Кіріспе

Кеден ережелерінін бұзылуы туралы істерді Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдары жүрізеді, оларды қараулы Қазақстан Республикасының кеден органдарынық -уәкілді лауазымды адамдары мен К,азақстан "Республикасының сот органдары осы жарлыққа сәйкес жүргізеді, ал онымен реттелмеген бөлігінде — Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарына сәйкес жүргізіледі.

Кеден ережелерін бұзу туралы іс кеден ережелерін бұзғаны немесе кеден ережерелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған жеке тұлғаның немесе лаузымды адамның әкімшілік жолмен ұсталғаны туралы хаттама жасалған сәттен бастап ашылған, ал ол бойынша іс жүргізу басталған деп есептеледі. Қазақстан Республикасы кеден органдарының уәкілді лауазымды амдары Жарлықта көзделген кеден ережелері туралы істерді қарайды.

Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі Қазақстан Республикасы кеден органының уәкілді лауазымды адамы, Қазақстан Республикасы орталық кеден органының актілеріне сәйкес жүргізеді.

Кеден ережелері туралы істі жүргізу оның ашылған сәтінен бастап бір ай мерзімнен кешіктірілмей аяқталуға тиіс.

Егер қажет болған жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзімді Қазақстан Республикасы кеденінің бастығы немесе оның орнындағы адам сондай-ақ Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органдарының бастықтары немесе олардың орнындағы адамдар кеден ережелерін бұзғаны үшін осы жарлықтың 258- бабында көзделген жаза қолдану мерзімдері шегінде ұзартуы мүмкін. Кеден ережелерін бұзғаны үшін іс жүргізу мерзімін ұзарту тәртібін Қазақстан Республикасының орталық кеден органы айқындайды.

Кеден ережелерін бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мен негіздемесі Кеден ережелерінің бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мыналар:

Қазақстан     Республикасының     кеден     органы     лауазымды адамдарының кеден ережелерін бұзу белгілерін тікелей анықтауы;

        Қазақыстандық және шетелдік тұлғалардың хабарлары мен сәлемдемелері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлар;

Басқа да құқық қорғау, бақылау және өзге де мемлекеттік органдардың түскен материялдар;

Шетелдік кеден және басқа да құқық қорғау қызыметтерінен, халықаралық ұйымдардан түскен ақпарат;

Қазақстан Республикасының басқа да кеден органдарынан түскен хабарлар.

Істі ашу үшін кеден ережелерін бұзу белгілерін көрсететін жеткілікті деректер негіздеме болып табылады.

Кеден ережелерін дайындалып жатқан, жасалынатын немесе жасалған бұзылуы туралы хабарды, мәлімдемені немесе өзге де ақпаратты    тексеретін    Қазақстан    Республикасы    кеден    органының лауазымды адамы кеден ережелерін бұзылуы туралы істі ашпастан бұрын тауарлар мен көлік құралдарына кеден бақылауын жүргізуге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін адамдардан, кеден делдалдары мен өзге де адамдардан құжаттарды тексеру үшін қажетті мағлұматтар мен түсініктемелер алуға құқылы.

Кеден ережелерінің бұзылуы туралы іс осы құқық бұзушылық өз қызметі аймағында анықталған Қазақстан Республикасының кеден органына жүргізіледі.

Қажеттілік туғызған жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізу өз қызметі аймағында осы құқық бұзушылық жасалған Қазақстан Республикасының кеден органында жүргізілуі мүмкін.

Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі бір кеден органынан екінші бір органға тапсыру мәселелерін олардан жоғары тұрған Қазақстан Республикасының кеден органы шешеді.

Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органы кеден ережелерінің бұзылуы туралы кез-келген істі өзінің жүргізуіне қабылдай да немесе оны осы мақсаттар үшін Қазақстан Республикасының кез келген кеден органына тапсыра да алады.

Осы Жарлықтың 369-бабында көзделген басқа жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы анықталған және кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізген кезде Қазақстан Республикасы кеден органының тиісті лауазымды адамы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының орталық кеден органы белгілейтін нысан бойынша хаттама жасайды.

Хаттама кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі қарауға уәкілдігі бар органға (лауазымды адамға) дереу жіберіледі.

Хаттама көшірмесі кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылатын адамға қолхат алу арқылы тапсырылады немесе жіберіледі.

Кеден ережелерінің бүзылуы туралы істі жүргізуге мыналар қатысады:

- жауапкершілікке тартылатын адам;

- заңды өкіл;

-  адвокат немесе жауапкершілікке тартылатын адамның заң көмегін                                                  жүзеге асырушы өкілі;

- сарапшы;

- маман;

- аудармашы; -куә;

- бөгде куәгерлер.

Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізуге және оны қарауға қатысу осы бапта көрсетілген адамдардың құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары негізінде және соларға сәйкес жүргізіледі.

Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған адамның құқықтары.

 Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкерішлікке  таратылған адам:

- қандай     кеден     ережелерін     бұзғаны     үшін жауапкершілікке тартылатындығын білуге;

-   іс   жүргізу   аяқталғаннан   кейін   және   оны   қарау   кезінде   іс материалдарымен танысуға, олардан көшірмелер жасауға;

 - түсініктеме беруге;

 - айғақтар ұсынуға;

 - қарсылық білдіруге;

 - өтініш мәлімдеуге;

 - істі қараған кезде және істі жүргізген кезде адвокат қызметін немесе

өзге адамның, заңдық көмегін пайдалануға;

|- ана тілінде сөйлеуге, егер іс жүргізілетін тілді білмесе аудармашы қызіметін пайдалануға;

 - іс жөніндегі қаулыға шағым жасауға;

 - осы Жарлықпен және Қазақстан Республикасы заңдарымен өзіне берілген басқа құқықтарды пайдалануға құқылы.

1.Кеден ісі саласындағы құқықбұзушылықтың теориялық негіздері

1.1Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізу түсінігі  

                                                                                                                                                                                                                                                

Арнаулы ереже бойынша кедендік ережелерді бұзған жеке және қызметтегі тұлғалар жауапкершілікке тартылады. Бұндай жағдайда Қазақстан Республикасының кедендік қызметкері тез арада бұл туралы хаттама әзірлеп, хаттамада төмендегі нәрселер көрсетілуі тиісті.

а) Хаттаманы әзірлеушінің аты, тегі, лауазымы.

б) Кедендік ережелердің бұзылуы туралы мәліметтер.

в) Ереженің қай уақытта, қай жерде бұзылғандығы туралы ескертпелер.

г) Ереженің бұзылуына сәйкес жауапкершіліктің жүгі туралы статья көрретілуі тиісті.

д) Егер куәгерлер болған жағдайда олардың аты, тегі жазылуы тиіс.

р) Кедендік ережені бұзған адамның осы туралы түсініктемесі алынуы

міндетті тұрде қажет.

к) Кедендік ереже бұзылған жағдайда алынған жүктердің тізімі.

к) Істі жүргізуге қажетті басқа да мәліметтер көрсетілуі қажет.

Хаттамаға оны құрастырушының, жауапты адамның, куәгерлердің қолы қойылуы міндетті. Жауапты адамның хаттамаға келіспеушілігі туралы өз пікірін білдіруге болады және оның хаттамаға қол қойылмағаны туралы мәлімет берілуі қажет.

Хаттамада жауапкершілікке тартылатын адамның құқықтары да көрсетіледі және хаттаманың көшірмесі (копиясы) оған жіберіледі немесе тапсырылады.

Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы хаттама жазу мүмкіндігі болмаған жағдайда кедендік жауапты қызметкер айыпты тұлғаны арнаулы кедендік бөлмеге әкелуге құқы бар. Бұндай жағдайда кедендік қызметкер Қазақстан Республикасының кедендік ережелеріне сәйкес жанындағы қызметкерлерден жәрдем сұрауға да еркі бар.

Хаттамада жауапкершілікке тартылған адамның (тұлғаның) қарсылық көрсетілгені туралы да жазылуы тиісті.

Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы басқа да себептер болуы мүмкін және оларға төмендегі жағдайлар жатады:

1.Қазақстандық немесе шетелдік азаматтардың және бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметі бойынша;

2. Құқық қорғау мекемелерінің хабарлауы бойынша;

3.Шетелдік мемлекеттердің, халықаралық ұйымдардың хабарлауы бойынша;

4.Басқа да Қазақстан Республикасының кедендік ұйымдарының мәліметтері бойынша.

Мұндай жағдайлар КК 291 бапта атап өтілген:      

1. Кеден ережесінде заң бұзушылық оқиғаларының болмауы;

2. Кеден ережесінде заң бұзушылық құрамының болмауы;

3.  16 жас деңгейіндегі кеден ережесін бұзушылықта сол сәттегі тәртіп бұзушы жеке тұлғаның сол нәтижеге жетпеуі;

 4. Кеден ережесін бұзушы тұлғаның өзгермеуі;

5. Жеке тұлғаның іс-әрекеті амалсыздан жасалғандығы;

6.Егер заң бұзушылықты бір мекеме, кеңсе немесе ұжым жасаса, сонымен бірге жеке тұлғаның кәсіпкерлік жұмыспен айналысқан адамның заңгерлік білімі болмаса;

7.Егер ол кеден ережесін бұзудағы іздену істерін қолдануды алып тастаса, кешірім беру актісін шығарады;

8.Кеден ережесін бұзудағы жауапкершілікті тіркейтін актінің алынып тасталуы;

9.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның ісі бойынша іс қозғаудағы уақыттың өтуі;

10.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның тиянақты тәртіппен тіркелген іс- әрекеттің қайта қозғаудағы дәлелдемеулердің болуы;

11.Жеке тұлғаның кеден ережесін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылудағы қылмыстық істің сол дәлелдемелер бойынша жүруі;

12.  Егер кеден ережесін бұзған жеке тұлғаның өлімі туралы хабар келсе, оған айтылған іс тоқтатылады.

