Пневмониялар

Пневмония — өкпенің респирациялық бөлшектерінің басым зақымдануымен, альвеолалардың экссудациясымен сипатталатын, бірақ зақымдалған анатомиялық құрылымдардың бұзылысына әкелмейтін өкпенің жедел инфекциялық қабыну процесі.

Пневмония  —  жиі  кездесетін,  өлімге  әкелетін  себептердің ішінде    алтыншы орындағы,    ал    ауруханаішілік    инфекциядан болатын өлім себебі ретінде бірінші орындағы ауру. Соңғы 30 кылда оның жиілігі бес есе көбейіп, казіргі кезде 1000 адамға шаққанда даму саны 10-13,8 шамасында. Пневмониядан ауруханадағы өлім саны 8,0-8,7%.

Этиологиясы.             Пневмонияның         дамуына         көптеген  қоздырғыштар - бактериялар, микроплазма, хламидия, легионелла, саңыраукұлақшалар, қарапайымдар т.б. әкеледі. Этиологиясына карай пневмонияның 40-ка жуық түрлері белгілі. Бүл салада вирустардың тікелей әсері толық дәлелденбеген. Көптеген мәліметтер бойынша вирустар тыныс жолдарының жыбыр эпителиін зақымдау, қорғаныс қасиетін төмендету арқылы бактериялық флораның енуіне жол ашады. Грипптің, ЖРВИ эпидемияларында пневмония жиіленеді

Дерттің дамуында қоздырғыштармен қатар бейімдеуші ықпалдардың да маңызы зор: суықтау (пневмония салқын мезгілдерде жиіленеді); кеуде сарайының жарақаттары; іш қуысының операциялары; дене қимылын шектейтін ауыр жағдайлар; аспирацияға алып келетін себептер (ингаляциялық наркоз, алкогольмен улану, кома, жуйке аурулары); балалық және көрілік жас (беске толмаған балалар және 65-тен асқан кәрі жастағылар); тыныс жолдарының фондық аурулары (бронхтық астма, бронхит, даму акдулары, ЛОР патология, болып өткен пневмониялар); шылым шегу; қоршаған ортаның зиянды әсерлері; жүрек шамасыздығы; иммундық супрессия, иммундық тапшылық жағдайлары: цитостатиктік, стероидтық ем, лейкопения, қантты диабет, ЖИТС

Патогенезі. Пневмонияның басты себепкері - инфекциялық қоздырғыштар. Оның дамуы инфекцияның сырттан түсуінен немесе ішкі флораның белсенділігінің артуынан болады.

Экзогендік инфекция немесе аутоинфекция өкпенің
респирациялық бөліктеріне бронхтар, қан, лимфа арқылы түседі,
бірақ инфекция түсуінің негізгі жолы — бронхтар. Ингаляция немесе
аспирация арқылы түсетін мұрынның, көмекейдің, жүгқыншақтың
микроорганизмдері. Мұрын, ауыз, жүтқыншакгың кілегей қабығын
мекендеген            микроорганизмдер            ласталған            секретпен аспирацияланып өкпенің респирациялық бөліктеріне түседі. Осылайша, мұрынның, қосымша қуыстардың немесе бадамша бездерінің микрофлорасы пневмонияға соктырады

Инфекцияның қан арқылы түсуі екіншілік пневмонияға тән (сепсисте, жалпы инфекциялық ауруларда, тромбоэмболияларда дамитын). Инфекция лимфамен сирек түседі (кеуденің жарақатында). Инфекциялық емес, мәселен сәулелік дәрмектік, уыттық, кәсіптік пневмонияның өзінде де, басында қабыну асептикалык болғанымен, көп кешікпей инфекция қосылады. Сау адамның    тыныс    жолдарына    инфекция    түскенде    оны    жоюға дағдыланған қорғаныс механизмдері іске қосылады. Қорғаныс механизмдері көмекейден әрі орналасқан тыныс жолдарының стерильді күйін қамтамасыз етеді.  Мәселен, көмекейге бөгде зат түссе - дауыс саңылауы рефлекторлы жабылады, ал трахея мен ірі бронхтардан бөгде денелер жөтелмен шығарылады./ Көмекейден кейінгі ауа жолдарының ішкі беті, түпкі бөліктеріне дейін түкті эпилелиймен және кілегеймен қапталған. Түкті эпителий бөгде заттарды ұсақ, жіңішке бронхтардан ірі бронхтарға жылжытып, ақырында көмекейге түсіреді, содан кейін лас кілегей кақырылады немесе жұтылады

