ҮЛГІЛЕР. ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҮЛГІЛЕР

 

1. Құрылысты ұйымдастыру барысында қолданылатын модельдер.
2. Сетті кесте элементтері
3. Сеттік кестені тұрғызу

 

1. Құрылысты ұйымдастыру барысында қолданылатын модельдер.

Сызықтық график  орындауда қарапайым және  айқын жұмыстың өтуін көрсетеді. Алайда  мұнда   құрылыстың  динамикалық жүйесі  статикалық схемамен көрсетілген, ол  құрылыста белгілі бір мезетте туындаған  нысандағы  жағдайды  көрсетеді.  Сызықтық график   ондағы үлгіленетін процестің күрделілігін  көрсете алмайды,  үлгі    шынайы  түріне  сәйкес емес,  үлгі формасы  оның мазмұнымен қарама-қайшылыққа түседі. Осыдан  сызықтық графиктің  негізгі кемшіліктері туындайды: 1)  бөлек операциялар арасындаағы   көрнекі белгіленген  өзара қатынастың болмауы;  график негізіне  орнатылған  жұмыстың қатынасы құрылысшымен  графикпеан жұмыс жасау кезінде  тек бір рет  анықталады және өзгертілген ретінде тіркеледі;   мұндай  жақындаулардан  графиктегі технологиялық және ұйымдастырушылық шешімдері  негізінен  тұрақты ретін алынады және  өзінің   тәжрибелік  мәнін  оларды жүзеге асыруды бастаған соң   жоғалтады; 2) иілмейді,  сызықтық графиктің  құрылымының  қаттылығы,  жағдайды өзгертуде   оны түзетудің  күрделілігі;  қайталап  құрудың  қажеттігі, ережеге сәйкес  уақыттың жоқтығынан  орындалмайды; 3) қайта жұмыс жасау нұсқаларының күрделілігі және   жұмыстың өтуін шектеулі болжаудың мүмкіндігі; 4) қазіргі заманғы математикалық әдістерді және ЭВМ  график параметрлерін есесптеу механизациясы үшін қолданудың  күрделілігі.

Барлық тізбектелген кемшіліктер  сызықтық графикті  қолдануда басқару процесінің тиімділігін төмендетеді.

Желілік үлгі  бұл кемшіліктерден еркін. Желілік жоспарлаудың негізінде    графиктер теориясы бар-  қазіргі заманғы математика бөлімі,  соғыстан кейінгі периодта өзіндік ретінде қалыптастырылған .

График деп  осы нүкте сызықтарын байланыстыратын шексіз көптеген нүктелерден тұратын геометриялық фигураны айтамыз.(сур.1.1.қараңыз)  Қатарда  қатар биіктігі деп аталатын нүктелерді ерекшелейді. Бұл сызықтар  ребер деген атауға ие, егер олар  бейімделмесе (сур.1.1., а), және доға  сызықтар бағытқа ие болса  пайда болады.(сур.1.1.б). Желілік үлгіде    беімделген қатарлар қолданылады, олбиіктік және доғадан тұратын фигураға ие.

Сур.1.1. Қатар: а- бейімделмеген; б- бейімделген; 1—биіктік; ІІ- ребро; ІІІ- доғалар

 

Қатарларды қолдануға мысалдар ретінде  әр түрлі карталар,  схемалар, диаграммалар және т.б. қызмет етеді. Бұл жағдайларда ббиіктік ретінде    тұрғындар пункті, электрмен қамту және тұтынушылар көзі, ресурстар көлемі,  жұмысшы күш саны қызмет етеді.

Құрылыста  желілік график құрылысында   бейнелік әдісі қабылданған, онда  бейімделген  қатарда доғамен  жұмыстар  белгіленсе, ал биіктігі -  осы жұмыстарды орындау нәтижесі болып табылады.  Жұмыс нәтижесін жағдайлар деп атайды.