Егер жоғарыда көрсетілген жағдайлардың кеден ережесін бұзу ісінде біреуі болса, онда іс қозғалмайды, ал басталған іс тоқтатылады. Кеден ережесін бұзушылық ісі жөніндегі жұмыстарды ҚР кеден басқармасының лауазымды адамымен жүргізіле береді, бірақ бұл істі ҚР кеден басқармасының бастығы немесе оның орынбасары сол кеден тәртібін бұзушылықта лауазымды тұлғаның қандай іс-шаралармен іс қозғап жатқанына қатысты болу керек (290 бап КК)

ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы 316 бапқа сәйкес кеден тәртібін бұзуда төмендегі шарттар бойынша іс қозғай алмайды, егер:

а) жауапқа тартылған адам бұрынғы іске немесе оны қарауда куәгер, маман, заңды тұлға ретінде қараса;

б) егер лауазымды тұлға мен жауапқа тартылған адамның немесе ақтаушының, сонымен қатар куәгердің, тексерушінің, мамандардың сол өндірісте істі қарауда қатысқан адамдардың туыстары болса;

в) егер сол істің жүруіне тікелей қызығушылық білдірсе;

Берілген лауазымды тұлғаның Кеден ережелерін бұзу істерін қарауда немесе өндірістің жүргізу мүмкіндігін тоқтататын жағдайлар болса, онда ол міндетті тұрде қайтарып алу жөнінде өтініш беруге міндетті. Көрсетілген жағдайларға байланысты ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғасына қайтарып алу өтініш жауапқа тартылған жеке тұлға, оның ақтаушысы мен куәгерлер береді. Мұндай өтініштерді қарау ҚР кеден ұйымының бастығымен немесе орынбасарымен қарастырылады.

КК 294 бабына сәйкес хабарландыруды, өтініштерді, басқа да кеден ережесін бұзуға әрекеттер әзірлеп жатқанын, жасап жатқанын немесе бұзушылық жасалып болғаны жөніндегі ақпараттар үш тәулік ішінде аяқтау керек, тек кездейсоқ жағдайларда 10 тәуліктен аспау керек. Мұндай хабарландырулар, өтініштерді және ақпараттарды тексеретін ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы кеден ережесін бұзу жөніндегі істі жүргізгенге дейін тауарларды және көлік құралдарына кедендік бақылау жүргізуге құқы бар, сонымен қатар кедендік брокерден және басқа тұлғалардан   тауарларды   немесе   көліктік   құралдарын   ҚР   кедендік шекарасынан өткізу үшін тиісті тұрде сол тұлғалардан құжаттарды, түсініктемелерді және айқындама қағаздарын алу керек (КК 295-бабы).

Кеден ережесін бұзу жөніндегі істің өндірісі КК 292 бабына сәйкес істі жүргізгеннен бастап бір айдың ішінде аяқталуы тиіс. Бұл істі кеден басқарма бастығының одан жоғары ҚР кеден басқармасының рүқсатымен ғана үзартуға болады.

Қозғалып жатқан істі бір үйымнан екінші үйымға ауыстыру мәселесін ҚР кеден басқармасының бастығымен шешіліп, іске асады. ҚР жоғары түрған кеден басқармасы өзінің өндірісіне кеден ережесін бұзу жөніндегі кез келген істі өзіне немесе сол істі өндіру үшін басқа өзінен төмен түрған кеден үйымына беруі мүмкін. (КК 297-6).

Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі істі біріктіруге немесе бөлуге КК мүмкіндік жібереді. Олар ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғаның қаулысымен өндіріледі. Егер жауапқа бір немесе бірнеше тұлға тартылған болса, сол істің барлығы бір өндірісте біріге алады.

Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі хаттамаларда актілерде, сараптамаларда, сонымен бірге жазбаша немесе жеке тұлғаның істі жүргізуге барлық нақты дәлелдемелер болса, 303 бапқа сәйкес алдын ала кеден басқармасының бастығымен немесе оның орынбасарының келісімдері бойынша істі қозғауға болады.

Көрсетілген жағдайлар кеден басқармасы мен арнайы ақпарат құралдарының өзара қарым-қатынасы үшін аса маңызды. (баспасөз, радио және теледидар өкілдері)

Әрине, нарықтық экономика жағдайында алдын ала іске қаулы шығаруы кәсіпкердің тек өндірістік жұмысына ғана емес, сонымен бірге оның рухани жан дүниесіне әсер етеді.

 

1.2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізудің құқықтық тәртібі

Кеден ережесін бұзушылық жөнінде істің қаралуы мен жеке тұлғалардың өндірісте қатысуы. Олардың құқы мен міндеттері.

Кеден ережесін бұзған үшін лауазымды тұлға мен жеке тұлғаны жауапкершілікке тартқанда олар іс туралы өндірісте қатысса (КК 306-бабы)

КК 309-бабына сәйкес жуапкершілікке тартылған жеке тұлға кэмелеттік жасқа толмаған, немесе өз құқықтарын психикалық не физикалық жетіспеушіліктен қорғай алмайтын болса, ол өзінің заңды өкілдеріне сүйене алады. (Ата-анасы, өкіл экесі, т.б.)

Жауапқа тартылған тұлғаның заңды өкілі қажетті жағдайда куәгер ретінде сұрастырылуы мүмкін.

Кеден ережесін бұзушылықта жауапкершілікке алынған өнеркәсіптің, мекеме немесе бір үйымның істі қозғау өндірісінде олардың жетекшілері не орынбасарлары өздеріне кэсіби міндеттелген барлық сұрақтарға кеден ережесін бұзған үшін жауап береді.

Кеден ережесін бұзушылықта жауапқа тартылған жеке тұлғаның кэсіпкерлік жүмыспен айналысып, оның заңгерлік білімі болмаса, істі қозғау өндірісінде көрсетілген тұлға қатынасады.

KK 307 бабы бойынша былай делінген: егер жауапқа тартылған жеке тұлға ҚР жерінде тұрмайтын болса, іс қозғау өндірісінде оның ісін қарау үшін басқа бір өкілі, ҚР заңына сәйкес тіркелген жағдайда қатынаса алады.

Іс қозғау өндірісінде және оны қарауда сол жерде түрып жатқан шет мемлекетінің консулды лауазымды адамы кеден ережесін бұзған адамның орнына қатыса алады. Ал егер көрсетілген жағдайда, заң бұзушы тұлғалар болмаса, олардың қатысуынсыз жүргізе береді. (307 бап).

КК 308 бабына сәйкес кеден ережесін бүзып, жауапқа тартылған жеке тұлға мыналарға құқы бар:

- қандай кеден ережесін бұзған үшін жауапқа тартылғанын білу;

-  істі қозғау материалымен өндірістің аяқталғаннан кейін немесе оны қарау уақытында танысу;

- түсініктемелер беру;

- дәлелдемелерді көрсету;

- қайтарып алу өтінішін беру;

- өз өкілінің анықтаушысы мен заңгердің көмегін пайдалану;

-  өз ана тілін немесе білетін ең кең тараған басқа да тілді қолдану, сонымен бірге аударманың көмегін пайдалану;

- басқа да КК көрсеткен басқа құқықтарды қолдану.

Жеке тұлғаға анықтаушы немесе заңгерлік тұлға көмек көрсеткен жеке тұлғалар төмендегілерге құқы бар:

-  жеке ісін қозғауға үшыраған жеке тұлғамен уақыты шектеусіз тұрде кездесе береді;

- кеден ережесін бұзуда іс жүзіндегі өндірісте олардың міндетті тұрде қатысуы;

- істің жүру материалымен және хаттамасымен танысуға;

- істі жүргізу жүйесіндегі хаттамалармен танысу (КК 310 бабы)

- Жауапқа тартылған жеке тұлғаның өкілдері мен ақтаушының өндірісте қатысу үшін және сол істі қарау үшін тиісті тұрде жабдықталу керек. Жабдықтаудың ережесі 306 бапта көрсетілген.

Кеден ережесін бұзған тұлғаның істі қозғау өндірістері міндетті тұрде ҚР-ның заңына сәйкес сенімхатта көрсетілуі керек. Жеке немесе лауазымды тұлғаның өзінің өкіліне берген сенімхатты нотариустан өткізеді. Кеден ережесін бұзуда жеке тұлғаның немесе жауапты тұлғаның тиісті тұрде қатысса, істі жүргізу өндірісінде сенімхатқа мүндай тұлғаға жазбаша өтініш те жазылады.

Кеден ережесін бұзушылық ісін қарауда қажетті жағдайда арнайы барлық заңды білетін маман шақырылады. Сонымен қатар тиісті тұрде 14 жасқа кэмелетке толмаған жас өспірімді сүрастыруда арнайы маман педагог немесе психолог қатысу керек. (312-бап КК).

