Антеннаны жылжыту әдісімен құрастыру құрылыс мерзімін едәуір қысқартады, өйткені мұнараның антенналық бөлігін ірілендіріп құрастырумен және мұнараның негізгі діңін құрастыру үшін нақтылы мүмкіндік жасалады. Оның үстіне еңбек жағдайы мен еңбек қауіпсіздігі бірте-бірте өсіру әдісіне қарағанда едәуір артыкшылықка ие. Тікұшақ өзінен салмағы 2-3 есе көп (жүк орталығының ауыртпалық жағдайына қарай) құралымдарды құрастырады. Тікұшақ ілмекке еркін ілінген, салбыраған жүкпен емес, құрастыру топсаларына бекітілген жүкпен өзара байланыста жұмыс атқарады. Осыған байланысты ба­ғыттаушы және бекіткіш қосалқы құралдардың (ұстағыштардың) және түйісетін жерлердегі мінбелердің маңыз-мәні азаяды, оларды дайындауға және орнын ауыстыруға кететін еңбек шығыны болмайды. Құралымдарды орнатудың дәлдігі тікұшақты тек жақсы басқарудан ғана емес, құралымдарды көлденең жағдайда жинастырудың, анкерлі қондырғыларды іргетасқа орнатудың сапасына көп тәуелдірек. Жұмыс қауіпсіздігі барынша қамтамасыз етіледі, өйткені жинақтаушылар мұнараны көтеру кезінде қауіпті аймақтан тыс жерде болады. Жерде көлбеу жағдайда жиналған мұнараны іргетасқа орнатылған бұрылыс топсаларына берік етіп бекітеді. Мұнараның бас жағында консолдерден, көтеруші және шешуші тартқыштардан, балансирлі траверстерден т.б. құралған жүйе орнатылады. Тікұшақ электр кұлпы бар күні бұрын төмен түсіріліп жіберілген сыртқы ілмегі бар мұнараның жоғарғы бөлігінің үстінде қалыктап тұрады. Екі құрастыру траверсті электр құлпына бекітеді де құрастыру аймағынан кетеді. Тікұшақ секундына 0,2 метр шапшаңдықпен тік көтеріліп, мұнара басын шамамен 3 метрге көтереді де көтеру дәлдігін тексеру үшін соңғы рет калықтап тұрады, осыдан кейін жерден берілген нұскау бойынша элиптикалық траекториямен алға және жоғарыға қарай қозғала бастайды. Тікұшақтың көтеру жазықтығынан көп ауытқымауына қысқа стропылау (0,5-0, 75 м көп емес) өз әсерін тигізеді. Осы жағдайда мұнара басы тікұшақпен бірге қозғалып, ұшқышка жақсы бағдар болып отырады. Мұнараның ауырлық орталығы бұрылыс топсасымен бір тіктікте болатын бейтарап аймақты тікұшақ шапшаңдығын ба­рынша азайтып, мұнараны алға жібереді. Күш көтергіш тартпадан жедегіш тартпаға ауысады. Бірінші кезенде мұнараны көлбеу қалыптан бейтарап қалыпқа дейін көтеру көтергіш тартқыш жүйедегі күш ең жоғарғы деңгейден нөлге дейін түседі, жедегіш тартқышта күш болмайды. Екінші кезенде мұнараны бей­тарап қалыптан жобалық қалыпқа дейін тежеу жедегіш тартпадағы күш нөлден ең жоғарғы деңгейге дейін көбейеді. Егер көтергіш тартқыштары күш тікұшақтың түрлі қозғалысынан туса, тежеуші тартқышта тік қалыпқа келуге ұмтылатын мұнара салмағынан туындайды. Тікұшақ бұл жағдайда орынын ауыстырып, қозғалыста болатын зәкірдің қызметін атқарады.

Көтергіш - тежеуші жүйенің (консоль және арқанды тартқыш) геометриялық көлемі Мұст = 1,2М болатындай есеп­пен таңдап алынады. Бұл жағдайда тартқыштардағы ең көп де­ген күш тікұшақтың асылып тұратын жағдайындағы ең жоғарғы жүк көтергіштігінен аз болуы керек. Бұдан кейін тікұшақ мұнараны жобалық жағдайға келтіріп орнатқанша мұнараны тежеп тұрады және сыртқы аспаны босатыңқырап 1,5-2 м темендейді. Тікұшақ екінші тексеру қалықтауын жасайды, бұл кезде құрастырушылар струбциналармен мұнараның артқы башмактарын қосымша тіреулерге бекітеді. Осыдан кейін стропылардан босанады да тік жоғары көтеріліп кетеді.

