматура цехы бар. Арматура цехында арматуралық болатты түзулеу, кесу, тазалау, дәнекерлеу және арматуралық өзектерді ию, торлар мен қаңқаларды дәнекерлеу жұмыстары жүргізіледі. Жұмысшыларды шудың, жоғары ылғалдылықтан және ауа температура әсерінен сақтау үшін, арматура учаскесін қалыптау цехынан алшақтау орналастыру керек.

Арматура болатты түзулегенде және кескенде пайда болатын металл шаңдарын жергілікті вентиляция жүйесінің көмегімен тазарту керек. Арматура цехында жұмыс жағдайын жақсарту үшін көптеген зиянды заттарды бар дәнекерлеу аэрозолдарынан тазарту үшін (көптеген зиянды заттарды) жергілікті және ортақ вентилляция орнатылу қарастырылуы қажет.

Арматура цехында дәнекерлеу жұмысын жүргізгенде атмосфераға шаң және кейбір улы газдар (азот және көміртек тотықтары, фтор) қоспаларының химиялық құрамы негізінде дәнекерлегіш материалдар құрамына байланысты әр түрлі заттар бөлінеді.

Сондықтан да, цехты жобалауда қошаған ортаны қорғау мәселесін қарастырып, тастамаларды мейлінше азайту үшін іс-шаралар жүргізу қажет.

Сонымен қатар біздің алдымызда шығынсыз технология жасау мәселесі тұр. Бұл мәселе өте қиын және өндіріс дамуының қазіргі этабында толық шешілуі мүмкін емес. Бұл келешектегі мәселе.

9. Сәулет құрылыс бөлімі.

9.1. Өндірістік құрылысқа арналған қырлы жабын плиталарын өндіретін зауыт. Өндірістік қуаттылығы 40000 м³/жыл.

Өндірістік құрылысқа арналған темірбетон бұйымдарын өндіретін зауыттың құрылысы Алматы қаласында жүргізіледі. Алматы қаласының климаттық жағдайы: қар жүктеме күші бойынша қала – ІІ аймақта орналасқан; нормативтік қар жүктеме күші – 1 кПа; желдің жүктеме күші - 0,38кПа; жер сілкініске төзімділігі – 9 балл; жердің шөгу тереңдігі – 0,9м; абсолют максималды температурасы қамтамасыз ету дәрежесі - +41^оС; ең суық тәуліктәктің ауа температурасы ^оС қамтамасыз ету дәрежесі – -30^оС; ең суық бес күндіктің ауа температурасы ^оС қамтамасыз ету дәрежесі – -32^оС;

желтоқсан – ақпан айларындағы желдің басым бағыты – СБ.

9.2. Технологиялық процестерді суреттеу.

СНиП ІІ-89-80 және басқа нормативтік документтер ескере отырып бас жобада өндірістік ғимараттар орналасқан.

Зауытты басжоспарда төрт аймаққа бөлу арқылы орналастырған. Бұл аймақтарда зауыттағы барлық құрылыстар мен ғимараттар, тұтқыр заттар мен толтырғыштар қоймалары, тасымалдық жолдар мен дайын өнімдер қоймасы орналастырылған. Олар:

1 аймақ – өндірістік (бас өндірістік ғимарат).

2 аймақ – көмекші (тасымалдау жолдары).

3 аймақ – зауыт алды, әкімшілік – тұрмыстық ғимарат.

4 аймақ – зауыттағы барлық қоймалар.

Тасымалдау жолдарын толтырғыштар мен шикізат материалдары зауыт қоймаларына келіп түседі. Одан тасымалдағыш қондырғылардың көмегімен көмекші цехтарға беріледі.

Көмекші цехтардан жартылай фабрикаттар негізгі өндірістік цехқа беріледі. Өндірістік цехта бұйым қалыпталынып, жылумен өнделеді. Дайын өнім өндірістік цехтан дайын өнімдер қоймасына беріледі. Дайын өнімдер

қоймасынан тасымалдау жолдары арқылы дайын өнім тұтынушыға жіберіледі.