Сонымен қатар маман тексеруге, қатысуға құқы бар және көрсетілген дәлелдемелерді, жағдайды хаттамада дүрыс мәліметтер беруге көмектесуі керек. Маман ҚР кеден ұйымының лауазымды адамының рүқсатымен кеден ережесін бұзған адамға іс қозғалып жатса, куәгер мен жеке тұлғаға сұрақтарды қоюға құқы бар; табылған дәлелдерді қорытындылауда өтініщ жасау. Дәлелдемелерді тауып жариялау үшін ғылыми-техникалық құралдарды және әдістерді қолдануға құқы бар. Сонымен қатар бақылау жұмыстарын жүргізу, өзі қатысқан істерге, хаттамалармен танысуға және сол хаттамаларға ескерту жасауға құқы бар. Нақты тұлғаның маман ретінде қолдану, оны куәгер ретінде де сұрастыруға мүмкіндік бар.

КК 314 бабына сәйкес куәгер ретінде де тек ақтаушы мен заңгерлі көмек көрсетіп отырған тұлғаның өкіліне сұрау ісі жүргізіледі.

Түсініктеме беру міндеттемесінен жеке тұлғаның немесе лауазымды адамның тұлғаның кеден тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке алынған жұбайы мен жақын туыстары да босатылады.

Кеден ережесін бұзу ісін қарауда өндіріске тиісті тұрде шақырылады. Оның міндеттері мен құқықтары 311 бапта берілген.

Эксперт іске қорытынды жасауға деректер жетіспесе, ол істі бекітуден бас тарта алады, сонымен бірге өзіне жүктелген міндеттерді орындауға қажетті білімі жетіспесе де бас тартады (КК 311 б).

Жоғарыда атап өтілгендей істі өндіруде және қарастыруға кейбір жағдайларда аудармашы да қатысады. КК 313-бабына сәйкес ол ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы болып істі қарауда тағайындалады. Аудармашы ретінде ҚР кеден ұйымының қызметкері де бола алады.

ҚР кедендік кодексі бойынша (315 бап) тауарларды көруде, көлік құралдарын, оның құжаттарын қарауда, тауарларды кәмпескелеуге, басқа кедендік тексерулерде куәгерлердің болуы тиісті.

Куәгерлер өздері қатысқан өндіріс барысындағы іс-әрекеттердің мазмүны мен нэтижелеріне дәлел болу керек. Олар хаттамаға енетін іс-әрекеттерге ескертулер жасауға құқы бар.

КК мынандай жағдайлар көрсетілген: кеден ережесін бұзу істерін қарауда немесе іс қозғау өндірісінде ақтаушының, тексерушінің, эксперттің жауапкершілікке алынған тұлғаның қатысуынсыз өтуі.

Істі қарауда және өндіріске қатысуға жауапкершілікке тартылған -ақтаушылар, заңгерлік тұлғалар мынадай жағдайларда жіберілмейді: егер олар бір уақытта бірнеше тұлғаларды қорғаса; егер олар бүрын осы істе ҚР кеден ұйымының жауапты адамы ретінде қатысса (317 бап), жауапқа тартылған тұлғаның өкілі болып кеден жүйесінің қызметкері, сот немесе заң сақтаушы үжымдар бола алмайды, сонымен қатар үжымнан ақтаушы ретінде шығарылған тұлғалар істі қарауда заңды өкіл ретінде қатыса алмайды.

Кәмелетке толмағандар да жеке тұлғалардың өкілі бола алмайды (317 бап) Кеден ережесін бұзу туралы істі қарауда тексерушілердің, эксперттің және мамандардың қатысуға тиым салынатын жағдайлар КК 318-бабында берілген.

Тексеруші, маман, сараптамашы өндірісте және істі қарауда жауапқа тартылған жеке тұлғаның туысы болса, қатыса алмайды. Сонымен қатар эксперт осы берілген істе бүрын арнайы маман немесе тексеруші ретінде болған болса, істі қозғауға қатынаса алмайды.

Кеден ережесін бұзушылық ісі жөніндегі дәлелдемелер Өндірістегі   кеден   ережесін   бұзушылық   ісінде   алдына   қойылған мәселелердің   жетістіктерге   жету   үшін   іс   қозғау   жұмыстарына   заң бұзушының нақты жағдайлары берілуі керек.

Кеден ережесін бұзушылық істеріне дәлел болатын жағдайлардын нұсқалары КК 320 бапта нақтыланған. Оларға мыналар жатады:

1) Заң бұзушылықтың уақиғасы (уақыты, болған жері, кеден ережесін бұзудың тәсілдері мен басқа да жағдайлары).

2) Лауазымды тұлға мен міндеттелген тұлғаның айыбы.

3)  Кеден ережесін бұзған кэсіпорынның мекеменің немесе үйымның кеден тәртібін бұзудағы дәлелдемелер.

Сонымен қатар кэсіпкерлікпен айналысатын тұлғаның заңгерлік білімі болмаса.

Кеден ережесін бұзуға итермелеуші шарттар мен себептер. 321 бапқа сәйкес кеден ережесін бұзу ісінде дәлел болып кез келген дәлелдемелер есепке алынады; ал осы істі дүрыс шешу үшін басқа да жағдайлар дәлелге алынады.

Бұл мәліметтер хаттамада және кедендік бақылау кезінде, кеден тәртібін бұзу ісіндегі өндірісті жүргізуде және оны қарауда куәгерлердің түсініктемелерінде, зерттеу тіркеулерінде, басқа да осы сияқты қүжатпен тіркеледі.

Кеден ережесін бұзғаны үшін жауапқа тартылған тұлға, өзінің заң бұзудағы барлық жағдайға түсініктеме беруге құқы бар.

325 бапта сәйкес кеден ережесін бұзған жеке тұлғаның куәгерден болған барлық жағдайды сүрастырады. Егер куәгер нақты көрсеткіштер бермесе, оның айтқан дәлелдемелері іске аспайды.

Эксперт ретінде қорытындысын білуге тартылған кез-келген жеке тұлға шақырыла береді. Эксперизаның шешімі экспертке тиісті тұрде қажет, сонымен бірге эксперт жүмыс істеп жатқан кәсіпорынның міндеттелген адамдарына да, мекемелерге және үйымдарға да қажет. Эксперт өз атынан жазбаша тұрде қорытынды шағарады. Бұл қорытындыда экспертпен өткізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары мен берілген сұрақтарға нақты жауаптары берілген.

Эксперттің шешімі бойынша ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғасына аса маңызды қажет емес, бірақ эксперттің шешімі бойынша істегі қарама-қайшылықтар істі қарауда көрсетілуі керек. Қажетті жағдайда сараптауды қайта жасатуға немесе қосымша жасауға үйғаруы мүмкін.

 

 

 

 

2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылықты қарастыру мәселелері

2.1 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді қарау тәртібі

 

Кедендік ереженің бузылғандығы туралы процестік жұмыстар (істер) кедендік комитеттің қабылдаған ережесіне сәйкес жүргізіліп, жазылады. Қылмыстық әрекет туралы мәселе ары кеткенде бес (5) күн аралығында шешілуі тиісті. Жауапты адамды (тұлғаларды) сұрау (тексеру) талаптары Қазақстан Республикасының Кедендік Ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Ережеде көрсетілгендей жауапты тұлғалар өз істері бойынша көтерілген мәселеге уақытында келуге міндетті. Тергеуге байланысты тұлғалар арнайы шақыру қағаз арқылы қай күні, қай сағатта келетіндігі туралы хабарланып алынады, сонымен қатар жауапты адамдардың шақыру қағазына қол қоюы қажет. Нақты жауапты адамның үйінде болмаған жағдайында оның отбасы мүшелерінің бірінің қолы да заңды деп есептелінеді. Жауапты тұлға фонограмма, телеграмма арқылы да шақырылуы мүмкін. Он алты жасқа толмаған жауапты тұлғалардың шақырылуы олардың ата-анасына хабарланып жүргізілсе де болады. Кедендік ережені бұзған жауапты тұлғалар кейде жергілікті әкімшілік орындары арқылы да жүргізіледі.

Бүндай жағдайда жауапты тұлға кедендік комитет бастығының әкімшілік орнына хабарлауы бойынша жауапты тұлға үш (3) сағаттан он (10) тэулікке дейін ұсталынуы мүмкін. Жауапты тұлғаның үсталу мерзімі оның қылмысына байланысты болуы тиісті. Үш сағатқа дейінгі ұстау кедендік ережені бұзуға ұмтылғандығы туралы мәселені болдырмау бағытында жауапты тұлғаны ұстау жергілікті прокурорға жазбаша тұрде хабарлау жүрігізіліп, айыпты адамның қылмысы туралы прокурорға ең кемі 24 сағат аралығында хабарлануы міндетті. Жауапты адамның прокурордың санкциясы (шешімі) бойынша 10 (он) тэулікке ұстаудың мынадай тәртіптері бар:

1.   Қазақстан Республикасы шекарасын жеке тұлғаның бүйымдар алып өтуге ниеті бар екені анықталғанда;

2.   Тұлғаның (адамның) оны тексеру барысында кеден қызметкерлеріне қарсылық көрсеткен жағдайында;

3. Тұлғаның тексеру барысында қашып кетуге әрекет жасауға ұмтылғандығы жағдайында;

4. Жауапты тұлға өзінің жеке тарихын жасыруға үмтылса. Әкімшілік ұстау бойынша міндетті тұрде хаттама толтырылады.