Электр беру желілерінің тіректері (ЭБЖ) трассадағы мақсаты мен жағдайы бойыншасымдарды көтеріп тұратын аралыктың негізгі мақсаты - сымдар мен тростарды керуге арналған анкерлі болып бөлінеді. Анкерлі тіректер ЭБЖ бойындағы бұрылыс нүктелерінде (жерлерінде) орналастырылатын - бұрышты және трассаның басында және аяғында орнатылатын - шеткі болып бөлінеді. Тіректер болаттан (330-350 кВ кернеуге арналған), темірбетон (110-500 кВ кернеуге арналган) және ағаштан 110-220 кВ және одан аз кернеулерге арналып жасалады. Кернеуі 110-500 кВ-ты, бедері жақсы трассаларда тіректердің биіктігі - 15-30 метр, ал белгілердің айырмашылықтары үлкен болғанында, мәселен, өзендер мен ойпаттар, су коймалары, шатқалдармен, теміржол, автомобиль жолдары, каналдар және басқадай бөгетті жерлерде 120 метрге дейін жетеді. Тіректердің құрамалы іргетастар автомобиль және жыланбауыр табанды крандарының көмегімен орнатылады. Іргетастардың көлемдері мен салмақтарына және жол жағдайына қарай жүк көтергіштігі 6,3-10 тонналық автомобиль крандары, құбыр төсегіш крандар және басқалар қолданылады. Барлық төрт іргетастың дұрыс жағдайын қамтамасыз ету үшін кең базалы тіректердің астына іргетастары бұрандалардың орналасу жағдайына сәйкес келетін тесіктері бар бұрыштық бұрандалардан жасалған қатты рама түріндегі аспаптык үлгі салынады, үлгіні кран көмегімен бірден шұңқырға түсірілген тіректерге орнатады, олар сызаттар бойынша электр беру желілерінің өсіне қатысты бағдарланады. Осыдан кейін әрбір іргетастар кранмен бұрандылар раманың тесіктеріне кіретіндей етіп жылжытылады, үлгі іргетастарды түпкілікті тексеріп, аз дегенде шұңкырдың жарты тереңдігі жабылғаннан кейін алынады. Тіректерді бұру әдісімен орнатқан кезде олардың көлбеу құрастыру жағдайында түсетін күшке төтеп беруін қамтамасыз ету үшін діңгектің жоғарғы бөлігі мен тығыз топырақ арасында уақытша тіректер орнату қажет.

Электр беру желілерінің болат тіректері көп ретте пісірілген кеңістікті секциялармен дайындалады. Тасымалдау жағдайына қарай бұл секциялар құрастыру алаңдарында ірілендіріледі де тұтас күйінде (траверстермен немесе оларсыз) орнатылатын жерге жеткізіледі. Егер тасымалдаудың жағдайы (жолдардың тарлығы, тасымал құралдарының жүк көтергіштігі т. б.) тіректерді сек­циялармен тасымалдауға мүмкіндік бермесе, оларды бөлек бөлшектерден дайындап, пакеттермен тасымалдайды және бұрандалармен орнатылатын жерде құрастырылады. Тіректер авто­мобиль немесе жыланбауыр табанды крандардың көмегімен орнатылады: ірілендірілетін бөліктер жобада корсетілген құрама бұрандалармен байланыстырылады да, орнатылған құралым тексеріледі. Егер зауытдайындаушыда қорытынды құрастыру жүргізілген болса, құрастыратын жерде (пикеттерде) бөлшекті байланыстыру құрастырусыз, жобадағы көрсетілген бұрандалармен жасалады. Жиналған тіректерде геометриялық көлемдерден басқа қималардың тірек өсіне симметриялығы; тірек өсі траверстерінің перпендикулярлығы; қималар және тіректері остерінің траверс остеріне перпендикуляр бір жазықта орналасуы тексеріледі.