Тағы бір қорғаныс механизмі — иммуноглобулиндер. Соның бірі тыныс жолдарындағы  вирустық инфекциядан қорғайды, бактериялардың аглютинациясын камтамасыз етеді, инфекцияның кілегей қабыкқа енуіне жол бермейді, микроорганизмдердің уытын бейтараптайды.

Сонымен қатар, альвеолалардың қабырғасында мекендейтін макрофагтар микроорганизмдерді жояды және фагоциттердің қорғаныс қасиетін арттыратын заттарды бөледі. . Инфекциямен күресу қажетті болса қанның нейтрофилдері, лимфоциттері өкпе паренхимасына келіп жиналады.

Аталған қорғаныс механизмдерінің біреуінің зақымдануы пневмонияның дамуына септігін тигізеді. Мысалы, мастық, бас миының жарақаты, эпилепсия, наркоз, наркотиктер мен ұйықтатқыш дәрілерді артық дозада қолдану, бас миы тамырларының аурулары, т.б. жөтелді, дауыс саңылауын жабатын рефлексті тежеп, ауыз-жұтқыншақ секретінің аспирациясына септігін тигізеді. Кейде тыныс шығару екпінінің және жөтел, рефлексінің әлсіреуі де пневмонияның дамуына алып келеді, мәселен кеуденің және іш қуысының операциялары, кифосколиоз, бұлшықеттің әлсіздігі, өкпенің обструкциялық аурулары, "Фахеостомия. Жасы ұлғайған адамдарда, шылым шегетіндерде респирациялық-вирустық кеселдерден кейін мукоциллиарлық транспорттың      қызметі      төмендейді.      Қабыну      салдарынан бронхтардың  ісінуі,  қою  кақырықпен  бітелуі олардың  тазаруын нашарлатады.    Жергілікті   қорғаныс    механизмдерінің    осылайша әлсіреуінен, мәселен, созылмалы бронхитте трахея мен бронхтарда микроорганизмдер   жайылып,   көбейеді   (әсіресе,   пневмококтар,гемофильдік бактериялар). Сонымен инфекцияның     тыныс     жолдарының     төменгі бөліктеріне  түсуіне  бірден-бір  себепкерлері:  мастық,  салқындау, наркоз, тітіркендіргіш газдар, шаң, бронхит.    Пневмонияда   қабынудың   экссудаттық   компоненті   басым.

Уыттың әсерінен капиллярлардың өткізгіштігі артады,альвеолалардың қуыстарында экссудат мол жиналады. Жиналған экссудат баска альвеолаларға таралады Экссудат альвеолаларға екі жолмен түседі — сұйықгықгың Кон тесіктерінен бір альвеоладан екіншісіне құйылуы және бронх арқылы өтуі. Паренхималық және интерстициялық тіннің қабынуынан және альвеолалардың экссудатқа толуынан зақымданған ошақга инфильтрат пайда болады. Ісінуінен кабынған аймақтың көлемі ұлғаяды, желденуі төмендейді және диффузиялық касиеті жойылады. Қабыну ошағы көлемді болса, онда тыныс жетіспеушілігі дамиды.

Қазіргі кезде 1995 жылғы ресейлік пульмонологтар конгресінде пневмония туралы келісім бойынша қабылданған жіктеме қолданылуда.

Пневмонияның жаңаша жіктемесі.   (Пулъмонологтардың 5-ші\ үлттық конгресі, Мәскеу, 1995).

I.          Пневмонияның этиологаялық тұрлері.

II. Пневмония   дамуының   эпидемиологиялық  жағдайларына қарай түрлері.

1.        Ауруханадан тыс (біріншілік, амбулаторлық, үй жағдайында дамыған).