Әкімшілік ұстау бойынша жеке тұлғаның немесе оның адвокатының жоғарғы кедендік үйымға өтініш жасауға құқы бар. Әкімшілік ұстау бойынша қылмысты тұлғаның жауапқа тартудың жолдары Қазақстан Республикасы Кедендік ережелерде көрсетілген баптарға сәйкес жүргізіледі, атап айтқанда:

1. Бір қылмыстық іс бойынша әр тұлға жеке-жеке шақырылады;

2.  Қылмысты адамды тексеру алдында кедендік қызметкер жауапты адамның жеке-жеке тарихын зерттеп алуға міндетті.

3.    Қылмыстың    ашылуына    куэ    болған    тұлғаға         әкімшілік жауапкершілік туралы ескертіледі. Қылмыскер тұлғаны зерттеу жүмысы оның осы мәселе бойынша өзін айыпты немесе айыпсыз екендігін анықтаудан басталады да айыпталушы адамнан көтерілген мәселе бойынша өзінің түсініктемесін алумен жалғастырылады. Осыдан кейін барып Қазақстан Республикасы кеден қызметкері айыпталушыға өзінің тиісті сұрақтарын беруге құқылы. Қойылған сұрақтар қылмыстық іс бойынша көтерілген хаттамада көрсетілуі тиіс. Айыпты деп саналған тұлға 5 күн мерзімінде өзінің барлық құжаттарын кеден органына өткізуге міндетті. Бұл құжаттар көшірме түрінде берілсе де болады, айыпкер өз құжаттарын бермеген жағдайда оны күштеуге де болады. Айыпкердің құжаттарын, мүліктерін транспорттарын алу тәртібі Қазақстан Республикасы Кеден ұйымының баптарына сай жүргізіледі.Осы бапқа сәйкес мына төмендегілер айыпты тұлғадан алуға жатады:

1.   Кедендік ережені бұзуға себеп болған мүліктер мен транспорт түрлері;

2.   Жасырын тұрде мүліктер (заттар) салып, алып өтуге арналған транспорт түрлері;

3. Кедендік ережені бұзған кездегі транспорттар;

4. Айыпты тұлғаның үсталған кездегі құжаттары;

5.  Қазақстан Республикасының айыпты тұлғадағы қүнды қағаздары мен теңгелері. Мүліктерді немесе құжаттарды алу әрекеті түнгі кездері жүргізуге тиым салынады. Қазақстан Республикасы Кеден ұйымының ережелеріндегі баптарға сәйкес кедендік ережелерді бұзғаны үшін кеден бекетінің бастығы немесе орынбасары айыпкер мүліктерін мына төмендегі жағдайларда үстап қалуға қосымша мүмкіндіктері бар:

1. Кедендік ережелерді бірнеше мәрте бұзған тұлғаларды;

2. Айыпкер бүрыңғы қылмыстарын ескере отырылып жауапкершілікке тартылады:

3.  Кедендік ережені бұзу — мемлекетке зиян келтіретіндігі ескерілуі тиісті. Айыпкердің мүліктерін қайтару мәселесі осы істі қозғаушы тұлғаның шешімі арқылы жүзеге асады. Сонымен қатар, айыпкер адамның үй-мүлкін тәркілеуге жол берілмейді. Айыпкер тұлғаның іс-әрекетін зерттеу Қазақстан Республикасы Кедендік ережеге сәйкес жүргізіледі. Айыпты тұлғаның жеке меншігіндегі заттар қылмысқа қатысты болған жағдайда олардың да тәркіленуі мүмкін. Заттардың тәркіленуіне міндетті тұрде нақты себептер қажет. Қажетті жағдайда тәртіпті бұзушының кедендік ісін қарауға арнайы мамандар шақырылуы да мүмкін. Айыпты тұлғаның үй-мүлкін зерттеу алдында айыпкер осы мәселе жөнінде жазбаша тұрде таныстырылып, өз қолын қоюға міндетті. Тексеру, зерттеу барысында қылмысты іске қатысты деген заттар кедендік қызметкерлер тарапынан тәркіленуге жатады. Айыпкердің үй-мүлкін зерттеу барысында фото, киноға түсіру құралдары пайдалануы мүмкін. Айыпты тұлғаның үй-мүлкін зерттеу қорытындылары міндетті тұрде хаттамаға түсірілуі тиісті. Айыпты тұлғаның үй-мүлкін зерттеу барысында кедендік қызметкерлермен айыпкер түрған жер де тексеріледі. Дегенмен, жергілікті жерді тексеру екі жағдайда жүргізіледі.

1. Егер айыпкер тұлғаның барлық құжаттары Қазақстан Республикасы кеден қызметкерінің қолында болған жағдайда;

2. Кедендік ережені бұзушы тұлғаның өзінің келісімі бойынша; Айыпты  тұлғаның үй-мүлкін зерттеу  барысына куәгер  мамандар қатыстырылуы қажет. Айыпкердің үй-мүлкін зерттеу барысында оның қылмысын айғақтайтын мәліметтер де қажет. Айыпталушы тұлғаның айыбын дәлелдеуші тұлға алдын-ала сүралып, айыпталушы тұлғаның заттары туралы одан түсініктер алынады, Бұл туралы да хаттама жазылады.

Кедендік ережені бұзу жөнінде осы мәселе бойынша (экспертиза) жүргізілуі де мүмкін. Бұл іс (экспертиза) кедендік үйымның арнаулы қаулысы арқылы осы істі жүргізушінің аты, қызметі көрсетіліп барып іске асуы керек. Эксперт жүргізуші жеке тұлғаның мамандығы, оның дәрежесі де көрсетілуі қажет. Экспертиза жүргізуші тұлға Қазақстан Республикасы Кедендік қызмет ережесіне сәйкес жауапқа тартылушы адамның (тұлғаның) қол қою мәнерін, жазу үлгісін, сонымен қатар заттардың табиғаты жөнінде мәліметтер алуға мүмкіндігі бар. Бұл процестік әрекет жөнінде осы іске араласқан тұлғалардың аты көрсетіліп хаттама жазылады. Қылмыстық іс жөнінде экспертиза жүргізу туралы шешіммен айыпкер жағы өндірістік іс аяқталғаннан кейін танысуы да мүмкін. Айыпкер қосымша экспертизалық жұмыстар жүргізілуін талап етуге құқы бар. Бұл мәселе бойынша кедендік бекет басшылығының шешімі қабылданып, тек одан кейін ғана жүзеге арттырылады. Қылмыстық істі анықтауда қолданылған әрекеттердің нәтижесі оң көрсеткіш бермеген жағдайда Қазақстан Республикасы Кедендік ұйымының ережесіне сәйкес жауапты тұлғаның қаржылық-шаруашылығын тексеру (ревизия) ұйымдастырылуы мүмкін. Тексеруге үйымдастырылған топ Қазақстан Республикасы Кеден ұйымының арнайы шешімі арқылы іске асырылады. Тексеру қорытындысы туралы мәліметтер айыпты адамға бес күн аралығында хабарлануы тиісті.

Тексеру барысы Қазақстан Республикасы Кеден ұйымының ережелеріне сай жүргізілуі қажет. Тексеру қорытындысы туралы хаттама толтыру міндетті деп саналады. Хаттамада мына төмендегі нәрселер көрсетілуі керек:

1. Тексеру объектісінің аты;

2. Тексеру объектісінің орны, уақыты;

3.  Іс-әрекетке қатысқан адамдардың аты, тегі және айыпты адамның (тұлғаның) шет тілін меңгеруі туралы мәліметтер;

4.Қозғалған іс-әрекеттің мазмүны, оны жүргізу барысы туралы мәліметтер;

5. Тексеру қорытындысының нәтижесі.

Сонымен қатар, хаттамада тексеру барысында қолданылған түрлі техникалық түсіру құралдарының қолданылғаны жөнінде ақпарат болуы керек. Хаттамаға қылмысты істі үйымдастыруға байланысты фотографиялық, сызбалық мәліметтер де тіркелуі қажет. Жазылған хаттама тексеруге қатысқан тұлғаларға міндетті тұрде таныстырылып, хаттама жазушы адамның жеке қолы  болуы міндетті деп саналады.

Айыпкерді тексеру хаттамасына мынадай қосымша талаптар қойылуы мүмкін. Хаттамада сонымен бірге айыпты тұлғаның ауызша түсініктемелері де көрсетілуі қажет. Тексеру хаттамасында жасы он алтыдан асқан азаматтарға олардың әкімшілік жауапкершілігі туралы ескертіледі. Айыпты тулғаны сұрау арнайы маманның қатысуымен жүргізілген жағдайда Бұл тұлғаларға мәселенің жайы туралы ақпарат берілгені көрсетілуі тиісті. Сонымен қатар, хаттамада айыпты тұлғаның өзінің құқы жөнінде түсініктер берілгендігі туралы мәліметтер нақтылануы керек. Айыпкерді тексеру соңында ол толтырылған хаттаманың әр бетіне өзінің қолын қоюға міндетті. Айыпкер хаттамаға оны толтырушы қызметкермен қатар қол қояды.