Биіктігі 50 метрге дейінгі тіректер басым көпшілігінде жы­ланбауыр табанды немесе тракторлық жебелі крандардың көмегімен орнатылады. Тірек ауырлық орталығынан жоғарылау жерінен стропыланып, әдеттегі әдіспен орнатылады. Тіректің ауырлық орталығын азайту үшін оның төменгі бөлігіне ауыр инвентарлық тақталарды бекітуге болады, үлкен көлемді және салмағы үлкен тіректерді тартатын жәнем тежейтін лебедкаларды пайдаланып, құлдилайтын жебелердің көмегімен көтеріледі, алайда бұл ретте күрделі кешенді блокты, арқанды және зәкірлі әмбебап полиспастар қажет. Көтеру үшін жыланбауыр табанды крандар мен тежеу үшін тракторларды бірге пайдаланған тиімді, бұл жұмысты оңайлатады және оның мерзімін қысқартады және бұл жағдайда тірек кранмен көтеріледі, кран параметріне қарай еңісті етіп орнатылады, осыдан кейін ол трактормен жобалық жағдайға келтіріледі. Құлдилайтын жебені пайдаланған кезде тіректі топсаның айналысымен бұрғаннан кейін іргетастары жобада көрсетілген орнына келетіндей етіп жинайды.

Жебені тірек негізіне бекітеді де тартатын арқанды оның жоғарғы белігіне байлайды.

Электр беру желілерінің тіректері осы сияқты зәкірсіз әдіспен де құрастырылады (9.7-сурет). Бұл ретте қосымша діңгекті тіректің ішінде орнатады да оны башмактарының сыртынан екі тартпамен бекітеді. Тіректі оның ауырлық орталығы бұрылыс топсаның башмактарына орнатылған өс үстіне келетіндей етіп көтергеннен кейін, оның аударылып кетпеуі үшін тракторға бекітілген тежегіш тартпаның көмегімен ұстап тұрады. Осы үлгімен көтеру нәтижесінде тіректен іргетасқа түсетін көлбеу күш аз болады, Сондықтан да бағаналы іргетастарды қосымша босатудың керегі болмайды.

7-сурет. Электр желісінін тіректерін зәкірсіз әдіспен құрастыру: 1 - тартпа арқаны; 2 - төменгі тартпалар; 3 - жоғары тартпалар; 4 - көтеру полиспасы; 5 - жәрдемші діңгек; 6 - тіректің құрастыру кезеңіндегі калпы; 7 -трактор

Көп күшті қажет ететін ауыр тіректерді көтерудің бас кезінде екі трактор (кейде үшеу) пайдаланылады, ал тіректі 50-60 градусқа көтергеннен кейін оның бірі тежеу жұмысына ауысады. Ауыр аралық тіректерді ойнату кезінде бірігіп істейтін екі С-100 тракторы, анкерлі тіректерде - үш, бұрышты тіректерді орнатқанда төрт трактор пайдаланылады. Толық жиналған аралық порталды тіректер А әрпі тәріздес құлдилайтын жебе мен екі С-100 тракторымен көтеріледі. Тіреу тартқыштары бар тіректерді көтергенде оны іргетасқа (тұғыр) косылып жасалған дом­краты бар алынбалы топсамен бекітеді. Көтерудің соңғы кезеңінде тіректің түбі (табаны) таған штырінен (сынасынан) жоғары орналастырылады. Домкраттың көмегімен тіректің таба­ны таған штыріне түсіріледі, осыдан кейін топса алынып тасталады. Анкерлі-бұрышты тіректерді үш-төрт трактормен орнатады, оның екеуі көтерудің соңғы кезеңінде тежеушіге көшіріледі. Мұндай тіректердің торлы қималары тірек орнатылғаннан кейін көтеріліп, бекітіледі. Тірек оның орнатылу жағдайы тексерілгеннен кейін ғана түпкілікті бекітіледі.

Тіректерді орнатуға трассаның белгілі бір учаскесіне қажет барлық іргетастар және тіректер түгел, бірде-бірі қалдырылмай құрастырығаннан кейін ғана кіріскен жөн, өйткені қалдырылып койған пикеттермен кайта айналысу қосымша шығынға және уақыт жоғалтуға ұрындырады.

Биіктігі үлкен және салмағы ауыр өтпелі тіректерді бірте-бірте өсіру әдісімен құрастырады, секциялар тік жағдайда жылжымалы кранмен, тікұшақпен немесе құрастыру магнитасының көмегімен жиналады.

Темірбетонды тіректер аса сактықпен тиеліп, тасылады және түсіріледі, олар болат тіректерден гөрі тез зақымданады. Ұзын тіреуіштерді құрастыру траверстермен тиеген дұрыс, ал теміржолмен тасымалдағанда үш платформадан құралған тіркемелерге тиеледі. Пикетке траверссіз жеткізілген тіректің темірбетон тіреуіштері болат траверстермен бұрандалар арқылы байланыстырылады. Бұрандалар траверс бұрыштарындағы тесіктер және жасалынған кезінде тіреуіштермен бірге істелінген болат тетіктер арқылы өткізіледі. Бекіту тіреуіштерді орап алған болат қамыттармен де жүргізіледі.