9.3 Көлемдік жобалық шешімдер.

Жобадағы өндірістік ғимараттар унифицирленген типтік аралықтар (УТП-1) қолдану арқылы жобаланған. Ұзындығы 144м ұстың торынан ені 18м ұзындығы 12м. Негізгі ғимараттың ұзындығы 144м. Ұстың торының аралық ені 18м қадамы 6м, аралықтар саны 3. Арматура цехы үшін ұзындығы 144м, ұстын торының аралық ені 18м, қадамы 12м. Аралықтар саны 1.

Ғимараттың биіктігі (жабын конструкция астына дейін) 10,8м. Кран рельстерінің басы 8,15м орналасқан. УТА – 1 (УТП – 1) жүк көтергіштігі 30т, көпірлі крандар қолдануды ескерген.

Арматура цехы бір аралықта орналасқан және ол негізгі ғимаратқа тиістіріліп салынған.

Бетон араластыру цехы бас ғимаратқа тиістіріліп орналасқан және негізгі бойлықтарға тік бағытта орналасқан.

Өндірістік цехтардағы жұмыс екі сменелы, ал бумен өңдеу үшін үш сменалы, етіп қарастырылған.

9.4. Конструкциялық шешімдер.

Жобадағы ғимараттардың конструкциялық шешімі – қаңқалы. Темірбетон қаңқалары жазықты тірек – арқалықты жүеде зауытта дайындалған құралмалы темірбетонды элементтерден жиналады.

Бойлық бағытта беріктік пен орнықтылық көлденең раманың бір ось бойында жатқан барлық ұстындары және олардың аралығындағы КА арқалықтағы, кермелер және тік байланыстар арқылы жүзеге асырылады. Ғимараттардағы қаңқа ұстындары ірге тасқа қылысып қондырылған. Ол ұстын үстіне формалар орнатылып, форма үстін жабын плиталармен жабқан. Ұстын қалпына ғимаратты қоршау үшін панельдер ілінген.

Бойлық бағыттағы қаңқа орнықтылығына көпірлі крандар және тіректегі жабынның көтергіш конструкцияның биіктігі әсер етеді. Темірбетон қпңқаның орнықтылығы секция шеңерңнде сақталу тиіс. Блоктың шекті өлшемі цехтың t – ың режиміне, сыртқы t – ға байланысты (60м) орналасады.

Қаңқалы конструкцияны элесменттерге бөлуде – монтаждық түйістірмелер және элементтер саны аз болуы; тиімді қималы, дайындау, тасымалдау және жинақтау ыңғайлы болуы тиіс. Ұстындар асты ірге тастарды; ірге тас арқалықтарды; ұстындары; КА арқалықтарды; стрпильді, асты конструкцияларды және байланыстар мен кермелерді – қаңқалы конструкцияға жатады.

Ғимараттарға қолданылған ұстындар: маркасы КП 1-27 – шекті және КП 1-30 орталық ұстындар қолданылады. Бұл ұстындар каналдары бар тік қималы, 10.8 м биіктікті ғимараттар үшін және жүк көтергішті 20 т дейін көпірлі крандарға арналған. Ғимаратты барлық элементтері қойылатын бөлшектер көмегімен бір – біріне дәнекерленіп бекітілген.

Арматура цехы мен негізгі цехтардың жабынын жабу үшін сегментті формалар ФС – 185А қолданылады. Жабынды жабу үшін қабырғалы жабын плиталары: 3х12 – ПЗА-ІІІв қолданылады. Ғимараттардың қабырғаларын қаптау үшін қабырға панелдері ПСТП-2-5-12х1,2 қолданылады.

10. Экономикалық бөлім.

10.1. Жобалаған мекеменің сметалық құндылығын есептеу.

Жобалаған мекеменің құндылығын күрделі салымның меншікті нормативтері арқылы анықталады.

К= М · ( С_м.р· К_тер· К_кл· К_с+ С_о_б· К_об+ С_пр+ С_привяз)

Мұндағы: К – жобаланған құрылыс объектісіне жұмсалатын күрделі салым.