Егер хаттама тілмаш арқылы толтырылса, онда оның әр бетіне және соңына аудармашының қолы да қойылуы қажет. Хаттама эзірлеу барысында мамандар қатысқан жағдайда көтерілген мәселе бойынша олардың пікірлері де көрсетілуі керек. Тексеру қорытындысы бойынша жасалынған хаттама айыпты адамның қолымен нақтылануы керек. Жасалынған хаттамаға айыпкердің және куәгердің қол қоюға ниеті болмаған жағдайлары да хаттамада көрсетілуі қажет;

Хаттаманың Қазақстан Республикасы Кедендік ұйымының ережесіне сәйкес көшірмесі айыпкердің қол қоюы арқылы оның өзіне тапсырылады.

Сонымен бірге, хаттама көшірмесі мынадай айыпты азаматтарға жіберілуі мүмкін:

1. Қылмысты адамнан заттарды, құжаттарды алу жағдайында;

2.   Мүліктерге және транспорт құралдарына пайдаланбау туралы шешім шығарылғанда;

3.  Қылмысты адамның мекен-жайына кедендік зерттеу жұмыстары нэтижесі бойынша.

д) Кедендік ережелердің бүзылуы туралы істерді жоғарғы үйымдарға жіберу тәртібі

Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы мәлімет осы үйымның басшылығына хабарланып, қылмыстық істің мән жайы көрсетіледі: бүндай жағдайда процестік іс-әрекеттің мынадай процестік мерзімдері сақталуы қажет:

1.   Жеке тұлғаның ережені бұзғаны туралы мәлімет оған 15 күн көлемінде, ал мекемелерге 1 ай барысында хабарлануы керек;

2.  Қылмысты істің аяқталуы туралы мәліметтер үш күн мерзімінде тиісті адамдарға жіберілуі міндетті.

 

2.2 Кедендік бақылау комитеті лауазымды адамдарының өз құзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі

Қазақстан Республикасының кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган лауазымды адамдарының (бұдан әрі - Агенттіктің лауазымды адамдары) өз құзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы экономикалық қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын, кеден және басқа да мемлекеттік органдары лауазымды адамдарының тарапынан жасалған сыбайлас жемқорлықты және өзге де кұқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі ережесі Қазақстан Республикасының Қылмыстық-іс жүргізушілік кодексі мен Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне және Қазақстан Республикасының аталған мәселелер бойынша өзге де заңнамаларына сәйкес эзірленді. Тексерулер жүргізудің мақсаты:

1) кеден ісі саласындағы экономикалық қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын анықтау, жолын кесу;

2) кеден және басқа да мемлекеттік органдары лауазымды адамдарынын тарапынан жасалған сыбайлас жемқорлықты және өзге де құкык бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу.

Мүмкін болатын Қазақстан Республикасының кеден заңнамасын бұзушылықтарды көрсететін деректер тексеру жүргізу үшін негіз болып табылады. Мұндай деректер статистикалық ақпаратты, кедендік декларацияларды және кеден мақсаттары үшін қажетті басқа да құжаттарды талдауды жүзеге асыру нәтижесінде алынуы, не дербес немесе құқық қорғац және басқа де мемлекеттік органдармен бірлесіп арнайы және өзге де іс-шараларды өткізу кезінде қазақстандық және шетелдік тұлғалардың, бүқаралық ақпарат құралдарының хабарламаларында және өтініштерінде, құқық қорғау және өзге де мемлекеттік органдардан, шет мемлекеттердің құзіретті органдарынан, халықаралық ұйымдардан келіп түскен материалдарда болуы мүмкін.

Тексеру кеден ісі мәселелері жөніндегі уэкілетті органның басшысы немесе оның орнындағы адам (бұдан әрі - Агенттік басшылығы) бүйрығының негізінде жүргізіледі.

Тексеру жүргізу үшін Агенттік басшылығы қол қойған, елтаңбалық мөрмен расталған, Агенттіктің Кеден ісі саласындағы қылмыстарға және құқық бұзушылықтарға қарсы күрес жөніндегі департаментінде Нұсқамалардың есебін жүргізу және тіркеу кітабында (2-қосымша) тіркелген және Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер жөніндегі комитетінде (бұдан әрі - Тіркеуші орган) тіркелген, белгіленген нысан бойынша Нүсқама (1-қосымша) ресімделеді.

Тексеруді Агенттік департаменттері мен басқармаларының лауазымды адамдары жүргізеді. Қажет болған жағдайда кеден ісі мәселелері жөніндегі уэкілетті органның басқа да құрылымдық бөлімшелерінің лауазымды адамдары жүмылдырылуы мүмкін. Бірлескен іс-шаралар өткізу жоспарының негізінде тексеру құқық қорғау және өзге де мемлекеттік органдардың қызметкерлерімен бірлесіп жүргізіледі. Тексеру жүргізу орны мен уақыты                                 

Тексеру күндізгі, ал қүдық бұзушылықтар фактілерін уақтылы анықтау кідіріссіз іс-шаралар өткізуді қажет ететін жағдайда түнгі де уақытта, кедендік бақылау аймақтарында, кедендік бақылауға жататын тауарлар мен көлік құралдары түрған жерлерде Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне сәйкес жүргізіледі.

Тексеру жүргізудің ұзақтығын Агенттік басшылығы белгілейді, бірақ Қазақстан Республикасы Кеден кодексінің  59-тарауына сәйкес  30 жұмыс күнінен аспауы тиіс. Тексеру жүргізудің нысандары мен тәртібі

Тексеру жүргізу үшін кедендік бақылаудың Қазақстан Республикасы Кеден кодексінің 57-тарауында көзделген нысандары мен тәртібі пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы Кеден кодексінің 70-тарауына сәйкес қызметтік қажеттілік жағдайларында Агенттік лауазымды адамдарының оқпен ататын қаруды, арнаулы техникалық құралдарды және қызметтік-іздестіру иттерін қолдануға құқығы бар.

Тексеру жолсыздықтардың алдын алу жөніндегі жедел шараларды қабылдау қажеттілігінен туындаған ерекше жағдайларда, сондай-ақ жолсыздықтарды тікелей оларды жасау сэтінде анықтаған және дәлелдерді бекіту үшін қауірт іс-әрекеттер жүргізу қажет болған жағдайларда тексеру тағайындау туралы нүсқама Тіркеуші органға келесі жүмыс күнінің ішінде беріледі.

Тексеру барысында қылмыс және құқық бұзушылық белгілері анықталған кезде, тұлғалар, тауарлар мен көлік құралдары қажет болған жағдайда одан әрі іс-жүргізушілік әрекеттер жүргізу үшін жақын жерде орналасқан кеден органына апарылады.

Тексеру нәтижесінде алынған ақпараттар құпия болып табылады және тек кеден мақсаттарында пайдаланылуы мүмкін.

Агенттік лауазымды адамдарының тексеру жүргізу кезіндегі іс-әрекеттері оған қатысты тексеру жүргізілетін тұлғаға заңсыз зиян келтірмеуі тиіс.

Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі төрағасының «Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі лауазымды адамдарының өз қү_зіретінің шегінде кеден ісі саласындағы экономикалық қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын, кеден және басқа да мемлекеттік органдары лауазымды адамдарының тарапынан жасалған сыбайлас жемқорлықты және өзге де құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі ережесін бекіту туралы» бұйрығының жобасына анықтама-негіздеме.

Аталған Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі төрағасының «Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі лауазымды адамдарының өз қүзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы экономикалық қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын, кеден және басқа да мемлекеттік органдары лауазымды адамдарының тарапынан жасалған сыбайлас жемқорлықты және өзге де құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі режесін бекіту туралы» бұйрығы Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне сәйкес, өз қүзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы экономикалық қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын, сыбайлас жемқорлықты және өзге де құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу мақсатында эзірленді.

Тексеру сақталуын бақылау кеден органдарына жүктелген Қазақстан Республикасы заңнамаларының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында, аталаған заңнама сақталмайды не толық көлемде сақталмайды деп тануға негіздер болған жағдайда жүргізіледі. Аталған бүйрықты қабылдау қаржылық шығындарға әкеп соқтырмайды.

 

2.3 Кеден органдарының қызметкерлерінің, лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағымдану

 

Кеден органдары өзінің міндеттерін басқа да мемлекеттік органдармен бірлесе отырып атқарады. Кеден органдары өзінің фискалдық, реттеушілік және қорғаушылық қызметіне сай мемлекеттің басқа да атқарушы органдарымен, банк жүйесімен, түрлі экономикалық субъектілерімен, сыртқы экономикалық әрекетке қатысушы жеке және заңды тұлғалармен тығыз байланыс жасайды.

Азаматтардың өтініш жасау құқығы Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабында бекітілген, соған сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-езі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар.

Азаматтардың өтініштерін жеке адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін жүзеге асыру мен қорғаудың, оларды мемлекеттік органдарда, сондай-ақ үйымдарда қорғаудың бірыңғай тәртібін белгілеудің маңызды қүралы ретінде айқындау мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің «Азаматтардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» 1995 жылғы 19-маусымда заң күші бар жарлығы қабылданған болатын. Енді бұл Жарлықтың орнына «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» 2007 жылғы 12-қаңтарда жаңа заң қабылданды. Бұл Заң жеке және занды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыру және қорғау мақсатында олардың өтініштерін беру мен қарауға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейді.

Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделген осы аталған заңмен жене өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттеледі.

Шағым - адамның өзінің бұзылған құқықтарын, бостандықтарын немесе заңцы мүдделерін қалпына келтіру немесе қорғау, лауазымды тұлғалардың заңсыз іс-әрекеттерін немесе әрекетсіздігін жою, сондай-ақ субъектілердің заңсыз шешімдерінің күшін жою туралы талабы.