Анкерлі жазық тіректерді арқанды екі траверспен құрастырған кезде екі тіреуіш пен траверстер орнатылатын жерде тегістелген жазықка койылады. Осыдан кейін тіреуіштерді траверс­термен байланыстырып, кергіштердің ұшын бекітеді.

Болат траверсті темірбетон тіректері ілінген жағдайда жебелі крандардың көмегімен орнатылады. Ауыр траверсті темірбетонды тіректерді құлдилаушы жебесі бар тракторлармен көтереді. Биіктігі 15 м және одан көп темірбетон тіректері болат тіректердегідей емес, көтеретін арқандардың ұштары құрастыру қысымын азайту үшін тіреуіштің екі жеріне - жоғарғы және төменгі траверстердің астына бекітіледі. Көтерудің бас кезінде тіректің төменгі жағы шұңқырлардың қабырғасына тіреледі, осының нәтижесінде төменгі тежеуші арқанның қажеті болмайды. Көтерудің аяқ кезінде, жебелер жұмысы аяқталғаннан кейін қажет тежеуші тартпаларды ортадағы траверстің астындағы тіреуішіне бекітеді.

Электр беру желілерін тікұшақтың көмегімен құрастыру. Өтуі қиын, жолы жаман, таулы, батпақты және орманды жерге электр беру желілерінің тіректерін олардың бөлшектерін көлікпен тасымалдауы қиын, экономикалық жағынан тиімсіз немесе техникалық жағынан мүмкіндік жоқ болғанда пикеттерге оларды тікұшақпен тасымалдаған жөн, құрастыруды да тікұшақпен жүргізген тиімді. Бұл жағдайда тіректер немесе секциялар орнатылатын жеріне көлбеу қалыпта стропаға ілініп жеткізіледі және тікұшақ оны қалыктап тұрып, баяу ғана іргетастың жанына түсіреді. Тікұшақ біршама төмендеген кезде стропа босайды да жүкті босату оңай болады. Тірек элементтері жерде жиналып, инвентарлы топса арқылы іргетасқа бекітіледі. Тікұшақ пен құрастырушылар арасындағы байланыс радио немесе ішкі сөйлесу қондырғылары арқылы жүргізіледі.

8 – сурет. Прожектор тәректерін зәкірсіз әдіспен құрастыру: I, II – шевірлі әртүрлі қалыптары; 1 – көтергіш полиспас; 2 – тедеуіш полиспас; 3 – тракторге баратын жіп; 4 – тіректі нығайту; 5 – тірек пен шевр табандарын қосушы күш; 6 – құрастырушы кергіш; 7 – шевр

Биік тіректерді құрастыру тұтас күйінде бір-екі тікұшақтың көмегімен атқарылады немесе тікұшақпен ірі блоктармен бірте-бірте өсіру әдісімен тұрғызылады. 50 метр биіктікке дейін тіректің төменгі бөлігі жыланбауыр табанды кранмен құрастырылады. Блоктарды жобалық жағдайда орнату үшін құрастырылатын блок белдігінің шығыңкы ұштарына алдын ала еңісті бағыттаушы шыбыктары бар түйіс коскыштар бекітіледі, олар құрастыры-латын секцияларды орнатуды едәуір жеңілдетеді және олардың шеттерінің түйіс коскыштарынан сырғып кетуінен сактайды. құрастырылатын секция белдіктерініңтөменгі шеттерінің ажы-рап кетпесі үшін оларды болат сыммен тартып тастайды. Сек-циялардың әуеде теңселмеуі және айналмауы үшін тікұшақ фюзеляжінің төменгі жағынан ілінген секцияның жоғарғы жағын қапсырып ұстайтын қатты рама бекітіледі.

Прожектор тіректерін құрастыру да электр беру желілерін құрастыратын әдістермен жүргізіледі. Тіректерді зәкірсіз көтеру кезінде ең алдымен крандар және жүк полиспатарының көмегімен шеврді белгілі бір мөлшерлі бұрышка дейін көтереді, бұрыш мөлшері шевр башмактарының, стропыланатын орнына, шеврдің және көтерілетін тіректердің салмағына байланысты болады. Бұдан кейін шеврмен сол жүк полиспастысын қолдана отырып тірек көтеріледі. Тіректі жобалық жағдайға көтеріп, бекіткеннен кейін шевр көтеру полиспастысының көмегімен түсіріледі. Шевр башмактарында көтерудің бас кезінде пайда болған көлбеу салмак башмактар мен тірекке бекітілген топсаларды байланыстыратын тартқыштарға түседі (9.8-сурет).