М – зауыттың өндірістік қуаттылығы.

С_м.р– құрылыс – монтаж жұмыстарына жұмсалатын күрделі салымның меншікті нормативі, С_м.р=7640 теңге.

К_тер– аймақтық ерекшеліктеріне байланысты, құрылыс монтаж

жұмыстары құндылығының өзгеруін ескеретін коэффицент,

К_тер= 1,05.

К_кл– ауа-райының ерекшеліктеріне байланысты, құрылыс-монтаж жұмыстары құндылығының өзгеруін ескеретін коэффициент, К_кл= 1,08.

К_с– құрылыс-монтаж жұмыстары құндылығының, зілзалаға байланысты өзгеруін ескеретін коэффициент, К_с= 1,04.

С_об– жабдықтарға жұмсалған күрделі салым мен құрылыс алаңындағы меншікті байланыс нормативі, С_об= 678 теңге.

К_об– әрбір ауданға қарай жабдық құнының өзгеруін ескеретін коэффициент, К_об= 1,03.

С_привяз – мекеменің сыртқы инжинерлік коммуникациясына қосылуына жұмсалатын күрделі салымның меншікті нормативі, С_пр= 171,3 теңге.

Зауыттың құрылысқа жұмсалатын күрделі салымның көлемі:

К=40000·(7640·1,05·1,08·1,04+678·1,03+171,3+513,7)=

=40000·(9010,3+ 698,34+685) = 415756016 тг.

Мұндағы: Зi – i – түрдегі сыртқы инженерлік коммуникацияның 1км-нің

орташа құны;

Li – i – түрдей сыртқы инженерлік коммуникацияның 1км-нің

нақты ұзақтығы;

K_вз – көлемдік жұмсалу коэффициенті, K_вз=0,1;

М – салынатын мекеменің қуаттылығы.

Мекеменің сыртқы инженерлік коммуникациясына қосылуына

күрделі салымның меншікті нормативті, кесілген жобаланған зауыттың

бас жоспары :

- Электр торабы - 1, 5 км 364

- Автожолдың ұзақтығы - 1,5 км 2700

- Теміржолдық ұзақтығы - 1,2 км 2000

- Суқұбырының торабы - 1,5 км 760

- Канализация торабы - 0,5 км 960

- Радио және байланыс торабы - 0,7 км 196

- Жылу торабы - 0,7 км 840

Инженерлік коммуникациясының 1км-дей орташа құны қабылданады, теңге/км:

Электр торабы -1,5; Автожолдық -1,5; Теміржолдық -1,2;

Суқұбырының торабы -1,5; Канализация торабы - 0,5;

Радио және байланыс торабы -0,7; Жылу торабы - 0,7.

1м³ бұйымға кететін меншікті күрделі салымның нақты нормативі:

тенге

10.2 Бір орташа тізімдегі жұмысшының жұмыс уақытының балансын есептеу.

Жұмысшылардың санын білу үшін, бір жұмысшының жұмыстағы орындаған уақытын білу керек (күнмен немесе сағатпен). Осы мақсатпен белгіленген қалыптағы бір орташа тізімді жұмыскердің жұмыс уақытының балансын қарастырамыз.

10.1 кесте

Бір орташа тізімді жұмысшының уақыт балансы.

№ қ.с.	Ысырабтық элементтері	Үздікті өндіріс
№ қ.с.	Ысырабтық элементтері	5 – күндік жұмыс апталығы және жұмыс күні 8-сағ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	Бір жылдағы календарлы жұмыс күні Демалыс күндер Мейрам күндер Номиналды күн саны Жоспарланып жұмысқа шықпау: -Кезекті және қосымша демалысқа шығу -Оқуға байланысты босату -Аяғы ауыр болуына және босануына орай жұмысқа шықпау -Ауруына орай жұмысқа шықпау -Мемлекеттік міндеттерді орындау Бір жылдағы жұмыс күнінің саны	365 97 8 260 16,6 1,0 2,0 10,4 2,0
11	Барлығы	255

10.2 кесте Бұйымды шығарудың өндірістік бағдарламасы.