Тәуелсіздік алғаннан бері жиырма жылға жуық аралықта кеден органдары күрделі ұйымдастырушылык-құрылу, қалыптасу дэуірін өткерді және бірнеше рет «қайта қүрулардан» өтті. Бұл «қайта қүрулар» күрылымдық өзгертулермен бірге басшыларының да жиі өзгеруіне де үшырап отырды.

қылмыстарды, есірткі құралдарының және айналымнан алынған басқа да заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандасын, сыбайлас жемқорлықты және өзге де құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу мақсатында эзірленді.

Тексеру сақталуын бақылау кеден органдарына жүктелген Қазақстан Республикасы заңнамаларының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында, аталаған заңнама сақталмайды не толық көлемде сақталмайды деп тануға негіздер болған жағдайда жүргізіледі. Аталған бүйрықты қабылдау қаржылық шығындарға әкеп соқтырмайды.

2.3 Кеден органдарының қызметкерлерінің, лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағымдану

 

Кеден органдары өзінің міндеттерін басқа да мемлекеттік органдармен бірлесе отырып атқарады. Кеден органдары өзінің фискалдық, реттеушілік және қорғаушылық қызметіне сай мемлекеттің басқа да атқарушы органдарымен, банк жүйесімен, түрлі экономикалық субъектілерімен, сыртқы экономикалық әрекетке қатысушы жеке және заңды тұлғалармен тығыз байланыс жасайды.

Азаматтардың өтініш жасау құқығы Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабында бекітілген, соған сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-езі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар.

Азаматтардың өтініштерін жеке адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін жүзеге асыру мен қорғаудың, оларды мемлекеттік органдарда, сондай-ақ үйымдарда қорғаудың бірыңғай тәртібін белгілеудің маңызды қүралы ретінде айқындау мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің «Азаматтардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» 1995 жылғы 19-маусымда заң күші бар жарлығы қабылданған болатын. Енді Бұл Жарлықтың орнына «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» 2007 жылғы 12-қаңтарда жаңа заң қабылданды. Бұл Заң жеке және занды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыру және қорғау мақсатында олардың өтініштерін беру мен қарауға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейді.

Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделген осы аталған заңмен жене өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттеледі.

Шағым - адамның өзінің бұзылған құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қалпына келтіру немесе қорғау, лауазымды тұлғалардың заңсыз іс-әрекеттерін немесе әрекетсіздігін жою, сондай-ақ субъектілердің заңсыз шешімдерінің күшін жою туралы талабы.

Тәуелсіздік алғаннан бері жиырма жылға жуық аралықта кеден органдары күрделі үйымдастырушылық-күрылу, қалыптасу дэуірін өткерді және бірнеше рет «қайта қүрулардан» өтті. Бұл «қайта құрулар» қүрылымдық өзгертулермен бірге басшыларының да жиі өзгеруіне де үшырап отырды.

Осы өзгертулердің салдары, кеден қызметкерлерінің саяси-құқықтық сауаттылығының және тәрбиелік жұмыстарының төмендеуіне алып келді. Сонымен қатар, республикамыздың жер аумағының үлкендігі, кеден қызметкерлерінің санының аздығы, кеден бекеттерінің, қүрылымдарының жеткіліксіздігі кеден органдарының қызметкерлерінің тарапынан құқық бұзушылық әрекеттерге жол беру фактілерінің жиі орын алғандығын білеміз. Әрбір мемлекеттік орган белгіленген қү_қықтық-ү_йымдастырушлық шеңбердің аясында ғана өз қызметтерін жүзеге асыра алады. Бұл жұмыстарды нақты бір бағытта реттеп отыратын негізгі бағыттар қажет. Егер негізгі бағыттар болмаған жағдайда, тек қана кеден органдары емес, барлық органдарда бірізділік жойылады, қарым-қатынасқа түскен субъектілер арасында жұмыстарын дұрыс жүргізе алмайтын еді. Яғни қызметтер дұрыс жүзеге асырылуы үшін қағидалардың маңызы елеулі.

Кеден органдары жүмыс қағидаларының санынан заңдылық қағидасына ерекше көңіл бөлуі қажет. Заңтану эдебиетінде «заңдылық» түсінігіне төмендегіше анықтама беріледі. Атап айтқанда: «іс-әрекеттегі заңдардың барлық мемлекеттік органдар, қоғамдық ұжымдар, лауазымды тұлғалар және азаматтар тарапынан дәл әрі әрдайым сақталынуы». Бұл жерде заңдылық қағидасын екі түрғыдан қарауға болады. Біріншіден, кеден органдарының қызметкерлері және лауазымды тұлғалары қолданыстағы заңдарды қатаң әрі мүлтіксіз сақтауы, оны орындауы. Екіншіден, кеден органдарымен қатынасқа түскен кез келген субъектілердің өз тараптарымен заңдарды бұзбауы. Екінші мәселе қоғамдағы құқықтық сананың қалыптасуы деп айта аламыз. Алайда, қоғамдық санада заңдарға, құқықтық қорғау органдарына сенбеушілік, заңдарды айналып өту фактілері көп орын алуда. Бұқаралық ақпараттар құралдарында айтылып жатқан көптеген құқық бұзушылық әрекеттері туралы мәліметтер, заңдылық қағидасының қоғамдық санада терең қанат жаймағанын көрсетуде.

Кеден органдарының ішкі қауіпсіздік қызметі өз міндеттерін теріс пайдаланған, қызмет бабын асыра пайдаланған, сыбайлас жемқорлыққа т.б. құқық бұзушылықтарға жол берген қызметкерлер мен лауазымды адамдарды аныктап, заңдылық қағидасының сақталуына үлкен жұмыстар жүргізуде. ҚР Кеден Кодексінің 18-бабында кеден органдары қызметінің қағидалары төмендегіше көрсетілген:

1)  заңдылық;

2)  заң алдындағы қорғалу мен теңдік күқығын қамтамасыз ету, сыртқы экономикалық және кеден ісі саласындағы өзге де қызметке қатысушылардың құқықтарын қүрметтеу мен сақтау;

3)  жариялылық.

Кеден органдарының жұмысына демократиялық қағиданың әсері өте зор. ҚР Кеден Кодексінің 8-бабына сәйкес, барлық тұлғалардың тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасына экелуге және Қазақстан Республикасынан экетуге тең негіздерде құқығы бар деп көрсетілген. Бұл демократиялық қағиданың негізгі бағытын көрсетеді. Ал демократиялық қағиданың негізі - кеден органдары өз жұмыстарында адам құқығы мен бостандықтарын сақтауға жеке адамдардың мүдделеріне қатысты мәселелерді қорғауына мүмкіндік беру.

Қазіргі кезде, кеден органдарының қызметкерлері мен лауазымды тұлғалардың әрекеттерінде заңдылықты сақтау және ведомстволық бақылауды жүзеге асыру көкейкесті мәселе ретінде қаралуда. Азаматтар мен үйымдар, кэсіпкерлер мен кәсіпорындардан кеден органдары мен лауазымды тұлғалардың заңсыз әрекеттері немесе әрекетсіздіктеріне байланысты шағымдар тасқыны толастамауда.

Қазіргі кезеңде, қалыптасқан жағдайды айтуға болады: кеден органының ішкі қүрылымы өзіне қатысты келіп түскен шағымды, өзі ішкі қауіпсіздік қызметін қатыстырмай, жауабын жазып жібереді. Сондықтан, алғашқы (сотқа дейінгі) кезеңде, дүрыс құқықтық бақылаудың болмауынан, Бұл категориядағы шағымдардың 40%-дан астамы ғана соттармен қанағаттандырылады, яғни кеден органдарының және лауазымды тұлғалардың әрекеттерінде заңдылықтың жағдайы төмен екендігін дәлелдейді. Кеден органдарының қызметкерлері мен лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымданудың құқықтық негіздерін айқындау үшін, алдымен тэжірибеде кездесетін кейбір үғымдарға түсінік берейік.

1.  Шешім - ҚР кеден органының немесе оның лауазымды тұлғасының бекітілген талапқа сәйкес рэсімделген нұсқаға, рүқсат немесе тыйым салу сипатындағы мазмүны бар құқықтық акт.

2.   Әрекет - заңдық салдардың пайда болуына байланысты кез келген (ҚР кеден органының немесе оның лауазымды тұлғасы атынан) іс-әрекеттерді жасау.

3.   Әрекетсіздік - кеден органының немесе оның лауазымды тұлғасының белгілі шешім қабылдауда немесе белгілі әрекеттер жасау бойынша, міндеттерін орындамауы.

4.  Шағым - кеден органының немесе оның лауазымды тұлғасының нақты шешімінің,    әрекетінің    немесе    әрекетсіздігінің    мазмүны    бойыша бұзылған құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделерін қалпына келтіруге байланысты заңсыз әрекеттері туралы адамның талабы. Шағымның пэні - басқа талаптардан өзгешелігі,  шағымданушының бұзылған құқықтарын қалпына келтіру туралы талабы.