Зәкірсіз көтеру әдісі жұмысты ыңғайсыз жағдайда зәкірлерді орнатпай-ак орындауға және құрастыру мерзімін қыскартуға мүмкіндік береді.

Тік аппараттар мен құралымдарды құрастыру. Кранмен құрастырылатын салмағы 100 тоннаға дейінгі аппараттар саны жағынан - 82 пайыз, салмағы жөнінен тек 44 пайыз құрайды. Ал, салмағы 201-ден 300 тонна және одан да көп аппараттар саны жағынан 11 пайыз, ал салмағы бойынша 42 пайыз. Салмағы 300 тонна және одан да көп аппараттар саны жағынан 11 пайыз, ал салмағы бойынша 42 пайыз және салмағы 300 тоннадан көп аппараттар арнаулы құрастырмалык жүк көтергіш қондырғылары қажет етеді, өйткені крандардың жүк көтергіштік мүмкіндігін жебелер қысқа және оның кұлаштары мейілінше аз болғанда ғана оларды барынша толық күшінде пайдалануға болады. Бұл жай биіктігі 41 метрден асатын аппараттарды құрастыруға да тән. Биіктігі осыншалыкты көтерілетін аппаратты оны іргетасқа орнатудың тиімді әдісін таңдап алып, жүккөтергіш қондырғылармен құрастыру тиімді. Биік іргетасқа аппараттар­ды, әсіресе салмағы үлкендерін биік іргетастарға орнату күрделі жұмыс, өйткені кранның жебесі ұзарған сайын оның жүккөтергіштігі азаяды. Биік іргетасқа аппараттарды топса айналасымен бұру арқылы орнату тиімді емес, өйткені аппараттардың төңкеріліп, іргетасқа түсіп кетіп, оны бұзып тастау қауіпін туғызатын едәуір көлбеу күш пайда болады. Бұл қағиданың сығу әдісіне қатысы жоқ.

Тік аппараттарды қауіпті биіктік жағдайында жинақтаудың мерзімін кыскарту және жұмыс аумағын азайту үшін "кешенді құрастыру" деп аталатын әдіс тәжірибеге енгізілуде, бұл әдіс бойынша аппараттарды орнату металдан жасалған қызметтік құралымдарды орайтын технологиялық құбырлы тартпаларды пайдаланылып жүргізіледі және сыртқы жылуды сақтайтын айырғыштар алаңда жасалады және бұл жұмыс көлемі іргетас, тұғыр, этажерканың құрама құралымдарды құрылысымен қатар аппаратты тік қалыпқа көтергенге дейін атқарылады.

Орайтын кұбыр тартпалары құрылыс алаңына дайын торап қалпында әкелінеді. Қаттылығы және орнықтылығы жеткіліксіз кұбыр тартпалары уақытша қосымша бекіткіштермен бекітіледі. Құбыр тарпаларының ашық ұштары тығындалады.

Тік құралымдарды құрастыруда діңгек және басқа да құрылмалы қондырғылардан гөрі өздігінен жүретін жебелі крандарды пайдалану еңбек өнімділігін арттырады, құрастыру жұмыстарының еңбек сыйымдылығын азайтады және жұмыстардың атқарылу мерзімін кысқартады.

Тірек іргетасының салмағына, аумағына, көлеміне және биіктігіне, оның орналасқан жерінің жағдайына, алаңның салынуына, осы сиякты қолда бар жебелі крандардың сипаттамасына байланысты тік құралымдар тірек бөлігі бір-екі кранмен "жерден ажыратылып" тікелей іргетасқа немесе топса айналасымен бүру арқылы орнатылады. Соңғы жылдары екі-үш және одан да көп крандарды қатар пайдалану тәжірибесі өндіріске кеңінен енуде.

Өздігінен жүретін жебелі крандарды пайдалану тәжірибесі көрсеткеніндей, "жерден ажыратылып" орнатылатын әдіспен іргетасқа тұтас құрастырылған күйінде қойылатын аппараттың ең көп деген салмағы 160 тонна болады, бұлар бір кранмен, ал салмағы 280 тонналықтары екі кранмен орнатылады. Топса айналысымен бұру әдісі арқылы толық құрастырылған күйінде бір кранмен құрастырылатын аппараттың ең көп деген салмағы 218 тонна, ал екі кранмен құрастырылатындарынікі 491 тонна құрайды.