2.        Ауруханалық (ауруханаішілік, нозокомиальдік).

3.        Атипті пневмониялар.

4.        Иммундық жетіспеушіліктің үстінде дамыған пневмониялар.

5.        Нейтропения үстінде дамыған пневмониялар.

III. Пневмонияның орналасуы және көлемі (бір жакты ~сол; оң   жақты: а)тотальді;   б)   бөліктік;   в)   сегменттік;   г)бөлшектік;  д)   орталық     ("түбір   маңы");     қос  жақты (көлемін көрсетіп).

IV.  Пневмонияның    ауырлық    дәрежесі     (ауыр,     орташа ауырлықты, жеңіл)

V.              Асқынулары (өкпелік, өкледен тыс).

VI.         Пневмонияның        фазалары қызу, шешілу, реконвалесценция (сауығу),созылыңқы барыс.

Ауруханадан тыс дамыған пневмониялар

Егер  де  пневмонияға  әкелетін   инфекция  ауруханадан  тыс жағдайларда жұқса, ол ауруханадан тыс дамыған пневмония болып табылады. Сонымен, бұл топтағы пневмониялар - ауруханадан тыс, әдетте,     үй     тұрмысының    жағдайында     дамитын     пневмония- Пневмонияның басқа топтарына қарағанда, оның қоздырғыштарън сәл   ерекше,   ең   жиі   қоздырғыштары:   (60-95% -да)   пневмококк, сирегірек   -   клебсиелла,   стафилококк,   стрептококк,   гемофильді таяқшалар,   микоплазма,   хламидиялар,   т.б.   Жиілеу   ауратын   ер адамдар.    Негізгі    бейімдеуші    факторлары    -    суықтау,    жедел. респирациялық инфекция. Өкпенің зақымдану көлемі әр турлі.

  Пневмококктік пневмониялар.

Пневмококктік    пневмониялар    ауруханадан    тыс    дамыған пневмониялардың    ең   жиі   түрі   Пневмококк   сау   адамдардың көмекейінде 5-25% табылады. Пневмония көбіне аутоинфекцияның төмен түсуінен дамиды.

 Пневмококктік пневмония, организмнің реакгивтілігіне тәуелді екі клиникалық түрде дамиды: крупозды және ошақты. Крупозды пневмонияда қабыну процесі өкпенің бөлігін, сегментін толық қамтиды. Зақымданған ошақга рефлекторлық спастикалық аталектаз пайда болады және бактериялық улардың әсерінен капиллярлар, жасушалар, альвеолалар мембраналарының өткізгіштігі артады. Сондықган зақымданған аймақга альвеолалар фибриндік экссудатқа толады және капиллярлық арнада қан ағымы бұзылады /Ауру, ем жүргізбеген табиғи барысында, циклды дамып бірнеше сатымен жүреді. Табиғи барысында дамыған классикалық пневмококктық пневмонияның үш сатысын айырады.

1. Тасу (гаперемия) сатысы алғашқы - 1-3 тәулікке созылатын. Құрамында пневмококтар мен фибрині өте көп экссудат альвеолаларды бірінен соң бірін, біртіндеп толтырады. Бұл процесс бүкіл бөлікті қамтып, висцеральды плевраға жетіп тіреледі. Висцеральды плевра анотомиялық бекет ретінде, экссудаттың әрі қарай тарауын тоқтатады. Бірақ сұйықгық аса мол болса, ол бронх арқылы көршілес бөлуінің бронхтарына құйылуы мүмкін. Қабынуға плевраның қатысуы плевриттің дамуына алып келеді

Бауырлану (гепатизация, тығыздалу) патанотомия саласынан екі фазамен дамиды:

а) қызыл бауырлану (аурудың 4-5-тәуліктері) - альвеолалар ішіңдегі экссу-датқа эритроциттер, нейтрофильдер, фибрин көп мөлшерде өтеді. Жиналған нейтрофилдер пневмококтарды немесе өзге микробтарды фагоцитоздап, инфекцияның әрі қарай таралуын жейді;

[ ә) сүр бауырлану (аурудың 6-7-күндері), тығыздалған өкпеде лейкоциттердің саны басым болып, фагоцитоз процесі аяқгалады, нейтрофилдерден бөлінген протеолиздік ферменттер ұйыған экссудаптті сұйылта бастайды.