Шағымданушы шағым беру кезінде: біріншіден, өзінің құқықтары бұзылғандығын хабарлайды, екіншіден, оның қалпына келтіруін талап етеді. Шағымның негізі, оның «заңдық қүрамы» Бұл шағымданушыға тікелей және жеке әсер ететін, қолданыстағы ҚР заңдарының талаптарына сәйкес келмейтін мән жайлар бойынша, кеден органдарының шешімдері, әрекеттері немесе әрекетсіздіктері.

Шағымның сипаттық белгісі - құжаттың мәтінінде, кеден органының шешімдері мен әрекеттері заңсыз екендігін тану туралы, адамның бұзылған құқықтарын және заңды мүдделерін қалпына келтіру туралы талаптарының болуы.

ҚР кеден органдарының және оның лауазымды тұлғаларының шешімдеріне,   әрекеттеріне   немесе   әрекетсіздіктеріне   шағымдану   тәртібі.міндетгі түрле бастапкыда жоғарғы кеден органына немесе жоғарғъ лауазымды тұлғага шагымданады және екінші кезеңде сотқа шағымданадьі (ҚРКК 494-бабы).

Құкыктың салдары бойынша шағымның басқа да талаптануларға байланысты ерекшелігі, шағымға берілген жауабы, екінші рет шағымдануға негіз болады. Кез келген адам егер өзінің құқықтары мен заңды мүдделеріне нақты және жеке қысым жасалды деп есептеген жағдайда, шешімдерге (соньш ішінде нормативтік актілерге) шағым беруге құқылы. Бұл жағдайда, кеден органының немесе оның лауазымды адамының шешімі, әрекеті адамға әсерін беруі мүмкін:

1)   егер оның құқығы мен заңды мүддесі қолданыстағы заңмен тікелей бекітілген болса;

2)   егер шешім шығарылып, ал осы адамға байланысты әрекеттер жеке жасалған кезде.

Шағым ҚР кеден органына оны құжаттық қамтамасыз ету құрылымына тіркеу арқылы келіп түседі.

Шағымды беру, шағымдалынған шешімнің немесе әрекеттің орындалуын тоқтатпайды, тек кеден органы немесе лауазымды адам берілген шағымды ҚР заңдарына сәйкес еместігі туралы негіз бар деп есептеген жағдайда ғана тоқтатуы мүмкін. Бұл жағдайда шағымдалынған шешім немесе әрекеттердің орындалуын бекітілген тәртіпке сәйкес толық немесе бөлігін орындалуын тоқтату мүмкін.

Шағым тікелей кеден органына немесе пошта арқылы жіберілуі мүмкін. Егер шағым тікелей кеден органына шағымданушымен берілсе, онда шағымды беру уақыты ҚР кеден органындағы шағымды тіркеу күні болып есептелінеді. Егер шағымданушы шағымды пошта арқылы жолдаса, онда жолдау уақыты болып конвертке қойылған штемпель дәлел болады.

Орынды себептермен шағымды беру уақытын өткізіп алған жағдайда, бекітілген тәртіппен шағымданушының жазбаша өтініші бойынша мерзімді қалпына келтірілуі мүмкін. Өтінішке мерзімді өткізіп алу себептерін дәлелдейтін құжаттар тіркеледі. Әрбір нақты жағдайда, шағымды қараушы кеден органының адамы себептердің орынды екендігін анықтайды.

Өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіру, іс жүзінде шағымды қарауға қабылдау болып есептеледі. Мерзімді қалпына келтіруден бас тарту жағдайы бойынша (дәлелсіз себептермен), шағым беруші адамға жазбаша тұрде, іс жүзінде шағымды қараудан бас тартудың себептері мен негіздері түсіндіріледі.

Шағым беруші адам, шағым бойынша шешім қабылдағанға дейін, кез келген уақытта оны кері қайтарып алуы мүмкін.Ол үшін сәйкес өтінішті жазбаша тұрде жолдауы тиіс. Шағымды алу немесе күшті жою, берілген шағымға сәйкес белгінің қойылуы арқылы жасалады. Қайта алынған немесе күші жойылған шағым қарауға жатпайды, бірақ бақылау ретінде заңдылықты тексеру негіз бола алады.

ҚР Кеден Кодексінің 493-бабының 1-ші тармағына сәйкес, шағымды кезкелген тұлға,  сондай ақ оның өкілдері бере алады.  Өкілдің өкілеттігі.

Қазақстан Ресубликасының азаматтық туралы заңдарына сәйкес рәсімделген құжаттармен дәледенуі тиіс.

Заңды тұлғаның өкілі ретінде келісім шарт негізінде қызметкерлерімен немесе басқа ұйымдармен жүзеге асырылуы сенімхатпен, құқықтық көмек көрсету туралы шартымен, немесе заң кеңесі берген ордермен расталады. Шетел мемлекеті берген құзыретті органның өкілеттілік құжаттары мемлекеттік тілге аударылып заңдастырылуы тиіс.

Кеден органының лауазымды тұлғасының шешіміне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шаңымдану осы кеден органының бастығымен қаралады, ал кеден органының бастығының шешіміне, әрекеттеріне

Шағымдану ҚР жоғары түрған кеден органымен қарауға жатады. ҚР Мемлекеттік Кеден комитетінің және оның лауазымды тұлғаларының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану тікелей Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Кеден комитетінде қаралады.

 

2.4 Әкімшілік қүдық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті кеден органдарының (лауазымды адамдардың) қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу

Әкімшілік құқық бұзушылықтан зардап шеккен адам да сотта әкімшілік жаза қолдану туралы қаулыға дау айтуға құқылы.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 538-бабының 2) және 3) тармақшаларында аталған органдар (лауазымды адамдар) шығарған, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер жөніндегі заңды күшіне енбеген қаулыларына әкімшілік жауаптылыққа тартылған, жэбір көрген адамдар және олардың заңды өкілдері мен қорғаушылары сотқа шағымдануы, сондай-ақ прокурор сотқа наразылық келтіруі мүмкін.

Шағымда Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 150-бабында көзделген мәліметтер, сондай-ақ нақты алғанда қандай қаулыға шағым жасалып отырғаны туралы деректер, оның шығарылған, азаматқа көшірмесі тапсырылған немесе хабарланған күні көрсетілуге тиіс.

Сотқа шағым беру әкімшілік жаза қолдану туралы қаулының орындалуын тоқтата түрады.

Мүдделі адамдардың жоғары түрған органдарға немесе жоғары түрған лауазымды адамға бағыныштылық тәртібімен алдын ала жүгінуі сотқа шағым беру және соттың оны мәні бойынша қарауы мен шешуі үшін міндетті шарт болып табылмайды.

Шағым беру мерзімінің өткізіліп алуы, әкімшілік жаза қолдану мерзімінің, сондай-ақ қаулының орындалу мерзімінің өтуі соттың шағымды қарауға қабылдаудан бас тартуына негіз болып табылмайды. Мерзімдер мен олардың істі дұрыс шешу үшін маңызын сот шағымның мазмүнына қарамастан тексереді.

Қазақстан    Республикасы    Конституциясының    76-бабының        2-тармағына, Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 278 және 279 -баптарына сәйкес мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, үйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің алқалық және жеке-дара шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), азаматтар мен заңды тұлғалар АІЖК-нің 27-тарауында қарастырылған ретте, сот арқылы шағым келтіру үшін міндетті тұрде келесі шарттардың жиынтығы болу тиістілігіне, соттар назар аударады:

1)    дау жариялы-қү-қықтық қатынастан (билік пен бағыныс қарым-қатынасы) шықса;

2) даулы шешімдермен, әрекеттермен (әрекетсіздікпен):

азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары _Мен бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделері бүзылса;

азаматқа құқықтары мен бостандықтарын, ал заңды тұлғаға құқықтары мен заңмен қорғалған мүдделерін жүзеге асыруына кедергілер жасалса;

азаматқа немесе заңды тұлғаға элде бір міндет заңсыз жүктелсе не олар заңсыз жауапқа тартылса.

Жергілікті атқару органының жиналыс, митинг, шеру, тосқауылдар не демонстрацияға тыйым салу туралы шешіміне; мемлекеттік өкілетті органның тұлғаны оралман, мәжбүрлі көшпелі, қашқын деп танудан бас тартуы жөніндегі шешіміне; көлік құралдарының қозғалысын тоқтату не шектеу бойынша жол органдарының әрекеттеріне; заңды тұлғалардың немесе жеке кэсіпкерлердің банк шоттарынан салық берешегін салық органдарының мэжбүрлеп өндіріп алу әрекеттеріне; сот орындаушының атқару қүжатын орындау бойынша немесе мүндай әрекеттерді іске асырудан бас тарту жөніндегі шешімі мен әрекетіне де (әрекетсіздігіне), АІЖК-нің 27-тарауында көзделген ретте, дау айтылуы мүмкін.

АІЖК-нің 27-тарауының ережелері бойынша қаралуға жатпайды:

1) талап қою, ерекше іс жүргізу тәртібімен немесе АІЖК-нің 25, 26, 28, 29-тарауларында көзделген ережелер бойынша қаралуға жататын арыздар, сондай-ақ АІЖК-нің 279-бабының 2-бөлігінде көрсетілген шешімдер мен әрекеттер;

2)     соттың, судьяның, прокурордың, тергеушінің, анықтаушының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту жөніндегі арыздар азаматтық іс жүргізу, қылмыстық іс жүргізу және әкімшілік іс жүргізу заңнамаларына сәйкес сотта басқа белгіленген тәртіпте қаралатын болса;

Ішкі істер, салық және кеден органдары қызметкерлерінің осы органдар басшыларының тәртіптік жаза қолдану немесе қызметтен босату жөніндегі бүйрықтарын заңсыз деп тану туралы арыздары; акционерлік қоғам, шаруашылық серіктестік органдарының акционерлері мен осы үйым қатысушыларының мүдделеріне қатысты қабылдаған шешімдеріне дау айту туралы арыздар; конкурстық, тендерлік комиссия, конкурстық басқармалардың шешіміне және әрекетіне (әрекетсіздігіне), дау айту жөніндегі арыздар талап қою өндірісінің ережелері бойынша қаралуға жатады.