Салмағы 300 тоннадан, биіктігі 40 метрден асатын және ди­аметрі 2-5 метрліктік аппараттар мен құралымдарды құрастыру үшін өздігінен жүретін жебелі крандарды пайдалану әркез тиімді бола бермейді. Бұл мақсаттар үшін діңгек, порталды және төрт бағынды көтергіш сияқты құрастыру қондырғыларын қолдану кең өріс алып келеді. Осымен бірге мұндай жүк көтергіш құралдар құрастыру жұмыстарының ұзақка созылуына және дайындық жұмыстарының құнын күрт арттыруға әкеліп соғады.

Тік аппараттар мен құралымдарды толық құрастырылған күйінде "жерден ажырату" әдісімен құрастыру діңгектері, пор­талды торт бағаналы көтергіштермен және басқа да жүккөтергіш құралдармен төмендегідей кезекпен құрастырылады: іргетаспен қатар жүккөтергіш қондырғы орнатылады; аппарат немесе құралым ілмектеніп жер жүккөтергіш қондырғылының жүк полиспастарының астына келетіндей етіп орнатылады; аппарат жинақ штуцеріне немесе цапфыға стропыланады, осыдан кейін лебедкалар немесе полиспастарының көмегімен көтеріледі.

Жүк полиспастарының тік қалыпын сақтау үшін арбаға (платформата немесе шанаға) тірелген аппараттың немесе құралымның төменгі жағын көтеру барысында лебедкалардың, тракторлардың немесе басқа құралдардың көмегімен іргетасқа жақындатылады, іргетасқа таянған кезде аппараттың немесе құралымның төменгі жағын жерден ажыратып, іргетас үстіне көтереді, оның іргетасқа соғылмауы үшін ол тартылмалы полиспаспен тартылып отырылады. Тартылмалы полиспас аппарат тік жағдайға келгенінше тарқалады. Осыдан кейін аппаратты немесе құралымды іргетасқа түсіреді де анкерлі бұрандалармен бекітеді.

"Жерден ажырату" әдісінің артықшылыктары төмендегідей: аппараттар мен құралымдарды кез келген биіктігі бар іргетасқа орнатуға болады: құрастыру кезінде жобада көрсетілген көлем мен бағыттардан ауытқитын өзгеше қосымша күш пайда болмайды; жарактандыру мэселелері оңайға түседі.

 

3. Жұмыс өндірісін, машиналарды, механизмдерді, технологиялық жарақтарын әдістерін таңдау

 

Ірі көлемді тік аппараттар мен құралымдарды құрастыру механика-құрастыру жұмыстарының ішіндегі еңбек сыйымдылығы ең бір үлкен түрі болып табылады. Құрастырудың экономикалық және техникалық тиімділігі жүк көтергіш құралдарды құрастыруға, орнату мен оларды қайта бұзып алуға кететін шығындардың және осы такелаж құралдары мен оларды пайдалану үлгісімен анықталатын көтеру әдісінің еңбек сыйымдылығын деңгейімен байланысты болады. Осылайша көп ретте құрастыру жұмыстарының экономикалық тиімділігі көтеру құралдарының құрылысына, құрылымына, олардың салмағына, полиспастардың жалпы көтеру мүмкіндігіне, электр лебедкаларының санына, жабдықтың алып жатқан алаңының көлеміне, биіктігіне және оны жүк көтергіштігі аз жебелі крандармен жұмыс жағдайына келтіру мүмкіндігіне байланысты.

Тік ауырсалмақты аппараттар мен құрылымдарды құрастыруда колайлы әрі экономикалық жағынан тиімді жүккөтергіш құралдар жебелі өздігінен жүретін крандар. Крандардың жүккөтергіштігі және өнімділігі мүмкіндігінше ұзақ уақыт пайдаланылғанында ғана крандар барынша тиімді қолданылды деп есептеледі. Кранның жүк көтергіштігі неғұрлым көп болған сайын оның параметрлері бойынша бір объектіде барынша пайдалануды камтамасыз ету соншалықты қиынға соғады. Осымен бірге оны бір объектіден екінші объектіге ауыстыру да күрделі болады, әрі кымбатқа түседі. Бұл карама-қайшылық жебелі өздігінен жүретін крандардың жүк көтергіштігін уақытша арттырудың түрлі әдістерін жасауға және салмақтары жеке алынған краннан едәуір көп аппараттар мен құралымдарды құрастыру кезінде екі, үш немесе төрт кранды катар пайдалануға тура келеді.