Жұмыстың  өтуін жоспарлау мақсаты үшін  және бақылау үшін желілік үлгіні қолданудың алғашқы  қолданылуы 1956 жылы  басталады, ең ірі  «Дюпон» компанияларымен және т.б. АҚШ   « Критикалық жол әдісі» (КЖӘ) атауымен әдіс жобаланды. Негізі ретінде  М.Уокер және Д.Келли –кіші зерттеулері   күнтізбелік жоспарлаудың ұқсас тапсырмаларын жақсы шеғшу үшін математикалық әдісті қолдану мүмкіндігі жайлы сауал  қызмет етті.

 

2. Сетті кесте элементтері

 

СПУ жүйесінде  құрылыс жұмыстарының өндіріс процесінің  өзара қатынасының  технологиялық және  ұйымдастырушылық қатынасын  көрсететін үлгілер ретінде   желілік үлгі қолданылады.

Желілік үлгі   бағдар және  айналымдардан тұратын  график түрінде  бейнеленеді.

Желілік график   есептелген  уақытша параметрлермен  желілік үлгіні көрсетеді. Желіні тұрғызу  негізінде  «жұмыс » және « оқиғалар»  түсінігі бар.

Жұмыс- бұл өндірістік процесс,  белгілі бір нәтижеге жеткізетін   уақыт және материалдық шығындарды талап ететін  процесс. СГ жұмысты  бір ғана біркелкі бағдармен  бейнелейді, (сур.2.1.), оның ұзындығы жұмыс ұзақтылығымен  байланыстырылған.  Бағдармен  жұмыс атаын көрсетсе, ал бағдар астында -  жұмыс күндеріндегі  жұмыс ұзақтығын   көрсетеді және   қажет болған кезде   жұмыс күнінің және ауысым санын көрсетеді.  Бағдар астында  тағыда  СМР сметалық құнын, жұмыстың физикалық көлемін, жұмыс орындаушының сметалық құнын  көрсетуге болады. Графиктің  қолданылуына  байланысты  жүргізіліп отырған жұмыс параметрлерінің мазмұны  өзгере алады, бірақ  жұмыстың ұзақтылығы және атауын әрқашан көрсетіп отырады.

Күту -   уақыт шығынын талап ететін және  ешқандай материалдық ресурстарды талап етпейтін  процесс. Күту, негізінде   жұмыстар арасындағы  технологиялық немесе ұйымдастырыушылық  үзіліс болып табылады.

Технологиялық күтуге  кейбір  мысалдар келтіреміз.  Цемент төсем жасау кезінде  орамды  кілем астында  оның қатуы үшін белгілі бір уақытты талап етеді, одан кейін жабындау жұмыстарын жасауға болады.  Бұл аралық  күту аралығы болып табылады. Технологиялық күтудің басқа мысалдары ретінде    жұмыста  жылы мезгіл  басталғанға дейін үзіліс болып табылады.  Егер ағаш шеберлері бригадасы   басқа жұмыстармен  айналысса және  осы себеп бойынша   бетон құрылымдарды  ағашпен жабу  жұмыстары орындалмаса, онда  бұл мысал  ұйымдастырушылық  күтуге мысал болып табылады.  Күту   жұмыс сияқты   біркелкі  бағдармен  ұзақтылықты және  күту атауын көрсетумен бейнеленеді. (сур.2.2.)

Сур.2.1.  Жұмыс және оқиғалардың бейнеленуі

Сур.2.2 Жұмыс және күтудің бейнеленуі

Сур. 2.3. Байланыстылықтың бейнеленуі

 

Байланыстылық жұмыстың технологиялық және  ұйымдастырушылықты  көрсету үшін  өзара байланыс үшін енгізіледі және  уақытты және ресурстарды талап етпейді.  Байланыстылық  үзік бағдармен белгіленеді.  Ол  оқиғаны аяқтау бірізділігін анықтайды. Мысалы, 11-12 байланысы (сур.2.3.) есік жақтауын орнатуды аяқтаумен  төсем астына құмды дайындауды аяқтаудың  технологиялық  қажеттілігімен туындаған, олсыз  еден астында цементті төсемді қондырғы бойыншща  жұмыстарды орындау мүмкін емес.