Шешілуі (сауығу). Альвеолаларға келген макрофагар актериялардың, фибриннің, өлген нейтрофильдердің қаддықгарын тазартады.   Экссудагтың   біразы   сіңіріледі,    ал   қалғаны қақырықпен шығады. Өкпенің анотомиялық құрылымы осылайша, қалпына келеді.

Клиникалық көрінісі

Көрінісіндегі  басты     синдромдар     (бұл     синдромдар     тек пневмококктік    емес,    пневмониялардың    барлық    этиологиялық еріне ортақ).

Интоксикациялық  (әлсіздік,   делсалдық,   тәбеттің   жойылуы, бастың ауыруы, бұлшықетгердің ауырсынуы, жүрек соғуы).

 Өкпенің   қабыну    өзгерістері   (қақырықгы   жөтел,    кеуденің ауырсынуы,           тыныс қимылында бір жағының калыңқылығы, дауыс дірілі   мен   бронхофонияның   күшеюі,   перкуссиялық   дыбыстыц қысқаруы, ылғал сырылдар, осы ауруға тән рентгендік өзгерістер).

Бейспецификалык кабыну өзгерістері (қалтырау, қызудың көтерілуі, канның жедел фазалық көрсеткіштерінің жоғарылауы: лейкоформуланың солға ығысуы, нейтрофильдік лейкоцитоз; ЭТЖ-ның жоғарылауы, СРБ-тың пайда болуы, фибриногннің көбеюі).

Тыныс жетіспеушілігі (ентікпе, тахипноэ, үстірт тыныс, гипоксемия).

Кеуде-құрсақтық синдром (диафрагмалық плевраның] зақымдануынан ауырсынудың іш куысына тарауы).

Өкпеден тыс зақымданулар (гепатит, миокардит гломерулонефрит, энцефалопатия, менингизм, нефропатия).

Бөліктік пневмококктық классикалық түрі төтеннен қатты қалтыраудан, бастың ауыруынан, дене қызуының пневмонияның 39-40°С-ға дейін тез көтерілуінен басталады. Кейде оның кенет басталуы соншалықты, науқас қай сағатга ауырғанын айтып бере алады. Бірақ, науқастардың тең жартысында ауырар алдында бірнеше, күн немесе аптаның ішінде синдром белгілері болады: жоғары тыныс жолдарының инфекциялық қабынуы, әлсіздік, тершеңдік, делсалдық, дененің ауырсынуы, қабырғааралық невралгия. Бірінші, немесе екінші тәуліктен науқас жөтеле бастайды, жөне бүйірді шаншуы қосылады. Ауырсынудың демді терең алғанда күшеюіне науқас сақ жөтеледі. Жөтел басында қүрғақ, ал кейін ақшыл түсті көпіршікті қақырық түсе бастайды. Құрамында лейкоциттер мен фибриннің көбеюінен қақырық біртіндеп бүлыңғырланады, көп кешікпей түсі темір татына үқсайды, Фибриннің молдығына қақырық өте жабысқақ, оңайлықпен бөлінбейді. Пневмон: шешіле келе қақырық сүйылып модаяды, қүрамындағы лейкоциттер мен эритроциттердің саны азаяды/

Пневмония басталған шақта науқастардың бірқатарында кеуде, өте қатты шаншып ауырады. Әдетте плевраның зақымданған аймағы шаншу кадалғандай ауырады. Шаншу дем алғанда, жөтелгенде, қолмен қатты басса күшейеді. Науқас, қабырғаларының қозғалысын шектеу үшін, ауыратын бүйірінде жатуға тырысадьі. Кеуде қимылын қолмен, компреспен шамалы шектесе немесе плевра куысына сұйықтық жиналса - ауырсыну басылады, Зақымдау ошағының орналасуына байланысты, ауырсыну немесе құрсақтың жоғары аймағына тарауы мұмкін.