№	Бұйымның атауы	Бұйымның шығарылуы
		жылдық		тәуліктік		сменалық		сағаттық
		м³	дана	м³	дана	м³	дана	м³	дана
1	Қырлы жабын плиталары	20 000	21505,4	78,43	84,3	39,22	42,16	4,9	5,27
2	Қырлы жабын плиталары	20000	21505,4	78,43	84,3	39,22	42,16	4,9	5,27

10.3 Зауыттағы жұмыскердің тағайындалуы.

№ қ.с.	Мамандық және цехтың аталуы	Кезектегі жұмыскердің саны	Кезектің саны	Барлығы
1	2	3	4	5
1 2 3 4 5 6 7 8 9	Агрегатты-ағынды технологиядағы технологиялық бойлық: Қалыптау цехы. Бетоншылар Краншы Арматуршы Жылумен өндеу операторы Дәнекерлеуші Өзі жүретін арбаның машинисті Такелажник Электрик Жәрдемші жұмысшы Барлығы	1 1 1 1 1 1 1 1 1	2 2 2 2 2 2 2 2 2	2 2 2 2 2 2 2 2 2 18
1 2 3 4 5 6	БАЦ Бункер үсті бөлімінің операторы Моторист операторы Мөлшерлегіш Бетон араласпасын беретін оператор Кезекші слесарь Электрик Барлығы	1 1 1 1 1 1	2 2 2 2 2 2	2 2 2 2 2 2 12

Арматура цехы

Арматураны дайындаушы

Элекр кранның мотористі

Краншы

Электр пісіруші

Түзету – кесу саноктағы арматуршы

Ілмек дайындайтын арматуршы

АТМС машинасындағы электорпісіруші

МТ-250 машинасындағы электорпісіруші

Доғалы пісірудегі электорпісіруші

Жәрдемші жұмысшы

Барлығы

Цемент және тұтқыр материалдардың қоймасы

Цементті және толтырғыштарды қабылдайтын бункердің мотористі

Тарату конвейеріндегі

моторист

Бульдозерші

Жәрдемші жұмысшы

Барлығы

Дайын бұйымдарды артатын және жинайтын цех

Краншы

Токелажниктер

Кладовщик

Барлығы

№ қ.с.

Мамандар және цехтың аталуы

Кезектегі жұмыскердің саны

Кезектің саны

Барлығы

Толтырғыштар қоймасы

Бригадир

Жүк түсірушілер

Жәрдемші жұмысшылар

Барлығы

Зауыт бойынша жұмысшылар саны

Жұмысшылардың санын анықтау үшін алдыменен демалысқа шыққан жұмысшының орынымен алмасқан, ауыруына байланысты қағазы және тағы басқа жұмысшылардың санын есептеу қажет. Бұл қатысқан тізім санына байланысты өтпелі коэффициенттің көмегімен есептеледі, ол берілген жұмысшының уақыт балансы бойынша коэффициент анықталады.

Демек, бұл жұмысшы санының 14% алмастыру қажет.

Алмастыруға қажет: 73·0,14 = 10,22

10.4 кесте

қ.с.

Жұмыс орының аталуы

Адам саны

Айлық төлем

ақы (теңге)

Директор

Директордың орынбасары

Бас инжинер

Кадр бөлімі : жоғары инспектор

Өндірістік –экономикалық бөлімі:

Бас маман ӨӘБ

2- Инжинер –технолог I-кат

3- Инжинер–экономист II-кат

4- Еңбекті нормалау мен

ұйымдастыру инжинері II-кат

Бас механик және бас энергетик

Бөлімі:

Бас механикалық
Бас энергетик
Инжинер-механик I-кат
Инжинер- энергетик I-кат

ОТК:

Бас ОТК және лобаратория
Зерттеуші –инжинер II-кат
Қалыптау цехын бақылайтын инжинер II-кат
Арматура цехтың сапасын бақылайтын инжинер II-кат

120000

110000

100000

95000

85000

83000

80000

78000

75000

60000

55000

53000

Жұмысшылардың жалақы қоры

Зауыт бойынша жұмысшылар саны төмендегі формуламен анықталады:

73 +10,22 = 83

Жетекшілер мен қызметкерлердің саны, жалпы жұмысшылардың 20% құрайды:

83 ·0,2 = 20.