Ауыр өздігінен жүретін крандардың салмақ көтергіштік сипаттамасы мен сандарының артуына карамастан отандық және шетелдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, салмақтары 300 тоннадан және биіктіктері 40 метрден асатын аппараттарды құрастыруда өздігінен журетін құрастырушы крандары пайдаланылмайды десе де болады. Бұл мына себептермен түсіндіріледі: ауыр крандарды пайдалану, әсіресе оларды көшіру тым қымбатқа түседі, 1-2 ауыр салмақты аппараттарды көтеру үшін ауыр крандарды құрастыру алаңында ұстап отыру тиімсіз. Жебенің ұзындығын ұлғайту кранның жүк көтергіштігін күрт төмендетеді. Сондықтан биік аппараттарды құрастыру үшін тұрғызыла-тын аппараттың салмағынан жүккөтергіштігі едәуір жоғары крандар қажет. Кран жебелеріне тартпа жасау және жебелерін тіреу кран мүмкіндіктерін арттырғанмен тұракты, орынды жұмыс істеу мерзімін көбейте алмайды және еркін пайдалану мүмкіндігін азайтады. Осының нәтижесінде жабдықтың жинақталуына кеткен пайдалану шығыны едәуір артады. Қуатты крандар жылжығанында жолдардың да, тұрақтарының да саты қатты болуын талап етеді, ал бұл дайындық жұмыстарының құнын арттыра түседі.

Салмағы 300 тоннадан 700 тоннаға дейінгі тік аппараттарды орнату үшін діңгек, порталды және төрт тағанды көтергіштер сияқты жинақ қондырғылары кеңінен пайдаланылады.

Құрастырудың түрлі әдістерінің тиімділігін салыстыру кезінде жинақтау мерзімін кысқартудан және объектілерді пайдалануға беруді жеделдетуден алынатын экономикалық тиімділікті есепке алу қажет. Сондықтан жұмыс өндірісі жобаларында ауыр-салмақты аппараттар мен құрылымдарды көтеру мен орнатудың экономикалық жағынан барынша тиімді әдістерін негізге алу керек.

Ол үшін біркелкі ауырсалмақты аппараттар тобына оларды көтеру мен құрастыру әдістері үлгісінің бірнеше варианттарын алдын ала жасау негізінде еңбек шығыны мен жұмыстардың өзіндік құндарының егжей-тегжейлі есебін (калькуляциясын) жасаған жөн. Бұл, әсіресе салмағы 300 тонна және одан көп аппараттар құралымдарын құрастырғанда ерекше маңызды.

Өнеркэсіптік объектілерді салудың отандық және шетелдік тәжірибесін зерттеудің статистикалық көрсеткіш зерттеудің көрсеткіштері салмағы 300 тонна осыдан да үлкен аппараттарын құрастыру кезінде салыстыру үшін төмендегі әдістер алынғанын көрсетті: "жерден ажыратылмай-ақ" жылжымалы топсалы (платформалы), әр кайсысының жүк көтергіштігі 100 тонналық төрт діңгектің (төрт тағанды кетергіш) көмегімен құрастыру; "жерден ажыратып" әр қайсысының жүккөтергіштігі 400 тонналық екі діңгекпен құрастыру; "жерден ажыратып" жүк көтергіштігі 600 тонналық порталды көтергішпен құрастыру; топсаны айналдыра жүк көтергіштігі 200 тонналық екі діңгекпен және жүк көтергіштігі 600 тонналық екі рамалық қүралдың көмегімен асыру.

 

4. Объект құрылысының бас жоспары, техникалық-экономикалық көрсеткіштері

 

Өнеркәсіптік кәсіпорындар құрылысы немесе оларды жаңғырту жағдайында аппарат құрамаларын орнатуға дайындау үшін бүкіл даярлық жұмыстары атқарылатын құрастыру алаңы ұйымдастырылады. Алаң көлемі аппараттарды көлденеңінен, қажетті уақытша үймереттерді (материалдар, аппараттардың бөлшектері, қосымша құралдар т.б. үшін коймалар), жүк көтергіш механизмдер және такелаж, қосымша қүралдарын орналастыруға болатындай есеппен белгіленеді. Құрастыру алаңының ауданында жер асты коммуникацияларын алдын ала қүрастыру, алавды тегістеу, аппараттарды орнатылатын жерге жеткізу үшін апаратын жолдарды даярлау керек. Алаңдар сумен, электр куатымен, сығымдалған ауамен, ал қыс жағдайында бумен қамтамасыз етілуге тиіс. Тік аппараттарды іргетасқа орнатқанға дейін оларды қүрастыруды қиындататын үймереттер мен ғимараттардың жер үсті құрылыс құрылымдары салынбауы қажет, бұл біріктірілген кестеде атап көрсетіледі.