Дене қызуының аса биік кезінде ерін мен ауыздың айналасына үшық шығады, тыныс 25-40-кз, кейде 50-ге дейін жиіленеді, "жылы" цианоз пайда болады. Тыныс үстірт, тыныс қызметіне қосымша бұлшықеттер қатысады. Кеуденің зақымданған бөлігінің қозғалысы қалыңқы, дауыс дірілі күшейген, перкуссиялық дыбыс қысқарған. Гиперемия сатысында зақымданған аймақтағы қысқарған   дыбыс   тимпан   ревді,   тындағанда   әлсіз   везикулалық тыныспен   бірге   крелитация   (сгерііасіо   іпсіих),   кейде   кішігірім  аймақга ылғалды, бірен-саран қүрғақ сырылдар естіледі)

Тығыздалу сатысында тұйық дыбыс, бронхтык тыныс, ал ілеспелі бронхит болса, құрғақ сырылдар анықгалады. Зақымдану ошағында бронхофония күшейеді, крепитация жойылады, плевра үйкеліс шуы болады.

/ Шешілу сатысында тұйық дыбыс біртіндеп ашық дыбысқа айналады, жойылған крепитация  қайтадан пайда болады. Бронх тынысы алдымен катаң везикулалық тынысқа, көп ұзамай кәдімгі везикулалық тыныска айналады. Бұл кезде ылғал сырылдар да естілуі мүмкін). Пневмококтік (бөліктік) пневмония плевритпен қосарлануы ықтимал. (Көбіне құрғақ плеврит дамиды. Құрғақ плевритте плевра үйкеліс шуы естіледі, ал плевра қуысына сүйықтық жиналса, онда дауыс дірілі жойылады, перкуторлық дыбыс түйықталады, тыныс шулары шаққа естіледі, кейде естілмейді. Жиналған сүйықгық мол болса, кеуде ортасы сау жақка ығысады. Егерде плеврит бірінші күннен қосылса (парапневмониялық плеврит), онда интоксикация мен тыныс шамасыздығының күшеюінен, аурудың барысы едәуір ауырлайды. Кейін, плевриттің салдарынан плевра қуысында жабысқақтар түзілуі мүмкін.

Жүрек-тамыр жүйесінен пульстің жиіленуі, ал аса ауыр жағдаиларда қанайналым шамасыздығының (жедел өкпетекті жүрек) дамуы ықтимал. Жүрек соғу көлемінің ұлғаюынан арту үстінде систолалық шу естілуі мүмкін. Шамамен 5-9 күннен кейін қызба бірден критикалық түрде төмендейді. Қызу төмендеген кезде науқас ағыл-тегіл терлейді, әлі қүриды және тахикардиясы күшейеді. Қызуы төмендеген соң ентікпе мен жүрек соғу саны азаяды, ұйқы дұрысталадьі.

Қазіргі уақытта антибиотиктерді дер кезінде қолдану бөлікгік пневмонияның барысын  күрт   өзгертті.   Сол   себептен  жоғарыда суреттелген, қызбасы 7-10 күнге дейін баратын, крупозды аталған пневмонияның     классикалық     түрі     жеңіл   барысты     ошақгы пневмонияға ұқсайтын болды. Ем тиімді болса дененің қызуы 2-3 тәулікте     төмендейді,     интоксикация     жойылады,     қабынудың физикальдік белгілері азаяды;       2-3 аптада қанның лабораториялық көрсеткіштері өз қалпына келеді, рентгендік өзгерістер тарқайды, физикалдік өзгерістер жойылады; 4 аптада адам толық сауығады. Бірқатар науқастар осы уақыпың ішінде толық сауықпайды,  евмониясы бір айдан артыққа созылады (созылыңқы барысы). «евмонияның   созылынкы   барысы   -   оның   4   аптадан   артық зьілу     Бұл организм реактивтілігінің төмендеуінен, пневмония  кеш  басталуынан  болады.   Кей  жағдайларда,   әсіресе  кәрі ағыларда,   бұрыннан   келе   жатқан   созылмалы   аурулары   бар  (бронхтық   астма,    созылмалы    бронхит,    алкоголизм) пневмонияның барысы аса жіті болмайды. Қызба, жөтел, ентікпе біртіндеп өрістейді, бірақ кейін өкпеден тыс белгілердің (сана бұзылысының, әлсіздіктің, т.б.) тез қосылуынан наукастың күйі ауырлайды.