Мемлекеттік өкімет, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, үйымдардың, лауазымды тұлғалар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекеттерін (әрекетсіздігін) заңға қайшы деп тану туралы азаматтар мен заңды тұлғалардың талаптары және осыған байланысты (мысалы, лауазымды тұлғаның заңсыз әрекеттерімен келтірілген моралдық не мүліктік зиянның орнын толтыру туралы талаптары, заңсыз алынған мүліктерді қайтару т.б.) талап арызды қарау тәртібінде жүргізіледі.

Мемлекеттік органдар деп мемлекет атынан Конституциямен, заңдармен, басқа нормативтік құқықтық актілермен:

1) жалпыға бірдей міндетті мінез-қүлық ережелерін белгілейтін актілер шығаруға;

        2) элеуметтік мәні бар қоғамдық қатынастарды басқару мен реттеуге;

3) мемлекет белгілеген жалпыға бірдей міндетті мінез-қүлық ережелерінің сақталуын бақылауға (Қазақстан Республикасы "Әкімшілік ресімдеу туралы" Заңының 1 -бабының 2-тармағы) уэкілдік берілген органдар ұғынылады.

Қоғамдық бірлестіктер деп, саяси партиялар, кэсіптік одақтар және азаматтардың заңға қайшы келмейтін, өздерінің ортақ мақсаттарына жету үшін  ерікті   негізде  қүрған  басқа  да  бірлестіктері  танылады   (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 106-бабының 1-тармағы). АК-тің 34-бабының    2  және 3-тармақтарында көзделген құқықтық- үйымдық нысандарда жүмыс істейтін заңды тұлғалар үйымдар деп аталады.                     Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уэкілетті органның                  (лауазымды   адамның)  қаулысына  Қазақстан  Республикасы  Азаматтық  іс-                 жүргізу кодексінің 275-бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар қаулының көшірмесі табыс етілген күннен кейін он күн ішінде тікелей сотқа шағым бере алады..

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уэкілетті жоғары      I -  "  түрған   органның   (лауазымды   адамның)   қаулысына  осы   баптың   бірінші

бөлігінде көрсетілген мерзімдерде аталған адамдар сотқа шағым бере алады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға шағым жоғары түрған органға (лауазымды адамға) және сотқа бір мезгілде түссе, онда шағымды сот қарайды.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға прокурор қаулының көшірмесін алған күннен бастап он күн ішінде сотқа наразылық келтіруі мүмкін.

Сот шағымды он күн мерзімде қарайды. Сот шағым берген адамға,

сондай-ақ іс әрекетіне шағым жасалып отырған әкімшілік органға немесе

лауазымды адамға сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы        хабарлайды, алайда олардың келмей қалуы істің қаралуы мен шешілуіне                        кедергі болмайды.

Істі   қараған   кезде   сот   әкімшілік   жаза   қолдану   туралы   қаулының заңдылығы мен негізділігін тексереді, ол заң негізінде жүргізіліп отыр ма және оны соған уәкілетті орган немесе лауазымды адам жүргізіп отыр ма, адамды   әкімшілік   жауапқа   немесе   оған   жүктелген   міндетті   орындауға

тартудың белгіленген тәртібі сақталды ма, азамат заңдарға Бұл үшін тиісті жауаптылық белгіленген әкімшілік құқық бұзушылық жасады ма, ол осы  құқық бұзушылық жасауға кінэлі ме дегенді анықтайды.

Сот азаматты әкімшілік құқық бұзушылық құрамы немесе оқиғасы болмағаны үшін әкімшілік жауапқа тарту негізсіз деп таныған жағдайда, сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде аталған, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын өзге де жағдайларда сот әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі қаулының күшін жою туралы және ол істі қысқарту туралы ұйғарым шығарады.

Сот жасалған әкімшілік құқық бұзушылықтың сипатын, құқық бұзушының кім екенін, оның кінәсінің деңгейін, мүліктік жағдайын, жауапкершілікті жұмсартатын өзге де мән-жайларды ескере отырып, жазалау шарасын өзгертуге құқылы. Соттың әкімшілік жазаны күшейтуіне жол берілмейді.

Егер сот әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік жаза қолдану жөніндегі іс-әрекеті заңды және негізделген деп тапса, сот қаулыны өзгертпей қалдырады, ал арызды қанағаттандырмайды.

Егер сот әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жөніндегі қаулыны әкімшілік орган немесе лауазымды адам өз қүзыретін бү_за отырып шығарғанын анықтаса, сот қаулының күшін жояды, ал әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі, егер әкімшілік жаза қолдану мерзімі өтіп кетпеген болса, жоғары түрған органның, лауазымды адамның қарауына жібереді немесе, егер әкімшілік жаза қолдану мерзімі өтіп кетсе, іс бойынша іс жүргізуді қысқартады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уэкілетті органның (лауазымды адамның) қаулысына жасалған шағым (наразылық) бойынша шығарылған заңды күшіне енген және енбеген сот үйғарымдарына шағымдану Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс белгілеген тәртіппен жүргізіледі.

Қорытынды

 

Біріншіден, мемлекеттік шекараны техникалық қамсыздандыру қажет.

Екіншіден, құқық қорғау қызметкерлеріне контрабандамен күресті жүзеге асыру үшін қолайлы жағдайлар жасау.

Үшіншіден, контрабандамен күресте азаматтардың көмектері қажет. Республиканың әрбір азаматы контрабандалық тауарды (мемлекеттік акциздік белгілері жоқ) сатып ала отырып мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін азайтып отырғанын білуі керек. Осыған сәйкес мемлекет бюджеттік сферадағы жүмысшылар алдындағы міндеттерін орындай алмайды: зейнеткердің зейнетақысын, дәрігерлер мен мүғалімдердің жалақысын, студенттердің степендиясын уақтылы бере алмайды. Сонымен бірге мемлекет әлеуметтік бағдарламаға да қаржы бөле алмайды. Елге көмек бере отырып біз, яғни Қазақстан Республикасының азаматтары өзімізге жәрдем етеміз.

ҚР құқық қорғау органдары мүндай жағдайлармен бірнеше бағытта күресуге тырысады. Бірінші кезекте - шекарада. Мүнымен көбінде кеден органдары айналысады. Оларға құжаттарды, тауарлардың шығуын және олардың импорт бойынша операциялардың заңдылығын бақылау міндеттері жүктелген. Бірақ іс жүзінде кеденшілер ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар ағымына бақылау жасауға жағдай жоқ. Мүндай жағдайларға бірнеше себептер бар: бірінші кезекте шекараны қорғаудың төмен деңгейі; екіншіден, Қазақстандык кеденнің нашар техникалық қастамасыз етілуі. Сонымен бірге қызметкерлердің төмен жалақысы да маңызды роль ойнайды. Осы себепті парақорлық, «туысқандық байланыстар» туындайды.

Келесі кезеңде контрабандамен күреспен Ішкі істер министрлігінің қызметкерлері айналысады және бірінші кезекте қаржы полициясының бөлімдері. Контрабандамен күрес Республиканың ішінде де жүріп жатыр. Ішкі істер органдарының қызметкерлері елдің маңызды автомагистральдарына бақылау жасауға тырысады. Тексеру көбінесе күдікті автокөлік құралдарына жүргізіледі. Сонымен бірге, тексеру контрабандистер өздерінің тауарларын өткізуге тырысатын көтерме базалар мен базарларға жүргізіледі. Бірақ әрқашанда Бұл бағытта барлығы ойдағыдай бола бермейді. Біріншіден, Ішкі істер органдары бақылау жасауы үшін осы орындарды қамти алмайды. Екіншіден, контрабандистердің сыбайластығы туралы үмытпау керек. Олар пара арқылы басшы органдардан заңсыз тауарлары үшін құжаттар базасын ала-алады. Соңғысы , күрестің үшінші бағыты - Бұл жеке сауданы бақылау болып табылады. Ішкі істер органдары контрабандалық тауарды нақты заңсыз сату кезінде қолға түсіргісі келеді. Бірақ Бұл өте қиын да күрделі жүмыс. Шынында, әр сатушының жанына бір-бірден полиция қызметкерін қоя алмайсыз.

Сонымен қатар, контрабандистер өздерінің әдістерінің арсеналын күн сайын өзгертіп, жаңартып отырады.

Контрабанданы тауып, анықтап, ұстау үшін кеден қызметкерлері мен ішкі істер органдарының қызметкерлері тек заңға қызмет етіп қана қоймай, сонымен бірге жақсы психолог болуы керек. ^         Көп  жағдайда  проблема  ол  -  атқарушы  органдар  контрабандалықтауарларды   күн   сайын   ұстағанмен,   құқық   қорғау   органдарымен   осы қылмысты ашу болып табылады.