ГЕНОМ (нем. gеnоm, ағыл. gеnоmе) - оқшауланған гендері бар гаплоидты хромосомалардың немесе кең мағынада жеке организмнің генетикалық жүйесі. Диплоид организмдер гаметасында, сондай-ақ гаплоид организмдер клеткасында біргеном, диплоид организмдердің соматикалық клеткаларындаекі геном болады. Клетканың плоидтығы өскен сайын геном саны да өседі. Ұрықтанған кезде әрқайсысында хромосома жиынының сыңары бар аталық және аналық гаметалардың геномдары қосылады, әдетте бұл геномдар сәйкес (гомологты) болады. Әр хромосомада тізбектеліп орналасқан гендердің өзара дәл келуін екі геномның сәйкестігі деп айтады. Мұндай сәйкестікмейоз кезінде хромосомалардың коньюгация процесінің дұрыс өтуін қамтамасыз етеді. Туыстығы қашық гибридтерде барлық геномдар немесе бірнеше геномдар арасында сәйкестік болмайды. Хромосома санының езгеруі (мыс., полиплоидиялану, хромосома санының өсуі не бір хромосоманың жойылуы) геномдық мутация деп аталады. Мұндай мутация нәтижесінде соматикалық клеткаларда хромосома саны үш не төрт еселенген организмдер - үш және тетраплоидтар пайда болады. Біргеном организмде бірнеше рет қайталанса, ондай орғанизм автополиплоид, ал әр түрлі геном біріккен организм аллополиплоид деп аталады. Мыс., қатты бидайдың - 14, жұмсақ бидайдың - 21, дара дәнекті бидайдың - 7 гаплоид хромосомасы болады. Будандастыру және мейоз кезіндегі хромосома коньюгадиясын зерттегенде 7 хромосомды біргеном ушеуінде де (геном А); қатты және жұмсақ бидайда 7 хромосомалы екі ортақ (А, В), ал бұған қоса жұмсақ бидайда 7 хромосомалы тағы бір геном (Д) болатыны анықталған. Сөйтіп, дара дәнекті бидайдың геномдық формуласы АА, қаттысынікі ААВВ, жұмсағынікі - ААВВДД болады. Эксперименттікамфидиплоид будандар алу үшін ата-тегі алшақ организмдерді будандастыру кеңінен қолданылады. Мыс., жұмсақ бидай мен қара бидайдың арасынан шыққан 56 хромосомалы (42 хромосома бидайдікі, 14-і қара бидайдікі) будан алуға болады. Ғылыми зерттеулермен көптеген екпе өсімдік түрлерінің табиғи амфидиплоидтар екені анықталған. Мыс., сұлы, мақта, темекі, алқоры т. б. амфидиплоидтығы дәлелденген. Организм эволюциялық сатыда неғұрлым жоғары тұрса, солгұрлым олардың геномында ДНК көбірек болады. Геном терминін 1920 жылы неміс биологы Г. Винклер ұсынған.
Әдеб.: Қазақ совет энциклопедиясы. -Т.1. -Алматы, 1975 ж. -126 с.
Жарияланған-2021-08-09 12:59:13 Қаралды-5917
ГАЛАКТИКА ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Ежелгі гректер бұл жұлдыздар шоғырын Галактика деп атаған, ол Құс жолы дегенді білдіреді.
ҒАЛАМ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛДЫ?
20 ғасырдың бірінші ширегіне дейін Әлемнің өзгермейтін, тұрақты және мәңгілік нәрсе ретіндегі идеясы болды.
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК МҰХИТ ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕМІЗ?
Дүниежүзілік мұхиттар – гидросфераның негізгі бөлігі
ЭЛЕКТР ҚУАТЫН КІМ АШТЫ?
Бенджамин Франклин есімді адам бірінші болып электр тоғының не екенін толық түсіндіруге тырысты.
КОФЕНІ ҚАШАН ЖӘНЕ КІМ ОЙЛАП ТАПТЫ?
Кофені кім және қашан ойлап тапқанын нақты айту мүмкін емес - бәрі аңыздан басталды.
ЕҢ БИІК ТАУ ҚАЙ ЖЕРДЕ?
Планетамыздағы ең биік тау құрлықта емес, Тынық мұхитының түбінде тұр
- Информатика
- Қазақстан тарихы
- Математика, Геометрия
- Қазақ әдебиеті
- Қазақ тілі, әдебиет, іс қағаздарын жүргізу
- География, Экономикалық география, Геология, Геодезия
- Биология, Валеология, Зоология, Анатомия
- Әлеуметтану, Саясаттану
- Астрономия
- Ән, Мәдениет, Өнер
- Қаржы, салық және салық салу, банк ісі, ақша несие және қаржы
- Қоршаған ортаны қорғау, Экология
- Мәдениеттану
- ОБЖ
- Психология, Педагогика
- Тіл ғылымы, Филология
- Философия
- Физика, Химия
- Стандарттау және сертификаттау
- Спорт
- Автоматтандыру
- Аудит
- Ауыл шаруашылығы
- Биотехнология
- Бухгалтерлік есеп
- Журналистика
- Кедендік іс
- Құқық, Қоғам, Криминалистика
- Менеджмент, Маркетинг, Мемлекетті басқару
- Өндіріс, Өнеркәсіп, Құрылыс, Мұнай-газ, Электротехника
- Туризм
- Халықаралық қатынастар
- Экономика, макроэкономика, микроэкономика
- шет тілі
- Ауыл шаруашылық
- Медицина