Топқа еңбек жалақыны төлеу, бұйымды дайындаудағы қажетті күрделілік коэффициентті ескере отырып анықталады.

10.5 кесте

Жетекшілердің, мамандардың бір айлық қызметтік жалақысы мен олардың санын анықтау.

№ қ.с.

Жұмыс орының аталуы

Адам саны

Айлық төлем

ақы (теңге)

Конструкциялық технологиялық бөлім

Конструкциялық бюроның бастығы
Инжинер конструктор I-кат
Техникалық – конструктор I-кат

Бухголтерия

Бас есеп – қисапшы
Бас есеп – қисапшының орынбасары
Қаржы жұмысшының экономисі II-кат
Есеп - қисапшы I-кат
Кассир

Қамтамасыз ету және өнім шығару бөлімі

Бөлім бастығы
Қамтамасыз ететін сиерт
Тауартанушы

ТБ және О инжинері

Зангер – консультант

Кенсе меңгерушісі

Машинист- хатшысы

Дайын бұйымды босату диспечері

Диспечер

Қалыптау цехы

Цех бастығы
Мастер II
Технолог II
Механик II

95000

90000

85000

80000

75000

70000

65000

60000

55000

45000

50000

48000

45000

40000

55000

43000

40000

10.6 кесте

Өндірілетін өнімнің сметалық шығынын есептеу

№ қ.с.

Жұмыс орының аталуы

Адам саны

Айлық төлем

ақы (теңге)

БАЦ

Цех бастығы II
Мастер II
Технолог II

Арматура цехы

Цех бастығы II
Мастер
Технолог
Механик

Барлығы

Орташа жалақы

65000

60000

55000

50000

48000

35000

30000

3417000

75933,3

Өнімді сатқаннан кейінгі табысты анықтаймыз.

Ол төменгі формуламен анықталады:

BР= Ц₁·М₁+ Ц₂·М₂+ ... Цn·Мn ;

Мұндағы: Ц₁... Цn – бұйымдар түрлерінің көтерме бағасы .

М₁... Мn – зауытта бір жылда өндірілетін бұйымның көлемі.

BР = Ц·М = 21000 · 40000= 880000000 тг.

Валды кірісті төменгі формуламен есептейміз.

ВК = ВР – МШ

Мұндағы: МШ – материалдың шығындары.

ВК = 880000000 – 748289178,2= 131710821,8 тг.

Есептік кірісті мына формуламен анықтаймыз

ЕТ = ВК – ӨҚ – П_ер.

Мұндағы: ӨҚ – өндірістік қорға төленетін қаржы (оны 2-8%) негізгі қордан

және айналым құралдарынан алынады. Негізгі өндірістік

қорлардың 95% күрделі салымнан алынады. Ал айналым

құралдары 10-15% тік негізгі өндірістік қорлардан аламыз.

П_ер.- еңбек ресурстарына төленетін қаржы.

ЕТ = 131710821,8 – 451307,76 – 54156,9 = 131205357,14 тг

НҚ = 158353600· 0,95 = 150435920 тг

АҚ = 150435920 · 0,10 = 15043592тг

ӨҚ = 15043592· 0,03 = 451307,76 тг

Пер = 451307,76 · 0,12 = 54156,9 тг

Өндірістік қор, негізгі қорлар мен айналым құралдарының қосындысынан есептеледі:

П_ө.қор.= П_қ+ П_а = 415746016 + 83149203,2= 498895219,2

Шаруашылық кірісті анықтаймыз:

ШК = ЕТ– МБ – ЖМ

Мұндағы: МБ – мембюджетке төленетін қаржы (салық);

ЖМ – жоғары мекемелерге төленетін қаржы.

Мембюджетке төленетін қаржы ретінде 5-9 % ЕТ аламыз.