Пневмонияның орналасуына қарай клиникалық ерекшеліктері

Пневмониялық процестің орналасуына қарай өкпе қабынуының көрінісінде бірқатар ерекшеліктер болады. Төменгі бөліктік пневмонияда диафрагмалық плевра зақымданса - ауырсыну іш қуысына тарап, ішек қызметінің бұзылысына әкелуінен, іштің өткір ауыруына ұқсас көрініс береді, мәселен аппендициттің, жара перфорациясының, жедел холециститтің,  т.б. Мұндайда пневмонияның көрінісі көмескі, ал іштің ауырсынуы басым болуынан, қате диагноз қойылып, науқастар кейде операцияға алынады. Оң жақты төменгі бөліктік пнгевмония уытты гепатитпен жиі асқынады. Сондықтан, пневмонияның көрінісімен бірге бауырдың ұлғаюы, сарғаю, ферменттер белсенділігінің артуы, әсіресе ішкіш адамдарда, жиі анықгалады.

Сол жақты пневмонияда медиастиналық плеврит болса, онда төс арты мен жүрек тұсы миокард инфарктына ұқсас ауырсынуы мүмкін.

 Жоғарғы бөліктік пневмонияда уытты энцефалопатияның көріністері басым болады: ұйқысыздық, бастың қатты ауыруы, менингизм, қозу, сандырақ, елестер, кейде жедел психоздың көрінісі. Пневмониядан сауыкднның өзінде бастың ауыруы, астения 5-6 айға созылуы мүмкін. Мұндай көрініс, әсіресе алкоголизмге шалдыққандарға.

Диагностикасы. Рентгендік зерттеуде бірінші күні айқьш \ көрінетін инфильтрациялық көлеңкелер болмайды, бұл кезде әрең байқалатын вуаль тәрізді нәзік көлеңкелену болуы мүмкін. Оның интенсивтілігі біртіндеп күшейіп, нағыз шыңына 5-тәулікке жетеді. Инфильтрация ошағы 1-2 сегментті, бір бөлікті немесе одан ірі аймақгы қамтиды.

Инфильтрациялық көлеңкелену өкпенің плевраға жақын кортикальды аймақгарында, әсіресе бөлікаралық плевраның маңында қоюлау,  интенсивтілігі көбіне гомогенді емес.

Инфильтрацияның фонында күшейген өкпе суретін, өкпе түбірінің ұлғаюын ажыратуға болады. Төменгі бөліктік пневмонияда закымданған жақгағы диафрагманың кұмбезі биіктейді, деформацияланады. Пневмония көбіне оң өкпенің төменгі және жоғарғы бөліктерінің артқы сегменттерінде орналасады. Бөліктік пневмонияның рентгендік көрінісінде өкпенің бір бөлігінің, ал тотальді пневмонияда өкпенің тұтас интенсивті гомогенді көлеңкеленуі анықталады(1-сурет).

Емнің нәтижесінде бұл өзгерістер жойылады, бірақ кейде рентгендік   динамика   клиникалық   динамикадан   бірнеше   апта анализінде лейкоцитоз 15-30хл дейін көбейеді нейтрофилдердің ішінде улық түйіршіктердің болады. Лейкоциттіі формулада нейрофилдердің жетілмеген жас түрлері көбейеді Пневмоиияның аса ауыр түрінде лейкопения болуы мүмкін. Болжамның нашарлауын көрсетеді. Сонымен бірге өкпе  қабынудың биохимиялық белгілері анықталады: Қанның газдық құрамында гипоксемия гиперкапния және респирациялық алколоз анықгалады. Кақырықта белоктын, фибриннің, эритроцитгердің, лейкоциттердің мөлшері көп. Қақырық жағындысын Грамм бойынша бояп зерттегенде көбіне пневмококгар анықталады.