Оқиға -  бұл бір немесе бірнеше жұмыстардың аяқталу фактысы,  келесі жұмыстардың басталу үшін қажетті және жеткілікті.  Кез- келген   оқиғаның желілік үлгісі  жұмыстың  технологиялық және ұйымдастырушылық бірізділігін бекітеді. Оқиға   шеңбермен немесе  басқада геометриялық  фигурамен бейнеленеді, олардың ішінде   белгілі бір нөмер көрсетіледі –оқиға коды. Оқиға  қарастырылып отырған  жұмысты шектейді және  соған байланысты бастапқы және соңғы болуы мүмкін.

Бастапқы оқиға  берілген жұмыстың  бастамасын анықтайды және  сол жұмыстың аяғы болып табылады. Соңғы оқиға  берілген жұмыстың аяқталуын анықтайды және  келесі жұмыстардың  бастамасы болып табылады. Бастапқы оқиға- қарастырылып отырған СГ  шекарасында  болып жатқан жұмыстарға ие емес оқиға. Аяқтаушы  оқиға -   қарастырылып отырған желілік график аралығында   келесі жұмыстарға ие емес оқиға(сур. 2.4) Күрделі оқиға- екі немесе одан көп жұмыстар еніп жатқан немесе шығып жатқан оқиғалар ( сур.2.5).

Сур.2.4. Оқиғалардың, жұмыстың (а) және байланыстылықтың (б) бейнеленуі

Сур.2.5. Күрделі оқиғалардың бейнеленуі

 

Жол - СГ жұмыстың үздіксіз бірізділігі. Оның ұзындығын  оны құраушы жұмыстың ұзақтылық қосындысымен анықтайды. Бастапқы және аяқтаушы  оқиғалар арасында СГ  бірнеше жол бар. Бастапқыдан аяқтаушыға дейінгі жолды толық жол деп атайды. Жол тағыда   болып жатқан  жол болуы да мүмкін – бұл бастапқы оқиғадан берілгенге дейінгі  толық жол, тағыда келесі – берілген оқиғадан келесіге дейін. Жол  жұмыстың немесе оқиғаныәң бірізділігімен сипатталады.

Критикалық жол деп  барлық толық жолдан  ең  ұзын  толық жолды атайды. Оның ұзындығы  СГ бойынша  жұмыстарды орындаудың мерзімін анықтайды. Графикте  бірнеше критикалық жол болуы мүмкін. Критикалық жолда жатқан  жұмыстарды критикалық деп атайды.  Критикалық жұмыстардың ұзақтығын  арттыру  сәйкесінше  СГ бойынша  жұмыстың жалпы ұзақтылығын арттырады, ал қысқарту  кейбір азаюларға алып келеді.

Берілген көлемге   критикалық жолдан ұзақтылығы біршама аз жолдарды критикалыққа жақын деп атайды. Барлық критикалық және критикалыққа жақын жұмыстарды  критикалық аумақ деп атайды. Осы жолдарда жатқан жұмыстар өздеріне назарды талап етеді,  критикалық жолдың жұмысы сияқты.

 

3. Сеттік кестені тұрғызу

Желілік графикті тұрғызу ережелері келесідей:

1.   СГ бағдарының бағытын солдан оңға қабылдау қажет;

2. график формасы қарапайым, бөгде қиылысуларсыз болуы тиіс, көптеген жұмыстарды горизонталь сызықтармен  бейнелеу қажет.

3.  паралель жұмыстарды орындағанда, егер бір оқиға екі жұмыстың бастамасы қызметін атқарса  байланыстылық және қосымша оқиға енгізіледі(сур.3.1.), болмаса түрлі жұмыстар  бірдей кодқа ие болады.

4. егер сол немесе басқа жұмыстар  алдыңғысын біртіндеп орындаудан соң басталса, онда бұл жұмысты бөліктерге бөлу қажет.

Сур. 3.1. паралель жұмыстардың бейнеленуі:

А-дұрыс емес; б-дұрыс.