Жоғары мекемелерге төленетін қаржыны 20-30% ЕТ аламыз.

МБ= 131205357,14 · 0.08= 10496428,5 теңге;

ЖМ = 651205357,14 · 0.24 = 31489285,7 теңге;

ШК = 131205357,14 – 10496428,5 – 31489285,7 = 89219642,9 теңге.

ШК-дан 10%-ы өндірістің дамуына және ғылым мен техникаға жұмсаймыз.

Шаруашылық кірістен қалғаны жұмысшылардың жалақы қорына, ал

әлеуметтік сақтандыру қорына 30%-тін жұмсалады.

10.7 кесте

Шаруашылық кірісті және жалақы қорын анықтау.

№ қ.с.

Шығын түрлері

Өлшем бірлігі

Жылдық шығын

Жоспарланған материалдың бағасы

Жылдық шығын,

теңге

Бір бұйымға кететін шығын, теңге

Қырлы жабын плиталары

Негізгі материалдар мен шикізаттар

Цемент
Құм
Арматура
Қиыршық тас

Барлығы

Косымша материалдар мен шикізаттар

Май
Электр энергиясы
Су
Отын
Қоспа

Барлығы

Жалпы

Негізгі қорлардың аммортизациясы (8%)

Тағы басқа ақшалай шығындар (10%)

Жалпы

м³

кг

мың/квт

м³

Кг

8760

27160

4169,6

53880

151395

136780

2039

26483

185856

12500

2000

95000

800

13,5

50,5

120

109500000

54320000

396112000

43104000

603036000

6812775

1846530

102969,5

423728

22302720

31107372

634143372

50731469

63414337,2

748289178,2

2545,9

1262,9

9209

1021,8

14020,8

158,4

42,93

2,39

21,18

518,5

723,3

14744

1179,5

1474,4

17398

ҒТ = 89219642,9 · 0,10 = 8921964,29 теңге;

СҚ = 89219642,9 · 0,15 = 13382946,4 теңге;

ЕФОТ = 89219642,9 – 8921964,29 – 13382946,4 = 66914732,2 теңге.

10.3 Жобаланған кәсіпорынның экономикалық тиімділігі.

Күрделі салымның тиімділік көрсеткіші:

Өндірістік рентабельдік денгейі:

29,1

Мұндағы: П - өнімді сатқаннан кейінгі жылдық түсім (пайда).

Өнімді сатқаннан кейінгі түсетін мына формуламен есептейміз:

П = (Ц – С) · О = (22000– 17398) · 43010= 184080000 тенге / жылына,

мұнағы: Ц – бір бұйымның (22000 тенге, дана);

C – бір бұйымның толық өзінік құны (17398тенге, дана);

О – өнірістің жылдық өнімілігі (43010 дана).

Ф_осн+ О_об– өндірістік қордың құны

Өтеу мерзімін күрделі салыммен жылдық пайданың көлемдік қатынасы арқылы табылады :

жыл

Экономикалық тиімділік коэффициенті:

Е = П / К = 184080000 / 415746016 = 0,44

Қор қайтарымы – бұл өнім көлемінің ақшаға шаққандағы және

1теңге негізгі қордан, т.б

Ф_от = ТП/ Ф_осн

Мұндағы: ТП – тауарлы өнім,

Ф_осн– негізгі қор (негізгі өндірістік қорлардың 95% күрделі

салымнан алынады).

Ф = Ц · О/ Ф_осн. = 22000 · 43010 /415746016= 2,27 тенге/тенге

мұндағы: Ц – өнімнің өзіндік құны (22000тенге,1 м³);

О – бір жылдағы өнімді шығарудың нақты көрсеткіші (43010 дана жылына);

Ф_осн. – негізгі фондтардың құны (415746016).

Егер экономикалық тиімділік коэффициентінің мәні 0,12 жоғары болса, онда өндіріс орнын құру экономикалық тиімді деп есептеледі.