Пневмонияның асқынулары. Асқынулардың өкпелік (жергілікті, спирато) және өкпеден тыс (респираторлық емес) түрлерін

Респираторлык аскынулар:

•       ателектаз  -   көбіне  қақырықтың уақтылы  бөлінбеуінен  және бронхтардың    кілегеймен бітелуінен болады;

•      өкпе іріңдігі — әдетте алтын сары стафилококк, клебсиелла,тағы басқа      грам-теріс      бактериялармен      қоздырылған      және аспирациялық,   ауруханалық   пневмонияларда,   алкоголиктерде жиі дамиды;

•      өкпенің уытты ісінуі (респиратолық дистресс синдром);

•      плевритгер, плевра эмпиемасы;

•      тыныс шамасыздығы.

•      бронхтық обструкция синдромы.

Респираторлық емес (өкпеден тыс) асқынулар:

•      сепсистік   процестер    (инфекциялық   эндокардит,    перитонит, менингит,    ми    абсцесі,    іріңді    артрит,    тромбофлебит).    Бұл асқынулар грам-оң коктік инфекцияда жиілеу;

•      инфекциялық-уытты шок;

•      уытты энцефалопатия (делирий).

Өкпеден тыс асқынулар негізгі инфекцияның салдарынан, мысалы, микоплазмалық және вирустық пневмониялардың немесе пневмонияның емінде қолданылған дәрілердің аллергиялық реакциясынан дамуы мүмкін.

Дифференциалдық диагноз.

Пневмонияны өкпе инфарктынан, экссудагты плевриттен, этелектаздан, өкпе ісіктерінен, пневмониттен, өкпе васкулиттерінен, туберкулезден, өкпенің шашыраңқы (диссеминацияланған) процестерінен айыру қажет»

Өкпе инфаркты. Өкпе инфарктынан травмаға, операцияға, осыдан бүрын тыныс жолдарының инфекциясымен ауырмаған және қозғалуға шамасы келмейтін немесе тромбофлебиті бар науқастарда күдіктенген жөн. Дене қызуы 39°С-д/н аспайды, қалтырау болмайды, жөтел онша мазаламайды. Бірақ қан кақыру байқалады. Қақырған қанның түсі көбіне алқызыл. Әдетте, плевра да зақымданады (плевралық ауырсыну, үйкеліс шуы болады). Пневмониядан айырмашылығы — қандағы лейкоцитоз аса жоғары емес және таяқша-ядролық ығысу болмайды, тромбтың ыдырауынан билирубиннің мөлшері көбейеді. Диагностикасында билирубиннің көбеюіне көңіл бөледі. Ренттендік тексеруде: плеврамен түтасқан киық тәрізді, өкпе сегментіне сәйкес, көлеңке анықталады. ЭКГ-да жүректің оң бөліктеріне күш түсу көріністері пайда болады. Күдіктенген жағдайларда өкпе артериясы тармақгарының бітелуін анықгау үшін радиоизотоптық зерттеу немесе ангиография жүргізіледі.

Экссудатты плеврит. Плеврит көбіне біртіндеп басталады, жөтелі қүрғақ, барысы онша ауыр емес. Дауыс дірілі жойылады немесе әлсірейді. Жиналған сүйықгык рентгендік зерттеуде айқын көрінеді.

Пневмонит немесе өкпе васкулит. Кейде пневмонияға үқсайды — қызба, ентікпе, кеуде сарайының ауырсынуы, қан қақыру, өкпенің инфильтрациялық өзгерістері байқалады. Мүндай жағдайда кеселдің созылыңқы барысы, жүйелік аурулар белгілерінің және өкпе гипертензиясының болуы пневмониядан айыруға көмектеседі. Антибиотиктер нәтиже бермейді, ал глюкокортикоидтар жөне цитостатиктер науқастың жағдайын жақсартуы мүмкін.

Өкпе ісіктері. Өкпе рагынан жасы егде, темекі тартатын адамдарда күдіктенеді. Өкпенің ісіктері көбіне паранеопластикалық белгілермен қатар жүреді, шеттік лимфа түйіндердің үлғаюы жиі байқалады. Рентгендік зерттеуде, өкпе тінінің зақымдауынсыз, тек қана түбірдің ннфильтрациясы немесе жанынан түсірілген рентгенограммада, өкпе сегментіне сәйкес пішіні үшбүрышка жақьш көленке анықталады. Антибиотиктер әсер етпейді.