 

5. Желіні бекіту  келесі ережелерді сақтаумен жүргізіледі: 1) СГ жұмыстар тобы  бір жұмыс сияқты  бейнелене алады, егер осы топта бір бастапқы және  бір соңғы оқиға болса; 2) бір жұмысқа  бір орындаушыға бекітілген жұмысты бекітуге болады.3) бекітілген желіге  жаңа оқиғаны енгізуге болмайды,4) бекітілген графикта жұмыс атауы  бекітілетін жұмыс атауымен байланыста болуы тиіс; 5) бекітілген графикте сақталатын оқиғалар коды   бөлшектік графиктегідей болуы тиіс (сур.3.2)

6.СГ тұрғызған кезде келесі қателіктер болуы мүмкін.СГ «тұйықталулар», «құйрықшалар» және «циклдар болмауы тиіс. «тұйықталулар»- бірде бір жұмыс шықпайтын оқиға, мысалы оқиға6 (сур.3.3). «құйрықшалар»-бір де бір жұмыс енбейтін оқиға, мысалы оқиғп 2. «Цикл»-өздері шыққан  оқиғаға қайта оралатын тұйық контур, мысалы жолдар  1-4-3-1  және 8-9-10-8. Егер батапқы тұрғызуда  мұндай жағдайлар  анықталса, онда бұл бастапқы берілгендердің  қате екендігін білдіреді және графикті қайта тексеру қажет.

 

Сур.3.2. Желіні бекітуге мысалдар: а,в-бекітуге дейін; б,г-бекітуден соң.

Сур.3.3 желі бөлігін «тұйықталумен», «құйрықшалармен», «циклдармен» дұрыс емес тұрғызуға мысалдар

Сур.3.4. Оқиғаларды кодттау схемасы

 

7. Оқиғаларды нөмерлеу  уақыт бойынша  жұмыстың бірізділігіне сәйкес келуі тиіс, болып жатқан оқиғаларға төмен нөмерлер беріледі. Оқиғаларды нөмиерлеуде  желіні соңғы тұрғызудан соң жүргізу ұсынылады және  бастапқы оқиғадан жүргізу қажет, оған нөлдік немесе бірінші нөмер беріледі.  Келесі оқиғаларды  нөмерлеуге болмайды, егер  ондағы оқиғалар нөмерленбесе.

Кодтауды  горизонталь немее вертикаль әдіспен жүргізуге болады. Горизонталь әдісте оқиғаны солдан оңға түзу сызықпен бірінші жұмыспен қиылысқанға дейін жүргізеді. Вертикаль әдісте  нөмерлеуде  жоғарыдан төменге қарай мына жағдайларды есепке алып  бастайды:  келесі оқиғалар алдыңғыдан соң нөмер алады (сур.3.4).

Желіні тұрғызу.  Желіні тұрғызудағы бағыт әр түрлі сипатқа ие болуы мүмкін. Негізінен СГ бастапқыдан аяқтаушыға  немесе керісінше  аяқтаушыдан бастапқыға  тұрғызады. Бірақ график ті  кез-келген оқиғадан екі бағытта тұрғызуға болады: бастапқыдан аяқтаушы оқиға дейін.

Желіні тұрғызуда  жұмыстардың бюірізділігі және өзара қатынасы мынадай сауалдармен анықталуы мүмкін: 1) қандай жұмыстарды орындау қажет және  берілген жұмысты бастау үшін қандай жағдай жасау қажет;2)  қандай жұмыстарды  берілген жұмыспен паралель дұрыс орындауға болады;3)  қандай жұмысты берілген жұмысты толық аяқтаған соң  бастауға болады. Бұл сауалдар  бөлек жұмыстар арасындағы технологиялық өзара қатынасты ашады және  СГ логикалық қаталдығын қамтиды.

 

Әдебиеттер:

1. Организация и планирование строительного производства. Под редакцией А.К.,Шрейбера М., Высшая школа 1987, 368с.
2. Дикман Л.Г. Организация и планирование строительного производства М., Высшая школа, 1988, 588с.
3. И.А. Сухачев. Организация и планирование строительного производства. Управление строительной организацией. М., Стройиздат, 1989, 752с.