10.8 кесте

Негізгі техника-экономикалық көрсеткіштер

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Осы жұмыс бойынша
1. Жылдық өнімділік (нақты)	м³	40 000
2. Товарлық өнімнің құны	тенге	22 000
3. Күрделі салымдар:	тенге	415 746 016
4. Жұмысшылар мен қызметкерлердің жалпы саны	адам	73
5.Еңбек төленудің ортақ қоры	тенге	5 543 109
6.Орташа жылдық жалақы	тенге	75 933
7.Өнімнің өзіндік құны	тенге	17 398
8.Пайда	тенге	184 080 000
9.Рентабельдік	%	29,1
10.Өзіз - өзі өтеу мерзімі	жыл	2,5
11.Қор қайтарымы	тенге	2,27
12.Тиімді коэфиценті	тенге	0,44

11. Қорытынды

Қазақстанда өндірістік және тұрғын үй құрылысының қарқынды дамуы, сапалы құрылыс материалдары, бұйымдары мен конструкцияларына деген қажеттілікті арттырды. Құрылыс сапсы мен оның технико-экономикалық тиімділін арттырудың ең тиімді жолдары, жергілікті шикізаттар және әлемнің озық технологиялары негізінде құрылыс бұйымдары мен конструкцияларын өндіретін отандық өндіріс орындарын салу болып табылады. Бұл дипломдық жұмыста Тараз қаласында, жылдық қуаттылығы 20000м³ темірбетонды құрылыс бұйымдарын өндіретін шағын зауыт құрылысының жобасы технологиялық, экономикалық, құрылыс сәулеттік және экологиялық жағынан негізделіп, өндіріс орнының бизнес жоспары жасалған. Зауыт өндірістік және тұрғын үй құрылысы үшін жертөле қабырғалық блоктарын өндіреді. Бұл өндіріс орнының құрылысы оңтүстік өңіріндегі темірбетонды бұйымдарға деген қажеттілікті өтеуге және халықты жұмыспен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

12. Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ратинов В.Б. и др. Добавки в бетоны.-М.: ВІІІ., 1989. 276с.

2. Вавржин Ф. Химические добавки в бетоны .-М.: ВІІІ., 1964. 256с.

3. Косторных Л.И. Добавки в бетоны и строительные растверы. Р-н-Д. Феникс. 2007. 179с.

4. Ратинов В.Б. и др. Химия в строительстве. Стройиздат ,1977. 248с.

5. Хигерович М.Н. Физико-химические методы исследования строительных материалов. М. 1968. 234с.

6. Гост 24211-91. Добавки для бетонов. Обшие технические требования.-М.: Изд. Стандартов. 1992г. 20с.

7. Афанасьев Н.Ф. Добавки в бетоны и растворы.-К.: Будивельник, 1989. 128с.

8. Жуков А. Цементы. Добавки в бетонные и растворные смеси. –М.: НТС Стройинформ, 2002г. 213с.

9. ГОСТ 24211-2003 Добавки для бетонов. Общие технические требования.

10. ГОСТ 30459-2 Добавки для бетонов. Методы определения эффективности.

11. Баженов М. Бетон технологиясы, М., 1978.

12. Баженов П.И. Автоклавты материалдардың технологиясы. Л., 1978.

13. Волженский А., Буров Ю., Колокольников В.С.. Минералды тұтқырлық заттар, технологиясы мен қасиеттері.

14. Комар А.Г. Құрылыс материалдары мен бұйымдары. М.., 1976.

15. Рыбьев И.А. Тұтқыр заттар негізіндегі құрылыс материалдары. М., 1978.

16. Бастрыкин А.Н. Организация промышленных предприятий стройтельной индустрии. М.: Высшая школа, 1975.

17. Пчелинцев А.И. и др. Охрана труда в производстве строительных изделий и конструкции. М.: Высшая школа, 1986.

18. Алтаева С.Н. Методическое указания «Расчет бетоносмесительного цеха складов вяжущих материалов и заполнителей».Каз ХТИ, каф. ТСМИиК.

19. Мамонтов Ю.А. Методическое указания к курсовой работе «Технологическая карта на изготовление железобетонных изделий». КазХТИ, Шымкент, 1991.