Өкпе туберкулезі. Бұл ауруды айыру үшін қақырықты қайталап туберкулез микобактериясына тексереді және тері іші туберкулин сынамасын жасайды. Науқастың туберкулезбен ауыратындармен жүғысуының анықталуы және туберкулездің көбіне өкпенін жоғарғы бөлігін зақымдайтыны диагнозды айыруға көмектеседі. Күдіктенген жағдайда, кәдімгі антибиотиктер әсер етпесе, туберкулезге карсы арнайы ем жасайды. Туберкулезді анықгау үшін бронхоскопия және өкпенің трансбронхтық биопсиясын жасаған маңызды.

Радиациялык пневмонит. Пневмонияның бүл түрі өкпенің немесе кеуде ортасының ісігіне байланысты сәулелік ем алғаннан 3-4 ай кейін пайда болады. Өкпенің сәуле түскен аймақтары көлеңкеленеді.

Пневмонияның емі

Ем тәртібі. Пневмонияның ауыр түрімен ауырғандар және ілеспелі аурулары бар немесе емханалық ем алуға жағдайы жоқ наукастар ауруханада емделеді, Жеңіл барысты пневмониямен ауырғандарға, күтіну мүмкіндігі болса, емханалық ем жүргізіледі. Қызба мен интоксикациясы толык, басылып, асқынулары жойылғанша науқастар төсек тәртібінде болуы тиіс; оған тиісті күтім көрсеткен маңызды: бөлмені таза ауамен желдету, аэроионизация жасау, ауыз қуысын шайғызу.

* Тағаммен емдеу. Қызбалы кезенде, жүрек шамасыздығы болмаса, тәулігіне 2,5-3 л сусын ішкізу керек ~ минералды, лимон қосқан сусындар, жеміс шырыны, витаминдік тұнбалар (итмұрын хұнбасы және т.б.). Алғашқы күндері жеңіл қорытылатын тағамдарды, жеміс тоспаларын ішкізеді. Кейін N10 және N15 ем дәм беріледі. Шылым мен алкогольге қатаң тыйым салынады.

Этиотроптык ем. Жедел пневмонияның этиотроптық емінің негізі - антибактериялық дәрмектер. Этиотроптық емге қойылатын талаптар: қоздырғыш  түрінің  анықталуын  күтпей,   емді  неғүрлым  ерте бастау;

•       емді     қоздырғыштың     түрі     мен     оның     антибиотиктерге сезімталдығына сәйкестеу;

•       антибактериялық дәрмектерді қанда және өкпе тінінде емдік концентрациясын  камтамасыз  ететіндей дозада,  тиімді уақыт аралығымен қолдану;

•       антибактериялық    емді     қызба    мен    интоксикация    толық жойылғанға дейін жалғастыру (температурасы калпына келген күннен    әрі    3    күнге    созу   және    өкпедегі    инфильтраттың физикалық   және    рентгендік    белгілері   толық   жойылғанша жүргізу).     Бірақ    өкпедегі     "калдық"     өзгерістердің     болуы
антибактериялық емді жалғастыру көрсетпесіне жатпайды;

•       антибиотиктер 2-3 күнге дейін әсер етпесе оны алмастыру; қолдырғыштардың    вируленттігі    кұшті   және    дәріге    төзімді түрлерінің   пайда   болу   қаупінен   антибактериялық   дәрілерді бейберекет қолданбау;

антибиотиктерді ұзақ қолданғанда, ішекте В топты витаминдер синтезінің азаюын ескеру; витаминдік дисбаланстың алдын алу үшін тиісті витаминдерді емге қосу; антибиотиктік   емнен   болатын   кандидомикозды   дер   кезінде антибиотикгер иммундық жүйені тежеу мүмкіндігінен, иммундық статустың көрсеткіштерін бақылап отыру, өйткені иммун тапшылығы қабынудың ұзаққа созылуына әкеледі.