Сақтау әдісі бойынша жабдықтар мынадай топтарға бөлінеді: жауын-шашыннан қорғауды қажет етпейтін жабдықтар ашық алаңдар мен эстакадаларда, ал жауын-шашыннан қорғауды керек ететін және температуралык өзгерістер әсер етпейтін жабдықтар жартылай ашық қоймаларда (ортақ және жекелеген жаппалар), жауын-шашыннан корғауды керек ететін және температуралық өзгерістер аз эсер ететін, осы сияқты ұсақ бөлшектер жабық жылытылмайтын қоймаларда, температуралық өзгерістер әсер ететін аспаптар, жауапты механизмдер жабық жылы қоймаларда сакталады.

Жабдықтарды сақтайтын қоймалар, жаппалар, эстакадалар, жүк түсіретін, орнататын, таситын және жабдықтарды тиейтін жүк көтергіш құралдармен жарақтандырылады.

Жабдықтарды объекті жанындағы қоймаларда олардың бұзылып, бүлінуіне жол бермейтіндей және оларды тексеруге, орындарын ауыстыруға, құрастыруға кешенді түрінде беруге болатындай етіп орналастыру және сактау керек.

Салмағы 300 және одан көп тонналық тік аппараттарды құрастыру вариантының техникалық-экономикалық тиімділігін анықтау әдісінің негізіне төмендегі негізгі қағидалар алынған:

Тік аппараттарды құрылыс алаңында құрастыру жағдайының біркелкілігі және салыстырмалы варианттарда қондырғыларды, қосымша қүралдарды, жебелі өздігінен жүретін крандарды және тасымал құралдарын пайдалану мүмкіндігі, осы сияқты аппаратты іргетасқа құрастырылған, сыналған, оны көтерер алдында бұруды қажет етпейтіндей жағдайға келтірілген қалыпта жеткізу;

Жалпы қосымша процестерді, мәселен такелаждық жарақтар мен қосымша қүралдарды құрастырылатын орынға жеткізу, топсаларды, зәкірлерді, лебедкаларды орнату, осы сияқты рельс жолдарын (тірек негіздерін) арбалардың (платформаның) астына аппараттың төменгі бөлігін тіреу үшін орнатуды ыңғайластырып, бірыңғайлау;

"Материалдық каржылар" көрсеткіштеріне тік аппараттарды көтеруде бір рет қолданылатын қосымша құралдарды дайындалудың құнын көрсету;

Жұмыстардың тиімді технологиясы және әрбір вариантын крандарының және такелаждық жабдықтардың параметрлері;

Әрбір әдістің экономикалық көрсеткіштері: еңбек шығынын, машиналар мен механизмдерді, материалдарды пайдалануға кеткен шығынды, жалақыны, бөлінген қажетті күрделі қаржының пайдалану бөлігі, жұмыс ұзақтығы мен қарастырылмаған шығындарды бейнелейді.

Біркелкі тік аппараттар тобын құрастыруға кеткен жалпы шығынның есебі мына формуламен шығарылады

мұндағы С -бір немесе аппараттар тобын құрастыру жұмыстарының өзіндік қүны, теңге есебімен (өзіндік құнын шығару кезінде жалақы, қарастырылмаған шығындар, машиналарды пайдалануға, материалдарға кеткен шығындар есепке алынады); Ең құрылыс өндірісі тиімділігінің мөлшерлі коэффициенті; К - бір немесе аппараттар тобына бөлінген күрделі қаржы, теңге есебімен

мұндағы К_i - машинаның әр түрінің инвентарлы есеп-баланстық құны; і- әртүрлі машинаның бір жылдағы жұмыс алмасуының саны; Т_i. - бір немесе аппараттар тобын құрастырудағы машиналар саны.

 

Әдебиеттер:

 

1. Хамзин С.Қ. Үймереттер мен ғимараттардың құрылыс технологиясы. Оқулық. – Астана, 2003.-381 б.
2. Соколов В.А. Технология возведения специальных зданий и сооружений. Учебник. – М.: Высшая школа, 2005.
3. Теличенко В.И., Лапидус А.А., Терентьев О.М. Технология возведения зданий и сооружений. – М.:Высшая школа, 2003.
4. Терентьев О.М. Технология возведения зданий и сооружений. – М.: Высшая школа, 2003.
5. Хамзин С.К., Карасев С.К. Основы строительного производства. Курсовое и дипломное проектирование. – М., 2006.