20.Темірқұлов Т.Т. Дипломдық жұмысты орындау және рәсімдеу бойынша әдістемелік нұсқау

21. Комар А.Г.– М. Строительные материалы и изделия. М.: Высшая школа, 1988 г. – 527 с.

22. Рыбьев И.А., Орефьева Т.И., Баскавкова С.Н. и др. Под ред. Рыбьева И.А. Общий курс строительных материалов. М.: Высшая школа. 1987. –584 с.

23. Торопов Н.А., Булак Л.Н. Лабораторный практикум по минералогии. Л.: Стройиздат. 1969. – 240 с.

24. Попов Л.Н. Лабораторные испытания строительных материалов и изделий. М.: 1984. – 168 с.

25. Рахимова Г.М., Кононенко А.М., Алдожанова Э.Т. Методические указания к лабораторным работам по дисциплине «Строительные материалы».- Караганда: КарГТУ, 2007.- 65 с.

26.Попов К.Н., Каддо М.Б., Кульков О.В. Оценка качества строительных материалов. М.: Ассоциация строительных вузов, 1999. – 240 с.

27.Под ред. Айрапетова Г.А., Несветаева Г.В. Строительные материалы. Учебно-справочное пособие. Феникс, Ростов-на-Дону: 2004 г.

28.Рыбьев И.А., Орефьева Т.И., Баскавкова С.Н. и др. Под ред. Рыбьева И.А. Общий курс строительных материалов. М.: Высшая школа. 1987. –584 с.

29.Нациевский Ю.Д., Хоменко В.П. Справочник по строительным материалам и изделиям. Киев: Будивельник, 1990.

30.преп. Рахимова Г.М. и др. Методические указания к лабораторной работе для студентов строительных специальностей, 2007.

31. Горчаков Г.И., Баженов Ю.М. Строительные материалы. М.: Стройиздат. 1986.- 686с.

32. Домокеев А.Г. Строительные материалы. М.: Высшая школа. 1989.-496 с.

33. Горчаков Г.И., Домокеев А.Г., Ерофеев Е.А. и др. Под ред. Горчакова Г.И. Строительные материалы. М.: Высшая школа. 1982. – 352 с.

34. Бутт Ю.М., Сычев М.М., Тимашев В.В. Химическая технология вяжущих веществ. М.: Высшая школа 1980.

35. ст. пр. Иманов М.О. Испытание цемента. Методические указания к лабораторной работе. 2000.

36. Сулейменов А.Т. и др. «Безопасность жизнедеятельности» Учебное пособие, ЮКГУ, Шымкент 2000г.

37.Шертаев Е.Т. Tipшілік қауіпсіздігі . Шымкент, 2003, 115 б.

38.Аргинбаев Д.К «Енбекті қорғау және кауіпсіз техникалары» Методикалык,
құрал, ЮКГУ, Шымкент-2004ж

39.Дворкин Л.И., Дворкин Л.О Основы бетоноведения ООО «Строй бетон» Санкт- Петербург, 2006

Мәлімет сізге көмек берді ма

Жарияланған-2013-08-28 22:14:01 Қаралды-9216

ГАЛИЛЕЙДІҢ КЕРНЕЙІ НЕМЕН ТАНЫМАЛ?

ЖЕРДЕГІ ЕҢ БИІК ГҮЛ ҚАНДАЙ?

ЖЕРДЕГІ ЕҢ ҮЛКЕН ГҮЛ ҚАНДАЙ?

БАЛЫҚТАР ҚАЛАЙ КӨРЕДІ?

ҚАНДАЙ АСПАН ДЕНЕЛЕРІНІҢ ҚҰЙРЫҚТАРЫ БАР?

ЕҢ ҮЛКЕН САН БАР МА?

БІЗДІҢ АТА-БАБАЛАРЫМЫЗ НЕМЕН ЖУЫНҒАН?

БІЗДІҢ АТА-БАБАЛАРЫМЫЗ НЕМЕН ЖАЗҒАН?

БАЛЫҚТАР НЕ ЖЕЙДІ?